1. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН
АУДИТЫН ГАРЫН АВЛАГА
2008 он

2. Монголын Мэргэшсэн Нягтлан Бодогчдын Институт
(ММНБИ)
САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН АУДИТЫН
ГАРЫН АВЛАГА
Хянан тохиолдуулсан:
Л. Энх-Амгалан, ММНБИ-ийн Тэргүүн Дэд Ерөнхийлөгч
Боловсруулсан:
Ж.Жаргалсүрэн, Дэлхийн Банкны Төслийн зөвлөх
Улаанбаатар хот
2008

3. ГАРЧИГ
1. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН АУДИТ
1.1 Санхүүгийн тайлангийн аудит, түүний зорилго
1.2 Аудиторын хариуцлага
1.3 Аудитын аргачлал
2. АУДИТЫН ЕРӨНХИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
2.1 АУДИТЫН ТӨЛӨВЛӨЛТ
2.1.1 Үйлчлүүлэгчийн хүлээн зөвшөөрөлт
2.1.2 Үйлчлүүлэгч байгууллага, түүний орчин болон дотоод хяналтын талаар ойлголт олж
авах
2.1.3 Шинжилгээний горим хэрэгжүүлэх
2.1.4 Материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийн үнэлгээ
2.1.5 Дотоод хяналтын үнэлгээ
2.1.6 Аудитын материаллаг байдал
2.1.7 Эрсдлийг хариулах аудитын горимуудыг тодорхойлох
2.1.8 Төлөвлөлтийн үе шатанд хэрэгжүүлэх бусад горимууд
2.1.9 Аудитын төлөвлөлтийг баримтжуулах
2.2 АУДИТЫН ГҮЙЦЭТГЭЛ
2.2.1 Аудитын горимуудыг хэрэгжүүлэх
2.2.2 Аудитын түүвэр
2.2.3 Аудитын программ ба аудитын баримтжуулалт
2.2.4 Аудитын явцад илэрсэн алдааг үнэлэх
2.2.5 Аудитын гүйцэтгэлийг баримтжуулах
2.3 АУДИТЫН ДУУСГАЛТ БА ТАЙЛАГНАЛ
2.3.1 Аудитын дуусгалт, түүнийг баримтжуулах
2.3.2 Аудитын тайлан

4. 3. ХАВСРАЛТУУД
3.1 Шинэ үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх хуудас
3.2 Байнгын үйлчлүүлэгчтэй гэрээг үргэлжлүүлэх хуудас
3.3 Аудитын гэрээт ажлын захидал
3.4 Байгууллага ба түүний орчны талаар ойлголтыг нэгтгэж, үнэлэх хуудас
3.5 Дотоод хяналтын асуулга
3.6 Дотоод хяналтын системийн талаар ойлголтыг нэгтгэж, үнэлэх хуудас
3.7 Шинжилгээний хүснэгтүүд (а. хэвтээ босоо, б. харьцааны)
3.8 Мэдээллийн системийн талаар асуулга
3.9 Дотоод хяналтын үнэлгээний хуудас
3.10
Материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийн үнэлгээ
3.11
Аудитын горимуудыг төлөвлөх хуудас
3.12
Аудитын төлөвлөлтийг хянах хуудас
3.13
Аудитын нэгдсэн стратеги
3.14
Аудитын төлөвлөгөө
3.15
Мөнгөн нэгжийн түүврийг баримтжуулах хуудас
3.16
Авлагын дансны эерэг тулган баталгаажуулах хуудас
3.17
Аудитын явцад илэрсэн алдааг нэгтгэх хүснэгт
3.18
Буруу тайлагналын залруулгын хүснэгт
3.19
Аудитын маргаантай асуудлын бүртгэл
3.20
Хуульчийн төлөөллийн захидал
3.21
Удирдлагын төлөөллийн захидал
3.22
Аудиторын залруулгыг тайлагнах хүснэгт
3.23
Дотоод хяналтын талаар эцсийн үнэлгээ
3.24
Аудитын дуусгалтыг хянах хуудас
3.25
Хараат бус аудиторын тайлан, түүний төрлүүд
3.26
Удирдлагад өгөх зөвлөмж захидлын загвар

5. ТАНИЛЦУУЛГА
Санхүүгийн тайлангийн аудит нь үйлчлүүлэгч байгууллагын санхүүгийн тайлан, нягтлан
бодох бүртгэлийн гол чухал бодлого ба нэмэлт тайлбар тодруулгуудыг холбогдох
санхүүгийн тайлагналын стандартын дагуу үнэн зөв шударгаар бэлтгэж толилуулсан эсэх
талаар гадаад мэдээлэл хэрэглэгчдэд хамгийн дээд түвшний баталгаа өгөх зорилготой нэг
төрлийн баталгаажуулах ажил юм. Санхүүгийн тайлангийн аудит нь санхүүгийн
тайлангийн мэдээллийн хэрэглэгчдэд 100% баталгаа өгөх нь асар их хэмжээний зардал
шаардсан ажил учраас аудитыг тестийн үндсэн дээр хийдэг. Иймээс аудиторын ажлын
гол зорилго нь санхүүгийн тайлангууд, нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого ба бусад
тайлбар тодруулгууд нь үнэн зөв шударгаар бэлтгэгдсэн, холбогдох хууль, заавар журмыг
дагаж мөрдсөн эсэх талаар 100% баталгаа биш, харин хамгийн боломжит дээд зэргийн
баталгаагаар хангах явдал юм. Энэхүү гарын авлагыг аудитын байгууллага
үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд материаллаг алдаа эсвэл буруу тайлагнал агуулаагүй
гэдэгт итгэлтэй байх боломжийг олгохуйц, аудитын үе шатуудыг иж бүрэн хамарсан
байдлаар бэлтгэхийг зорилоо.
Санхүүгийн тайлангийн аудитын гарын авлага нь 3 бүлэгтэй.
Бүлэг 1. Санхүүгийн тайлангийн аудитын мөн чанар, түүний зорилгыг тодорхойлсоноос
гадна аудиторын аудитын ажилд гүйцэтгэх үүрэг хариуцлагыг стандарт, хууль эрх зүй
болон ёс зүйн зарчмын хүрээнд авч үзсэн. Сүүлийн жилүүдэд олон улсын хэмжээний
томоохон бизнесийн байгууллагуудын гүйцэтгэх удирдлагын залилан, буруу тайлагнал,
хууль бус үйл ажиллагаатай холбоотойгоор тухайн байгууллагын бизнесийн үйл
ажиллагаа доройтох, зарим тохиолдолд дампуурах явдал ч гарсаар байна. Иймд аудитор
үйл ажиллагаандаа залилан болон хууль бус үйл ажиллагаатай холбоотой ямар үүрэг
хариуцлагыг хүлээх талаар энэ хэсэгт тусгасан.
Бүлэг 2. Санхүүгийн тайлангийн аудитын ерөнхий үйл ажиллагааг авч үзсэн. Энэ бүлэг
нь аудитын төлөвлөлт, гүйцэтгэл, дуусгалт ба тайлагнал гэсэн дэд хэсгүүдэд ангилагдаж,
хэсэг тус бүрийн хувьд хамаарагдах аудитын хийгдэх ажлуудыг авч үзсэн.
Бүлэг 3. Сүүлийн бүлэгт санхүүгийн тайлангийн аудитыг гүйцэтгэхэд аудитын
компаниудад нийтлэг ашиглагдах боломжтой аудитын хүснэгтүүд, шалгах хуудас,
захидлууд болон тайлангуудын загваруудыг хавсралтаар харуулсан.
Энэхүү гарын авлагыг боловсруулахад Аудитын Олон Улсын Стандартын үзэл
баримтлалуудыг гол үндэслэл болгосноос гадна дараах гарын авлага, ном сурах
бичгүүдийг ашигласан болно.
• Аудитын гарын авлага ( Дэлхийн банкны зөвлөх Сузан Тедфордийн
боловсруулсан) 2003 он
• Санхүүгийн аудитын гарын авлага (Үндэсний Аудитын Газар) 2006 он
• Улсын секторын дотоод аудитын гарын авлага (СЯ болон Дэлхийн банкны Эдийн
засгийн чадавхийг бэхжүүлэх техникийн туслалцааны зээлийн төсөл) 2006 он
• GAO Financial Audit Manual (USA-INTOSAI) 2007 он
• NAO Audit Manual (UK and Ireland) 2007 он
• Auditing – David N.Ricchiute (International student edition) 2007 он

