1. MEI 2012
HBML 1203
PENGENALAN FONETIK DAN FONOLOGI BAHASA MELAYU
NAME : BELINDA BT PANJANG
NO. MATRIK : 750702105724001
NO.KAD PENGENALAN : 750702105724
NO. TELEFON : 0194346177
E-MAIL :
LEARNING CENTRE : Perak Learning Center
71, Jln. Lim Bo Seng, 30300 Ipoh

2. 1.0 PENGENALAN
Tugasan pada kali ini, akan membincangkan bagaimana bunyi-bunyi konsonan dan vokal
dihasilkan. Selain daripada mengkaji bunyi-bunyi konsonan dan vokal dihasilkan tugasan ini
juga akan menyentuh perbezaan di antara fonem dan alofon dalam sistem fonologi bahasa
Melayu dan yang terakhir tugasan ini juga akan menjelaskan ciri-ciri suprasegmental bahasa
Melayu serta kepentingannya dalam pengajaran lisan. Kajian tentang bunyi-bunyi bahasa ini
sebenarnya ialah kajian tentang fonetik. Fonetik mengkaji bagaimana bunyi-bunyi bahasa
dihasilkan atau dengan lebih tepat lagi melihat bagaimana alat artikulasi bekerja untuk
menghasilkan bunyi-bunyi atau melihat dari segi fizikal bagaimana bunyi dihasilkan ketika
seseorang itu sedang bertutur. Menurut Siti Hajar Abdul Aziz dalam bukunya yang berjudul
Bahasa Melayu 1, menjelaskan bahawa ahli-ahli bahasa telah memecahkan fonetik kepada
tiga bidang iaitu fonetik artikulasi yang mengakaji tentang bagaimana bunyi-bunyi
dihasilkan, fonetik akustik yang mengkaji tentang gelombang bunyi dan cara ia sampai
kepada pendengaran manusia, dan yang ketiga ialah fonetik auditori yang mengakaji cara
otak memproses bunyi yang diterima. Sebagai seorang guru bahasa Melayu, guru tersebut
harus mendalami ilmu bagaimana bunyi dihasilkan dan alat artikulasi yang terlibat. Alat
artikulasi ialah organ yang berfungsi mengeluarkan bunyi bahasa. Antara alat artikulasi yang
terlibat dengan pengeluaran bunyi bahasa ialah bibir, gigi, gusi, lelangit keras dan lelangit
lembut, anak tekak, lidah, dan pita suara. Alat artikulasi ini akan berfungsi atau berada pada
kedudukan yang sepatutnya apabila sesuatu bunyi bahasa dihasilkan. Hal ini akan
diperjelaskan lagi dalam penerangan yang berikutnya tentang bagaimana bunyi konsonan dan
vokal dihasilkan. Sekiranya salah satu dari alat artikulasi rosak atau tidak berfungsi dengan
baik maka bunyi yang terhasil adalah tidak begitu tepat dengan apa yang dikehendaki.

