In navolging van een Europese richtlijn van 1999 geniet de consument in België, sinds 2005, van een specifieke garantiebescherming bij de aankoop van consumptiegoederen. Deze regeling is duidelijk een stuk soepeler dan de gemeenrechtelijke regeling inzake vrijwaring voor verborgen gebreken, maar is anderzijds aan strikte voorwaarden gebonden. Hoe 'strikt' worden deze voorwaarden in de praktijk evenwel toegepast? Mr. Dirk Clarysse bekijkt het met u.
Daarnaast gaan zij ook in op de positie van tussenpersonen in het verkoopproces, en meer bepaald in welke mate zij onder de wettelijke garantieregeling aangesproken kunnen worden. Een verkoopproces is immers veelal een opeenvolging van transacties van fabrikant, over één of meerdere tussenpersonen, om finaal bij de eindgebruiker terecht te komen. Kan deze laatste zich ertoe beperken enkel 'zijn' verkoper aan te spreken? En welke zijn diens verhaalmogelijkheden?
In een derde onderdeel wordt tot slot stilgestaan bij een andere specifieke regeling inzake de verkoop van roerende goederen, nl. de Wet Productaansprakelijkheid. Wie is verantwoordelijk voor schade aan goederen of personen, veroorzaakt door een gebrekkig product? En wat als de goederen geïmporteerd worden uit bijvoorbeeld een ver oosters land. Dient de consument dan daar zijn gelijk te gaan zoeken? Ook deze en andere vragen worden voor u beantwoord.
4. Inleiding
voor wat kan een consument “klagen”?
wie kan hij daarvoor aanspreken?
in geval van non-conformiteit / gebrek
wettelijke - contractuele garantie
wat voor niet-consument?
statuut van de tussenpersoon
in geval van schade?
schade aan andere goederen
schade aan personen
6. Wettelijk kader
wettelijk kader
Europese richtlijn 1999/44/EG van 25 mei 1999 betreffende
bepaalde aspecten van de verkoop van, en de garanties voor
consumptiegoederen
Belgische wet van 1 september 2004 betreffende de bescherming
van de consument bij de verkoop van consumptiegoederen
(ingelast in de artn. 1649bis - 1649octies B.W.)
ruimere regeling verplichtingen verkoper: artn. 1602 - 1649 B.W.
Specifiek i.v.m. gebreken in de verkochte zaak: artn. 1641 - 1649
B.W. (gemeenrechtelijke regeling)
7. Wettelijke garantie
toepassingsgebied
(art. 1649bis, 1 B.W.):
de verkoop van consumptiegoederen door een verkoper aan een
consument
garantie voor goederen die niet overeenstemmen met de
beschrijving door de verkoper en/of de producent in het
garantiebewijs of in reclame
8. Wettelijke garantie
definiëring:
consument: iedere natuurlijke persoon die handelt voor doeleinden die geen
verband houden met zijn beroeps- of commerciële activiteit
let op: gemengde aankoop - accessorium sequitur principale (Antwerpen, 30 juni 2009; Kh.
Hasselt, 21.11.2007)
verkoper: iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die consumptiegoederen verkoopt in het kader van zijn beroeps- of commerciële activiteit
consumptiegoederen: alle roerende lichamelijke zaken
ook tweedehandsgoederen
uitz. gerechtelijke verkoop of beslag, water en gas die niet marktklaar zijn, elektriciteit
producent: fabrikant, importeur in de EG en iedereen die zich als producent
voordoet (naam, logo, onderscheidend teken, edm.)
9. Wettelijke garantie
garantie voor: (art. 1649ter. B.W.)
conformiteit met beschrijving en/of monster of model
geschiktheid voor gewenst gebruik (meegedeeld en aanvaard)
geschiktheid voor gebruik waartoe de goederen gewoonlijk dienen
kwaliteit die voor het soort goederen gebruikelijk is, en die de consument ervan
mag verwachten (let op met reclame!)
-> nuanceringen!
niet:
als consument gebrek kende of behoorde te kennen
gevolg van materiaal geleverd door consument
gevolg van installatie die niet tot de verkoop behoorde
(let op met montagehandleidingen - cfr. IKEA)
onnaspeurbaar gebrek? Cass. 21/01/2010 (C.08.0482.N)
10. Wettelijke garantie
garantietermijn (art. 1649quater B.W.)