6. 1. САНХҮҮГИЙН ТАЙЛАНГИЙН АУДИТ
1.1 Санхүүгийн тайлангийн аудитын зорилго (ISA 200)
Санхүүгийн тайлангийн аудит нь үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайлангууд, нягтлан бодох
бүртгэлийн бодлого гол ба бусад нэмэлт тайлбар тодруулгууд нь үнэн зөв, шударгаар
илэрхийлэгдсэн эсэх талаар аудитор дүгнэлт гаргаж, гадны мэдээлэл хэрэглэгчдэд
мэдээлэх зорилготой.
Аудитор дүгнэлтээ гаргахын тулд хангалттай бөгөөд зохистой аудитын нотлох зүйлсийг
олж авна. Хангалттай зохистой аудитын нотлох зүйл дээр холбогдох аудитын
горимуудыг хэрэгжүүлэх замаар аудитор өөрийн гаргах дүгнэлтийг илэрхийлэх
боломжтой юм.
Санхүүгийн тайлангийн аудитад Аудитын Олон улсын Стандартыг гол мөрдлөг болгодог.
Энэхүү гарын авлага нь Аудитын Олон улсын Стандартуудын үзэл санаа дээр
үндэслэгдсэн учраас аудитын байгууллагын удирдах болон гүйцэтгэх шатны бүх
ажилтнууд эдгээр стандартуудын талаар өргөн хүрээний мэдлэгтэй байх, мөн аудитын
үйл ажиллагаандаа иж бүрэн байдлаар дагаж мөрдөх чадвартай байх хэрэгтэй.
Аудитор үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд дүгнэлт өгөхийн тулд санхүүгийн
тайлангууд нь материаллаг буруу тайлагнал агуулаагүй, эдгээр нь холбогдох хууль,
нягтлан бодох бүртгэлийн стандартын дагуу бэлтгэгдсэн гэдэг хамгийн боломжит дээд
хэмжээний баталгааг өгөхүйц аудитын нотлох зүйлсийг олж авахын тулд аудитын
горимуудыг гүйцэтгэнэ.
1.2 Аудиторын хариуцлага
Аудитын үйл ажиллагаанд аудиторын хүлээх хариуцлага хамгийн чухал учраас аудитын
ажлыг эхлэхээс өмнө аудиторуудад энэ талаарх ойлголтыг баталгаажуулах ёстой.
Аудиторын хариуцлагыг тодорхойлж байдаг дараах чухал эх үүсвэрүүд байдаг.
• Аудитын Олон улсын стандарт
• Ёс зүйн стандарт
• Аудитын тухай хууль
АОУС-Аудиторын хариуцлага
Санхүүгийн тайланг санхүүгийн тайлагналын холбогдох стандартын дагуу үнэн зөв
бэлтгэж гадны хэрэглэгчдэд толилуулах хариуцлагыг үйлчлүүлэгч байгууллагын
удирдлага хүлээдэг бол санхүүгийн тайланд санал дүгнэлтээ илэрхийлэх нь
аудиторуудын үүрэг хариуцлага байдаг. Хэдийгээр аудитор хийсэн аудитдаа үндэслэн
үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд дүгнэлт илэрхийлэх үүргийг хүлээдэг ч энэ нь
байгууллагын удирдлагын үүрэг хариуцлагыг бууруулах үндэслэл болдоггүй.
Ёс зүйн стандарт-Аудиторын хариуцлага

7. Аудиторууд аудитын ажлаа гүйцэтгэхдээ бодитой байдлаар хандахаас гадна хараат бус
байдалд нөлөөлж болох аливаа хязгаарлалтад орохгүйгээр ажиллах ёстой.
Нууцыг хадгалах нь аудитын компанийн хамгийн чухал биелүүлэх ёстой шаардлага
байдаг. Мөн аудиторууд үйл ажиллагаагаа явуулахдаа мэргэжлийн өндөр түвшинд
ажиллах ёстой бөгөөд аудитын байгууллагын нэр хүнд, мэргэжил болон мэргэжлийн
байгууллагын нэр хүндэд нөлөөлөхүйц зүйлийг хийхгүй байхыг шаарддаг.
Аудитын тухай хууль - Аудиторын хариуцлага
Аудитын үйл ажиллагааг мэргэжлийн өндөр түвшинд, хууль тогтоомж, батлагдсан
стандартын дагуу явуулах, үйлчлүүлэгч хүсвэл аудитын шалгалтын дүн, санхүүгийн
тайлан баталгаажуулсан дүгнэлтийн хууль зүйн үндэслэлийн талаар тайлбар өгөх
хариуцлагыг хүлээнэ. Мөн аудитын явцад олж авсан аливаа мэдээллийн нууцыг хадгалах
үүргийг хүлээнэ.
Аудиторын хариуцлага-Залилан ба алдаа
Залилан болон алдаанд аудиторын хүлээх үүрэг хариуцлагыг АОУС 240 “Санхүүгийн
тайлангийн аудитад залиланг харгалзан үзэх талаар аудиторуудын үүрэг хариуцлага”-д
харуулдаг.
Тус стандартад зааснаар залилан гэдэгт хууль бус байдлаар санхүүгийн давуу тал олж
авах, байгууллагын удирдлага, ажилчид эсвэл гуравдагч талын нэг эсвэл хэд хэдэн хувь
хүмүүсийн нөлөөллөөс санхүүгийн тайланг буруу илэрхийлэх зэрэг санаатай үйл
ажиллагаануудыг багтаадаг. Мөн залиланд баримт, бүртгэлийг алдаатай бэлтгэх,
хөрөнгийг буруу ашиглах эсвэл нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг буруу хэрэглэх зэрэг
багтдаг.
Аудитор санхүүгийн тайланг материаллагаар буруу илэрхийлэхэд хүргэх залилангийн
үйл ажиллагааг тодорхойлоход анхаарлаа хандуулна. Санхүүгийн тайлангийн аудитын
хувьд залиланд дараах үйл ажиллагаанууд багтана.
• Санаатай буруу тайлагнал
• Хөрөнгийн буруу ашиглалт
Санаатай буруу тайлагналд байгууллагын удирдлага эсвэл ажилчид, мөн гуравдагч
талууд холбогдох магадлал өндөр байдаг.
Алдаа гэдэгт санамсаргүйгээр нягтлан бодох бүртгэлийн бодлогыг буруу хэрэглэх,
холбогдох мэдээлэл болон данс бүртгэлд алдаа гарах эсвэл буруу толилуулах зэрэг үйл
ажиллагаанууд багтана. Материаллаг алдаа илэрсэн тохиолдолд үйлчлүүлэгчийг зөв
болгож залруулахыг шаардана. Хэрэв материаллаг алдаа нь тодорхойлогдсон боловч
залруулагдаагүй бол энэ нь санамсаргүй алдаанаас санаатай алдаа руу шилжинэ.
Залилан болон алдааг илрүүлэх, тэдгээрээс сэргийлэх хариуцлагыг байгууллагын
удирдлага хүлээх бөгөөд үүний тулд байгууллагын удирдлага залилан болон алдааг
хамгийн боломжит хэмжээ хүртэл бууруулахын тулд хангалттай, зохистой нягтлан бодох
бүртгэл болон дотоод хяналтын системийг зохион байгуулан үйл ажиллагаа явуулах

8. шаардлагатай. Залилан болон алдааны талаар хүлээх удирдлагын хариуцлагыг аудитын
гэрээт ажлын захидалд эсвэл аудитын ажлын гэрээнд тодорхой тусгасан байна.
Харин аудиторуудын хувьд, залилан болон алдааг илрүүлэх, зайлсхийх үндсэн
хариуцлагыг хүлээхгүй боловч залилан болон алдаанаас шалтгаалсан санхүүгийн тайлан
дахь материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг харгалзан үзэхийг аудитын стандартаар
шаарддаг. Энэхүү залилан болон алдаанаас шалтгаалсан санхүүгийн тайлангийн
материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг хамгийн бага хэмжээнд байлгах үүднээс
аудитын ажлыг төлөвлөж гүйцэтгэхээс гадна байгууллагын удирдлагын шударга байдлыг
судлан, мэргэжлийн үл итгэх хандлагыг баримтална.
Залилан гарч болох нөхцлүүдийн талаар аудитын баг хэлэлцэж, залилангийн эрсдлийг
тодорхойлж үнэлнэ. Санхүүгийн тайланд залилан болон алдаанаас шалтгаалсан буруу
тайлагнал агуулагдах эрсдлийг үнэлж, байгууллагын дээд түвшний удирдлагад энэ талаар
хандана.
АОУС 240-д зааснаар аудитор үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд урьдчилсан
шинжилгээний горим хэрэгжүүлэх, хяналтын орчин болон дотоод хяналтын урьдчилсан
үнэлгээг хийх үед залилан байж болох боломжуудыг харгалзан үзнэ.
Хэрэв санхүүгийн тайланд материаллагаар нөлөөлөх залилан болон алдаа аудитын ажлын
явцад ажиглагдсан эсвэл илэрсэн бол холбогдох стандартад шаардсаны дагуу нэмэлт
горимуудыг хэрэгжүүлэх бөгөөд үйлчлүүлэгч байгууллагын дээд шатны удирдлагад
аудиторт ажиглагдсан болон олж илрүүлсэн зүйлс, тэдгээрийн нөлөөллийн талаар
мэдээлнэ.
Аудиторын хариуцлага-Тасралтгүй үйл ажиллагаа
Үйлчлүүлэгч санхүүгийн тайлангаа бэлтгэхдээ ирээдүйд тасралтгүй үйл ажиллагаа
явуулах төсөөлөл дээр үндэслэнэ. АОУС 570-д зааснаар аудитор үйлчлүүлэгчийн
удирдлага байгууллагын үйл ажиллагаагаа тасралтгүй байх зарчмын дагуу явуулж байгаа
эсэхийг анхаарч үзнэ. Аудитор аудитын горимуудыг төлөвлөх, хэрэгжүүлэх болон үр
дүнг үнэлэхдээ удирдлага санхүүгийн тайлангаа бэлтгэхдээ тасралтгүй байх зарчмыг
хэрхэн зохистой хэрэглэсэнийг үнэлнэ. Мөн байгууллага нь тасралтгүйгээр үйл
ажиллагаагаа үргэлжлүүлэн явуулахад материаллаг тодорхой бус байдал байгаа эсэхийг
харгалзана.
Аудиторын хариуцлага-Балансын дараах үйл явдал
Санхүүгийн тайланг бэлтгэж гаргасан өдөр болон аудиторын тайлангийн өдөр хооронд
гарсан ажил гүйлгээг балансын дараах үйл явдал гэнэ. Аудитор өөрийн тайлангаа гаргах
өдрийг хүртэлх бүх томоохон үйл явдлуудыг авч үзэх бөгөөд ийм үйл явдлууд нь
санхүүгийн тайланд тусгагдсан эсвэл тодруулагдсан байгаа эсэхийг анхаарна.
Аудиторын тайлан гарах хүртэл бүх ажил гүйлгээнүүдийг нотлох хангалттай зохистой
нотолгоог олж авахын тулд аудитын горимуудыг гүйцэтгэх нь аудиторын хариуцлага юм.
Харин аудиторын тайлангийн өдрийн дараах үйл явдлуудын хувьд аудитын горим
гүйцэтгэх болон асуулга хийх хариуцлагыг аудитор хүлээхгүй.
Аудиторын хариуцлага-Мөнгө угаах ажиллагаа