3. 2.0 KAJIAN PENGHASILAN BUNYI KONSONAN DAN VOKAL BAHASA
MELAYU
2.1 VOKAL
Bunyi-bunyi vokal terhasil apabila sesetengah artikulasi menyempit atau terus menutup
manakala alat artikulasi yang lain akan membebaskan arus udara yang mengalir melalui rongga
mulut dengan bebas. Vokal ialah bunyi-bunyi bersuara dimana semasa mengahsilkannya, udara
dari paru-paru keluar melalui rongga tekak dan rongga mulut secara berterusan tanpa sebarang
sekatan atau sempitan yang boleh menerbitkan bunyi-bunyi geseran. Bunyi vokal mempunyai
ciri kelantangan dan kepanjangan dimana bunyi dapat didengar dengan jelas dan lebih panjang
daripada bunyi-bunyi konsonan. Bunyi vokal juga tidak mengalami sebarang gangguan pada arus
udara. Alat yang paling penting dalam penghasilan bunyi vokal ialah pita suara. Selain daripada
pita suara alat artikulasi lain yang terlibat dalam penghasilan bunyi vokal ialah lidah, bibir, dan
lelangit lembut. Lidah ialah alat artikulasi yang menentukan kualiti sesuatu vokal. Kedudukan
lidah pula adalah dalam dua ukuran iaitu tinggi rendah dan depan belakang dimana lidah boleh
diturunkan serendah yang mungkin dan boleh dinaikkan sehingga mendekati lelangit keras
ketika menghasilkan bunyi. Oleh yang demikian vokal yang terhasil boleh tinggi atau rendah.
Contohnya, vokal [a] dalam perkataan [saya] ialah vokal rendah manakala vokal [i] dan vocal [u]
dalam perkataan [sini] dan [kuku] ialah vokal tinggi. Selain daripada lidah, bibir juga
memainkan peranannya sendiri iaitu boleh dihamparkan atau dibundarkan. Apabila bibir
dihamparkan bunyi vokal depan akan terhasil manakala apabila bibir dibundarkan bunyi vokal
belakang pula yang terhasil.
Terdapat lapan bunyi vokal dalam bahasa Melayu secara amnya, namun hanya enam
bunyi vokal yang biasa digunakan dalam pertuturan bahasa Melayu. Terdapat beberapa ciri yang
menentukan bunyi vocal dan antaranya ialah bahagian lidah yang terlibat iaitu bahagian depan
atau belakang lidah. Ciri yang kedua ialah ketinggian lidah dinaikkan ketika bunyi dihasilkan.
Seterusnya ialah ciri yang ketiga iaitu keadaan bibir sama ada hampar atau bundar. Ciri yang
keempat pula ialah keadaan lelangit lembut, sama ada dinaikkan dan udara dari paru-paru keluar
melalui rongga mulut sahaja atau dinaikkan tetapi tidak rapatsehingga udara dari paru-paru
keluar melalui rongga mulut dan hidung dimana ia menghasilkan bunyi yang sengau. Ciri yang

4. terakhir pula ialah keadaan glotis dimana ia dirapatkan ketika udara keluar dari paru-paru dan
pita suara bergetar. Perbezaan bunyi antara satu vocal dengan vocal yang lain ditentukan oleh
keadaan lidah iaitu tinggi, separuh tinggi, separuh rendah dan rendah. Dalam carta vokal bahasa
Melayu yang diterjemahkan dalam bentuk ilustrasi keratan rentas lidah manusia dimana
bahagian kiri rajah merujuk kepada bahagian hadapan lidah dan bahagian kanan merujuk kepada
bahagian belakang lidah manakala di tengah pula merujuk kepada bahagian tengah lidah. (lihat
carta vocal bahasa Melayu di bawah)
Rajah di atas menunjukkan kedudukan vokal dalam bahasa Melayu.
Secara keseluruhannya, vokal bahasa Melayu boleh dikategorikan kepada tiga jenis iaitu
vokal hadapan yang terdiri daripada [i] iaitu vokal depan sempit, [e] iaitu vokal depan separuh
sempit, [ɛ] iaitu vocal depan separuh luas atau lapang dan [a] iaitu vokal depan luas atau lapang,
jenis vokal yang kedua ialah vokal belakang yang terdiri daripada [u] iaitu vokal belakang
sempit, [o] iaitu vokal belakang separuh sempit dan [ɔ] iaitu vokal belakang separuh luas atau
lapang dan jenis vokal yang ketiga ialah vokal tengah iaitu [ə] vokal tengah pendek.

