1. Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
drs. Rajish Sagoenie, Actuaris AG
Pensioen vanaf…..
Impact sociaal akkoord op pensioenregelingen

2. 1
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Agenda
• Waarom Pensioenakkoord?
• Inhoud Pensioenakkoord
• Wat doen we ermee?
• Oplossingsrichtingen
• Hoe nu verder?
• Slotvragen

3. 2
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Waarom Pensioenakkoord?
Dalende
rentes en
koersen
Langer leven
demografie
Baby-boom
1960
Bevolkingspyramide in XXXX
-150000 -100000 -50000 0 50000 100000 150000
1
11
21
31
41
51
61
71
81
91
leeftijd
Aantal
vrouwen
Mannen
Leeftijd
Bevolkingspyramide in XXXX
-200000 -150000 -100000 -50000 0 50000 100000 150000
1
11
21
31
41
51
61
71
81
91
leeftijd
Aantal
vrouwen
Mannen
Leeftijd
2010

4. 3
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Waarom Pensioenakkoord?
• Onderzoek van Commissie Goudswaard
• Nederlands pensioenstelsel is onvoldoende toekomstbestendig vanwege:
– de bestaande ambities en veronderstelde zekerheid
– de vergrijzing
– de stijgende levensverwachting
– de toenemende kwetsbaarheid voor financiële risico’s.

5. 4
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Waarom Pensioenakkoord?
• Sociaal akkoord is invulling van aanbevelingen?
• Too little too late?
Of net op tijd?
Onze visie:
• Problemen raken niet alleen pensioenfondsen, maar iedereen.
• Nu actie geboden, maar wat zijn de kaders?
Korte termijn: Tijd kopen door creatieve oplossingen te vinden voor eventuele kortingen
Lange termijn: Structureel risico's anders verdelen

6. 5
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Inhoud Pensioenakkoord Star - basis
• Waarborging van het integrale Nederlandse pensioenstelsel
– De sociale partners onderschrijven dat conform Goudswaard:
o de fundamentele kenmerken van het stelsel – collectiviteit, solidariteit en de
verplichtstelling – behouden moet blijven
o een nieuwe balans moet worden gevonden tussen ambitie, zekerheid, solidariteit en
kosten.
• Aanpassing van de AOW
• Afspraken gemaakt over noodzakelijke aanpassing van pensioenovereenkomsten in de 2-de
pijler
• Onze visie
o Mengvorm van AOW (omslag) en 2e peiler (kapitaaldekking) is optimale mix
o 2e pijler: Huidige problemen geven aan dat fundamentele discussie over verdeling
risico's noodzakelijk is.

7. 6
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Inhoud Pensioenakkoord Star - AOW
• AOW vanaf 2020 op leeftijd 66 jaar
• Vanaf 2025 koppeling met de levensverwachting
– Verhoging AOW-leeftijd met maximaal 1 jaar per aanpassing

8. 7
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Inhoud Pensioenakkoord Star – 2e peiler
• Afspraak aanvullend pensioen:
• Evenwichtsvoorwaarde:
– Pensioenambitie = beschikbare middelen: betaalde premie + behaalde rendementen
– Pensioenambitie = toezegging: HJP x GZ x AJR x (1+ toeslag)
o HJP = Hoogte Jaarlijks Pensioen
o GZ = Gewenste Zekerheid van het pensioen
o AJR = Aantal Jaren Pensioenuitkering
o Toeslag = Gewenste Toeslag
aanpassing evenwichtsvoorwaarde
middelen Toezegging
Toezegging is nu
meer dan beschikbare
middelen

9. 8
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Inhoud Pensioenakkoord
• Conclusie:
Stabilisatie pensioenpremie door gebruik van pensioenambitie als sturingsmiddel
– Stijging levensverwachting opvangen door:
o Voorwaardelijke pensioenleeftijd (à la AOW), gelijkblijvende uitkering
o Forfaitaire uitkeringsperiode, wisselende uitkering
– Schokken financiële markten opvangen door:
o Combicontract (zekere nominale kern en resultaatafhankelijke schil)
o "Compleet" flexibel pensioencontract

10. 9
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Wat doen we er mee?
Centrale vraag :
• Zeker minder of minder zeker?
• Opgebouwde rechten?
• Criteria voor de oplossing:
– Eenvoudig & transparant
– Flexibel (schokbestendig en duurzaam)
– Uitvoerbaar
– Goede Governance
– Betaalbaar
Politiek is nog aan zet om bestaande belemmeringen weg te nemen.

11. 10
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Oplossingsrichtingen
Keuze uit twee soorten van pensioencontracten vanaf 1-1-2012 (CS)
• 'Knip' pensioencontract: knip in aanspraak tussen harde en zachte toezegging
• Flexibel pensioencontract: met nadruk op zekerheid van nominale aanspraken
Rechten tot 1-1-2012 (BS)
• Omzetten of niet?
CSBS
1-1-2012

12. 11
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Van verzorgen naar belonen
verzorgen belonen
individualiseringsolidariteit

13. 12
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Uitvoering
- Zoek naar de juiste wijze van uitvoering (passend bij aard van pensioenbeleid)
- DC via PPI i.p.v. verzekeraar
- Onderzoek voor- en nadelen van pensioenfonds (pensioenfonds kan tijdelijk
bufferen)
- Toerekenen vermogens aan doelgroepen is eenvoudiger
Pensioen-
beleid
Financiering Uitvoering

14. 13
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Hoe nu verder?
• Communiceren
– Tijd heelt niet alle wonden
– Probleem is structureel
– Aanpassing regeling is de enige oplossing
• Herijking pensioenregelingen:
– Pensioenleeftijd? Niveau toezegging?
– Wijze van financiering? Collectiviteit en solidariteit?
– Meer evenwichtige risicoverdeling (werkgever/werknemer/uitvoerder)?
– Wijze van uitvoering?
– Effect op balans / P&L onderneming?
• Overweeg serieus om meer DC-componenten in de regeling op te nemen
• Zoek de uitvoerder, die bij deze ideeën passen (PPI, verzekeraar, of pensioenfonds)
• Tijd van pappen en nathouden is voorbij!!

15. 14
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Vervolg
• Start open dialoog met werknemers (OR) en gepensioneerden
• Wees open en 'eerlijk' over de huidige toestand
• Bied oplossingsrichtingen aan
• Zoek beste uitvoerder bij de gekozen uitvoeringsrichting
DNB brief geeft lucht voor premieniveau voor 2011, maar is taakstellend voor
structureel kostendekkende premie voor toekomst.
Bij contractsverlenging blijkt dat tarieven van verzekeraars historisch hoog zijn en
mogelijk buiten beschikbaar budget vallen.
Werk aan de winkel!

16. 15
Aon Hewitt | Consulting | Retirement | Actuarial Services
9 november 2010
Vragen