Kemoterapi uygulamaları

1. Kemoterapi Uygulamaları
Barış Yılmaz MD
Marmara University Pediatric Hematology &
Oncology Department

2. Kemoterapi Prensipleri
 Kemoterapinin kelime anlami “ilaçla
tedavi” dir. Bu tedavinin amaci vücutta
istenmeyen hücrelerin yok edilmesi veya
üremelerinin kontrol altina alinmasidir.
Kemoterapi, tedavi amaci ile tek basina
kullanilabilecegi gibi radyoterapi ile
birlikte, ameliyattan önce veya sonra da
uygulanabilmektedir.
 Kanser hastalarinin tedavileri bazi
standart tedavi protokollerine göre
yapilsa da hastaya veya hastaliga göre
degisiklikler gösterebilmektedir.

3.  Kemoterapi Uygulama Yolları:
 İntravenöz
Oral
 Intratekal
 Plevra içi
Periton içi
Perikard içi
Intraarteriyel
Topikal

4.  Intravenöz uygulama intravenöz
bolus, intravenöz kisa veya uzun süreli
infüzyon ve sürekli infüzyon seklinde
yapilabilir.
 Periferik damar seçimi çok önemlidir.
Büyük çapli venöz damar tercih
edilmelidir. Hastanın damar
değerlendirmesine ön kolun sırt
bölümünden başlanmalıdır

5.  Bu bölgedeki venler yukarda
belirttigimiz standartlara uygundur ve
ekstravazasyon riski düsüktür. Eklem
üzerindeki damarlar tercih
edilmemelidir.
 Intravenöz tedavi sırasında veya
sonrasında ekstravazasyon
saptanirsa, bir sonraki tedavide önceki
yerin üzerinden tedaviye başlanması
gereklidir.

6. Kontaminasyon
 1- Personel kontaminasyonu: Direk deri
veya göze ilacin temasi seklinde
olabilecegi gibi koruyucu malzemelere
de bulas olabilir. Yapilmasi gerekenler;
 a- Hemen eldiven ve elbise çikarilmalidir.
 b- Etkilenen deri alani sabunlu su ile
yikanmalidir.
 c- Göze bulas durumlarinda 15 dakika
içinde göz serum fizyolojik ile
yikanmalidir.
 d- Kazalarin kayitlari tutulmalidir.

7.  2- Ilaç dökülmesi: Hemen çevre izole
edilmelidir. Temizlemeye baslamadan
önce kisisel koruyucu malzemeler
giyilmelidir. Temizleme islemine
geciktirmeden baslanmalidir. Gecikme,
havaya bulas olasiligini arttirabilir.
Kirilma durumlarinda, cam parçalar,
kürek vb malzemeler kullanilarak
toplanmalidir.

8.  Çiplak elle cam parçalar alinmamalidir.
Cam parçalari delinmeyen ve
sizdirmayan özel kaplara konularak,
zemin 3 defa deterjanli su ile
yikanmalidir. Sivi dökülmelerinde büyük
ve kuru absorban petler ile materyal
temizlenmelidir.
 Toz ilaç dökülmelerin ise islak gazli bezle
temizlenmelidir. Temizlikte kullanilan tüm
malzeler atik presedürüne uygun olarak
atilmalidir. Islem sonrasi disposbl
malzemeler atilmalidir.

10. Alkilleyici Ajanlar
 Çok yaygın kullanılırlar
 Lösemi/lenfoma
 Beyin tümörleri
 Sarkom grupları
(RMS,Osteosarkom)
 KİT
 Mechlorethamine (Nitrojen
Mustart)
 Siklofosfamid-iv-Endoxan
 İfosfamid-iv-holoxan-
 Melfelan-iv-po-Alkeran
 Carmustine-iv-BCNU
 Lomustine-po-CCNU-
 Busulfan-iv-Myleran
 Sisplatin-iv-CDDP
 Karboplatin-iv-CBDBA
 Oxaliplatin
 Dacarbazin-iv-DTIC
 Temozolamid-PO-temodal
 Procarbazine-PO-natulan

11. Antimetabolitler
 Lösemi/lenfoma
 Sarkoma
 Metotreksat -iv-po-sc-
it
 Merkaptopürin-po-
pürinetol
 Tioguanin(6-TG) –po-
lanvis
 Fludarabine-iv-fludara
 Cladribine (2CdA)
 Cytarabine (ARA-C)
 Flurouracil (5-FU)-iv-

12. Antitümör antibiyotik
 Lösemi/lenfoma
 Germ hücreli tümörler
 Wilms tm
 Doxorubicin-iv-
Adriamycin
 Daunomycin –iv-
Daunomycin
 Idarubicin –iv-po IDA
 Mitoxantrone
 Bleomycin –iv-im-sc-
 Dactinomycin –iv-
Cosmogen

13. Bitkisel
Kökenli
İlaçlar
 Vinka alkoloidleri:
 Lösemi/lenfoma
 Etoposid çok yönlü;
lösemi lenfoma beyin tm
sarkom nüks protokolleri
 Vinla alkoloidleri
 (Vinkristin, Viblastin,
Vinorelbine)
 Etoposide-iv,po-
 Teniposide
 Paclitaxel
 Docataxel-iv
 Irinotecan-iv-Campto
 Topotecan –iv-Hycamptin