2 jaar vanaf de levering
uitz. mogelijk voor tweedehands - minimum 1 jaar
opschorting
herstel of vervanging (geen nieuwe termijn - Gent, 29.06.2011)
onderhandelingen minnelijke regeling
meldingstermijn
vanuit de wet niet
eventueel contractueel, maar niet korter dan 2 maanden
verjaringstermijn (art. 1649quater,
3 B.W.)
1 jaar na datum vaststelling
zonder afbreuk aan termijn van 2 jaar
11. Wettelijke garantie
bewijslast?
principe: consument (Gent, 27.05.2009)
twee zaken
non-conformiteit ex art. 1649ter B.W. (1)
bestaan op ogenblik van levering (2)
≤ 6 maanden: nuancering op (2)
vermoeden van bestaan op ogenblik van levering (art. 1649quater, 4
B.W.) = omkering bewijslast: verkoper moet tegendeel bewijzen
uitz. vermoeden onverenigbaar met de aard v/h goed of de aard v/h
gebrek aan overeenstemming
12. Wettelijke garantie
recht(en) consument
herstel of vervanging
kosteloos
binnen redelijke termijn en zonder ernstige overlast
afh. van aard van de goederen en het gebruik waarvoor ze zijn bestemd
uitz. onmogelijk of buiten verhouding
buiten verhouding indien kosten voor verkoper buiten proportie in vergelijking met andere
vormen van genoegdoening
passende prijsvermindering
rekening houdend met bvb. vetusteit
ontbinding
uitz. gebrek van geringe betekenis
uitz. schade verergerd door consument
schadevergoeding
13. Contractuele garantie
beperken?
vb. duur beperken, voorwaarden verstrengen, formaliteiten uitbreiden of
verstrengen, edm.
kan niet! Wettelijke regeling = minimum t.a.v. consumenten
contractuele bedingen < gebrek aan verkoper ter kennis is gebracht en
die rechten van de consument uitsluiten of beperken zijn nietig
zowel rechtstreeks als onrechtstreeks
14. Contractuele garantie
uitbreiden?
kan wel, eventueel mits betaling
voorwaarden
opgesteld duidelijk en in begrijpelijke taal
duidelijke omschrijving inhoud van de garantie (wat valt er onder?)
vermelding van de elementen nodig om zich er op te kunnen beroepen
(duur, toepassingsgebied, naam en adres van garantieverstrekker, …)
moet op vraag van de koper op duurzame drager bezorgd worden
steeds verwijzing naar wettelijke (minimum) regeling
B.W.)
(art. 1649 septies, 2
15. Buiten de wettelijke garantie
wat?
na de minimum termijn - zonder contractuele verlenging
niet-consumenten
algemene regeling (art. 1649quater,
5 B.W.)
artn. 1604 B.W. en 1614 B.W.: voorwaarden levering
artn. 1641 B.W. ev.: vrijwaring verborgen gebreken
verkoper aansprakelijk voor gebreken die:
ofwel de zaak ongeschikt maken voor het gebruik waartoe men ze heeft
bestemd
ofwel dit gebruik zodanig verminderen dat de koper, indien hij de gebreken
had gekend, de zaak niet of slechts tegen een mindere prijs zou hebben
gekocht
18. Diverse statuten
tussenpersonen in de verkoop:
handelsvertegenwoordiger
handelsagent
distributeur
franchisenemer
makelaar
commissionair
gemengde overeenkomsten
sui generis overeenkomsten
…
19. Diverse statuten
onderscheidingscriteria:
kwalificatie overeenkomst?
gezag
in welke mate wordt de tussenpersoon aangestuurd, krijgt hij/zij instructies?
in welke mate dient hij/zij verantwoording af te leggen voor zijn tijdsindeling,
voor zijn handelen, etc.?
risico
rechtstreeks (economisch) risico
wie zet de prijs? kan de tussenpersoon de prijs onderhandelen?
wie investeert in voorraden? wie draagt het verlies op de voorraden?