9. Үйлчлүүлэгч нь мөнгө угаах үйл ажиллагаа эсвэл бусад хууль бус үйл ажиллагаанд
холбогдсон байж болох талаар эргэлзээтэй байдал оршин байгаа бол аудитын байгууллага
аудитын үйл ажиллагаанаас татгалзаж болно. Үйлчлүүлэгч ийм байдалд хир гүн
холбогдсон, бий болсон асуудлууд зэргийг харгалзан үзэххэрэгтэй. Хэрэв энэ нөхцөл
байдалд, аудитын байгууллага нь аудитын үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзахаар
шийдвэрлэсэн бол энэ тухайгаа тайлагнах ёстой.
1.3 Аудитын аргачлал
Үйлчлүүлэгчийн үйл ажиллагааны шинж чанар, үйл ажиллагааны цар хүрээ, систем
болон ажил гүйлгээ зэргээс шалтгаалан аудитын аргачлалыг сонгодог. Практикт дараах
төрлийн аудитын аргачлалуудыг нийтлэг хэрэглэдэг ба хооронд нь хослуулах байдлаар
хэрэгжүүлж болно. Харин сүүлийн үед олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн томоохон
аудитын компаниудын нийтлэг хэрэглэдэг аргачлал нь аудитын эрсдэлд суурилсан аргаас
бизнесийн эрсдэлд суурилсан арга руу шилжээд байна.
Бизнесийн эрсдлийн арга
Аудитор үйлчлүүлэгчийн бизнесийн эрсдлүүдийг тодорхойлж, санхүүгийн тайлагналтай
холбоотой гол чухал эрсдлүүдийн нөлөөг авч үзэх байдлаар аудит хийдэг арга юм.
Аудитор үйлчлүүлэгчийн бизнесийн үйл ажиллагааг бүхэлд нь мэдэх боломжтой болох
ба хаана ямар эрсдэл учирч болох, түүнээс хамааран санхүүгийн тайлангийн аль хэсэгт
буруу тайлагнал үүсэх магадлалтай болохыг тодорхойлно.
Аудитын эрсдэлд суурилсан арга
Материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг тодорхойлоход шаардлагатай хүчин зүйлсийг
үнэлдэг арга юм. Уламжлалт аргаар өндөр эрсдэл бүхий зүйлс дэлгэрэнгүй байдлаар
аудитад хамрагдах ба харин бага эрсдэлтэй зүйлсэд бага хэмжээний анхаарал тавина.
Биет тестийн арга
Энэ аргачлалаар санхүүгийн тайлангийн данс бүрийг бүртгэлийн бичилт болон дэмжих
баримтууд руу нь харьцуулан шалгадаг. Жижиг байгууллагуудад хэрэглэдэг үндсэн арга
бөгөөд хангалттай тооны аудитын ажилтнуудтай аудитын байгууллага ихэвчлэн
хэрэгжүүлдэг. Дутуу тайлагнагдсан санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүд аудитад өртөх
боломжгүй, мөн материаллаг бус шинж чанартай зүйлс аудитад хэт өртөх дутагдалтай
талтай.
Системийн арга
Санхүүгийн тайлагналтай холбоотой бүх зүйлсийг аудитад хэт бүрэн хэмжээгээр
хамруулахаас зайлсхийх үүднээс системийн аргыг хэрэглэдэг. Санхүүгийн тайлангийн
бие даасан үзүүлэлтүүд аудитад хамрагдахгүйгээр үйлчлүүлэгчийн хэрэглэж байгаа
систем болон түүний дотоод хяналтууд дэлгэрэнгүй байдлаар шалгагддаг арга юм. Энэ
аргыг мөн циклийн арга гэж нэрлэдэг. Аудитыг үр ашигтай хийх боломжийг илүү олгодог
ч өртөг зардлын хувьд өндөр байдгаараа дутагдалтай.
Балансын арга
Санхүүгийн тайлангуудаас баланс хамгийн чухал тайлан гэсэн үзэл дээр суурилсан арга
юм. Энэ аргыг жижиг байгууллагад хэрэглэх нь илүү тохиромжтой. Балансын дансны

10. үзүүлэлтүүдийг тестлэх ба орлогын тайлангийн үзүүлэлтүүдийг хязгаарлагдмал хүрээнд
тестэлнэ.
Шууд тестлэх арга
Шууд тестийн зарчим нь өөр бусад олон аудитын тестийн үндсэн зарчим нь болж байдаг.
Тестийн хийгдэх гол чиглэлийг тодорхойлох нь чухал байдаг. Жишээ нь: анхан шатны
баримт, мэдээллээс дансны үлдэгдэл рүү эсвэл дансны үлдэгдлээс анхан шатны баримт
мэдээлэл рүү гм. Шууд тестлэх аргаар санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийн илүү
тайлагнал эсвэл дутуу тайлагналаас үүссэн алдаа (орхигдуулсан болон буруу тайлагнасан
зүйлс багтана), давхар бичилтийн системтэй холбоотой үүссэн алдаа зэргийг илрүүлэх
боломжтой.
Шинжилгээний арга
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус өгөгдлүүдийн хоорондын харилцааг судлах замаар
санхүүгийн мэдээллийг үнэлэх арга юм. Энэ нь системийн аргаас уламжлагдан гарч ирсэн
хямд бөгөөд үр дүнтэй арга боловч шинжилгээний аргачлалаар маш өндөр түвшинд
мэргэшсэн ажилтнууд шаардлагатай байдаг.
Ихэнхдээ аудитад биет тест, системийн үнэлгээ, шууд тестлэх болон шинжилгээний арга
зэргийг хослон хэрэглэх замаар аудитын аргачлалыг хэрэгжүүлнэ.
2. АУДИТЫН ЕРӨНХИЙ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА
2.1
АУДИТЫН ТӨЛӨВЛӨЛТ (ISA 300)
Аудитор үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд өгөх дүгнэлтийг хангахуйц хангалттай,
зохистой нотолгоог олж авах үйл ажиллагааг үр дүнтэй бөгөөд үр ашигтай явуулахын
тулд аудитын ажлыг иж бүрэн байдлаар төлөвлөж гүйцэтгэх ёстой. Төлөвлөлтийн мөн
чанар, ач холбогдол ба хугацаа нь үйлчлүүлэгчийн бизнесийн цар хүрээ, үйл
ажиллагааны нарийн төвөгтэй байдлаас шууд хамаарахаас гадна аудиторын тухайн
салбарт ажилласан туршлага, үйлчлүүлэгчийн бизнесийн талаарх мэдлэг зэргээс мөн
шалтгаална. Аудитын багийн ахлах, туршлагатай гишүүд нь аудитын төлөвлөлтийн үе
шатыг тодорхойлоход оролцоно. Аудитын төлөвлөлт нь аудитын туршид дахин
давтагдаж байдаг процесс юм. Жишээ нь: Үйлчлүүлэгч байгууллага ба түүний орчин,
дотоод хяналтын орчны талаар аудиторын олж авсан ойлголт нь санхүүгийн тайлангийн
дансуудыг аудитлах горимуудыг төлөвлөхөд шууд нөлөөлнө.
Аудитын төлөвлөлтөд дараах үндсэн үйл ажиллагаануудыг хэрэгжүүлнэ.
1. Үйлчлүүлэгчийн хүлээн зөвшөөрөлт
2. Үйлчлүүлэгч байгууллага ба түүний орчин, дотоод хяналтын орчны талаар
ойлголт олж авах
3. Шинжилгээний горимыг хэрэгжүүлэх
4. Материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийн үнэлгээ хийх
5. Дотоод хяналтыг үнэлэх
6. Аудитын материаллаг байдлыг тодорхойлох
7. Материаллаг хэсгүүдэд хүлээн зөвшөөрөх алдааг тодорхойлох
8. Аудитын төлөвлөлтийн бусад горимуудыг хэрэгжүүлэх
9. Аудитын стратеги ба төлөвлөгөөг боловсруулах