5. Bentuk- bentuk bibir ketika membunyikan vokal dapat pada rajah di bawah.
Menurut Abdul Hamid Mahmood (1996) keadaan bibir semasa menghasilkan jenis-jenis vokal
adalah seperti berikut:

6. 2.1.1 CARA MEMBUNYIKAN SETIAP VOKAL
2.1.1.1 Vokal depan sempit [i]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal hadapan
sempit atau tinggi [ i ].
Cara membunyikan vocal ini dimana bibir dihamparkan dan hadapan lidah dinaikkan
setinggi mungkin kearah lelangit keras tetapi tidak menyentuh lelangit lelangit keras. Anak tekak
dan lelangit lembut pula dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar
melalui rongga hidung. Udara dari paru-paru pula keluar ke rongga mulut dan pita suara
digetarkan. Contoh perkataan bagi bunyi vocal diatas adalah seperti perkataan berikut:-
Awal Tengah Akhir
ikan [ikan] sila [sila] gali [gali]
itu [itu] hiba [hiba] kali [kali]

7. 2.1.1.2 vokal depan separuh sempit [e]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal hadapan
separuh sempit atau separuh tinggi [ e ].
Cara membunyikan vokal ini ialah keadaan bibir hampar dan depan lidah dinaikkan separuh
tinggi ke arah gigi gusi. Anak tekak dan lelangit lembut pula dinaikkan bagi menutup rongga
hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung. Udara dari paru-paru pula keluar ke
rongga mulut dan pita suara digetarkan. Contoh perkataan bagi vocal ini adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
epal [epal] geleng [geleƞ] tauge [tauge]
elak [elaʔ] serong [seroƞ] tempe [tempe]

8. 2.1.1.3 vokal depan separuh luas/lapang [ɛ]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal hadapan separuh luas atau separuh rendah
[ ε ].
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan bibir dihamparkan. Depan lidah dinaikkan separuh
rendah kea rah gusi. Anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung
supaya udara tidak keluar melalui rongga hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut
dan pita suara digetarkan. contoh perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
esa [ɛsa] belek [bɛɛʔ] tauge [taugɛ]
enak [ɛnaʔ] seluk [seluʔ] tempe [tempɛ]

9. 2.1.1.4 vokal depan luas/lapang [a]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal hadapan luas atau rendah [ a ].
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan bibir dihamparkan. Depan lidah diturunkan serendah
mungkin. Anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara
tidak keluar melalui rongga hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan pita suara
digetarkan. Contoh perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
ayam [ayam] dadar [dadar] tiada [tiada]
anak [anaʔ] teras [təras] sama [sama]

10. 2.1.1.5 vokal belakang sempit [u]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal belakang sempit atau tinggi [ u ].
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan bibir dibundarkan. Belakang lidah dinaikkan setinggi
mungkin ke arah lelangit lembut tetapi tidak sampai menyentuh lelangit lembut. Anak tekak dan
lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga
hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan pita suara digetarkan. Contoh
perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
ular [ular] bulat [bulat] satu [satu]
upah [upah] budu [budu] kelu [kelu]

11. 2.1.1.6 vokal belakang separuh sempit [o]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal belakang separuh sempit [o].
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan bibir dibundarkan. Belakang lidah dinaikkan separuh
tinggi ke arah lelangit lembut tetapi tidak sampai menyentuh lelangit lembut. Anak tekak dan
lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui rongga
hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan pita suara digetarkan. Contoh
perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
obor [obor] sotong [sotoƞ] pidato [pidato]
otak [otaʔ] golong [goloƞ] teko [teko]

12. 2.1.1.7 vokal belakang separuh luas [ɔ]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal belakang separuh luas atau separuh rendah
[‫.]כ‬
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan bibir dibundarkan. Belakang lidah dinaikkan separuh
rendah. Anak tekak dan lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara
tidak keluar melalui rongga hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan pita suara
digetarkan. Contoh perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
orang [ɔraƞ] sorong [sɔrɔƞ] soto [sɔtɔ]
olah [ɔlah] kolot [kɔlɔt] teko [tekɔ]