20. Diverse statuten
handelsvertegenwoordiger
bediende
cliënteel opsporen en bezoeken
onderhandelen en ev. sluiten van overeenkomsten
in naam en voor rekening van werkgever
risico t.l.v. werkgever (uitz. delcredere)
reglementering:
Arbeidsovereenkomstenwet
als enkel op vaste locatie?
Arbh. Brussel, 19.10.2010, 20.04.2010: niet als hoofdzakelijk in de toonzaal
(ook Arbrb. Verviers, 06.12.2000)
Arbrb. Hasselt, 11.06.2001: wel als dit de meest gangbare verkoopwijze is
21. Diverse statuten
handelsagent
zelfstandig statuut
permanente band (niet noodz. exclusief)
onderhandelen en eventueel sluiten van overeenkomsten
in naam en voor rekening van principaal
risico t.l.v. principaal (uitz. delcredere)
reglementering:
handelsagentuurwet
wet precontractuele informatie?
als enkel op vaste locatie?
Kh. Tongeren, 24.06.2008; Kh. Hasselt, 23.04.2008; Rb. Hasselt, 20.10.1999
22. Diverse statuten
distributeur
zelfstandig statuut - geen gezag
permanente band (niet noodz. exclusief)
wederverkoop / doorverkoop
in eigen naam en voor eigen rekening
reglementering:
algemeen verbintenissenrecht
eventueel concessie- of alleenverkoopwet 1961
wet pré contractuele informatie
23. Diverse statuten
risico: distributeur
combinatie distributie - consignatie?
– geen economisch risico => geen concessiehouder (Antwerpen, 20.09.2004)
vaste vergoeding / vergoeding ≠ marge AK-VK?
– geen concessieovereenkomst (Brussel, 21.03.2008)
– gecasseerd (Cass., 30.04.2010)
» men kan niet wettig stellen dat een tussenpersoon die slechts beperkte
risico‟s draagt (gewaarborgde winstmarge en beperkt economisch risico),
geen concessiehouder is. Daaruit volgt als dusdanig immers niet dat de
opdrachtgever niet het recht heeft voorbehouden aan de concessiehouder
om in eigen naam, en voor eigen rekening, zijn producten te verkopen
(definitie concessiewet)
24. Diverse statuten
franchisenemer
zelfstandig statuut - geen gezag
permanente band
gebruik (tegen betaling) van knowhow, handelsnaam, warenmerk, edm.
met oog op doorverkoop of verrichten diensten
naam en merk verder promoten + doorverkoop
in eigen naam en voor eigen rekening
risico: franchisenemer
25. Diverse statuten
reglementering
België: algemeen verbintenissenrecht
Europees: deontologische erecode (niet juridisch bindend; Bergen,
26.04.2007), ev. Verordening 2790/1999, thans 330/2010 en de
richtsnoeren inzake verticale overeenkomsten
concessiewet 1961
– vb. dienstenfranchise: niet
– vb. distributiefranchise: 3 strekkingen
» omvat verkoopconcessie die onder concessiewet kan vallen (Gent,
12.10.1994; Kh. Luik, 15.09.1995)
» franchising is geen verkoopconcessie maar overeenkomst sui generis
(Luik, 19.03.1998)
» absorptietheorie: wat overweegt? ter beschikkingstelling knowhow en
kenteken, of levering producten? (Luik, 09.01.2009; Bergen,
20.12.1999; Brussel, 11.04.1997)
26. Diverse statuten
wet precontractuele informatie
art. 2: “Deze wet is van toepassing op commerciële samenwerkingsovereenkomsten tussen
2 personen, die elk in eigen naam en voor eigen rekening werken, waarbij de ene persoon
aan de andere persoon het recht verleent aan de andere, die daarvoor een vergoeding van
welke aard dan ook, rechtstreeks of onrechtstreeks betaalt, om bij de verkoop van producten
of de verstrekking van diensten een commerciële formule te gebruiken onder één of meerdere
van de volgende vormen:
– een gemeenschappelijk uithangbord
– een gemeenschappelijke handelsnaam
– een overdracht van knowhow
– een commerciële of technische bijstand”
minstens 1 maand op voorhand (art. 3):
– ontwerp van overeenkomst
– alle gegevens vermeld in art. 4 van de wet
sanctie: nietigheid (art. 5), in te roepen < 2j na sluiten contract
27. Garantieverplichtingen
uitgangspunt(en):
basisprincipe garantieregeling: de verkoper is aansprakelijk voor elk
gebrek aan overeenstemming dat bestaat bij levering en dat zich
manifesteert ≤ 2 jaar (art. 1649quater 1 B.W.)
verkoper = iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon die
consumptiegoederen verkoopt in het kader van zijn beroeps- of
commerciële activiteit (art. 1649bis, 2 B.W.)
maar wanneer wordt men in het kader van deze wetgeving dan
beschouwd als iemand die “verkoopt”?
