1. “Цахилгаан орон ба энерги” сэдвийг судлах бүлэг сэдвийн
хөтөлбөр
Хамрах хүрээ
ЕБС – ийн 8-р анги. 14-15 насны сурагчид хамрагдана.
Хэрэгцээ
Цахилгаан ба соронзон үзэгдлийн талаарх мэдлэг, чадвараа ашиглан гэр
ахуйд байгаа цахилгаан хэрэгсэлийн ажиллах зарчим, цахилгаан энергийг хэрхэн
хэмнэх талаар гэр бүлийнхэндээ болон бусдад зөвлөх
Зорилго
Цахилгаан ба соронзон орны шинж чанар, үзэгдэл, хэмжигдэх үүн үүдтэй
танилцаж, эдгээрийн томьёо, тодорхойлолтыг бодлого бодоход ашиглаж, ахуй
амьдралын зарим асуудлыг шийдвэрлэхэд хэрэглэх
Аргазүй
Сэдэв: Цахилгаан гүйдлийн чадал
Зорилт:
Цахилгаан гүйдлийн чадлыг ямар томьёогоор тооцоолох,чадал гэж юуг
хэлэх,хүчдэл болон гүйдлийн хүчний нэгжээр чадлын нэгжийг яаж илэрхийлэх вэ
мөн хүний амьдралд чадал ямар хэрэгтэй вэ гэдгийг мэдэх.
Агуулга:
Сурагчийн үйл
№ Х.х явц Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Самбар,шохой,ном Дэвтэр үзэг
Хичээлд
1 2 мин харандаа,сурах
бэлдэх
бичиг.

2. Үзэх хичээлтэй холбоотой Туршилтыг
туршилтыг практиктайгаа анхааралтай
2 Сэдэлжүүлэх 3мин
холбон үзүүлж тайлбарлах ажиглан даган хийж
ойлгож авах.
Сурагчдын өмнөх мэдлэгийг Багшийн тавьсан
3 Өмнөх мэдлэг 10мин сэргээн сануулж асуулт тавих. асуултанд хариулах .
Ямар нэгэн асуудал дэвшүүлэн Багш руу анхаарлаа
Асуудал
4 5мин сурагчдын мэдлэгийг шинэ хандуулан зааврын
дэвшүүлэх
хичээлтэй холбоно. дагуу ажиллах.
5 Шинэ мэдлэг 10мин Тодорхой хугацааны дотор Багшийн ярьсныг
ямар нэг хэмжээний ажил анхааралтай сонсож
гүйцэтгэхэд бэлэн байгаа бичиж тэмдэглэнэ.
хөдөлгүүрийн нөөц боломжийг
түүний чадал гэнэ.Чадлын
хэмжээг ямар нэг ажлыг түүний
хийгдсэн ажилд нь хувааж
олно.
Р=A:Т
Си системд чадлын нэгж болгон
1ваттыг авсан бөгөөд энэ нь нэг
секундэд 1Дж ажил гүйцэтгэх
боломж гэсэн ойлголт
юм.Чадлын системийн биш
нэгжид
1киловатт=1000Bт
1морьны хүч =75кгсм/1c=736Bт
Ямарч хөдөлгүүр ашигтай
чадал нь түүний бүрэн

3. чадлаас ямагт бага
байдаг.Ашигтай чадлыг
тодорхойлохын тулд ашигт
ажиллагааны коэффциент
гэсэн ойлголтыг хэрэглэдэг
бөгөөд түүнийг олохдоо
ашигтай чадал Р-г бүх чадал Р-
д хувааж олдог.
Үзсэн хичээлтэй холбоотой Сурагчид хичээлд
бодлого бодуулж,туршилт идэвхитэй оролцох
Мэдлэгээ
6 5мин хийлгэх.
бататгах
Хичээлтэй холбоотой бие даан Багшийн өгсөн
Гэрийн
7 хийх даалгавар өгөх даалгаварыг
даалгавар
тэмдэглэж авах.
Арга зүй: Туршилтын арга
Ангийн нөхцөлд хийж болох туршилтыг хийлгэж ямар нэгэн ажил тодорхой
хугацаанд хийгдэхэд бэлэн байгаа нөөц боломжийг чадал гэдгийг баталж үз үүлэх.
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэд хангах
• Хичээл заах анги танхим хичээлийн хэрэглэл
• Хичээлийн хөтөлбөр
Сурагчийн бэлдэх зүйл:
• Ном дэвтэр
• Хичээлийн хэрэглэл

4. Сэдэв: Соронзон орон
Зорилт:
• Соронзон орны тухай төсөөлөл олгох
• Соронзон орны тухай ойлголтыг сурагчид эзэмшиж сурах
• Соронзоноор туршилт хийж сурах
• Сурагчид соронзон шинжийг ялган таниж сурах, ахуй амьдралдаа хэрэглэх
Агуулга:
Сурагчийн үйл
№ Үе шат хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Сурагчдын ирц
Хичээл бүрэн,хичээлийн
3-5 Хичээл заах бэлтгэл,туршилтын
1 эхлэхэд хэрэгсэл
минут багаж хэрэгслээ бүрэн хангана.
бэлдэнэ. бэлэн,анхаарал
төвлөрсөн байна.
Багшийн хийж буй
зүйл анхаарлаа
Сэдэлжүүлэ 5-10 Соронзоноор бэлэн болсон
2 төвлөрүүлж учир
х үе минут төмрийн үрцийг шорооноос
шалтгааныг нь
гарган харуулах
төсөөлөн бодох
Багшийн тавьсан
асуудалд эрэл
Асуудал Яагаад соронзон төмрийн
3 5минут хайгуул хийж санал
дэвшүүлэх үрцийг ялган авав? Юуны
бодлоо
улмаас энэ үзэгдэл явагдав.
илэрхиийлэх

5. Гүйдэлтэй хоёр дамжуулагчийн
хооронд харилцан үйлчлэх хүч
үүсдэг үзэгдэл бол соронзон
хүч гэнэ. Соронзонгийн
харилцан үйлчлэл илэрч байгаа
соронзон орон гэнэ. Соронзоны
2туйлыг салгаж болохгүй. Ñîðîíç
íü òºìºð íèêåëü êîáàëüò çýðãèéí
ººðòºº òàòäàã . Цаашид бид
соронзон зүүг ашиглана.
Соронзон зүү өмнөд ба хойд
Туршилтаас
хоёр туйлтай. өмнөд туйлыг
ойлгомжгүй үлдсэн
4 Шинэ мэдлэг 8-10 ми цэнхэрээр будаж, S үсэгээр
зүйл болоод
олгох нут тэмдэглэнэ.
ойлгосон зүйлээ
Хойд туйлыг улаанаар будаж, N онолын түвшинд
үсгээр тэмдэглэдэг. Туйлуудыг харьцуулан ойлгох
холбосон шугамыг соронзон
зүүний тэнхлэг гэнэ.
Соронзны ижил туйлууд
хоорондоо түлхэлцдэг бол
эсрэг туйлууд таталцдаг байна.
Соронзны ижил туйлууд
хоорондоо түлхэлцдэг бол эсрэг
туйлууд таталцдаг байна. 1820
онд Дани улсын физикч Эрстед