13. 2.1.1.8 vokal tengah [ə]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan vokal tengah [ə].
Cara vokal ini dibunyikan ialah dengan keadaan bibir antara hampar dengan bundar. Tengah
lidah dinaikkan ke arah lelangit keras tetapi tidak sampai menyentuh lelangit keras. Anak tekak
dan lelangit lembut dinaikkan bagi menutup rongga hidung supaya udara tidak keluar melalui
rongga hidung. Udara dari paru-paru keluar ke rongga mulut dan pita suara digetarkan. Contoh
perkataan adalah seperti berikut:-
Awal Tengah Akhir
emas [əmas] tenat [tənat] sosialisme [sosialismə]
enam [ənam] kerat [kərat] behaviurisme [behaviurismə]
2.1.1.9 vokal sengau
Cara bunyi vokal sengau dihasilkan adalah dimana rongga hidung turut terlibat manakala lelangit
lembut dan anak tekak tidak dinaikkan cukup tinggi untuk menutup rongga hidung. Apabila
rongga hidung tidak tertutup rapat, udara akan keluar dari kedua-dua rongga iaitu rongga hidung
dan rongga mulut. Bunyi vokal sengau ini dipengaruhi oleh bunyi konsonan sama ada di hadapan
atau di belakang vokal. Bunyi sengauan ditandai dengan tanda [~] di atas vokal tersebut seperti
contoh dibawah ini:-
[rãkan] [nãnã] [mãndi]

14. 2.2 KONSONAN
Konsonan adalah bunyi-bunyi bahasa yang menerima sekatan, sempitan,, dan geseran
sama ada di bahagian rongga mulut, tekak atau hidung. Bunyi-bunyi konsonan pula ada yang
bersuara dan ada yang tidak bersuara. Di bawah ini adalah bagaimana bunyi-bunyi konsonan
dihasilkan.
Konsonan Asli
Cara sebutan Bibir Gigi-gusi Lelangit keras Lelangit lembut Glotis
Letupan tak p, b t, d k, g k [ʔ]
bersuara
Letusan bersuara c [č], j [ĵ]
Geseran tak f, s ʃ h
bersuara
Geseran bersuara z
Sengauan m n ɲ ɳ
Sisian l
Getaran r
Separuh vokal w y

15. Konsonan letupan
Konsonan letupan berlaku apabila udara ditahan dan dilepaskan dengan cepat. Konsonan
[p] ialah konsonan letupan dua bibir tidak bersuara dimana apabila lelangit lembut dinaikkan dan
bibir dirapatkan dan udara tersekat pada dua bibir dan udara dipaksa keluar dan mulut dibuka
dengan cepat maka keluarlah bunyi [p] dimana pita suara tidak bergetar. Konsonan [b] pula ialah
konsonan letupan dua bibir bersuara berlaku apabila pita suara bergetar.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir bersuara [b].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan dua bibir tidak bersuara [p].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah ini.
Awal Tengah Akhir
pilu [pilu] tepuk [təpuʔ] tatap [tatap]
bulan [bulan] reban [rəban] adab [adab]

16. Konsonan [t] dan [d] pula terhasil apabila udara tersekat pada hujung lidah yang
mengenai gusi, lelangit lembut dinaikkan dan udara tertahan. Apabila proses sekatan ini
dilepaskan maka terhasillah bunyi [t] letupan gusi tak bersuara dan jika pita suara digetarkan
maka terhasillah bunyi letupan gusi bersuara [d].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi bersuara [d].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan gigi-gusi tidak bersuara [t].
Contoh perkataan adalh seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
tuduh [tuduh] kertas [kertas] sukat [sukat]
diam [diam] tidur [tidur] tekad [tekad]

17. Konsonan [k] ialah bunyi letupan lelangit lembut tak bersuara dan konsonan [g] ialah
letupan lelangit lembut bersuara. Bunyi [k] terhasil apabila belakang lidah dirapatkan ke lelangit
lembut untuk menyekat arus udara. Lelangit lembut dan anak tekak pula dirapatkan ke rongga
tekak bagi menyekat arus udara ke rongga hidung. Bunyi [g] juga terhasil dengan cara yang sama
dengan konsonan [k] tetapi pita suara dirapatkan dan arus udara yang keluar melalui rongga
mulut menggetarkan pita suara.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut bersuara [g].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letupan lelangit lembut tidak bersuara
[k].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
kemas [kəmas] lekas [ləkas] dekat [dekat]
garu [garu] lagu [lagu] terung [təruɳ]