28. Garantieverplichtingen
parlementaire voorbereiding: verwijzing naar WHPC (thans WMPC)
wie ten professionele titel producten of diensten te koop aanbiedt of
verkoopt (art. 1,6 , a)
wie in eigen naam, of voor naam en voor rekening van een derde, in het
kader van een professionele activiteit, producten of diensten te koop
aanbiedt of verkoopt (art. 1,6 , c)
m.a.w. ruime interpretatie!
jurisprudentie (vb. adv.-gen. G. Dubrulle, Cass., 21.01.2010)
weliswaar discussie over toevoeging „professionele‟ verkoper in WCB <->
WHPC
cfr. hobbyverkopers, de jure niet commercieel, maar de facto vaak wel veelverkopers
maar niet over “verkopen of te koop aanbieden”, en ook niet over “in eigen
naam of voor naam en rekening van een andere”
29. Garantieverplichtingen
distributeur?
geen twijfel mogelijk
koopt (en wordt dus eigenaar), en verkoopt vervolgens door
handelt in eigen naam en voor eigen rekening
is kortom de verkoper t.a.v. de consument
als gebreken inherent aan product, vrijwaringsvordering tegenover
producent
veelal contractuele afspraken over:
opvolging van klachten
dienst na-verkoop
tussenkomst producent
30. Garantieverplichtingen
franchisenemer?
in principe distributiefranchising
evenmin twijfel mogelijk
eveneens koop - (door)verkoop
in eigen naam en voor eigen rekening
is kortom de verkoper t.a.v. de consument
ook hier aan te raden afspraken contractueel vast te leggen; en ook hier
vrijwaringsmogelijkheden t.o.v. producent
31. Garantieverplichtingen
handelsvertegenwoordiger?
zal in de regel ook niet tot twijfel leiden:
is werknemer (bediende)
handelt in naam en voor rekening van werkgever
verkoopcontract wordt dus niet met vertegenwoordiger gesloten!
werkgever zal aangesproken moeten worden
verantwoordelijkheid van de werknemer?
- eventueel in relatie tot werkgever
- bedrog / zware fout / opzettelijke fout / herhaalde lichte fout
32. Garantieverplichtingen
minder evident - handelsagent?
garantiewet (cfr. WHPC): iedereen die te koop aanbiedt of verkoopt,
ongeacht of dit in eigen naam en voor eigen rekening is, dan wel in naam
en voor rekening van een derde (vb. principaal)
Handelsagent kan rechtstreeks aangesproken worden
anderzijds haaks op principes algemeen verbintenissenrecht:
koop = overeenkomst waarbij de ene partij zich verbindt om een zaak te leveren,
en de andere om daarvoor een prijs te betalen (art. 1582 B.W.)
de verkoop van andermans zaak is nietig (art. 1599 B.W.)
ook haaks op statuut zelf van een handelsagent:
handelen in naam en voor rekening van principaal. Principaal = verkoper!
33. Garantieverplichtingen
in de praktijk: vrijwaring door principaal
consument -> handelsagent -> principaal
veelal contractuele afspraken/verplichtingen
i.v.m. vermelding van karakteristieken, mogelijkheden, etc.
i.v.m. klanten- en/of hersteldienst
i.v.m. tussenkomst
niets bepaald?