6. цахилгаан гүйдэл ба соронзон
зүүний харилцан үйлчлэлийг
туршилга дээр ажиглажээ.
Туршилт: Хойд ба өмнөд зүгийг
зааж байршсан соронзон зүүтэй
зэрэгцүүлэн дамжуулагчийг
бариад түүгээр гүйдэл
гүйлгэмэгц зүү анхны
байрлалаас хазайж байрлана.
Гүйдлийг тасалмагц соронзон
зүү анхны байрлалд буцаж
орно.
. Сурагчид идэвхитэй
оролцож,соронзлогд
Ангиас нэг хүүхэд гарган
ох зүйлүүдийг
Мэдлэгээ соронзоноор наалддаг биесыг
5 5 минут хурдан олж
бататгах анги танхимаас олуулах.
өөрсдийнхөө
мэдлэгийг бататгах
6 1. Ñîðîíçîнû ýñðýã
òóéëóóä……………
Гэрийн 5 минут Сурагчид гэрийн
Èæèë òóéëóóä ………….
даалгавар даалгаврыг
2. Ñîðîíç íü ……………….çýðýã тэмдэглэн авна.
ìàòåðèàëààð õèéãäñýí áèåèéã
ººðòºº òàòäàã.
3.Ñîðîíçíû 2 òóéëûã áèå áèåíýýñ

7. íü ñàëãàæ ………….
4. соронзон орон хаана үүсдэг
вэ?
5. өөрийн мэддэг соронзон
үзэгдлүүдийг тоочин бич жишээ
нь. Хөргөгчийн хаалганд
наалддаг зүйл
Арга зүй:
• Сурагчдыг сэдэлжүүлэх зорилгоор жижиг туршилт үзүүлж сурагчдад
асуудал дэвшүүлж сонирхолыг нь татна.
• Дараа нь туршилтын баримтыг онолын хэсгээр баталгаажуулна.
• Үүний дараа сурагчдаар өөрсдөөр нь мэдлэг бүтээлгэж соронзон
үзэгдлүүдийг олуулна.

8. Сэдэв: Соронзон орон дахь гүйдэлтэй дамжуулагчид үйлчлэх хүч
Зорилт:
• Соронзон орон , бие соронзлогдох тухай төсөөлөл өгөх .
• Дамжуулагч тэр тусмаа гүйдэлтэй дамжуулагчид соронзон орноос үйлчилж
буй хүч гэж юу болох талаар мэдлэг эзэмшүүлэх.
• Энэ хүч нь юу юунаас хамаарч үйлчилдэг тухай асуудал дэвшүүлэх .
• Эдгээр бүхнээс олж авсан зүйлээ амьдралд хэрэглэх чадвар дадал
эзэмшүүлэх.
Агуулга:
Сурагчийн үйл
№ Үе шат хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн Сурагчдын ирц
Хичээл хангана. бүрэн,хичээлийн
1 эхлэхэд 3-5мин хэрэгсэл
бэлтгэнэ. бэлэн,анхаарлаа
төвлөрүүлнэ.

9. Хөрөгчний хаалганд наалдах
зүйл , үзэгийг үсэндээ
үрэх,үсээ самнах зэрэгт ямар
Сурагчид өмнөх мэдлэг
дээрээ тулгуурлан
ярилцана.
үзэгдэл
Сэдэлжү
5-10мин
2 үлэх
ажиглагдаж байна вэ?
Бие соронзлогдож соронзон Сурагчид өөрсдийн
Асуудал
орон үүсдэг. Тэгвэл энэ орны бодож байгаагаа
3 дэвшүүл 5 мин
зүгээс дамжуулагчид ямар хүч чөлөөтэй илэрхийлнэ.
эх
үйлчлэх вэ?
Шинэ 10 мин Гүйдэлтэй 2 дамжуулагч Өмнөх төсөөллөө
мэдлэг харилцан үйлчилдгийг бид онолтойгоо харьцуулан
олгох үзсэн. Тэр үзэгдлийг учир бол ойлгох
2 гүйдлийн соронзон орон
хоорондоо харилцан үйлчилж
байгаадт оршино. Тэгвэл
соронзон орон дотор байгаа
гүйдэлтэй дамжуулагчийн уул
соронзон орны зүгээс тодорхой
хүчээр үйлчилнэ.
Дамжуулагчаар гүйх гүйдлийн
чигийг өөрчилбөл
дамжуулагчийн хөдлөх зүг нь
өөрчлөгдөнө. Соронзон орны
зүгээс гүйдэлтэй дамжуулагчид
үйлчлэх хүчний чиг нь

10. дамжуулагч дахь гүйдлийн чиг
ба соронзон орны соронзон
шугамын чигтэй холбоотой
байна. Энэ холбоон дээр
үндэслэн хүчний чигийг олдог
дүрмийг зүүн гарын дүрэм
гэнэ.
Гүйдэлтэй дамжуулагчид Сурагчид онол
үйлчлэх хүчний чиг юу юунаас туршилгаас олж авсан
Мэдлэгээ
5 5 мин хамаарах вэ? Гүйдэлтэй 2 мэдлэгээ улам бататган
бататгах
дамжуулагч харилцан ярилцах
үйлчилдэг нь ямар учиртай вэ?
Дамжуулагч гүйдэлтэй Сурагчид даалгавраа
Гэрийн
гүйдэлгүй эсэхийг яаж мэдэх тэмдэглэж авна.
6 даалгава 5мин
вэ? Жишээгээр тайлбарла. Ойлгомжгүй зүйлээ
р
багшаас асууна.
.
Арга зүй:
• Багшийн ярьсан туршилтаар сэдэлжиж,сэдвийнхээ хүрээнд өөрсдөө
асуудал дэвшүүлж эрэл хайгуул хийж, дээрх бүх зүйлээ онолтойгоо
холбон ойлгож, цааш гүнзгийрүүлж мэдлэгээ бататган суралцах

11. Сэдэв: Амперийн хүчний чиглэл ба хэмжээг тодорхойлох
Зорилт:
• Амперийн хүч ба хуулийн тухай сурагчидтай ярилцлага хийж амперийн
хүч ба хуулийн тухай төсөөлөл олгох .
• Амперийн хүчний чигийг зүүн гарын дүрэм ашиглаж олдог тухай
ойлголтыг сурагчдад ойлгуулах.
• Амперийн хуулийн тухай сурагчдад ойлгуулах.
• Амперийн хүчинд хамаардаг хүчин зүйлсийг сурагчдад таниулах.
Агуулга:
Багшийн үйл ажиллагаа Сурагчийн үйл
№ Үе шат хугацаа
ажиллагаа
1 Хичээл 3-5мин Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн Сурагчдын ирц
эхлэхэд хангана. бүрэн,хичээлийн
бэлтгэнэ. хэрэгсэл
бэлэн,анхаарлаа

