1. BILAKATU ZEN BIZIGAI
Planeten bilakaera
Kontinenteen jitoa
Lurra espaziotik: Atmosfera
Lurraren geruzak
Barneko eragile geologikoak
Kanpoko eragile geologikoak
2. Planeten bilakaera
• Big-bang-a gertatu ondoren materia unibertsoan zehar
sakabanatu egin zen eta galaxiak, izarrak eta planetak sortu
ziren.
• Hasieran Lurra suzko bola bero eta idor bat zen.
• Sumendien jardueraren ondorioz , isuritako gas-ak planetaren
inguruan geruza lodi eta trinko bat eratu zuten.
• Gero, Lurraren tenperatura epelduz eta lurrazala hoztuz joan
zen, nahiz et alur barnea bero mantendu.
• Gas geruza hoztu eta Lur planetan ur-lurruna kondentsatu
egin zen. Uraren zikloa abiatu zen eta lurrazaleko zati handiak
urez estalita geratu ziren.
• Eta uretatik bizitza sortu zen. Denboran zehar bizidunek
eboluzionatu egin dute.
3. Kontinenteen jitoa
• Hasieran Lurreko lur masa guztia bilduta egon
zen Pangea deituriko kontinente bakarra
osatuz.
• Pixkanaka lur masa horiek mugitzen joan dira
gaur ezagutzen ditugun kontinenteak sortuz.
• Plaka horiek mugitzen jarraitzen dute eta
milioka urte barru lurrazalaren itxura guztiz
ezberdina izango da.
4. Lurra espaziotik ikusita
• Espaziotik begiratu ezkero hiru zati edo geruza
nagusi ikusten dira:
1. Atmosfera: Lurra inguratzen duen gas-geruza.
2. Litosfera: Lurraren zati solidoa, gehienbat
harriz osaturikoa.
3. Hidrosfera: Lur planetako ur-masak estalitako
litosferaren zatia.
5. Atmosfera
• Atmosfera Lur planeta inguratzen duen gasezko geruza
da.
• Nagusiki nitrogenoz eta oxigenoz osatuta dago.
• Ezinbestekoa da Lurrean bizitza egoteko.
• Atmosferaren funtzio nagusiak:
- Oxigenoaren gordailua da.
- Eguzkitik datozen izpi ultramorretatik babesten
gaitu.
- Lurrazaleko tenperatura-aldaketa handiak
saihesten ditu.
- Fenomeno meteorologiko guztien eragilea ere bada.
6. Lurraren geruzak
• Lurra hainbat geruzetan banatzen da:
- LURRAZALA: Lurraren kanpoaldeko geruza
gehinbat harriz osatuta dago. Geruza
meheena da.
- MANTUA: Lurrazalaren azpiko geruza da,
hura baino askoz lodiagoa. Oso tenperatura
altua dago bertan eta harriak urtu egiten
dira, magma sortuz.
- NUKLEOA: Mantuaren azpiko geruza da. Metal solidoz
eratuta dago.
7. Eragile geologikoak
• Lurraren itxura aldatzen duten fenomenoei
eragile geologiko deitzen zaie.
• Bi eratakoak izan daitezke:
- Barneko eragileak edo indar eraikitzaileak.
Lur barnean sortzen dira.
- Kanpoko eragileak edo indar
berdintzaileak. Lurrazalean gertatzen dira
eta lurrazalaren higadura sortzen dute.
8. Barneko eragile geologikoak
Tolesturak eta failak
• Tolesturak: Batzuetan bi plaka kontinentalek
elkar jotzen dutenean lur geruzak
tolestu egiten dira eta muinoen
edo mendikateen forma hartzen
dute.
• Failak: Beste batzuetan talka horren ondorioz
lur geruzak puntu ahulenetik hautsi eta
banatu egiten dira.
9. Sumendiak
• Lurraren barnealdetik datozen magma eta gasak
kanporatzen diren lurrazaleko irekidurari deitzen zaio
sumendia.
• Sumendiek batzuetan urte askoz irauten dute pizturik,
eta beste batzuetan, lurrazaleko zirrikitua denbora
baterako edo betirako itxi egin delako, itzali egiten da.
10. Lurrikarak edo seismoak
• Lurrazalean gertatzen diren dardara edo astinduak dira.
• Lurrazaleko bi bloke edo eremuren arteko talken edo
lekualdatzeen eraginez sortzen dira.
• Lurrikarak itsaspean gertatzen direnean itsaikara deitzen zaie
eta tsunami izenez ezagutzen ditugun olatu izugarriak sortzen
dituzte.
• Lurrikaren intentsitatea neurtzen duen tresnari sismografo
deitzen zaio
11. Eguratseko fenomenoak
• Kanpoko eragile geologikoak lurrazalean duten eraginean hiru
fase bereizten dira: higadura, garraioa eta sedimentazioa.
• HAIZEA: haizeak materialak toki batetik bestera garraia
ditzake, indarraren arabera eta haizearen abiadura moteltzean
materialal lurrean pausatzen dira.
• ITSASOA:Itsasoko urak higadura sortu, materialak garraiatu
eta sedimentatu egiten ditu; poliki-poliki kostaldearen itxura
aldatuz.
12. • IBAIAK:Ibaiak higadura eragile garrantzitsuak dira.
Goi ibilguan higadura handia
sortzen da.
Erdi ibilguan higadura ez
da hain handia , baina materialaren garraioa
ematen da.
Behe ibilguan materiala sedimentatu egiten da
14. • LURPEKO URAK: Lurrazalera erortzen den ura
( euria, elurra…) lur iragazkorretan sakoneraino
barneratzen da, iragaztea eragotziko dion geruza
iragaitz bat topatu arte.
Horrela geruza iragazkorraren eta iragazgaitzaren
artean aintzira edo lurpeko ibai sor daiteke. Ur horrek,
irteera bat aurkitzen duenean, berriro lurrazalera
ateratzen da iturburuak sortuz.
15. • HAITZULOAK: Lurpeko urek hareharria
topatzen dutenean harri hauek hausten
hasten dira eta apurka-apurka haitzak pitzatu
egiten dira. Pitzadura txiki horiek milaka
urteren buruan koba izugarrriak bihur
daitezke.
16. Bizidunak eta lurrazalaren aldaketak
• Landareen sustraiek lurrari eusten diote; sustraiei
esker, euriakdietan urak ez du lurrazala hainbeste
higatzen.
• Animaliek ere eragina dute lurrazalaren
aldaketan. Untxiek, moluskoek… zuloak egiten
dituzte.
• Baina bizidunek ez dute higadura bakarrik
sortzen. Hiltzen direnean beren hezurdurak pilatu
egiten dira, sedimentu handiak sortuz eta
pixkanaka sedimentu horiek harri bihurtzen dira.