11. 10. Аудитын төлөвлөлтийг баримтжуулах
Эдгээр аудитын төлөвлөлтийн үндсэн үйл ажиллагаануудыг хэрхэн хэрэгжүүлэх
дэлгэрүүлэн авч үзье.
2.1.1 Үйлчлүүлэгчийн хүлээн зөвшөөрөлт
Аудитын байгууллага нь аудитын үйлчилгээний чанарыг хамгийн боломжит дээд
түвшинд хангаж байх үүднээс шинээр аудитын үйлчилгээ авахыг хүссэн байгууллагууд
болон одоо харилцаатай байгаа үйлчлүүлэгчдэдээ судалгаа хийж, цаашид чанартай
үйлчилгээ үзүүлэх боломжийг хангаж чадах эсэх талаар үнэлгээ өгөх талаар АОУС 300
”Аудитын төлөвлөлт”-д заасан байдаг.
Чанаргүй үйлчлүүлэгчийг сонгосноос үүсэх сөрөг үр дагаврыг том аудитын компаниуд
давж чадах ч жижиг аудитын компаниуд зөвхөн нэг удаагийн үйл явдлаас болж сүйрч
болох юм. Тиймээс сүүлийн үед аудитын компанийн удирдлагууд аудитын эрсдлээ
хамгийн бага түвшинд хүртэл бууруулахын тулд үйлчлүүлэгчээ маш хянуур байдлаар
сонгодог болсон. Нөгөө талаар эрсдэл ихтэй үйлчлүүлэгч үйл ажиллагаа сайтай
үйлчлүүлэгчээс илүү өндөр хэмжээний зардлаар аудитын үйлчилгээг авах хандлагатай
байдаг.
Үйлчлүүлэгчээ хүлээн зөвшөөрөх процесс нь аудитын компани бүрт ялгаатай байдаг
боловч үндсэн зорилго нь боломжит үйлчлүүлэгчийн бизнесийн түүх, удирдлагын
шударга байдлыг олж мэдсэнээр аудитын үйл ажиллагаанд хүлээх хариуцлагыг хангахад
сөргөөр нөлөөлөхүйц асуудлууд байгаа эсэхийг тодорхойлох явдал юм.
Дараах 2 үндсэн элементийг харгалзан үзнэ.
1. Үйлчлүүлэгч болон өмнөх аудиторын харилцаа
Үйлчлүүлэгч байгууллагын удирдлага нь өмнөх аудитын компанитай хэрхэн хамтран
ажиллаж байсан, ямар шалтгаанаар өөр аудитын байгууллагаас үйлчилгээ авахаар сонгож
байгаа шалтгааныг олж мэдэх хэрэгтэй. Аудитын үйлчилгээний үнэ хөлс, төлбөртэй
холбоотой маргаантай байсан эсвэл үйлчлүүлэгч нь зөвхөн “наймаа” хийх сонирхолтой
зэрэг нөхцлүүд оршин байгаа эсэхийг судалж үзэх шаардлагатай.
2. Үйлчлүүлэгчийн удирдлага танай компанийн ажилчдын үнэнч шударга ажиллах
стандартын шаардлагад нийцэж байгаа байдал
Аудитын ажлын үед, аудиторууд нь үйлчлүүлэгчийн удирдлагаас ойлгомжтой тодруулга
болон толилуулгыг хүлээж байдаг. Гэтэл үйлчлүүлэгчийн хувьд удаа дараа шүүхэд
холбогдогчоор оролцож байсан бол энэ нь удирдлага шударга бус байж болохыг
илтгэхээс гадна магадгүй залилан, хууль бус үйл ажиллагаанд ч холбогдсон байж
болохыг харуулж болох юм. Шударга бус бөгөөд залилан, хууль бус үйл ажиллагаатай
холбогдсон удирдлага бүхий үйлчлүүлэгчид аудитын үйлчилгээ үзүүлэхгүй байх нь
зүйтэй.
2002 оноос хойш тохиолдсон аудитын нэр хүнд бүхий компаниудын уналттай
холбоотойгоор аудит сайн хөгжсөн орнуудын чиг хандлага нь аудитын компаниуд
үйлчлүүлэгчээ хүлээн зөвшөөрөх, хэвээр нь үлдээхдээ аудиторуудын мэргэжлийн ёс зүйг
нягт баримтлах боломжийг хангаж байгаа эсэхдээ илүү анхааралтай хандах болсон.

12. Өөрөөр хэлбэл, үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотойгоор аудитын шалгалтын
тусдаа горимыг хэрэгжүүлэх нь чанаргүй үйлчлүүлэгч олж авах эрсдлийг бууруулдаг.
Иймд үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотой шалгалтыг хийж, энэ талаар
баримтжуулна.
Үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхийн өмнө үйлчлүүлэгчийн талаар заавал шалгах
шаардлагатай анхаарал татсан зүйлсийг дараах байдлаар тодорхойлно.
1. Аудитын компаниа байнга солих /тухайн байгууллага “санал дүгнэлтийн
наймаа” хийдэг байж болохыг харуулна /
1. Санхүүгийн чадварын талаар байнга сөрөг мэдээлэлтэй
2. Бизнесийн түүх нь байнга өөрчлөгдөж байдаг
3. Хэт заргач эсвэл байнга гомдол мэдүүлэгч байх /тухайн байгууллага хэн
нэгнийг шүүхэд өгөхөд байнга бэлэн байдаг эсвэл гэрээгээ биелүүлэх болон
төлбөрөө цаг хугацаандаа төлөх эсэх нь эргэлзээтэй байдлыг харуулдаг/
4. Хамгийн чухал удирдлагын түвшинд өндөр орлоготой байх /дээд түвшний
удирдлага залилан, авилгад өртсөн байх боломжийг харуулна/
5. Үйл ажиллагаа явуулсан хугацаа нь хэт богино байх
6. Гадаадын улс оронд явуулж байгаа их хэмжээний үйл ажиллагаа явуулдаг
эсвэл ихэнх тоног төхөөрөмжөө байрлуулсан
7. Удирдах ажилтнууд мэдээлэл өгөхөөс цааргалах
8. Аудитын үйлчилгээг маш хурдан авах талаар дарамт үзүүлэх
9. Удирдлага дотоод хяналтын талаар ойлголт байхгүй байх
А. Шинэ үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх процесс
Үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх процесс аудитын компанийн хэмжээ, цар хүрээнээс
шалтгаалан өөр өөр байж болно. Томоохон аудитын компаниудад эрсдлийн удирдлагын
хэлтэс энэ ажлыг хариуцдаг. Зарим аудитын компаниудад компанийн дээд түвшний
гишүүдийг багтаасан үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх хороог ажиллуулдаг бөгөөд
үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх процесс нь үйлчилгээг эхлэхээс өмнө явагдана.
Зөвшөөрөл олгоход голдуу Гүйцэтгэх захирал, тухайн хэлтсийн Удирдлагын партнер,
Ахлах аудитын партнер болон Дотоод баталгаажуулалт хариуцсан партнерууд оролцдог.
Хэрэв үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх эсвэл татгалзах процесс явагдаж байгаа бол энэ
талаар үйлчлүүлэгчид мэдээлэх эсэхийг шийдвэрлэнэ. Ихэнх компаниуд үйлчлүүлэгчийг
хүлээн зөвшөөрөхөд стандарт маягт боловсруулан ашигладаг ба байгууллагын
удирдлагатай энэ маягтын хүрээнд асуулга хийдэг.
Үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхтэй холбоотой дараах маягтуудыг хэрэглэж болно.
• Шинэ үйлчлүүлэгчийн маягт
Аудитын компаниас үйлчилгээ авахаар хүрч ирсэн шинэ үйлчлүүлэгч бүрийн хувьд
энэхүү маягт бөглөгдөх ба үйлчлүүлэгчийн бизнес, удирдлага, өмнөх аудитортай үүссэн
харилцаа болон нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлт, дотоод хяналтын системийн талаар эхний
ойлголтыг олж авахад туслах мэдээллүүдийг агуулсан байна.
•
Шинэ үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх хуудас