12. төвлөрүүлнэ.
Асуулт: Шонгийн модны хоёр Сурагчид өмнөх мэдлэг
утас яагаад заавал далий байдаг дээрээ тулгуурлан
Сэдэлжү
2 5-10мин вэ? ярилцана.
үлэх
Асуудал Сурагчид өөрсдийн
3 дэвшүүл 5 мин бодож байгаагаа
эх чөлөөтэй илэрхийлнэ.
L-урттай,J-гүйдэлтэй шулуун
дамжуулагч B-тэй өнцөг үүсгэн
байрлах үед B-тэй индукцтэй
нэгэн төрлийн соронзон орны
зүгээс түүнд үйлчлэх F a-хүчийг
Ампер туршлагаар тогтоожээ.
F a= JB L Sin x- үүнийг амперийн
хууль гэнэ.
F a= JB L Sin x Амперийн хууль
гэнэ.
Шинэ Өмнөх төсөөллөө
мэдлэг Хүчний чиглэлийг зүүн гарын онолтойгоо харьцуулан
олгох дүрмээр олдог. Соронзон хүчний ойлгох
шугамууд дэлгэсэн гарын алга
руу орж.тэнийсэн 4 хуруу
гүйдэлийн чигийг зааж байхаар
зүүн гараа байрлуулбал
тэнийсэн эрхий хуруу соронзон
10 мин
орны зүгээс гүйдэлтэй
дамжуулагчид үйлчлэх хүчний
чигийг заана. Хүчний чиглэлийг
зүүн гарын дүрмээр олдог.
Соронзон хүчний шугамууд
дэлгэсэн гарын алга руу

13. орж.тэнийсэн 4 хуруу гүйдэлийн
чигийг зааж байхаар зүүн гараа
байрлуулбал тэнийсэн эрхий
хуруу соронзон орны зүгээс
гүйдэлтэй дамжуулагчид үйлчлэх
хүчний чигийг заана.
Яагаад заавал зүүн гарын дүрэм Сурагчид онол
Мэдлэгээ ашиглан амперийн хүчний чиглэл туршилгаас олж авсан
5 5 мин
бататгах хэмжээг тодорхойлдолг вэ? мэдлэгээ улам бататган
ярилцах
Амперийн хүчийн жишээ гарган Сурагчид даалгавраа
Гэрийн
бичих. Зүүн гарын дүрэм тэмдэглэж авна.
6 даалгава 5мин
ашиглаарай. Ойлгомжгүй зүйлээ
р
багшаас асууна.
Сэдэв: Бие цахилгаанжих.
Зорилт
• Бие хэрхэн цахилгаанжиж цэнэгтэй болж буйг физик хэлээр тайлбарлах
• Цахилгаанжсан биеийн шинж чанарыг учирлан тайлбарлах
• Энгийн туршилтыг төлөвлөх, явуулах, түүний үр дүнг баримтжуулах
• Ахуй амьдралдаа цахилгаанжсан зүйлийг таньж мэдэх
Агуулга
Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
1 Хичээл 1–2 Сурагчдыг хичээлд хэрэглэгдэх Хичээлд хэрэглэгдэх
эхлэхэд мин /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг, /сурах бичиг, дэвтэр,
бэлдэх харандаа г.м/ хэрэглэгдэхүүнийг үзэг, харандаа г.м/
гаргахыг зөвлөх. хэрэглэгдэхүүнийг

14. гаргана.
• Үсээ самнахад үс хувцастай
/ноосон цамц, сентипон куртик Сурагчид багшийн
Сэдэлжүүлэ 5–6 г.м/ наалддаг. Яагаад вэ?
2 асуултанд хариулах
х үе мин
• Зарим үед хүний биед гэж оролдоно.
хүрэхэд тог цохидог. Яагаад?
Бие хэрхэн цахилгаанжиж Сурагчид сэдвийн
цэнэгтэй болж буйг харуулах талаар урьдчилан
Асуудал 10 – 12
3 туршилт хийж үзүүлэх. ойлголттой болох.
дэвшүүлэх мин
Өөртөө асуудал
дэвшүүлж таамаглах
4 Шинэ мэдлэг 8 -10 Биес цахилгаан цэнэгтэй Багшийн хэлсэнийг
олгох мин болохыг бие цахилгаанжих гэнэ. анхааралтай сонсож
тэмдэглэж авна.
Аливаа биеийн цахилгаан цэнэг
Тэмдэглэл хөтлөж
эгэл цэнэгүүдээс тогтоно.
багштай ярилцах
Цэнэгийн q – ээр тэмдэглэнэ. Нэг
явцдаа сурагчид
эгэл цэнэгийн хэмжээ q=1.6·1019
асуудлынхаа хариуг
Кл байна.
мэдэж авна.
Ийм эгэл цэнэг бүхий бөөмсийн
тоонд
• Сөрөг цэнэгтэй электрон /
9.1·10-31 кг масстай/
• Эерэг цэнэгтэй протон /
1.67·10-27 кг масстай/
• Цэнэггүй нейтрон орно.
Цахилгаан цэнэг нь үүсэж бий
болохгүй , устаж үгүй болохгүй.
Харин зөвхөн нэг биеэс нөгөө
биед дамжин очих буюу нэг
биеийи дотор шилжиж болно.

15. Ийнхүү аливаа биеийн
цахилгаанжсан хэм хэмжээг
түүний цахилгаан цэнэг гэнэ.
• Бие хэрхэн цахилгаанждаг вэ?
Сурагчид гараа өргөж
• Бие цахилгаанжсаны улмаас
Мэдлэгээ 5–6 өөрийн ойлгосон
5 юу үүсдэг вэ?
бататгах мин байдлаар асуултанд
• Эгэл цэнэгүүдэд юу юу ордог
хариулна.
вэ?
Сурах бичгийн 53-54 хуудасыг Сурагчид гэрийн
Гэрийн
6 4 мин уншиж дасгалыг хий даалгаврыг
даалгавар
тэмдэглэж авах
Туршилт
Хэрэглэгдэхүүн:
• Утаснаас дүүжилсэн биет
• Эбонит саваа
• Арьс
Гүйцэтгэх дараалал:
• Эбонит савааг утаснаас дүүжилсэн биетэд ойртуулж үзүүлэх. Юу
ажиглагдаж буйг сурагчдаар тайлбарлуулах
• Эбонит савааг арьсаар үрж дүүжилсэн биетэд ойртуулж үзье. Юу
ажиглагдаж буйг сурагчдаар тайлбарлуулах. Эхний туршилтаас ялгаатай нь
юу байгааг
ярилцах.