14. Değişik gruplardan
 Lösemi/lenfoma
 Nöroblastom
 Ph+ tm s
 Steroidler
 L-Asparaginase –iv-im-
 Peg-Asparaginase –iv-
im-
 ATRA -po-
 13-RA –po-
 Imatinib –po-
 Sunitinib-po
 Nilotinib-IV
 Nimotuzumab- IV

15. KEMOTEROPETİKLERİN ETKİ
MEKANİZMALARI

16. KEMOTERAPİ SIRASINDA
İZLEM
 Her hasta günlük tartılır. 4/8 saatlik
AÇT yapılır
 TA 4-8 saatte bir izlenir.
 Gaita miktarı kıvamı sorgulanır
 Oral alım iştah sorgulanır
 Bulantı ve kusma sorgulanır

17. Kemoterapötiklerin Ortak Yan
Etkileri
 Kemik iliği baskılanması:
Nötropeni
Anemi
Trombositopeni

18.  GİS İSTENMEYEN ETKİLERİ:
Bulatı-Kusma
İshal
Konstipasyon
Mukozit
Pankreatit

19.  KC TOKSİSTESİ
 Kemoterapötik ajanlara bağlı karaciğer
reaksiyonlarının çoğu idiosenkrotik ilaç
duyarlılığıdır.
 Transaminazlarda yükselme
 VOH

20.  KARDİYOTOKSİSİTE:
 Doksorubisin başta antrasiklinler
 Akut
 Kronik

21.  NÖROTOKSİSİTE:
 Periferik sensoriyal/motor
 Otonom
 Lökoensefalopati
 Myelopati
 Ensafalomyelopati
 Depresyon, konfüzyon, irritabilite.

22.  GÖZ :
 Katarakt
 Konjuktivit, fotofobi,
 Retinopati
 Optik atrofi

23.  RENAL TOKSİSTE:
 ABY, tubülopati
 Heorajik sistit
 Uygunsuz ADH
 Antrasiklinler ve mitoksantron, vinka
alkaloidleri, prokarbazin, 6-
merkaptopürin ve oral melfalan için renal
yetmezlikte doz modifikasyonu gerekmez

24.  VASKÜLER TOKSİSİTE:
 Tromboz
 Trombo emboli
 Pulmoner HT
 Veno oklüziv hastalık

25. Ekstravazasyon
 Ekstravazasyon ve Yara Bakımı
 Ekstravazasyon, intravenöz uygulama
sırasında bir ilacın istemsiz olarak
perivasküler ve subkütan boşluğa
verilmesi ya da sızmasıdır. Sonuçta
damar dışına kaçan farmakolojik
ajanların doku harabiyeti yapması ile
karakterize bir durumdur. Kemoterapi
uygulamaları sırasında sık görülen erken
bir komplikasyon olmasına karşın, etkileri
geç dönemde de devam edebilmektedir.

26.  • Vezikan ilaçlar: Ekstravaze olduklarında,
lokal ülserasyon ve nekroz meydana getiren
ajanlardır. Damar dışına kaçtıklarında hemen
ağrı, kızarıklık ve şişlik ortaya çıkar ve izleyen
birkaç gün içerisinde bül oluşumu, ülserasyon ve
lokal nekroz meydana gelir.
 • İritan ilaçlar: Nekroz olmadan yanma ya da
enflamasyon oluşturan ajanlardır.
Ekstravazasyon gelişince ya da gelişmeden de
damar duvarında iritasyon yaparak yanma ve
ağrı hissi yaratır. Ayrıca nekroz oluşturmadan
flebite kadar gidebilen enflamasyona neden olur.
Uygulama yerinde, ven boyunca kırmızı lekeler
halinde ortaya çıkan alerjik reaksiyona kızarıklık
reaksiyonu denir.

27.  Risk Faktörleri
 Ekstravazasyon gelişmesi için çok
sayıda risk faktörü vardır. Damar yolu
ile ilgili anatomik özellikler, mekanik
nedenler, hastaya ait kişisel özellikler,
ilacın doku ile temas süresi ve
yoğunluğu bu etkenlerin başında gelir.

28.  DNA'ya bağlanan vezikan ilaçlar
 Alkilleyici ajanlar Antrasiklinler
 Diğerleri
 Nitrojen mustard.
 Daunorubicin, Doxorubicin, Epirubicin, İdarubicin.
 Dactinomycin, Mitomycin C.
 DNA'ya bağlanmayan vezikan ilaçlar
 Vinka alkaloidleri Taksanlar
 Vinblastin, Vincristin, Vinorelbin. Docetaxel, Paclitaxel.
 İritan İlaçlar Alkilleyici ajanlar
 Antimetabolitler Diğerleri
 Carmustin, Dakarbazin, Carboplatin, Cisplatin,Siklofosfamid,
İfosfamid, Oxaliplatin. Sitarabin,Fludarabin, 5-Fluorouracil,
Gemcitabin, Methotreksat İrinotecan, Bleomycin, Etoposit


29.  • Sitotoksik ajanı uygulayan kişiye ait
risk faktörleri;
 • Damar yolu açma ve ilaç
uygulamadaki eğitim ve
deneyim eksikliği,
 • Konunun önemi ve oluşabilecek ciddi
hasarın bilinmemesi / önemsenmemesi,
 • İnfüzyon takibinde yetersizlik,
yorgunluk, dikkatsizlik,
 • Katater/iğnenin travmatik bir şekilde
yerleştirilmesi.