13. Шинэ үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхөд шаардлагатай бүх горимуудыг жагсаасан
байдаг. Энэ хүснэгтийг бөглөж, хариуцсан партнер гарын үсэг зурсаны дараа
үйлчлүүлэгчид аудитын үйлчилгээ үзүүлж эхлэх боломжтой юм. (Хавсралт 3.1 харна уу)
• Хүлээн зөвшөөрөгдсөн үйлчлүүлэгчдийн мэдээллийн хүснэгт
Үйлчлүүлэгч байгууллагын нэр, захирлууд болон гол ажилчдын нэрс, өмнөх аудитын
байгууллага, аудиторын нэр, бусад мэргэжлийн байгууллагаас үйлчилгээ авсан тухай
мэдээллийг тусгах бөгөөд үйлчлүүлэгчээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн байна.
• Татгалзсан үйлчлүүлэгчдийн хүснэгт
Үйлчлүүлэгчээс анх аудитын үйлчилгээ авах тухай санал ирсэн хугацаа болон татгалзсан
цаг хугацааг баримтжуулсан баримт ба голдуу аудитын үйлчилгээг аль болох богино цаг
хугацаанд авахыг хүссэн үйлчлүүлэгчдийг жагсаасан байдаг.
Дараах төрлийн үйлчлүүлэгчид нь эрсдэл илүүтэй агуулж байдаг учраас хүлээн
зөвшөөрөхийн өмнө удирдлагаас заавал холбогдох асуулгуудыг авч байх шаардлагатай.
• Нийтэд хувьцаагаа худалддаг компаниуд
• Аудитын үйлчлүүлэгчид
• Татварын үйлчлүүлэгчид
• Илүү өргөн хүрээний хууль тогтоомж мөрддөг салбарын үйлчлүүлэгчид
• Гол төлөв нарийн төвөгтэй асуудлууд үүсч байдаг салбарын үйлчлүүлэгчид (барилга,
үнэт цаас, дилерийн компаниуд гм)
Шинэ үйлчлүүлэгчээс татгалзахад хүргэдэг нийтлэг тохиолдлууд
- Үйлчлүүлэгчийн өмнөх аудитортай холбогдон өмнөх жилийн аудитын явцад
үйлчлүүлэгчтэй санал нийлэхгүй чухал асуудлууд байсан эсэх, аудитын шаардлагатай
горимуудыг хэрэгжүүлэхэд дарамт шахалт, хязгаарлалт үзүүлэх, саад учруулах
тохиолдлууд гарч байсан эсэх, үйлчлүүлэгчтэй аудитын үйлчилгээний үнэ хөлсний
талаар маргаан байсан (эсвэл одоо байгаа) эсэх талаар лавлахаас гадна
үйлчлүүлэгчийн удирдлагын шударга найдвартай байдлыг хангах талаар өмнөх
аудиторын саналыг авах шаардлагатай. Иймд тухайн үйлчлүүлэгчээс өмнөх
аудитортай холбогдож болох талаар зөвшөөрөл хүсэх бөгөөд зөвшөөрөл өгөөгүй бол
аудитын үйлчилгээ үзүүлэхээс татгалзана.
- Өмнөх дурдсан асуудлуудаар шаардлагатай бүх мэдээллийг өмнөх аудитораас авах
боломжтой эсэхэд татгалзсан хариулт авсан бол аудитын үйлчилгээ үзүүлэхээс
татгалзана.
- Хэрэв үйлчлүүлэгч өмнөх аудитортай харилцах зөвшөөрлийг олгосон боловч өмнөх
аудитор боломжийн хугацаанд хариу ирүүлээгүй бол татгалзахаар ердийн бус зүйл
байхгүй гэж үзвэл өмнөх аудитортай өөр арга замаар харилцаа үүсгэхийг оролдох ба
амжилтгүй бол аудитын үйлчилгээ үзүүлэхийг хичээх хэрэггүй.
- Хэдийгээр үйлчлүүлэгчид төрөл бүрийн үйлчилгээ санал болгож болох ч үйлчилгээ
үзүүлсэнээр аудиторуудын хараат бус байдал, мэргэжлийн мэдлэг туршлага
хангалттай байх боломжтой эсэх талаар эргэлзээтэй байгаа бол аудитын үйлчилгээ
үзүүлэхээс татгалзана.
Б. Хуучин гэрээт үйлчлүүлэгчийг үнэлэх ба хүлээн зөвшөөрөх

14. Өмнөх хугацаанд аудитын үйлчилгээ үзүүлсэн хуучин үйлчлүүлэгчид дахин аудитын
үйлчилгээг үзүүлэхээр хүлээн зөвшөөрөхийн тулд өмнөх үйлчилгээ үзүүлэх явцад
аудитын үйл ажиллагаанд хязгаарлалт үзүүлсэн, аливаа аудиторын ёс зүйд харшлах үйл
явц ажиглагдаж байсан талаар үнэлэх хэрэгтэй. Хэрэв энэ талаар эргэлзээтэй томоохон
нөхцөл байдлууд үүсч байсан бол аудитын үйлчилгээг дахин үзүүлэхээс татгалзана.
Хуучин үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг авч үзэхэд дараах зүйлсийг
харгалзана.
- Үйлчлүүлэгчийн удирдлагын шударга байдал
- Хараат бус байдал
- Аудитын үйлчилгээг иж бүрэн хангалттай үзүүлж чадах эсэх
Аудитын гэрээт үйлчлүүлэгчийг дахин хүлээн зөвшөөрөх эсэхийг шийдэхэд туслах
зорилгоор холбогдох стандарт маягтыг боловсруулан ашиглаж болно. (Хавсралт 3.2-ийг
харна уу)
В.Үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөхөд санхүүгийн тайлангийн эхний үлдэгдлийг
баталгаажуулах
Хүлээн зөвшөөрөгдсөн бүх үйлчлүүлэгчдийн хувьд санхүүгийн тайлангийн эхний
үлдэгдлийн үзүүлэлтүүдийг баталгаажуулах хангалттай зохистой нотолгоог олж авах
боломжтой эсэх талаар авч үзэх шаардлагатай.
АОУС 510 “Эхний үлдэгдлийн аудит”-д санхүүгийн тайланг анх удаа аудитлах гэж
байгаа эсвэл санхүүгийн тайлан нь өмнөх хугацаанд өөр бусад аудитораар (аудитын
байгууллагаар) аудитлагдсан бол эхний үлдэгдлийг хэрхэн аудитад хамруулах талаар
заасан байдаг.
Санхүүгийн тайлангийн үзүүлэлтүүдийн эхний үлдэгдлийн хувьд аудитор дараах
зүйлсийг анхааран хангалттай бөгөөд зохистой аудитын нотолгоог олж авсан байна.
• Тайлант жилийн санхүүгийн тайланд материаллагаар нөлөөлөх буруу
тайлагнасан эхний үлдэгдэл агуулагдаагүй байх
• Өмнөх жилийн эцсийн үлдэгдэл нь тайлант хугацааны эхний үлдэгдэл рүү зөв
шилжүүлэгдсэн байх
• Нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого нь өмнөх тайлант хугацааныхтай ижил
хэрэглэгдсэн эсэх, хэрэв өөрчлөгдсөн бол энэ нь зөв бүртгэлд тусгагдаж,
толилуулагдсан эсэх
Хангалттай бөгөөд зохистой нотолгоог олж авахын тулд дараах зүйлсийг авч үзнэ.
• Байгууллагын дагаж мөрдөж байгаа нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого
• Өмнөх хугацааны санхүүгийн тайлан нь аудитлагдсан эсэх, хэрэв тийм бол
аудиторын тайлан нь хязгаарлалттай байсан эсэх
• Тайлант жилийн санхүүгийн тайлан дахь материаллаг буруу тайлагналын
эрсдэл болон дансны мөн чанар
• Эхний үлдэгдлийн материаллаг байдал нь тайлант хугацааны санхүүгийн
тайланд холбоотой эсэх
Аудитор эхний үлдэгдлийг аудитлахдаа дараах аудитын горимуудыг хэрэгжүүлнэ.

15. -
-
Эхний үлдэгдэл нь шаардлагатай бүртгэлийн бодлогын дагуу тодорхойлогдсон эсэх,
бүртгэлийн бодлого нь тайлант хугацааны санхүүгийн тайланд тууштай мөрдөгдсөн
эсэхийг нягтлан шалгах
Өмнөх хугацааны санхүүгийн тайланг өөр бусад аудитор аудитласан бол өмнөх
аудиторын ажлын баримтыг шалгах замаар эхний үлдэгдлийн хангалттай зохистой
нотолгоог олж авах. Хэрэв өмнөх аудитор тайландаа хязгаарлалт хийсэн бол тайлант
хугацаанд уг хязгаарлалттай холбоотой асуудлуудад анхаарлаа хандуулна.
Өмнөх аудитортай харилцаа үүсгэхээс өмнө уг аудиторын хараат бус байдал,
мэргэжлийн ур чадвартай байдлыг нь үнэлж үзэхээс гадна ийм харилцаа үүсэхэд
аудиторын ёс зүйн зарчим хөндөгдөх эсэхийг харгалзан үзнэ.
Өмнөх хугацааны санхүүгийн тайлан нь аудитлагдаагүй эсвэл өмнөх аудиторын
тайланг хангалттай бус гэж үзсэн тохиолдолд дараах горимуудыг хэрэгжүүлнэ.
Эргэлтийн хөрөнгө болон өр төлбөртэй холбоотой зарим аудитын нотолгоонууд нь
тайлант жилийн аудитаар хэрэгжүүлсэн горимуудаас тодорхойлогдож болно.
Жишээ нь: Авлагын данснаас тайлант жилд цугларсан хэсэг нь эхний үлдэгдлийн
оршин байх, эрх ба үүрэг, иж бүрэн , үнэлгээ зэрэг батламжуудыг илэрхийлж болно.
Харин бараа материалын хувьд хэрэгжихэд бэрхшээлтэй учраас аудитор биет
тооллого хийх замаар тооллогын өдрийн үлдэгдлийг тодорхойлж, уг үлдэгдлийг
буцаан тохируулсанаар эхний үлдэгдлийг баталгаажуулах боломжтой юм.
Үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалт болон урт хугацаат өр төлбөр зэрэг эргэлтийн бус
хөрөнгийн хувьд нягтлан бодох бүртгэлийн бичилтийг нь шалгах байдлаар эхний
үлдэгдлийг нь баталгаажуулна. Зарим тохиолдолд гуравдагч талуудаас эхний
үлдэгдлийн тулган баталгаажуулах аргыг хэрэглэж болно.
Аудитор эхний үлдэгдлийн талаар хангалттай нотолгоо олж авч чадаагүй эсвэл эхний
үлдэгдэл нь материаллаг буруу тайлагнал агуулсан байх тохиолдолд аудитор тайлан
дүгнэлтээ хэрхэн гаргахыг энэхүү гарын авлагын“Аудитын тайлан” хэсэгт дурьдсан.
Үйлчлүүлэгчээ хүлээн зөвшөөрсөний дараа гэрээт ажлын захидал эсвэл аудитын ажлын
гэрээ хийгдэхээс өмнө аудитын байгууллагын удирдлага үйлчлүүлэгчийн удирдлагатай
энэхүү гэрээт ажилд аудитор болон үйлчлүүлэгчийн удирдлагын хүлээх эрх, үүрэг
хариуцлага, аудитын ажлын цар хүрээ, цаг хугацаа болон бусад холбогдох асуудлуудын
хүрээнд ярилцах нь аудитын ажлыг илүү үр дүнтэй явуулахад нөлөөлдөг.
Г) Гэрээт ажлын захидал (ISA 210)
Үйлчлүүлэгчтэй аудитын үйлчилгээг үзүүлэх нөхцлийн талаар ойлголцлоо нэгтгэх
үүднээс аудитын гэрээт ажлын захидлыг бэлтгэнэ. Энэ нь бүх гэрээт ажлын хувьд
хийгдсэн байх бөгөөд үйлчлүүлэгч гэрээт ажлын захидалд тусгагдсан нөхцлүүдийг
хүлээн зөвшөөрсөнөө баталгаажуулсан байна.
Манай улсын хувьд аудитын компаниуд гэрээт ажлын захидлаас гадна уламжлалт
байдлаар аудитын үйлчилгээ үзүүлэх гэрээг өргөн ашигладаг. Гэрээт ажлын захидал нь
аудиторын томилгоо, аудиторын эрх үүрэг, захирлуудын эрх үүрэг, гэрээт ажлын цар
хүрээ зэргийг тусгасан байдаг. Энэ нь аудитын бус үйлчилгээнд хамаарахгүй бөгөөд ийм
үйлчилгээнд өөр гэрээт ажлын захидал бэлтгэгдэнэ. (Гэрээт ажлын захидлын жишээг
Хавсралт 3.3 харна уу)