18. Bunyi [j] terhasil apabila hadapan lidah dinaikkan rapat ke lelangit keras untuk membuat
sekatan pada arus udara Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang atau ke dinding
rongga untuk membuat sekatan pada arus udara ke rongga hidung. Pita suara akan
direnggangkan dan arus udara yang melalui rongga mulut tidak menggetarkan pita suara tetapi
udara yang tersekat di hadapan lidah dan lelangit keras akan dilepaskan perlahan-lahan. Proses
yang sama juga berlaku untuk menghasilkan bunyi [dZ] tetapi pita suara bergetar.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan letusan lelangit keras bersuara [ j].
Awal Tengah Akhir
jala [jala] laju [laju] kolaj [kolaj]
jambu [jambu] baju [baju] mesej [mesej]
Hentian [ʔ] terhasil apabila lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke dinding rongga
tekak untuk membuat sekatan udara ke rongga hidung. Pita suara dirapatkan dan arus udara yang
keluar dari paru-paru tersekat di bahagian rapatan pita suara menyebabkan pita suara tidak
bergetar dan hentian glotis akan dihasilkan. Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
anak [ʔanaʔ] rakyat [raʔyat] semak [səmaʔ]

19. Konsonan geseran
Konsonan geseran [s] terhasil apabila hadapan lidah dinaikkan ke gusi bagi membuat
sempitan pada arus udara. Lelangit lembut dan anak tekak dinaikkan ke belakang rongga tekak
untuk menyekat arus udara ke rongga hidung. Pita suara pula direnggangkan dan arus udara
melalui rongga mulut tanpa menggetarkan pita suara maka terhasillah bunyi [s] iaitu bunyi
geseran gusi tak bersuara.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran gigi-gusi tak bersuara [s].
Konsonan geseran [h] terhasil apabila udara keluar melalui pita suara yang renggang dan
rongga mulut seperti ketika mengeluarkan bunyi vokal. Bunyi [h] ialah bunyi geseran glotis tak
bersuara.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran glotis tak bersuara [h].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
samar [samar] kasar [kasar] pulas [pulas]
harum [harum] tahan [tahan] tadah [tadah]

20. Konsonan getaran
Bunyi [r] terhasil apabila hujung lidah diletakkan dekat dengan gusi sehingga udara
melalui lidah dan gusi, lidah bergetar manakala lelangit lembut pula dinaikkan. Bunyi [r] ialah
bunyi getaran gusi bersuara.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan getaran gigi-gusi bersuara [r].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
rumah [rumah] tarah [tarah] ketar [ketar]
Konsonan sisian
Bunyi [l] ialah bunyi sisian gusi bersuara yang terhasil apabila hujung lidah dinaikkan ke
gusi dan laluan udara tersekat. Lelangit lembut dinaikkan dan pita suara bergetar dan udara
keluar dari bahagian tepi lidah.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sisian gigi-gusi bersuara [ l ].

21. Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
lawan [lawan] jalan [jalan] katil [katil]
Konsonan sengauan (nasal)
Terdapat empat bunyi nasal dalam bahasa Melayu. Perbezaan bunyi-bunyi nasal ini
dibezakan pada daerah udara disekat yang berlaku pada rongga mulut dimana pita suara
digetarkan dan lelangit lembut dinaikkan.
Bunyi [m] ialah sengauan dua bibir bersuara yang terjadi apabila dua bibir dirapatkan.
Bunyi [n] pula ialah sengauan gusi bersuara yang terjadi apabila hujung lidah dinaikkan ke gusi.
Bunyi [ɲ] dinamakan bunyi sengauan lelangit keras bersuara terjadi apabila tengah lidah
dinaikkan ke lelangit keras dan bunyi nasal yang terakhir ialah bunyi [ɳ] yang dinamakan bunyi
sengauan lelangit lembut bersuara terhasil apabila belakang lidah dinaikkan ke lelangit lembut.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun dua bibir bersuara [m].

22. Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauan gigi-gusi bersuara [n].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit keras bersuara [n].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan sengauaun lelangit lembut bersuara
[ŋ].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
malam [malam] kamar [kamar] diam [diam]
nangka [naɳka] senam [senam] pekan [pekan]

23. nasi [nasi] senam [senam]
nganga [ɳaɳa] bangkang [baɳkaɳ] tenang [tenaɳ]
Separuh vokal
Bunyi separuh vokal terhasil apabila kedudukan lidah tidak tetap tetapi bergerak dan
membuat luncuran. Terdapat dua jenis bunyi separuh vokal iaitu [w] dan [j]. Bagi bunyi
konsonan [w] dinamakan separuh vokal dua bibir bersuara terhasil apabila pada peringkat awal
lidah seperti membunyikan [u] tetapi kemudiannya bergerak pada vokal yang lain. Bunyi [j]
pula dinamakan separuh vokal lelangit keras bersuara yang terhasil apabila pada peringkat awal
lidah seperti membunyikan [i] tetapi kemudiannya bergerak kepada kedudukan vokal yang lain.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan separuh vokal dua bibir bersuara [w].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
malam [malam] kamar [kamar] diam [diam]

24. Konsonan pinjaman
Terdapat juga konsonan yang berasal dari perkataan asing yang dipinjam dan dimasukkan
ke dalam bahasa Melayu. Konsonan dalam kata pinjaman tersebut digantikan dengan bahasa
Melayu seperti bunyi-bunyi dalam bahasa Arab dimana [th] menjadi [s], [gh] menjadi [g], [dh]
menjadi [d] dan [dz] menjadi [z]. Ada juga bunyi asal yang dipakai terus dalam banyak kata dan
bunyi-bunyi tersebut adalah bunyi geseran seperti [f] dan [v] yang terhasil apabila bibir atas dan
bawah dirapatkan dan apabila ada udara melaluinya berlakunya geseran.
Fonem [z] dihasilkan sama seperti menghasilkan bunyi [s] namun proses membunyikan
[z] berbeza apabila pita suara bergetar. Konsonan yang terhasil dinamakan geseran gusi
bersuara. Bunyi [s] terhasil apabila lelangit lembut dinaikkan dan depan lidah dinaikkan ke
lelangit keras.geseran yang terhasil dinamakan geseran gusi lelangit keras.
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir tak bersuara
[f].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
filem [filem] kafir [kafir] alaf [alaf]

25. Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran bibir-gusi bersuara
[v].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
van [van] larva [larva]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran gigi-gusi bersuara
[z].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
zaman [zaman] azimat [azimat] lafaz [lafaz]

26. Konsonan pinjaman selain di atas ialah konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara [θ].
Konsonan pinjaman geseran gigi tak bersuara [θ].
Daun lidah berada di antara gigi atas dan gigi bawah. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat
ke belakang bahagian rongga tekak. Udara yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan
melalui rongga mulut dibiarkan, bergeser keluar di daerah gigi itu tanpa menggetarkan pita
suara.
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
selasa [θelasa] isnin [iθnin] waris [wariθ]

27. Konsonan pinjaman geseran lelangit keras tak bersuara [š].
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan geseran lelangit keras-gusi tak
bersuara [š].
Bahagian daun lidah dirapatkan ke daerah di antara lelangit keras dengan gusi untuk membuat
sempitan. Kemudian, lelangit lembut terangkat rapat ke belakang bahagian rongga tekak. Udara
yang dikeluarkan daripada paru-paru disalurkan melalui rongga mulut dibiarkan bergeser keluar
di daerah sempitan gusi itu tanpa menggetarkan pita suara.
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
syirik [širik] asyik [ašik] skuasy [skuaš]

