Η σεισμική και η Ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ελλάδα

1. ΣΙΜΩΝΗ
ΚΟΥΡΣΑΡΟΥ
Β'2

2. Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από υψηλή σεισμικότητα,τη μεγαλύτερη στην Ευρώπη κι από τις μεγαλύτερες
σε παγκόσμια κλίμακα , γιατί βρίσκεται σε ένα πολύ ενεργό γεωλογικό τμήμα της λιθόσφαιρας.Οι σεισμοί
του ελλαδικού χώρου , ανάλογα με το γενεσιουργό τους αίτιο ,μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις
κατηγορίες:
●1)Επιφανειακοί και ενδιάμεσοι σεισμοί που οι εστίες τους εντοπίζονται στη ζώνη Benioff , δηλαδήστην
έντονα καταπονούμενη ζώνη προστριβής της προωθούμενης ευρωπαϊκής πλάκας με την
υποβαθμιζόμενη αφρικανική.
●Οι σεισμοί αυτοί προκαλούνται από συμπιεστικές τάσεις ,έχουν σχετικά μεγάλα μεγέθη και
χαρακτηρίζονται από εστιακά βάθη που μεγαλώνουν σταδιακά από το Λιβυκό πέλαγος προς το Αιγαίο ,
λόγω της κλίσης της ζώνης Benioff με περίπου 35 μοίρες προς Βορρά.Τέτοιοι σεισμοί πλήττουν κυρίως
τα Ιόνια νησιά,την Κρήτη ,την Κάρπαθο και τη Ρόδο.
●2)Επιφανειακοί σεισμοί που προκαλούνται από εφελκυστικές τάσεις στον ανώτερο φλοιό λόγω της
συμπίεσης στο βάθος.Με άλλα λόγια , οι σεισμοί αυτοί συνδέονται με ενεργά κανονικά ρήγματα σε
σύνθετες ρηξιγενείς σεισμογόνες ζώνες (π.χτεκτονική τέφρος του Κορινθιακού).Η σεισμική δραστηριότητα
αυτού του τύπου παρουσιάζει μεγάλη γεωγραφική διασπορά στον ελλαδικό χώρο,χερσαίο και
υποθαλάσσιο (σεισμοί Κορινθιακού, Μεσσηνίας,ΕυβοΪκού ,Γρεβενών κ.ά.).
●3)Επιφανειακοί σεισμοί που συνδέονται με τις απολήξεις στο βόρειο Αιγαίο του μεγάλου ρήγματος της
Βόρειας Ανατολίας.Πρόκειται για ένα σεισμογόνο ρήγμα οριζόντιας ολίσθησης , με κίνηση του βόρειου
ρηξιτεμάχους προς ανατολάς και του νοτίου προς δυσμάς (δξιόστροφο,δηλαδή κίνηση τεμάχων σύμφωνα
με την κίνηση τωνδεικτών του ρολογιού).Το ρήγμα αυτό δίνει πολύ καταστροφικούς σεισμούς στην
Τουρκία , γιατί ο κύριος κλάδος του εκεί είναι χερσαίος , ενώ στη δυτική του προέκταση , στο Αιγαίο ,
τριχάζεται κι αναπτύσσεται σε υποθάλασσιο χώρο , γι΄αυτό και η σεισμική δραστηριότητα του στον
ελλαδικό χώρο (Σποράδες,Λήμνος ,Λέσβος κ.ά.)είναι αρκετά εκφυλισμένη.
●

3. Γενικότερα, στην Ελλάδα το
μέγεθος των σεισμικών
καταστροφών είναι δυσανάλογα
μικρό σε σχέση με το μέγεθος της
εκλυόμενης σεισμικής ενέργειας ,
γιατί οι περισσότεροι σεισμοί είναι
υποθαλάσσιοι , μακριά από
μεγάλα αστικά κέντρα. Είναι πολύ
χαρακτηριστικό το παράδειγμα
του ισχυρότατου σεισμού 6,9R της
8ης Ιανουαρίου 2006 ανατολικά
των Κυθήρων , όπου ο
συνδυασμός του υποθαλασσιου
χώρου εκδήλωσης και του ικανού
εστιακού βάθους (75 km)απέτρεψε
τα ολέθρια καταστροφικά
αποτελέσματα που θα είχε η
δόνηση αυτή αν το επίκεντρο της
ήταν στη στεριά ή αν ήταν αρκετά
πιο αβαθής.