16. Гэрээт ажлын захидалд тусгагдсан нөхцлүүд биелэгдэж байгаа эсэхийг байнга хянаж байх
бөгөөд шаардлагатай өөрчлөлтүүдийг гэрээт ажлын захидалд тусгана. Хэрэв
үйлчлүүлэгчийн гэрээт ажлын захидалд өөрчлөлт оруулах санал нь аудитын
үйлчилгээний баталгаажуулалтын түвшинг бууруулахаар бол энэ өөрчлөлтийг хүлээн
зөвшөөрөхгүйгээр гэрээт ажлаас татгалзана.
2.1.2
Үйлчлүүлэгч байгууллага ба түүний орчин, дотоод хяналтын орчны талаар
ойлголт олж авах
Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайлан дахь материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг
тодорхойлон үнэлэх, нэмэлт аудитын горимуудыг сонгон гүйцэтгэхийн тулд аудитын баг
уг байгууллагын талаар хангалттай ойлголтуудыг олж авсан байна. Энэ ойлголт дээр
тулгуурлан аудитын баг санхүүгийн тайлангийн аль хэсэгт материаллаг буруу тайлагнал
байж болох талаар хэлэлцэх боломжтой юм. Санхүүгийн тайлагналын материаллаг буруу
тайлагналыг батламж мэдэгдлийн түвшинд тодорхойлж үнэлнэ. Байгууллагын талаарх
ойлголтод дараах мэдлэгүүд багтана.
А) Байгууллага ба түүний орчны талаар ойлгох (ISA 315)
Аудитын төлөвлөлтийг хэрэгжүүлэхийн тулд аудитор үйлчлүүлэгч байгууллага ба түүний
орчны талаар шаардлагатай бүх ойлголтыг олж авна. Үүнд дараах ерөнхий ойлголтууд
багтана.
• Салбар, хууль эрх зүй болон бусад гадаад хүчин зүйлс, ашиглаж байгаа
санхүүгийн тайлагналын хүрээ
Өрсөлдөөн, бэлтгэн нийлүүлэгч болон харилцагч, технологийн дэвшил гэх мэт
салбарын нөхцөл байдал, хууль эрх зүйн орчин, санхүүгийн тайлагналын орчин, улс
төрийн орчин, салбар болон байгууллагад нөлөөлдөг бусад орчин, ерөнхий эдийн
засгийн нөхцөл байдал зэрэг гадаад хүчин зүйлс багтана.
•
Байгууллагын мөн чанар, байгууллагын сонголт ба нягтлан бодох бүртгэлийн
бодлогын хэрэглээ
Байгууллагын үйл ажиллагаа, эзэмшил, дээд удирдлага, хөрөнгө оруулалтын хэлбэр,
байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалт, санхүүжигдэх хэлбэр, охин эсвэл салбар
компаниуд гэх мэдээлэл нь байгууллагын мөн чанарыг харуулж байдаг ба аудитор
эдгээрээс ажил гүйлгээний ангилал, дансны үлдэгдэл, нэмэлт тодруулгуудыг ойлгох
боломжтой. Байгууллагын сонгосон нягтлан бодох бүртгэлийн бодлого нь бизнесийн
үйл ажиллагаа болон санхүүгийн тайлагналын хүрээтэй нийцэж байгаа эсэх,
салбарт нийцсэн бодлогыг хэрэглэж байгаа эсэх талаар мэдээллүүд багтана.
•
Санхүүгийн тайлан дахь материаллаг буруу тайлагналыг үүсгэж болох зорилго,
стратеги болон холбогдох бизнесийн эрсдлүүд
Байгууллагын удирдлагын тодорхойлсон зорилго, стратегиуд, томоохон чухал нөхцөл
байдал, үйл явдал, үйл ажиллагаанаас бий болсон бизнесийн эрсдлүүд нь зорилго
болон стратегид сөргөөр нөлөөлөх байдал зэрэг багтана.
•
Байгууллагын санхүүгийн гүйцэтгэлийг хэмжих ба нягтлан шалгах

17. Удирдлагын дотооддоо бэлтгэдэг гол гүйцэтгэлийн санхүүгийн болон санхүүгийн бус
үзүүлэлтүүд, төсөв, зөрүүний шинжилгээ, сегментийн мэдээлэл, хэлтэс нэгж
хэлтсийн түвшний тайлангууд, өрсөлдөгчидтэй хийсэн харьцуулалт зэрэг багтана.
Эдгээр ойлголт нь залилан эсвэл алдаанаас шалтгаалсан санхүүгийн тайлангийн буруу
тайлагналын эрсдлийг тодорхойлох ба үнэлэх, аудитын горимуудыг тодорхойлж
хэрэгжүүлэхэд хангалттай хэмжээний мэдээлэлтэй байна. Аудитор мөн байгууллагын
удирдлага зохион байгуулалтын бүтцийн талаар ерөнхий ойлголт олж авах шаардлагатай
бөгөөд удирдлагын гол гишүүдийг тодорхойлно. Энэ асуудлын хүрээнд байгууллагын
удирдлагууд үйл ажиллагаагаа хэрхэн явуулдаг, тодорхой удирдлагын хэв загварт хэрхэн
зохион байгууллагдсаныг тодорхойлох гол зорилгыг агуулна. Байгууллагын орчныг
тодорхойлсоноор байгууллага оршин байгаа эсэх, итгэж болохуйц шударга удирдлагатай
эсэхийг мэдэх боломжтой юм.
Байгууллага ба түүний орчны талаар мэдээллийг олж авахын тулд дараах горимуудыг
хэрэгжүүлдэг.
• Байгууллагын удирдлага болон ажилтнуудаас асуулга авах (жш: дээд удирдлага,
дотоод хяналтын ажилтан, хуулийн ажилтан, маркетинг, борлуулалтын ажилтан
гм)
• Шинжилгээний горим хэрэгжүүлэх (жш: ердийн бус ажил гүйлгээ эсвэл үйл явдал,
дүн харьцаа, өөрчлөлтийг тодорхойлох гм)
• Ажиглалт болон шалгалт хийх (жш: байгууллагын үйл ажиллагааг ажиглах,
бизнесийн төлөвлөгөө, тайлан, дотоод хяналтын гарын авлага, улирлын ба жилийн
эцсийн тайланг уншиж танилцах гм)
• Байгууллагын гадаад талуудаас асуулга авах (жш: хуульч, үнэлгээчин гм)
• Гадаад эх үүсвэрээс олж авсан мэдээллийг шалгах (жш: банкнаас авсан тайлан,
хууль эрх зүй болон санхүүгийн мэдээ мэдээлэл)
Хэрэв аудитор байгууллага ба түүний орчны талаар өмнөх тайлант хугацаанд олж авсан
мэдээллийг ашиглахаар шийдсэн бол тайлант хугацаанд эдгээрт хамаарах аливаа
өөрчлөлтүүд гарсан эсэхийг тодорхойлсон байна.
Гэрээт ажлын багийн гишүүд нь байгууллага, түүний орчны талаарх ойлголт,
үйлчлүүлэгчийг хүлээн зөвшөөрөх эсвэл харилцааг үргэлжлүүлэхтэй холбоотой
хэрэгжүүлсэн горимын үр дүнд олж авсан мэдээлэл зэрэгт үндэслэн үйлчлүүлэгчийн
санхүүгийн тайлан нь материаллаг буруу тайлагналд өртөмтгий эсэх талаар хэлэлцэх
шаардлагатай. Энэ хэлэлцээнд тухайн гэрээт ажлыг гүйцэтгэх аудитын багийн гишүүдээс
гадна гэрээт ажлын партнер, туршлагатай аудиторууд оролцоно.
Байгууллага ба түүний орчны талаар ойлголт олж авч, үнэлэхэд Хавсралт 3.4-ийг
ашиглаж болно.
Б) Дотоод хяналтын орчны талаар ойлгох (ISA 315)
Үйлчлүүлэгч байгууллагын дотоод хяналтын талаар ойлголт олж авсанаар санхүүгийн
тайлагналын буруу тайлагналын төрлүүд, материаллаг буруу тайлагналын эрсдэлд
нөлөөлөх хүчин зүйлсийг харгалзан үзэх, хэрэгжүүлэх аудитын горимуудын мөн чанар,
хугацаа, цар хүрээг тодорхойлох боломжтой юм.