16. Аргазүй: Асуудал дэвшүүлж тайлбарлах арга болон ч өл өөт бичлэгийн аргыг
хослуулан хэрэглэнэ.
Сурах үндсэн үйл ажиллагааг сурагчдаар гүйцэтгүүлэх үйл ажиллагааг төл өвл өн
бичлээ
• Эзэмшсэн зүйлээ бусдад физикийн үг хэллэгээр тайлбарлаж өгөх /гэр бүл,
найз нөхөддөө/
• Мэдсэн зүйлээ эргэн тойрондоо тохиолдох асуудалд ашиглах шийдвэр
гаргах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, нэгж хичээлийн хөтөлбөр
• Туршилт үзүүлэх хэрэглэгдэхүүнийг бүрэн гүйцэт авчрах
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх

17. Сэдэв: Цэнэгийн харилцан үйлчлэл
Зорилт
• Цэнэгийн хэрхэн харилцан үйлчлэлцэж буй байдлыг мэдэх
• Цахилгаанжсан бие хэрхэн үйлчлэлцдэгийг туршилтаар мэдэх
• Ахуй амьдралдаа цэнэг харилцан үйлчлэлцэж буй зүйлийг илр үүлэх,
асуудлыг шийдвэрлэх
Агуулга
Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа

18. Сурагчдыг хичээлд
Хичээлд хэрэглэгдэх
хэрэглэгдэх /сурах бичиг,
/сурах бичиг, дэвтэр,
Хичээл дэвтэр, үзэг, харандаа г.м/
3–5 үзэг, харандаа г.м/
1 эхлэхэд хэрэглэгдэхүүнийг
мин хэрэглэгдэхүүнийг
бэлдэх гаргахыг зөвлөх.
гаргана. Сурагчид багт
Сурагчдыг багуудад
хуваагдан суух
хуваах.
Цэнэг хэрхэн харилцан Баг дотроо ярилцан
Сэдэлжүүлэ үйлчлэлцэж буй туршилт туршилтаас хараад
2 10 – 15
х үе үзүүлэх. ойлгосон зүйлийг
мин
дэвтэр дээрээ өөрийн
бодлоор бичих.
Байгаль дээр нэмэх ба Багшийн хэлсэнийг
хасах гэж нэрлэгдэх хоёр анхааралтай сонсож
өөр төрлийн цахилгаан тэмдэглэж авна.
Шинэ мэдлэг 8 -10 цэнэг оршдог. Тэмдэглэл хөтлөж
4
олгох мин Ижил цэнэгүүд багштай ярилцах
түлхэлцдэг бол харин явцдаа сурагчид өөрийн
эсрэг цэнэгүүд таталцдаг бичсэнтэй харьцуулан
юм. үзнэ.
• Бидний эргэн тойронд
ямар ямар цэнэгүүд
байдаг вэ?
Сурагчид гараа өргөж
• Ижил цэнэгүүд хэрхэн
Мэдлэгээ 3–4 өөрийн ойлгосон
5 харилцан үйлчлэлцдэг
бататгах мин байдлаар асуултанд
вэ?
хариулна.
• Эсрэг цэнэгүүд хэрхэн
харилцан үйлчлэлцдэг
вэ?
6 Гэрийн 5 мин Туршилт хийлгэх: Сурагчид даалгаврыг
даалгавар Багаараа тэмдэглэж авах

19. Харандаанд тугалган цаас
ороож бортого болгон.
Харандаанаасаа
болгоомжтойгоор салгаж
ав. Бортогоо торгон буюу
капрон утсанд дүүжил.
Өөр ямар төрлийн
цэнэгтэйг нь мэдэх биеийг
бортогондоо хүргэ. Мөн
өөр биесийг цэнэглэн
бортогондоо ойртуулж
ямар цэнэгтэй болхыг
тодорхойл. Туршлагынхаа
үр дүнг бич.
Туршилт
Хэрэглэгдэхүүн
• Шил саваа, эбонит саваа
• Утсанд дүүжилсэн эбонит саваа
• Торго, ноос
Гүйцэтгэх дараалал
• Утсан дүүжилсэн эбонит савааг ноосоор зүлгэж цахилгаанжуулъя. М өн
ноосоор зүлгэж цахилгаанжуулсан тийм савааг түүнд ойртуулъя.
• Утсан дүүжилсэн эбонит савааг ноосоор зүлгэж цахилгаанжуулъя. М өн
торгоор зүлгэж цахилгаанжуулсан шилэн савааг түүнд ойртуулъя.
Дүгнэлт
• Бидний эргэн тойронд хоёр төрлийн цэнэг байдаг.

20. • Ижил төрлийн цэнэгүүд түлхэлцэж харин эсрэг цэнэгүүд таталцана.
• Торгоор зүлгэхэд шил дээр бий болсон /мөн бусад биес дээр бий болсон
ижил төрлийн/ цэнэгийг эерэг, цэмбээр хувыг /түүнчлэн эбонит, хүхэр,
резин/ зүлгэхэд үүссэн цэнэгийг сөрөг гэж нэрлэхээр тогтсон.
Аргазүй: Чөлөөт бичлэгийн арга болон судлан шинжлэх аргыг хослуулан
хэрэглэнэ.
Сурах үндсэн үйл ажиллагааг сурагчдаар гүйцэтгүүлэх үйл ажиллагааг төл өвл өн
бичлээ
• Эзэмшсэн зүйлээ бусдад физикийн үг хэллэгээр тайлбарлаж өгөх /гэр бүл,
найз нөхөддөө/
• Мэдсэн зүйлээ эргэн тойрондоо тохиолдох асуудалд ашиглах шийдвэр
гаргах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр

21. • Туршилт үзүүлэх хэрэглэгдэхүүнийг бүрэн гүйцэт авчрах
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх
Сэдэв: Дамжуулагчид ба үл дамжуулагчид
Зорилт
• Аливаа зүйлийн цахилгаан дамжуулах чанарын учрыг тайлбарлаж сурах
• Ахуй амьдрал дахь зүйлүүдийн цахилгаан дамжууулах чанарыг мэдэх
Агуулга

22. Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Сурагчдыг хичээлд Хичээлд хэрэглэгдэх
Хичээл хэрэглэгдэх /сурах бичиг, /сурах бичиг, дэвтэр,
3–5
1 эхлэхэд дэвтэр, үзэг, харандаа г.м/ үзэг, харандаа г.м/
мин
бэлдэх хэрэглэгдэхүүнийг хэрэглэгдэхүүнийг
гаргахыг зөвлөх. гаргана.
Сурагчдын дамжуулагч ба
үл дамжуулагчид юу юу
багтахыг өөрсдийн бодлыг Сурагчид өөрийн
нь бичүүлнэ. Тэгээд зарим бодлоо бичиж
Сэдэлжүүлэ сурагчдын бичсэнийг нь боловсруулна. Багшийн
2 10 – 15
х үе уншуулж бусад сонгосон хүүхдүүд
мин
хүүхдүүдийнхтэй жишнэ. бусаддаа уншиж
Уншиж танилцуулсан танилцуулаад самбарт
сурагчдын хэлсэн бичнэ.
зүйлүүдийг самбарт
бичнэ.
4 Шинэ мэдлэг 8 -10 Цахилгаан цэнэгийг Багшийн хэлсэнийг
олгох мин дамжуулдаг ба үл анхааралтай сонсож
дамжуулдаг чанараар нь тэмдэглэж авна.
бодисуудыг дамжуулагч ба Тэмдэглэл хөтлөж
тусгаарлагч гэж хоёр багштай ярилцах
хуваадаг. явцдаа сурагчид өөрийн
Цахилгаан цэнэг бүх бичсэнтэй харьцуулан
эзэлхүүнээр нь чөлөөтэй үзнэ.
шилжиж чаддаг бодис,
металлуудыг
дамжуулагчид гэнэ. Бүх
төрлийн металлууд,
газрын хөрс, давсны ба
хүчлийн усан уусмалууд