30.  • Hasta ile ilgili risk faktörleri;
 • Rahatsızlığını bildirememe durumu
(çocuk/yaşlı/koma hali),
 • Düşkünlük/genel durumun bozuk
olması,
 • Vasküler bütünlüğün bozuk olması /
Dolaşım bozukluğu öyküsünün olması,
 • Yerleştirilen kateterin yanlışlıkla
oynatılması,
 • Beden ısısında değişmeler (venöz
spazmlara neden olabileceğinden),

31.  İlaç uygulanan ven bölgesi ile ilgili risk
faktörleri;
 • Aksillada cerrahi girişim sonucu
extremite ödemi olması,
 • Eklem, hayati sinirler ve tendonlar
yakınına katater yerleştirilmesi,
 • Alt extremitelerin uygulamada
kullanılması,
 • Enfeksiyon sırasında ekstremitenin
hareketsizliğinin sağlanamaması,
 • Daha önce radyasyon tedavisi olan
alanın kullanılması.

32.  İlaç uygulanan venin durumu ile ilgili risk
faktörleri;
 • Birden fazla girişim yapılan venin
kullanılması (venler distalden proksimale
doğru kullanılmalıdır.),
 • Küçük çaplı, frajil/narin venlerin
kullanılması,
 • Hastada var olan periferik IV
kanülün vezikan ilaç uygulaması için
kullanılması,
 • Ven trombozu ve flebit gelişen
damara ilaç uygulanması

33.  İlacın uygulanması ile ilgili risk faktörleri:
 • İlacın uygunsuz konsantrasyonda
hazırlanması,
 • Osmoloritesinin yüksek olması,
 • Uygulamada ilacın veriliş hızının
fazla olması. Periferde ekstravazasyon
hasarının en sık karşılaşıldığı yerler;
 • El ve ayak üstü
 • Antekübital fossa
 • Eklemçevresi'dir.

34.  Klinik Bulgular
 Ekstravazasyonun belirtileri infüzyon sırasında
ya da birkaç gün sonra ortaya çıkabilir. Doku
hasarının genişliği ekstravaze olan ajanın hacmi
ve miktarı ile doğrudan ilişkilidir. Tüm
ekstravazasyon durumlarında klinik bulgular
birbirine benzer özelliktedir. Genellikle enjeksiyon
yerinde ağrı, yanma ya da batma yakınmaları
vardır.
 Fizik muayenede şişlik ve kızarıklık mevcuttur ve
lokal bir endürasyon görülebilir. Endürasyonun 24
saatten daha uzun sürmesi gelişebilecek bir
ülserasyonun habercisi olabilir. Ülserler, ülser
kavitesine bağlı olarak genellikle 1-2 hafta kadar
devam edip daha sonra siyah bir skar halinde
iyileşir.

35.  Ekstravazasyon geliştiğinde; ilk saatler
içinde genellikle,
 • Vazodilatasyon,
 • Ağrıda artma,
 • Eritem
 • Ödem görülür.

36.  Takip eden günlerde ise;
 • Kapiller damarlarda tromboz,
 • Eritrositlerin ekstravazasyonu,
 • Kollajen yıkımı,
 • Ağrı, eritem ve endürasyonla
birlikte ciltte soyulma gelişebilir.

37.  Ekstravazasyon sonrası ilk haftalar
içinde genellikle;
 • Değişik derecelerde ağrı,
 • Yara sahasının sklerozu,
 • Derinin atrofiye gitmesi,
 • Ülserasyon görülebilir,
 • Tendonlar ve nörovasküler yapılar
açıkta olabilir.
 • Bu dönemde sıklıkla yarada
enfeksiyon gelişir.

38.  Lokal kan akımının yetersizliği ve
geniş nekrozların olması yara
iyileşmesini etkiler. Ayrıca immün
yetersizlik, beslenme bozukluğu,
bakteri kolonizasyonu ve enfeksiyon
gelişmesi de yara iyileşmesini
geciktirir. Bazı olgularda, gelişen
ülserlerin iyileşmesi 6 ay ya da daha
uzun sürebilir. Bu dönemde ağrı ve
kontraktürler daha sık görülür.

39. Ekstravazasyon şüphesi
 Ne yapalım?

40.  1) hemen infüzyonu durdur.
 2) damar yolunu ÇEKME
 3) SF ile damar yolunu yıka
 4) ağrıkesici ver
 5) bulunabilirse hidrokortizon 6-8 nokta
şeklinde kaçak bölgesinin çevresine
enjeksiyon
 6) ıslak kompresyon, sıcak ve soğuk
uygulama
 7) gerek halinde cerrahi müdahale