18. Дотоод хяналт гэдэг нь байгууллагын холбогдох хууль тогтоомжийг дагаж мөрдөж
байгаа, үйл ажиллагаа нь үр дүнтэй, үр ашигтай явагдаж байгаа, санхүүгийн тайлан нь
итгэл үнэмшилтэй байх талаар байгууллагын зорилгыг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой
баталгааг хангахын тулд байгууллагын удирдлагаас хэрэгжүүлж байгаа процесс юм.
Дотоод хяналт нь эдгээр зорилгуудыг хангахад сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа бизнесийн
эрсдлийг тодорхойлоход чиглэгдсэн байна.
Аудитор үйл ажиллагаандаа дотоод хяналтыг харгалзан үзэх шаардлагатай эсэхийг авч
үзэхдээ дараах зүйлсд анхаарна.
• Материаллагын талаар аудиторын шийдэл
• Байгууллагын хэмжээ, цар хүрээ
• Байгууллагын бизнесийн мөн чанар
• Үйл ажиллагааны тараан байршуулалт, нарийн төвөгтэй байдал
• Байгууллагын үйл ажиллагаанд холбогдох хууль тогтоомж
• Байгууллагын дотоод хяналтын системийн мөн чанар, нарийн төвөгтэй байдал
Үйлчлүүлэгч байгууллагын дотоод хяналтын талаар ойлголтыг дараах бүрэлдэхүүн
хэсгүүдийн хувьд олж авах шаардлагатай. Дотоод хяналтын талаар асуулга авахад
Хавсралт 3.5-г ашиглана уу.
• Хяналтын орчин
Удирдлагын функц, байгууллагын дотоод хяналт ба түүний ач холбогдлын талаар
удирдлагын зан төлөв, үзэл бодол, үйлдэл багтана. Хяналтын орчныг үнэлэхэд
байгууллагын удирдлагын шударга байдал, ёс зүй, дээд удирдлагын оролцоо,
удирдлагын философи, үйл ажиллагааны хэв маяг, зохион байгуулалтын бүтэц,
зөвшөөрөл олголт ба хариуцлагын систем, хүний нөөцийн бодлого, практик зэрэг
элементүүдийг харгалзан үзнэ.
• Байгууллагын эрсдлийн үнэлгээний процесс
Санхүүгийн тайлагналын зорилготой холбоотой бизнесийн эрсдлийг тодорхойлоход
байгууллагын удирдлагаас хэрэгжүүлж байгаа процесс бөгөөд бизнесийн эрсдлийг
удирдлага хэрхэн тодорхойлж байгаа эсэх талаар ойлголт олж авсан байна.
•
Холбогдох бизнесийн процессийг багтаасан санхүүгийн тайлагналтай холбоотой
мэдээллийн систем
Мэдээллийн систем нь ажил гүйлгээг анхны баримтанд тусгах,бүртгэх, боловсруулах
болон тайлагнах талаар тусгасан горимууд болон данс бүртгэлээс бүрдсэн байна.
Аудиторын олж авсан байх шаардлагатай ойлголтод санхүүгийн тайланд чухал
нөлөөтэй байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой ажил гүйлгээний ангилал,
мэдээллийн технологийн болон гар ажиллагаат системийн үед ажил гүйлгээг анхны
баримтад тусгахаас тайлагнах хүртэл процедур, нягтлан бодох бүртгэл хөтлөлт,
санхүүгийн тайлангийн тодорхой дансууд, санхүүгийн тайланд чухал нөлөөтэй үйл
явдал, нөхцөл байдлыг боловсруулах байдал, санхүүгийн тайлагналын процесс болон
чухал нягтлан бодох бүртгэлийн тооцоолол болон нэмэлт тодруулгууд багтана.

19. • Хяналтын үйл ажиллагаанууд
Хяналтын үйл ажиллагаа гэдэг нь байгууллагын зорилгыг хангахад сөргөөр нөлөөлөх
эрсдлүүдийн хувьд удирдлагаас хэрэгжүүлэх бодлого, горимууд юм. Аудитор
үйлчлүүлэгч байгууллагаас зөвшөөрөл олголт, гүйцэтгэлийн шалгалт, мэдээлэл
боловсруулалт, биет хяналт болон ажил үүргийн хязгаарлалт гэсэн үндсэн ангиллын
хувьд хэрэгжүүлдэг хяналтын үйл ажиллагаануудын талаар ойлголт олж авсан
байна.
• Хяналтын мониторинг
Хяналтын мониторинг гэдэг нь дотоод хяналтын хэрэгжилт нь үр дүнтэй эсэхийг
тодорхой хугацаагаар үнэлж байдаг процесс юм. Аудитор үйлчлүүлэгчийн
удирдлагаас дотоод хяналтын мониторинг хийхэд хэрэгжүүлдэг гол үйл
ажиллагаануудын талаар ойлгож авсан байна. Байгууллага дотоод хяналтын зохион
байгуулалт ба үйл ажиллагаанд үечилсэн хугацаанд үнэлгээ өгөх ба шаардлагатай
өөрчлөлтүүдийг хийж байдаг.
Аудитор нь үйлчлүүлэгч байгууллагын дотоод хяналт нь ажил гүйлгээний ангилал,
дансны үлдэгдэл эсвэл нэмэлт тодруулга, батламж мэдэгдлүүдийн хувьд оршин байгаа
материаллаг буруу тайлагналыг илрүүлэх болон засаж залруулах эсвэл сэргийлж чадаж
байгаа эсэх талаар анхаарна.
Дотоод хяналтын талаар ойлголт олж авахад дотоод хяналтын ажилтнуудаас асуулга
авах, тодорхой хяналтын хувьд хэрэглээг нь ажиглах, баримт бичиг болон тайлангуудыг
нь шалгах, ажил гүйлгээг санхүүгийн тайлагналын мэдээллийн систем рүү нь хөөн
шалгах зэрэг горимуудыг хэрэгжүүлдэг.
Дотоод хяналт болон аудитын уялдаа
Үйлчлүүлэгчийн дотоод хяналтын талаар олж авсан ойлголт нь хэрэгжүүлэх аудитын үйл
ажиллагаатай хэр уялдаатай болохыг харгалзан үзэх шаардлагатай.
-
Байгууллагын зорилго, хяналт нь санхүүгийн тайлагнал, үйл ажиллагаа болон
нийцэлтэй холбоотой байдаг ч эдгээр бүх зорилго ба хяналтууд нь аудиторын
эрсдлийн үнэлгээтэй холбоотой байдаггүй.
Мэдээллийн үнэн зөв ба иж бүрэн байдлын хувьд тавьж байгаа хяналт нь аудитад
хамааралтай байна.
Байгууллагын үйл ажиллагааны нэгж ба бизнесийн процесс бүрийн хувьд
хэрэглэгдэж байгаа дотоод хяналтын талаарх ойлголт нь аудитад хамааралгүй
байж болно.
Хэрэв үйл ажиллагаа болон нийцлийн зорилготой холбоотой мэдээллүүд нь
аудитын горимуудыг хэрэглэх эсвэл үнэлэхэд шууд хамааралтай бол эдгээр
зорилготой холбоотой хяналтууд нь аудитад холбоотой байж болно.
Аудиттай хамааралгүй байгууллагын зорилгуудтай холбоотой ерөнхий
хяналтуудыг аудитад авч үзэх шаардлагагүй.
Санхүүгийн тайлагналын итгэлтэй байдлын холбоотой хяналтуудыг зөвхөн
харгалзан үзэх байдлаар хязгаарлалт хийж болно.