23. зэрэг нь сайн дамжуулагч
юм. Хүн ба амьтаны бие
цахилгаан цэнэгийг сайн
дамжуулдаг.
Харин шил, шаазан, хув,
резин, капрон, хуванцар,
торго гэх мэт бодисууд
цахилгаан цэнэгийг
дамжуулдаггүй. Эдгээр
бодисыг тусгаарлагч буюу
диэлектрик гэнэ.
Сурагчдын өмнө ярилцсан Сурагчид өмнөх
Мэдлэгээ зүйл хэр үнэн байсаныг төсөөллөө аль нь зөв
5 5 мин
бататгах ярилцана. аль нь бурууг
эргэцүүлж бодно.
Гэр орныхоо орчинд болон
эргэн тойронд байгаа
Гэрийн Сурагчид даалгаврыг
6 4 мин зүйлсийн цахилгаан
даалгавар тэмдэглэж авах
дамжуулах чанарыг бичиж
ир.
Аргазүй: Тархины шуурга болон эвлүүлгийн аргыг хослуулан хэрэглэнэ.
Сурах үндсэн үйл ажиллагааг сурагчдаар гүйцэтгүүлэх үйл ажиллагааг төл өвл өн
бичлээ
• Эзэмшсэн зүйлээ бусдад физикийн үг хэллэгээр тайлбарлаж өгөх /гэр бүл,
найз нөхөддөө/
• Мэдсэн зүйлээ эргэн тойрондоо тохиолдох асуудалд ашиглах шийдвэр
гаргах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:

24. • Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх
Сэдэв: Цахилгаан орны хүчлэг
Зорилт:
• Цахилгаан орны хүчлэгийн талаар анхны мэдэгдэхүүнтэ й болох
• Бодлого бодох болон бусад зүйлст ашиглаж сурах
Агуулга:

25. Хичээлийн Багшийн үйл Сурагчийн үйл
№ Хугацаа ажиллагаа ажиллагаа
Үе шат
Сурагчдыг хичээлд
Хичээлд
хэрэглэгдэх /сурах бичиг,
хэрэглэгдэх /сурах
Хичээл дэвтэр, үзэг, харандаа
бичиг, дэвтэр, үзэг,
эхлэхэд 3 – 5 мин г.м/ хэрэглэгдэхүүнийг
харандаа г.м/
бэлдэх гаргахыг зөвлөх.
хэрэглэгдэхүүнийг
гаргана.
1
Сурагчдаар ширээн Сурагчид багшийн
дээр нь жижиг цаас хэлсний дагуу
гаргуулаад балаа цаасаа гаргаад
үсэндээ авч үрэхийг үсэндээ балаа
зөвлөнө. Хэсэг үрсний үрнсний дараа
Сэдэлжүүлэ дараа ширээн дээрх ширээн дээрх
5 мин
2 х цаасанд нь хүргүүлнэ. цаасанд хүргэнэ.
Ямар нэгэн бие Сурагчид багшийн
цахилгаанжсаны улмаас ярьсан дээр нэмэх
тэнд цахилгаан орон зүйлээ нэмж өмнөх
бий болно. Цахилгаан зүйлээ бататган
орон нь цахилгаан багштай ярилцана.
Өмнөх цэнэгийн хоорондох
мэдлэгээ холбоо харилцан
3
сэргээн үйлчлэлийг бий
санах 4 мин болгодог матерын
нэгэн хэлбэр юм.
Цэнэгүүдийн харилцан
үйлчлэл нь цахилгаан
орноор дамжин
явагдана.

26. Ямар нэгэн бие Сурагчид өөрсдийн
цахилгаанжсаны таамаглалаа хэлнэ.
үүднээс цэнэг үүсч,
Асуудал цэнэг үүссэний улмаас
4 3 мин
дэвшүүлэх цахилгаан орон бий
болдог бол цахилгаан
орны хүчлэг гэж юу
вэ?
5 Шинэ мэдлэг Цахилгаан орны хүчлэг
бүтээх тухайн цэгт орших нэгж
эерэг цэнэгт үйлчлэх
8-10мин хүчтэй тоогоороо Багшийн ярьсныг
тэнцэх түүнтэй ижил анхааралтай
чигтэй вектор сонсож бичиж
хэмжигдэхүүн юм. тэмдэглэнэ
F-цэнэгээс үйлчлэх хүч
q-цэнэгийн хэмжээ
Си системд хүчлэгийн
нэгж-Н/Кл
Цахилгаан орны
суперпозицийн зарчим
ёсоор цэнэгийн
системийн үүсгэх орны
хүчлэг нь уул
системийн цэнэг
бүхний үүсгэх орон
бүрийн хүчлэгүүдийн
вектор нийлбэртэй

27. тэнцүү байна.
Цэг бүхэн дэхь
шүргэгч нь тэр цэгийн
хүчлэгийн вектортой
чигээрээ давхцах чанар
бүхий муруйг
хүчлэгийн буюу
хүчний шугам
гэнэ.Хүчлэгийн шугам
эерэг цэнэгээс эхэлж
сөрөг рүү чиглэн
хоорондоо огтлолцохгүй
замдаа тасрахгүй
үргэлжилсээр сөрөг
цэнэгт төгсөнө.
Шинэ хичээлтэй Багшаас ойлгоогүй
5 холбогдолтой зүйл зүйлээ асууж шинэ
Мэдлэгээ
4 мин ярьж, хялбар бодлого хичээл дээр
бататгах
бодох үндэслэн бодлогоо
бодох
Багшийн өгсөн
6 гэрийн даалгаварыг
Гэрийн тэмдэглэж авах
даалгавар
3 мин Бодлого бодуулах

28. Арга зүй: Туршилтын арга
Ангийн нөхцөлд хийж болох хялбар туршилтаар сэдэлжүүлж, бие
цэнэгжсэний улмаас цахилгаан орон үүсч м өн цахилгаан орон байгаа газар
хүчлэг үүснэ гэдгийг харуулах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх
Сэдэв: Цахилгаан орны хүчний ажил потенциал
Зорилт:
• Цахигаан орны хүчний ажлын талаар ойлголттой болох
• Амьдрал ахуйтай холбож сурах
Агуулга:

29. Хичээлийн Багшийн үйл ажиллагаа Сурагчийн үйл
№ Хугацаа ажиллагаа
Үе шат
Сурагчдыг хичээлд
хэрэглэгдэх /сурах бичиг, Хичээлд хэрэглэгдэх
Хичээл дэвтэр, үзэг, харандаа г.м/ /сурах бичиг, дэвтэр,
3–5
эхлэхэд хэрэглэгдэхүүнийг гаргахыг үзэг, харандаа г.м/
мин
бэлдэх зөвлөх. хэрэглэгдэхүүнийг
гаргана.
1
Туршилт хийлгэх Багшийн
зааварчилгааны дагуу
ажиллах
Сэдэлжүүлэ 8 мин
2 х
3 Өмнөх Хүчлэгийн шугамын Сурагчид багшийн
мэдлэгээ муруйлтын хэлбэр нь ярьсан дээр нэмэх
цэнэгт гадаргуугын дүрс зүйлээ нэмж өмнөх
сэргээн
4 мин хэлбэр харилцан байрлал зүйлээ бататган
санах
ижил буюу эсрэг багштай ярилцана.
тэмдэгтэй алин болох
зэргээс хамаарах ба
цэнэгт гадаргад
перпендикуляраар эхэлж
төгсөнө. Тэнцүү талбайтай
ижил хэлбэртэй
параллель хоёр хавтгайг
эсрэгээр цэнэглэсэн
байвал эдгээрийн
хоорондох цахилгаан
хүчлэг цэг бүхэн дээр