loyaliteitsverplichting
35. Wettelijk kader
wettelijk kader
Europese richtlijn 85/374/EEG van 25 juli 1985 (gewijzigd bij
richtlijn 1999/34/EG) betreffende de onderlinge aanpassing van
de wettelijke en bestuursrechtelijke aansprakelijkheid inzake de
aansprakelijkheid voor producten met gebreken
Belgische wet van 25 februari 1991 betreffende de
aansprakelijkheid voor producten met gebreken
36. Toepassingsgebied
verschil met garantie
garantie = als product zelf vervangen of hersteld moet worden,
omdat het niet-conform is of gebreken vertoont
productaansprakelijkheid = vergoeding van schade aan andere
goederen, of aan personen, veroorzaakt door een gebrekkig
product
schade aan gebrekkig product zelf niet gedekt - behoort tot het
contracten- en kooprecht (ev. wel productgarantie)
37. Toepassingsgebied
welke producten?
alle lichamelijke roerende goederen
ook indien het een bestanddeel vormt van een ander roerend of
onroerend goed, of onroerend is geworden door bestemming
quid software/programmatuur?
onlichamelijk ˂ lichamelijk
->
onderscheid evenwel niet in de Richtlijn (toch niet letterlijk!)
38. Toepassingsgebied
parlementaire voorbereidingen?
memorie van toelichting bij wetsontwerp: onlichamelijke roerende
goederen uitgesloten (Parl. St. 1989-90, 1262/1, p. 7)
verslag Hermans bij wetsontwerp (Parl. St. 1989-90, 1262/5, p. 5)
Europese richtlijn niet van toepassing op onlichamelijke goederen
Europese richtlijn wel van toepassing op programmatuur “want de instructies
waaruit die samengesteld is worden noodzakelijkerwijze gematerialiseerd
door een drager (diskette, cd-rom, magneetband, …) en zodra die instructies
in de machine zijn ingevoerd hebben zij een concreet en duidelijk zichtbaar
materieel effect (visualiseren van de resultaten, afdrukken)
Europese Commissie
(PB C. 8 mei 1989, afl. 114/42)
richtlijn van toepassing op programmatuur, maar gaat ook uit van
materiële drager
39. Toepassingsgebied
vraag blijft quid online software?
is online software lichamelijk?
al jarenlang discussie in rechtsleer, weinig/geen gepubliceerde rechtspraak
Corr. Brussel, 24.06.1993: “software is, zelfs afgezien van de gegevensdrager
(diskette), geen onlichamelijk goed. Het heeft een eigen economische waarde en kan het
voorwerp zijn van een bezitsoverdracht die materieel kan worden vastgesteld”
commentaar Tenreiro & Gomez op de garantierichtlijn: “software is een lichamelijk
goed omdat het een verzameling is van gegevens die een fysische ruimte inneemt, los
van de gebruikte toeleveringswijze (op materiële drager of via internet)”
art. 1649 bis, 2, 4 - “roerende lichamelijke zaken behalve gas, water, elektriciteit?”
beschouwt men het (toch) als onlichamelijk?
richtlijn maakt onderscheid niet („roerende zaak‟) - impliciet wel?
richtlijnconforme interpretatie (Cass. 06.06.2011)
maar nog geen uitspraak Hof van Justitie
40. Toepassingsgebied
gebrekkig product
wanneer het niet de veiligheid of bescherming biedt die men gerechtigd
is te verwachten, alle omstandigheden in aanmerking genomen
omstandigheden: presentatie v/h product, het redelijk te verwachten
gebruik, tijdstip waarop in verkeer gebracht, edm.
redelijk voorzienbaar gebruik (EUR) -˂ normaal voorzienbaar gebruik (B)
consument krijgt marge van redelijk „misbruik‟, die producent moet incalculeren!
Producent moet a.h.w. rekening houdend met een potentieel „foutief‟ gebruik
beoordeling? maatschappelijke aanvaarding, foutgradaties (lichte fout consument
vs. zware en/of opzettelijke fout, …) = vaak feitelijke beoordeling
vb. Gent, 27.11.2008 (ballonnen gevuld met kalk); Gent, 03.10.2007 (diskettes);
Rb. Namen, 21.11.1996 (schweppes); Rb. Namen, 14.11.1997 (bakker)
41. Aansprakelijkheid
voor schade veroorzaakt door een gebrek in een product
schade aan andere producten
niet het product zelf
goederen gewoonlijk bestemd voor ge- of verbruik in de privé sfeer en hoofdzakelijk ook
effectief hoofdzakelijk daarvoor aangewend (art. 11, 2)
schade aan personen
uitsluiting of beperking
bij overeenkomst? neen
post factum? ja, als
- combinatie gebrek in product en schuld slachtoffer of persoon voor wie hij/zij
verantwoordelijk is
- niet: als medeverantwoordelijkheid door derden!! (wel regresrecht)
42. Aansprakelijkheid
wie is aansprakelijk
de producent (art. 3)
- de fabrikant van een eindproduct
- de fabrikant van een onderdeel van een eindproduct
- de fabrikant van een grondstof
maar ook:
- iedereen die zich als fabrikant of producent aandient door zijn naam, merk of ander
herkenningsteken op het product aan te brengen (art. 3)
- de invoerder die in het kader van zijn economische werkzaamheden, een product in de
EG invoert met het oogmerk te verkopen of het gebruik aan derden over te dragen (art.