28. Konsonan pinjaman geseran lelangit lembut tak bersuara [x]
Gambar rajah di atas menunjukkan penghasilan konsonan pinjaman geseran lelangit lembut tak
bersuara [x].
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
khamis [xamis] akhbar [axbar] tarikh [tarix]
Konsonan pinjaman lelangit lembut bersuara [ɤ]
Contoh perkataan adalah seperti di bawah.
Awal Tengah Akhir
ghaib [ɤaib] maghrib [maɤrib] baligh [baliɤ]

29. 3.0 FONEM dan ALOFON DALAM BAHASA MELAYU
Fonem ialah merujuk kepada unit bahasa yang terkecil dan boleh dipenggal-penggalkan.
Contohya perkataan padam yang boleh dipenggalkan kepada lima unit penggalan yang lebih
kecil iaitu /p/, /a/, /d/, /a/, /m/. Unit-unit kecil ini tidak mempunyai sebarang makna sekiranya
diletakkan secara berasingan sebaliknya unit tersebut boleh digantikan dengan fonem yang lain
dan makna perkataan akan berubah. Contohnya perkataan padam tadi yang digantikan dengan
fonem yang lain akan menghasilkan perkataan seperti /padan/, /padah/ dan lain-lain perkataan
lagi. Fonem berperanan dalam membezakan dan mengubah makna perkataan. Fonem terdiri
daripada fonem vokal dan fonem konsonan.
Fonem vokal dalam bahasa Melayu terdiri daripada /a/, /e/, /e/, /i/, /o/, dan /u/.
Huruf Fonem Contoh perkataan
a /a/ /asaʔ/
e /e/ /esoʔ/
e /ə/ /əmaʔ/
i /i/ /iman/
o /o/ /oraƞ/
u /u/ /ubat/
Fonem konsonan pula terdiri daripada 25 konsonan dalam bahasa Melayu.
Huruf Fonem Contoh perkataan
b /b/ /batal/
c /c/ /cawan/
d /d/ /dalam/
g /g/ /galah/
h /h/ /harum/

30. j /j/ /jalan/
k /k/ /katil/
l /l/ /lewat/
m /m/ /masam/
n /n/ /nanti/
ng /ɳ/ /ɳaɳa/
ny /ɲ/ /ɲaɲi/
p /p/ /papan/
q /q/ /quran/
r /r/ /runtuh/
s /s/ /sarat/
t /t/ /tahun/
v /v/ /van/
w /w/ /warna/
y /y/ /yuran/
Alofon pula ialah perkataan yang membawa makna yang sama tetapi berlainan fonem.
Hal ini disebut sebagai variasi atau kelainan bunyi yang bebas. Contohnya perkataan /faham/ dan
/paham/ yang mempunyai makna yang sama tetapi berlainan fonem.

31. 4.0 CIRI-CIRI SUPRASEGMENTAL BAHASA MELAYU dan KEPENTINGANNYA
DALAM KEMAHIRAN LISAN BAHASA MELAYU.
Terdapat empat unsur yang terkandung dalam suprasegmental bahasa Melayu. Unsur
tersebut ialah tekanan, nada, jeda dan panjang-pendek.
Tekanan ialah kelantangan sesuatu suku kata yang menandakan sama ada keras atau
lembutnya penyebutan sesuatu suku kata. Lambang yang digunapakai bagi tekanan ialah /’/ yang
diletakkan di atas suku kata yang menerima tekanan misalnya /tidak/ dan tekanan sebenarnya
tidak makna.
Nada ialah kadar meninggi atau menurun sesuatu perkataan itu diucapkan. Nada ditandai
dengan nombor-nombor iaitu 1(rendah), 2(biasa), 3(tinggi) dan 4(tinggi sekali). Contohnya, 2
kami hendak 3 pulang.
Jeda disebut sebagai persendian yang memisahkan unsur-unsur linguistik, sama ada
perkataan, ayat dan rangkai kata. Lambang bagi jeda ialah #. Unsur ini membezakan makna.
Contohnya [#saja minum susu lembu #] dan [#saja minum susu#lembu#].
Panjang-pendek ialah kadar panjang-pendek sesuatu bunyi diucapkan. Lambang bagi
unsur ini ialah [:] yang juga dikenali sebagai mora. Lambang [:] panjang sebutan bunyi adalah
satu mora, lambang [::] panjang sebutan adalah dua mora dan lambang [.] panjang sebutan bunyi
adalah setengah mora.
Kepentingan unsur suprasegmental dalam kemahiran lisan bahasa Melayu ialah dari sini
jelas dapat dilihat bahawa bahasa Melayu mempunyai seni yang tinggi, penuh dengan adab
apabila bertutur dengan orang lain. Tekanan suara yang sesuai ketika bertutur melambangkan
keperibadian seseorang itu. Selain itu, nada yang digunakan oleh penutur juga perlu sesuai
dengan keadaan. Nada ini amat penting sekiranya seseorang itu sedang mengendalikan ceramah
dan bagaimana dia mahu menarik perhatian orang ramai adalah dengan nada yang pelbagai. Jeda
juga amat penting dalam kemahiran lisan kerana ianya akan memberi gambaran maksud yang
salah kepada orang lain apabila jeda yang digunakan adalah tidak tepat. Kemahiran lisan juga
menitikberatkan panjang-pendek sesuatu bunyi bahasa itu walaupun ia tidak membezakan
makna.