30. ижил бөгөөд хүчлэгийн
тэнцүү зайтай хоорондоо
параллелиар байрлана.
Ийм орныг жигд
цахилгаан орон гэнэ.
Сурагчид өөрсдийн
Асуудал
4 таамаглалаа хэлнэ.
дэвшүүлэх
5 Шинэ мэдлэг
бүтээх
8-10 Цахилгаан орны хүчний
мин үйлчлэлээр ямар нэгэн q
Багшийн ярьсныг
цэнэг шилжин хөдөлж
анхааралтай сонсож
байгаа бол энэхүү
бичиж тэмдэглэнэ
хүчээр ажил хийгдэнэ.
A=
F-хүч
L-бие хүртэлх зай
-хоорондох өнцөг
-ыг тухайн
цэг дэхь цэгэн цэнэгийн
орны потенциал гэж
нэрлэвэл ажил нь
A=q( )
Ингэхлээр 2 цэгийн
хооронд цэнэгийг
шилжүүлэхэд хийх
цахилгаан орны хүчний

31. ажил нь уул цэнэгийн
хэмжээг замын эх эцсийн
нэг дээрх потенциалын
ялгавараар үржүүлсэнтэй
тэнцүү байна.
Шинэ хичээлтэй Багшаас ойлгоогүй
5 4 мин холбогдолтой зүйл ярьж, зүйлээ асууж шинэ
Мэдлэгээ
хялбар бодлого бодох хичээл дээр
бататгах
үндэслэн бодлогоо
бодох
Багшийн өгсөн гэрийн
6 даалгаварыг
Гэрийн тэмдэглэж авах
Бодлого бодуулах
даалгавар
2 мин
Арга зүй: Туршилтын арга
Ангийн нөхцөлд хийж болох хялбар туршилтаар сэдэлжүүлж, бие
цэнэгжсэний улмаас цахилгаан орон үүсч м өн цахилгаан орон байгаа газар
хүчлэг үүснэ гэдгийг харуулах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах

32. • Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх
Сэдэв: Цахилгаан орон
Зорилт
• К1:Цахилгаан орон,орны хүчлэг,хүчний шугамын түүний тухай төсөөлөл
олгох .

33. • К2: Цахилгаан орон,Цахилгаан орны хүчлэг, хүчний шугамын тухай
ойлголтыг сурагчид эзэмшин сурах.
• К3: Цахилгаан орон,Цахилгаан орны хүчлэг, хүчний шугамын тухай туршилт
хийж сурах.
• К4: Сурагчид цахилгаан орныг ялган таниж сурах
Агуулга
Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Сурагчдыг хичээлд хэрэглэгдэх Хичээлд
/сурах бичиг, дэвтэр, үзэг, хэрэглэгдэх /сурах
Хичээл харандаа г.м/ хэрэглэгдэхүүнийг бичиг, дэвтэр, үзэг,
3–5
1 эхлэхэд гаргахыг зөвлөх. Сурагчдыг харандаа г.м/
мин
бэлдэх багуудад хуваах. хэрэглэгдэхүүнийг
гаргана. Сурагчид
багт хуваагдан суух
 Ангид цахилгаан орон Өөрийнхөө бодож
үүсч байгаа юу ? байгаа зүйлсийг
дэвтэртээ бичиж
 Цахилгаан орон гэж юу
Сэдэлжү багаараа ярилцан
2 байдаг вэ гэх мэт
үлэх үе 10 – 15 тунгааж эцсийн үр
асуултыг асуух
мин дүнг багаас нэг
гишүүн самбарт
гаран өөрийн
багийн үзэл санааг
илэрхийлэх
4 Шинэ 8 -10 Цэнэгийн эргэн тойронд Багшийн хэлсэнийг
мэдлэг мин цахилгаан орон байна.Үл хөдлөх анхааралтай сонсож
олгох цэнэгийн эргэн тойронд үүсэх тэмдэглэж авна.

34. цахилгаан орон өөрчлөгдөхггүй
бөгөөд үүнийг цахилгаан статик
орон гэнэ.Цахилгаан орон нь түүн
дотрох цэнэгт тодорхой хүчээр
үйлчилдэг. Тэрхүү хүчийг уг
цэнэгт харьцуулсан харьцаатай Тэмдэглэл хөтлөж
тэнцүү физик хэмжигдэхүүнийг багштай ярилцах
цахилгаан орны хүчлэг гэнэ. явцдаа сурагчид
Цахилгаан орон бол бодисоос өөрийн бичсэнтэй
ялгаатай материйн нэгэн хэсэг харьцуулан үзнэ.
юм. Цахилгаан орныг
байгаа Түүнийхээ дараа
үйлчлэлээр нь л мэдэж болно. өөрийн бичсэн
Цахилгаан орныг харагдахуйц болон багшийн
болгохын тулд хүчний шугамаар ярьсантай холбон
дүрсэлдэг. Цэг бүр дээрх шүргэгч тодорхой нэг
нь тухайн цэг дэх орны хүчлэгийн өөрийн гэсэн цогц
векторын чиглэлийг заах шугмыг өгүүлбэртэй болох
цахилгаан орны хүчний шугам
гэнэ.
Хүчний шугам нь эерэг цэнэгээс
гарч сөрөг цэнэг болон
хязгааргүйд төгсдөг
• Цахилгаан орныг юу бий
болгодог вэ ?
• Цахилгаан статик орон гэж Сурагчид гараа
юуг хэлэх вэ? өргөж өөрийн
Мэдлэгээ 3–4
5 • Цахилгаан орныг хэрхэн ойлгосон байдлаар
бататгах мин
мэдэж болох вэ? асуултанд
• Цахилгаан орны хүчний хариулна.
шугам гэж юуг хэлдэг вэ ?
6 Гэрийн 5 мин Туршилт хийлгэх: Багаараа Сурагчид

35. Торгон утсанд цэнэгтэй бортого
дүүжлээд түүнд өөр төрлийн
цэнэгтэй савааг ойртуулъя.
Утасны хазайлтын өнцгөөр
бортого, саваанд ойртох тутум
цэнэгтэй савааны цахилгаан
даалгава орон бортогыг хэрхэн татаж даалгаврыг
р байгааг ажиглан үүнээс тэмдэглэж авах
үндэслэн цэнэгтэй биеийн
ойролцоо цахилгаан орны
үйлчэл ямар байдагийг ажиглан
дүгнэлт гарга
Туршлагынхаа үр дүнг бич.
Туршилт
Хэрэглэгдэхүүн
• Торгон утас
• Бортого , саваа
Гүйцэтгэх дараалал
• Торгон утсанд цэнэгтэй бортого дүүжлээд түүнд өөр т өрлийн цэнэгтэй
савааг ойртуулъя
• Утасны хазайлтын өнцгөөр бортого, саваанд ойртох тутум цэнэгтэй
савааны цахилгаан орон бортогыг хэрхэн татаж байгааг ажигла.
Дүгнэлт
• Цэнэгийн эргэн тойронд цахилгаан орон байна.