4. ●Η κατά την παρούσα περίοδο ενεργή ηφαιστιακή δομή στον ελλαδικό χώρο είναι το ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου ,
που διαπερνά εγκάρσια το ελληνικό αρχιπέλαγος από το χώρο του δυτικού Σρωνικού (ηφαίστειο Σουσακίου) μέχρι
τα ηφαίστεια του συγκροτήματος Κω-Νισύρου στα ανατολικά . Το ηγαιστειακό τόξο λειτουργεί στη σημερινή του
θέση τα τελευταία 2 εκατ.χρόνια και συνδέεται με την εξελισσόμενη προέλαση της ευρωπαϊκής πλάκας πάνω στην
αφρικανική , που υποβυθίζεται κάτω από τον ευρύτερο αιγαιακό χώρο . Με τα ηφαίστεια του σημερινού τόξου
συνδέονται τα πιο πρόσφατα ηφαιστειακά πετρώματα της Ελλάδας , ηλικίας Πλειστόκαινο έως σήμερα
.Αντίστοιχης όμως χημικής σύστασης ηφαιστίτες , καθώς και πλουτωνίτες γρανιτικού τύπου απαντούν και
βορειότερα του σημερινού ηφαιστειακού τόξου , σε διάφορα νησιά του κεντρικού και του βόρειου Αιγαίου.Είναι
μάλιστα χαρακτηριστικό ότι οι ηλικίες τςν πετρωμάτων αυτών είναι σταδιακά αρχαιότερες από το Νότο προς το
Βορρά, μέχρι την ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη.Αυτό δείχνει ότι στα τελευταία 50 εκατ. Χρόνια παρατηρείται
μια σταδιακή μετανάστευση (migration) του ηφαιστιακού τόξου προς διαδοχικά νοτιότερες θέσεις ,που συνδέεται
με συνολική αντίστοιχη μετακίνηση ολόκληρου του ελληνικού ορογενιτικού τόξου προς την Αφρική.Πιο
συγκεκριμένα:
●1)Στα τελευταία 2 εκατ. Χρόνια το η φαιστειακό τόξο λειτουργεί στη σημερινή του θέση (νότιο Αιγαίο).
●2)Πριν από 10-15 εκατ.χρόνια (Ανώτερο Μειόκαινο) η ηφαιστιακή δραστηριότητα ήταν βορειότερα στο χώρο του
κεντρικού Αιγαιού (κεντρική και νότιαΕύβοια , Σάμος , Πάτμος κ.ά.).
●3) Πριν από 16-20 εκατ.χρόνια (Κατώτερο-Μέσο Μειόκαινο)τα ηφαίστεια του τότε τόξου ήταν ακόμη
βορειότερα(Λέσβος,Χίος,Άγιος Ευστράτιος).
●4)Πριν από 30-50 εκατ.χρόνια (Ηώκαινο-Ολιγόκαινο)η ηφαιστειότητα είχε εκδηλωθεί στο βόρειο Αιγαίο (Τένεδος,
Ίμβρος),καθώς και στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη.
●5)Τέλος ,ακόμη παλιότερα (πριν από περίπου 110 εκατ.χρόνια )το ηφαιστειακό τόξο λειτούργησε βορειότερα από
τα ελληνικά σύνορα(Βουλγαρία).

5. Συνοψίζοντας, ο σχετικά πρόσφατος
κύκλος ηφαιστιακής δραστηριότητας
στον ελλαδικό χώρο εντοπίζεται στην
ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και
συνδέεται με το διαχρονικά εξελισσόμενο
(μέσα στον Καινοζωικό )ελληνικό
ορογενιτικό τόξο.
Εκτός όμως από τα πρόσφατα
ηφαιστειακά φαινόμενα , στον ελλαδικό
χώρο ανιχνεύονται και παλιότερα ,
μεσοζωικά ή ακόμη και παλαιοζωικά .
Αυτά πιστοποιούνται από παρεμβολές
ηφαιστιτών σε στρώματα ιζηματογενών
πετρωμάτων αυτών των ηλικιών σε
διάφορες περιοχές . Η παλιότερη αυτή
ηφαιστειότητα είναι του τύπου
μεσοωκεάνιων ράχεων και συνδέεται
κατά κανόνα με τις διαδικασίες διάνοιξης
και διεύρυνσης του ωκεανού της
Τηθύος.Πρόκειται κυρίως για
χαρακτηριστικούς βασάλτες , που
συνήθως εμφανίζονται με μαξιλαροειδείς
μορφές (pillow-lavas),λόγω της έκχυσής
τους σε ωκεάνιο περιβάλλον
(π.χ.Όρθρυς,βόρεια
Πίνδος,Άρβη).Ηφαιστειακές εμφανίσεις
είναι ακόμη πολύ συχμές στη βάση των
στρωματογραφικών στηλών πολλών
γεωτεκτινικών ενοτήτων των Ελληνίδων ,
με ηλικίες γύρω στα 230 εκατ.χρόνια
(μέσα στο Τριαδικό).

6. Συνοψίζοντας, ο σχετικά πρόσφατος
κύκλος ηφαιστιακής δραστηριότητας
στον ελλαδικό χώρο εντοπίζεται στην
ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου και
συνδέεται με το διαχρονικά εξελισσόμενο
(μέσα στον Καινοζωικό )ελληνικό
ορογενιτικό τόξο.
Εκτός όμως από τα πρόσφατα
ηφαιστειακά φαινόμενα , στον ελλαδικό
χώρο ανιχνεύονται και παλιότερα ,
μεσοζωικά ή ακόμη και παλαιοζωικά .
Αυτά πιστοποιούνται από παρεμβολές
ηφαιστιτών σε στρώματα ιζηματογενών
πετρωμάτων αυτών των ηλικιών σε
διάφορες περιοχές . Η παλιότερη αυτή
ηφαιστειότητα είναι του τύπου
μεσοωκεάνιων ράχεων και συνδέεται
κατά κανόνα με τις διαδικασίες διάνοιξης
και διεύρυνσης του ωκεανού της
Τηθύος.Πρόκειται κυρίως για
χαρακτηριστικούς βασάλτες , που
συνήθως εμφανίζονται με μαξιλαροειδείς
μορφές (pillow-lavas),λόγω της έκχυσής
τους σε ωκεάνιο περιβάλλον
(π.χ.Όρθρυς,βόρεια
Πίνδος,Άρβη).Ηφαιστειακές εμφανίσεις
είναι ακόμη πολύ συχμές στη βάση των
στρωματογραφικών στηλών πολλών
γεωτεκτινικών ενοτήτων των Ελληνίδων ,
με ηλικίες γύρω στα 230 εκατ.χρόνια
(μέσα στο Τριαδικό).