32. 5.0 KESIMPULAN
Seorang guru bahasa Melayu, guru terlebih dahulu perlu memahami dengan apa yang
dimaksukkan fonetik dan fonologi. Pemahaman secara mendalam dalam bidang tersebut
memudahkan guru untuk mengajar bahasa Melayu dengan lebih baik. Dalam bidang fonetik dan
fonologi bahasa Melayu kita akan mengenali terlebih dahulu apa yang dimaksudkan dengan alat
artikulasi serta mengenali alat-alat artikulasi yang terlibat semasa sesuatu bunyi dihasilkan.
Kemudian, kita akan mengetahui jenis-jenis vokal yang terdapat dalam bahasa Melayu serta
bagaimana bunyi vokal tersebut dihasilkan. Setelah itu, kita akan mempelajari pula jenis-jenis
konsonan yang terdapat dalam bahasa Melayu, dan konsonan yang dipinjam dari bahasa lain.
Kemudian, kita juga akan mempelajari bagaimana bunyi-bunyi konsonan itu dihasilkan. Setelah
itu, didedahkan pula dengan fonem yang terdapat dalam bahasa Melayu. Dalam fonem bahasa
Melayu terdapat fonem vokal dan fonem konsonan. Guru juga akan mengetahui dengan apa yang
dimaksudkan dengan alofon yang sedikit berbeza daripada fonem. Terakhir, guru akan
mempelajari apakah yang dimaksudkan dengan suprasegmental dalam bahasa Melayu. Menjadi
ssesuatu yang penting untuk setiap guru yang mengajar bahasa Melayu mendalami dan
mempunyai kemahiran dalam bidang fonetik dan fonologi bahasa Melayu yang merupakan asas
kepada bagaimana bunyi-bunyi dalam bahasa Melayu itu terhasil. Selain itu, guru dapat
membantu anak muridnya yang mempunyai masalah dalam sebutan kerana guru mempunyai
ilmu dan kemahiran dalam bidang tersebut iaitu bagaimana untuk mengeluarkan bunyi yang
betul. Oleh yang demikian penguasaan guru dalam ilmu fonetik dan fonologi adalah penting
kerana dapat membantu guru dalam pengajaran dan pembelajaran.
3, 970 patah perkataan.

33. BIBLIOGRAFI
Dr. Ali Mahmood & All,(2007) Fonetik dan Fonologi Bahasa Melayu.Selangor Darul Ehsan:
Open Universiti Malaysia.
Siti Hajar Abdul Aziz,(2011)Bahasa Melayu 1.Selangor Darul Ehsan:Oxford Fajar Sdn.Bhd.
Norhashimah Jalaludin,(2007). Asas Fonetik. Kuala Lumpur:Dewan Bahasa dan Pustaka.