36. • Цахилгаан орон бол бодисоос ялгаатай материйн нэгэн хэсэг юм
• Цэнэгтэй биеийн ойролцоо цахилгаан орны үйлчлэл х үчтэй, холдох
тутум нь үйлчлэл нь суларна. Гэсэн дүгнэлтэнд хүрсэн.
Аргазүй: KWL-ийн аргыг хэргэлэнэ.
Сурах үндсэн үйл ажиллагааг сурагчдаар гүйцэтг үүлэх үйл ажиллагааг
төлөвлөн бичлээ
• Эзэмшсэн зүйлээ бусдад физикийн үг хэллэгээр тайлбарлаж өгөх /гэр б үл,
найз нөхөддөө/
• Мэдсэн зүйлээ эргэн тойрондоо тохиолдох асуудалд ашиглах шийдвэр
гаргах
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр
• Туршилт үзүүлэх хэрэглэгдэхүүнийг бүрэн гүйцэт авчрах
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх
Сэдэв: Цахилгаан цэнэгийн хуваагдах шинж чанар
Зорилт

37. • К1: Цахилгаан цэнэгийн хуваагдал болон, хуваагдах чанарын талаар
төсөөлөлтэй болгох
• К2:. Цахилгаан цэнэгийн хуваагдал болон, хуваагдах чанарын талаар
төсөөлөлтэй болгох
• К3:. Цахилгаан цэнэгийн хуваагдал болон, хуваагдах чанараар туршилт
хийж сурах
• К4: Сурагчид цахилгаан цэнэгийн хуваагдал болон хуваагдах чанарыг
таниж мэддэг болох
Агуулга
Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Сурагчдыг хичээлд хэрэглэгдэх Хичээлд
/сурах бичиг, дэвтэр, үзэг, хэрэглэгдэх /сурах
Хичээл
3–5 харандаа г.м/ хэрэглэгдэхүүнийг бичиг, дэвтэр, үзэг,
1 эхлэхэд
мин гаргахыг зөвлөх. харандаа г.м/
бэлдэх
хэрэглэгдэхүүнийг
гаргана.
 Цэнэг хуваагдал гэж юуг Өөрийнхөө бодож
хэлдэг вэ ? байгаа зүйлсийг
дэвтэртээ бичиж
 Цэнэг хуваахын тулд юу
Сэдэлжү багаараа ярилцан
2 хийх хэрэгтэй гэж бодож
үлэх үе 10 – 15 тунгааж эцсийн үр
байна
мин дүнг багаас нэг
 Цэнэг хуваахын тулд ямар гишүүн самбарт
нэгэн багаж хэрэг гаран өөрийн багийн
болохуу? үзэл санааг
илэрхийлэх
4 Шинэ 8 -10 Цэнэгийн хуваагдал гэдэг бол Багшийн хэлсэнийг
мэдлэг мин ямар нэгэн биес нь металл анхааралтай сонсож

38. биеийн үйлчлэлээр цэнэгээ өөр тэмдэглэж авна.
хоорорндоо хуваадаг Тэмдэглэл хөтлөж
багштай ярилцах
явцдаа сурагчид
өөрийн бичсэнтэй
харьцуулан үзнэ.
олгох
Түүнийхээ дараа
өөрийн бичсэн болон
багшийн ярьсантай
холбон тодорхой нэг
өөрийн гэсэн цогц
өгүүлбэртэй болох
• Цахилгаан цэнэгийн
хуваагдал гэж юу вэ ? Сурагчид гараа өргөж
Мэдлэгээ 3–4 • Цахилгаан цэнэгийн өөрийн ойлгосон
5
бататгах мин хуваагдал нь юугаар хэрхэн байдлаар асуултанд
дамжин хуваагдаж болох вэ ? хариулна.
Туршилт хийлгэх: Багаараа
Металл бөмбөрцгийг цэнэглэж
электроскоптой холбоё. Дараа
нь түүнийгээ яг ижил
Гэрийн хэмжээний цэнэглэгдээгүй
Сурагчид даалгаврыг
6 даалгава 5 мин бөмбөрцөгтэй металл саваагаар
тэмдэглэж авах
р холбоё. Ингэхэд цэнэгтэй
бөмбөрцөг цэнэггүй бөмбөрцөг
хэрхэн өөрчлдөгдөж байгааг
ажиглан дүгэнлт бич
Туршлагынхаа үр дүнг бич.
Туршилт

39. Хэрэглэгдэхүүн
• Металл бөмбөрцөг , электроскоп,
• Металл саваа, цэнэгтэй металл бөмбөрцөг
Гүйцэтгэх дараалал
• Металл бөмбөрцгийг цэнэглэж электроскоптой холбоё.
• Түүнийгээ яг ижил хэмжээний цэнэглэгдээгүй бөмбөрцөгтэй металл
саваагаар холбоё.
Дүгнэлт
• Цэнэгтэй металл бөмбөрцөг цэнэггүй металл б өмб өрц өг хоорондоо
цэнэгээ тэнцүү хувааж байна
Аргазүй: Тархины шуурга
Хэрэглэгдэхүүн
Багшийн бэлдэх зүйл:
• Хичээл заах бэлтгэлээ бүрэн гүйцэт хангах
• Заах сэдвийн талаар үнэн бодит мэдээлэл цуглуулах
• Шохой, үзэг, бал, сурах бичиг, журнал, ээлжит хичээлийн хөтөлбөр
• Туршилт үзүүлэх хэрэглэгдэхүүнийг бүрэн гүйцэт авчрах
Сурагчийн бэлдэх зүйлс:
• Хичээлийн иж бүрэн хэрэглэл авчрах /сурах бичиг, дэвтэр, үзэг г.м/
• Самбарын алчуур бэлдэх

40. Сэдэв : Соронзон орныг хэрхэн дүрслэх вэ ?
Зорилт
 Соронзон орны талаар мэдлэгтэй болгох
 Соронзон орон дахь соронзон зүү нь хэрхэн байрладаг талаар мэдэж авах
 Соронзон орон ба гүйдлийн чиг нь хаашаа яаж чиглэсэн байдаг талаар
мэдэж авах
 Сурагчдад бие дааж сурах чадварыг төлөвшүүлэх
Агуулга
Сурагчийн үйл
№ Үе шат Хугацаа Багшийн үйл ажиллагаа
ажиллагаа
Сурагчдыг хичээлд Хичээлд
хэрэглэгдэх /сурах бичиг, дэвтэр, хэрэглэгдэх /сурах
Хичээл
3–5 үзэг, харандаа г.м/ бичиг, дэвтэр, үзэг,
1 эхлэхэд
мин хэрэглэгдэхүүнийг гаргахыг харандаа г.м/
бэлдэх
зөвлөх. хэрэглэгдэхүүнийг
гаргана.
 Ижил цэнэгтэй биес Өөрийнхөө бодож
хоорондоо яадаг вэ? байгаа зүйлсийг
Эсрэг цэнэгтэй биес дэвтэртээ бичиж
хоорондоо яадаг вэ? багаараа ярилцан
Сэдэлжү
2 10 – 15 тунгааж эцсийн үр
үлэх үе  Ангид цахилгаан орон
мин дүнг багаас нэг
байна уу?
гишүүн самбарт
 Тэгвэл соронзон орон гаран өөрийн багийн
байна уу? үзэл санааг
илэрхийлэх
4 Шинэ 8 -10 Соронзон нь хоёр туйлтай. Багшийн хэлсэнийг
мэдлэг Биесийн хооронд үйлчлэл илэрч анхааралтай сонсож