4, 1)
- de leverancier van het product, als niet kan worden vastgesteld wie de producent dan
wel invoerder is, en tenzij de leverancier binnen een redelijke termijn de identiteit van
deze kenbaar maakt (art. 4, 2)
hoofdelijke aansprakelijkheid
(art. 9)
43. Uitzonderingen
producent is aansprakelijk, tenzij hij bewijst:
dat hij het product niet in het verkeer heeft gebracht;
dat het gebrek op dat ogenblik niet bestond maar later is ontstaan;
dat het product niet voor verkoop of verspreiding met een economisch doel is
vervaardigd,
dat het niet is vervaardigd of verspreid in kader van zijn beroepsactiviteiten;
dat het gebrek een gevolg is van moeten voldoen aan dwingende
overheidsvoorschriften;
dat het gebrek -gelet op de stand van de wetenschap en techniek op ogenblik
van in het verkeer brengen- niet gekend kon zijn;
dat het gebrek te wijten is aan het ontwerp van het product waar het deel van
uitmaakt, of de onderrichting door deze producent gegeven (t.a.v. producent van
een onderdeel);
44. Bewijs en termijnen
bewijslast?
principe: consument - schade, gebrek en oorzakelijk verband
niet: fout
termijnen?
aansprakelijkheid: 10 jaar vanaf de dag dat product in het verkeer werd
gebracht
vordering: 3 jaar vanaf de dag van kennisname van
schade
gebrek
identiteit producent
productaansprakelijkheidsverzekering
45. Tussenpersonen
in principe niet
handelsvertegenwoordiger en handelsagent
zijn geen fabrikant en in principe ook geen invoerder of leverancier
mogelijks wel
distributeur (vb. private label = eigen herkenningsteken)
invoerder (cfr. art. 4,
1)
leverancier (cfr. art. 4,
2)
46. Dienstverlener
product in functie van verleende dienst
vb. aannemer onroerende/roerende werken
vb. distributeur/netwerkbeheerder elektriciteit
is de schade veroorzaakt door het product of door een
slechte dienstverlening?
als product -˂ regels productaansprakelijkheid
als dienst -˂ niet -˂ contractuele aansprakelijkheid
47. Dienstverlener
Cass. 06.04.2006 ~ HvJ 10.05.2001 (Veedfald)
zelfs al is fabricage of overdracht van een roerend goed slechts een
accessorium van een dienstverlening, zijn de regels inzake
productaansprakelijkheid van toepassing
concreet
dienstverlener ≠ producent
producent – productaansprakelijkheid
dienstverlener – overeenkomst/verbintenissenrecht, tenzij art. 4, 2 (als leverancier)
dienstverlener = producent
best aanspreken op grond van productaansprakelijkheid
reden: niet-exonereerbare aansprakelijkheid!
48. Dienstverlener
aannemer
werken onroerende staat (vb. bouw huis)?
in principe niet; wel geïncorporeerde goederen
wie kan dan aangesproken worden?
producent van gebrekkige onderdeel: zeker
maar quid aannemer van het geheel? art. 4, 2
werken roerende staat (vb. interieurwerken)?
vervaardiging en/of levering van een goed = accessorium aan dienstverlening
eindresultaat is evenwel roerend lichamelijk goed (mogelijks geïncorporeerd)
wet is principieel van toepassing:
aannemer kan aangesproken worden
maar evenzeer producent van bepaalde materialen/onderdelen, edm.