41. олгох мин байгаа орон зайг физикт орон тэмдэглэж авна.
гэж нэрлэдэг. Цахилгаанжсан Тэмдэглэл хөтлөж
биеийн орчимд цахилгаан орон, багштай ярилцах
соронзон ба гүйдэлтэй явцдаа сурагчид
дамжуулагчийн орчимд соронзон өөрийн бичсэнтэй
орон үүсдэг. Орон бодитойгоор харьцуулан үзнэ.
оршин байдаг боловч нүдэнд Түүнийхээ дараа
харагдаж, гарт баригддаггүй өөрийн бичсэн
болон багшийн
 Соронзон орныг олон
ярьсантай холбон
векторын тусламжтай
тодорхой нэг өөрийн
илэрхийлж болох боловч,
гэсэн цогц
энэ нь ажиллагаа ихтэй
өгүүлбэртэй болох
зохимжгүй байдаг учир
векторыг шугамаар солих
арга хэрэглэдэг. Ингэж
татсан шугамыг орны
шугам гэдэг. Шугамууд
хоорондоо шигүү байгаа
газарт орон хүчтэй байна.
Соронзны хоёр туйл дээр
соронзон орон илүү
хүчтэй байдаг. Орны
шугамууд хоорондоо
огтлолцохгүй.соронзны
гадна талд орны шугам
соронзны хойд (N)туйлаас
өмнөд туйл (S) уруу
чиглэдэг, соронзны их бие
дотор эсрэгээр чиглэнэ.
Иймд соронзон орны
шугам эхлэл төгсгөлгүй

42. битүү байдаг.
 Соронзон орныг олон
векторын тусламжтай
илэрхийлж болох боловч,
энэ нь ажиллагаа ихтэй
зохимжгүй байдаг учир
векторыг шугамаар солих
арга хэрэглэдэг. Ингэж
татсан шугамыг орны
шугам гэдэг. Шугамууд
хоорондоо шигүү байгаа
газарт орон хүчтэй байна.
Соронзны хоёр туйл дээр
соронзон орон илүү
хүчтэй байдаг. Орны
шугамууд хоорондоо
огтлолцохгүй.соронзны
гадна талд орны шугам
соронзны хойд (N)туйлаас
өмнөд туйл (S) уруу
чиглэдэг, соронзны их бие
дотор эсрэгээр чиглэнэ.
Иймд соронзон орны
шугам эхлэл төгсгөлгүй
битүү байдаг.

43. Соронзон орон дахь
соронзон зүүний
байрлалууд:
5 Мэдлэгээ 3–4 Сурагчид гараа өргөж
бататгах мин өөрийн ойлгосон
байдлаар асуултанд
хариулна.

44.  Электрон соронзон орон
хийцгээе.
 Нэг төмрийн өөдсөнд
цахилгаан гүйдэл өгөхөд
металл түр зуурын
соронзон байдалд орно.
Цахилгаан гүйдлийг
зогсооход соронзон орон ч
үгүй болно. Ингээд
унтрааж асааж болдог
электрон соронзон орон
хийцгээе.
 Анхааруулга: туршилтыг
хийхдээ гэрийнхээ
цахилгааныг ашиглаж огт
болохгүй. Бидний гэрт ирж

45. байгаа гүйдэл нь маш
хүчтэй бөгөөд амь насанд
аюултай.
Хэрэглэгдэх зүйлс:
 1метр бүрээстэй кабель
утас
 Том хадаас
 Скоч
 Хайч
 1,5 вольтын зай
 Кабель утсаа том
хадаасанд 30 эргүүлж
сайн ороо. Дараа нь
хайчаар хоёр үзүүрийнх
нь ялтасыг 2см ил
харагдахаар кабелийг нь
хайчил.
 Утасны нэг үзүүрийг нь
зайны нэмэх цэнэгтэй
хэсэгт нийлүүлж наа.
Нөгөө үзүүрийг нь зайны
хасах цэнэгтэй талтай
нийлүүлээрэй. Одоо та
хэдэн хавчаараар туршиж
үзээрэй.
Гэрийн Турлшилтаа хийгээд өөрсдийн
Сурагчид даалгаврыг
6 даалгава 5 мин сурах бичигээсээ харан
тэмдэглэж авах
р дүгнэлвт хийгээрээ

46. Үнэлгээ
 Цахилгаан соронзон үзэгдэл түүнийг илэрхийлж буй ухагдахуун хуулиудын
талаарх мэдлэгийг үнэлэх
 Эзэмшсэн мэдлэг чадвараа тухайн агуулгатай холбоотой ямар нэгэн
асуудлыг физикийн мэдлэгтэйгээр үнэлэх болон харилцах үедээ хэрэглэж
буйг үнэлэх
Жишиг даалгавар
А вариант
1. 60 ом ба 30 ом эсэргүүцэлтэй плиткийг хэлхээнд зэрэгцээ холбожээ. Энэ
хоёрын аль нь хэд дахин илүү чадал шаардах вэ?
2. Төмрийн үртэсний хэсгүүд яагаад соронзон оронд эмх журамтай байршдаг
вэ?
3. Байгаль дээр .............................. цэнэгүүд байдаг.
4. Дамжуулагч гэж юу вэ? Жишээ бич.
5. Q1=44 Кл Q2=24 Кл хоёр цэгэн цэнэг хоорондоо 60 см зайтай урд урдаасаа
яваад зогсов.Е хүчлэгийн орон хоорондох завсарт хажуу талд цэнэгжив. Е
хүчлэгийн орны тэнцүү хүчлэгийг тодорхойл.
6. Цахилгаан цэнэг хоёр биед хэваагдахдаа хэрхэн хуваагдах вэ?
Б вариант
1. 70 ом ба 40 ом эсэргүүцэлтэй индүү хэлхээнд зэрэгцээ холбожээ. Энэ
хоёрын аль нь хэд дахин илүү чадал шаардах вэ?
2. Тогтмол соронзны соронзон орны шугамыг төмрийн үртэс ашиглан яаж
гаргах вэ?
3. Ижил төрлийн цэнэгүүд ......................., эсрэг цэнэгүүд ........................
4. Тусгаарлагч буюу диэлектрик гэж юу вэ? Жишээ бич.

47. 5. Q1=44 Кл Q2=24 Кл хоёр цэгэн цэнэг хоорондоо 60 см зайтай урд урдаасаа
яваад зогсов.Е хүчлэгийн орон хоорондох завсарт хажуу талд цэнэгжив. Е
хүчлэгийн орны тэнцүү хүчлэгийг тодорхойл.
6. Цахилгаан орон байгааг яаж мэдэж болох вэ?