20. Байгууллагын хяналтын системийн талаар ойлголт олж авч, үнэлэхэд Хавсралт 3.6-ийг
ашиглаж болно.
2.1.3 Шинжилгээний горимыг гүйцэтгэх
Байгууллага ба түүний орчин, хяналтын орчны талаар ойлголт олж авсаны дараа
шинжилгээний горимуудыг гүйцэтгэнэ. Шинжилгээний горим гэдэг нь үйлчлүүлэгчийн
санхүүгийн болон санхүүгийн бус мэдээллийн хооронд ердийн бус харилцаа байгаа
эсэхийг судласнаар санхүүгийн мэдээлэлд үнэлгээ хийх үйл ажиллагаа юм. Тухайлбал:
• Өмнөх тайлант хугацааны холбогдох мэдээлэлтэй харьцуулах
• Байгууллагын таамаглаж байгаа үр дүн эсвэл аудиторын тооцоолсон дүнтэй
харьцуулах
• Ижил төстэй салбарын мэдээлэлтэй харьцуулах
• Байгууллагын өмнөх үеийн туршлага дээр үндэслэн санхүүгийн мэдээллийн
элементүүдийг хооронд нь харьцуулах
• Санхүүгийн мэдээлэл болон санхүүгийн бус мэдээллийг хооронд нь харьцуулах
Аудитын төлөвлөлтийн үед шинжилгээний горимыг хэрэгжүүлснээр дараах зорилгуудыг
хангах юм.
- Байгууллага ба түүний орчны талаар мэдээлэл олж авахад эрсдлийн үнэлгээний горим
болж ашиглагдах
- Байгууллагын хувьд тайлант жилийн туршид гарсан ажил гүйлгээ болон үйл явдлын
талаар ойлголт олж авах
- Санхүүгийн буруу тайлагналын эрсдэл (залилангаас шалтгаалсан эрсдэл мөн багтана)
байж болох дансны үлдэгдэл, ажил гүйлгээ, үзүүлэлт хоорондын харьцаа эсвэл
өөрчлөлт хөдөлгөөнийг тодорхойлох
- Гүйцэтгэх аудитын горимуудын агуулга, цар хүрээ болон цаг хугацааг тодорхойлох
Шинжилгээний горимуудыг гүйцэтгэхэд ашиглах мэдээллийн эх үүсвэрүүд нь тэдгээрийн
найдвартай байдлаас шалтгаалан ялгаатай байж болно. Тухайлбал: Эхний жилийн
аудитын хувьд харьцуулалтад ашиглагдах мэдээлэл нь өөрчлөмтгий учраас аудитын
төлөвлөлтөд шинжилгээний горимууд хязгаарлагдмал байдлаар ашиглагдаж болно. Зарим
дансуудын хувьд жилийн эцсийн байдлаар итгэж болохуйц мэдээлэл байхгүйгээс
шинжилгээний горимыг аудитын хугацааны дундуур гүйцэтгэх боломжгүй байж болно.
Алдаа эсвэл залилангаас шалтгаалсан материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг
үнэлэхдээ шинжилгээний горимын үр дүнг харгалзана. Аудитор нь шинжилгээний
горимуудыг гүйцэтгэхэд дараах үе шатуудыг хэрэгжүүлдэг.
Таамаглах
Данс хоорондын харилцаанаас дансны үлдэгдлийн байж болох хэмжээг таамаглах.
Жишээ нь: Зээлийн үйл ажиллагаа нэмэгдсэн бол аудитор зээлийн авлагын үлдэгдэл
өссөн гэсэн таамаглалтай байна. Гэтэл аудиторын таамагласнаас зөрүүтэй буюу зээлийн
авлага буурсан байвал аудитор уг дансыг илүү нягтлан шалгах шаардлагатай болно.
Байгууллагын санхүүгийн байдал болон үйл ажиллагааны үр дүнгийн талаар урьдчилсан
таамаглал хийхэд урьдчилсан шинжилгээний горимуудад хэрэглэгдэж байгаа санхүүгийн
тоо мэдээ нь санхүүгийн тайлангийн түвшинд нэгтгэн дүгнэгддэг. Хэрэв санхүүгийн

21. тайланг хэрэглэх боломжгүй байгаа бол шалгах баланс, төсөвлөсөн баланс, эсвэл
санхүүгийн нэгтгэлийг ашиглаж болно.
Тайлант жилийн дүнг таамаглалтайгаа харьцуулах
Томоохон хэлбэлзлийг тодорхойлохдоо аудитлагдаагүй дүнг харьцуулалтад ашиглах нь
зохисгүй байж болох юм. Жишээ нь: хэрэв бүх хуримтлагдсан өр төлбөр эсвэл авлагууд
нь бүртгэлд тусгагдаагүй бол харьцуулагдах гэж байгаа аудитлагдаагүй дүнд байгаа алдаа
эсвэл орхигдуулалтаас шалтгаалсан хэлбэлзэл нь жинхэнэ хэлбэлзэл биш байж болох юм.
Урьдчилсан шинжилгээний горимуудын үр дүнтэй байх гол зүйл нь тухайн цаг
хугацааны нөхцөл байдалд нь харьцуулалтыг хийх явдал юм. (ижил түвшний дэлгэрэнгүй
мэдээллийг ашиглах гм)
Тайлант жилийн тоон мэдээлэл дээр харьцааны шинжилгээг гүйцэтгэж болох ба өмнөх
хугацаа эсвэл төсөв дээр үндэслэсэн таамаглал бүхий тайлант жилийн харьцаатай
харьцуулна. Санхүүгийн тайлангуудын бүрэлдэхүүн хоорондын харилцааг судласнаар
үйлчлүүлэгчийн хувьд гардаг ажил гүйлгээнүүдийн талаар ойлголт олж авах боломжтой
юм. Мөн үйлчлүүлэгчийн бэлтгэсэн гүйцэтгэлээрх үзүүлэлтүүдийн өөрчлөлт
хөдөлгөөнүүдийг харгалзан үзнэ.
Томоохон өөрчлөлтүүдийг тодорхойлох
Үйлчлүүлэгчийн данс бүртгэлд байгаа тоо дүн болон таамаглаж байгаа дүн хоорондын
зөрүүг тодорхойлох шаардлагатай. Аудитор таамаглалаа хийхдээ үйлчлүүлэгчийн
талаарх мэдлэг болон санхүүгийн мэдээллийн харьцуулалт дээр үндэслэнэ.
Томоохон өөрчлөлтүүдийн талаар асуулга хийх
Урьдчилсан шинжилгээний горимоор тодорхойлогдсон хэлбэлзлүүд нь аудиторын
таамаглаж байгаагүй үйл ажиллагааны өөрчлөлтүүд, алдаа эсвэл залилангаас шалтгаалсан
байж болно.
Иймд аудитор өөрийн тодорхойлсон хэлбэлзлүүдийн талаар байгууллагын удирдлагатай
хэлэлцэнэ. Хэлэлцээий үеэр аудитор нь хэлбэлзлийг аливаа алдаа эсвэл залилангаас
шалтгаалсан эсэх, мөн аудитор байгууллагын үйл ажиллагааны талаар хангалттай
ойлголттой байгаа эсэх лавлагааг удирдлагаас авна. Удирдлагатай хийсэн хэлэлцээний үр
дүнд хэлбэлзэл үүсэх шалтгаан нь болсон алдаа эсвэл залилангийн ямар төрлүүд байж
болох талаар таамаглаж болох юм.
Аудитор хэлбэлзлийн талаар удирдлагаас өгсөн тайлбарыг үнэн зөв эсэхийг
баталгаажуулахын тулд аудитын гүйцэтгэлийн үе шатанд тестийн аргыг ашигладаг.
Хэрэв удирдлагаас байгууллагын үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орсон талаар мэдэгдвэл
аудитор таамаглалдаа залруулга оруулж томоохон өөрчлөлтүүд байгаа эсэхийг үнэлнэ.
Харин удирдлагын хэлбэлзлийн талаар хангалттай тайлбарыг өгч чадахгүй байгаа бол
үйлчлүүлэгчийн хувьд хяналт болон залилан эсвэл уламжлалт эрсдлээс шалтгаалсан
материаллаг буруу тайлагналын эрсдэл оршин байж болохыг илтгэж болох юм.
Практикт хамгийн нийтлэг хэрэглэдэг шинжилгээний горимууд нь байгууллагын
санхүүгийн тайланг ашиглан хэвтээ ба босоо шинжилгээ хийх, төлбөрийн чадвар, ашигт
ажиллагааны түвшин зэрэгт харьцааны шинжилгээ хийх зэрэг юм. Эдгээр шинжилгээг
хийснээр аудитор тухайн үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн байдалд урьдчилсан байдлаар дүн
шинжилгээ хийх, материаллаг алдаа байж болох санхүүгийн тайлангийн хэсгийг

22. тодорхойлох боломжтой юм. Үйлчлүүлэгчийн санхүүгийн тайланд шинжилгээний
горимыг хэрэгжүүлэхэд Хавсралт 3.7-г ашиглаж болно.
2.1.4 Материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийн үнэлгээ хийх
Аудитор аудитыг гүйцэтгэхдээ мэргэжлийн үл итгэх хандлагыг баримтлах бөгөөд “Юу
буруугаар илэрхийлэгдэж болох вэ?” гэсэн асуултыг байнга тавьж байх ёстой.
Мэргэжлийн үл итгэх хандлага гэдэг нь аудитор аудитын явцад олж авсан нотолгоонд
шууд итгэхээсээ илүүтэй аливаа асуудалтай зүйл байх боломжийг байнга анхаарч байх
юм.
Аудитын эрсдлийн шинжилгээ хийж үнэлэх нь аудитын хамгийн чухал үе шат юм. Хэрэв
аудитор эрсдлийг үнэн зөв үнэлсэн бол дараах ач холбогдолтой.
• Алдаа эсвэл буруу тайлагнал байж болох чухал хэсгүүдийг тодорхойлох
• Алдаа байх боломжтой зүйлсд чиглэсэн аудитын ажлыг төлөвлөх
• Аудитын явцад алдаатай тайлагналыг илрүүлэх
• Хамгийн үр дүнтэй ба үр ашигтай аудитыг хэрэгжүүлэх
• Буруу аудитын дүгнэлт гаргах эрсдлийг бууруулах
• Аудитор шүүхэд нэхэмжлэгдэхээс сэргийлэх
• Үйлчлүүлэгч тасралтгүйгээр үйл ажиллагаагаа явуулах боломжтой эсэхийг
тодорхойлох
Аудитын эрсдэл
Үйлчлүүлэгч байгууллагын үйл ажиллагаа, бизнесийн салбар, хууль эрхзүйн орчны
нөлөө, байгууллагын цар хүрээ болон нарийн төвөгтэй үйл ажиллагаа зэргээс шалтгаалан
янз бүрийн бизнесийн эрсдэл үүсч байдаг. Байгууллагын удирдлага эдгээр эрсдлүүдийг
тодорхойлж, тэдгээрт хариулах стратегийг тодорхойлсон байна. Харин аудитор
байгууллагын удирдлагын тодорхойлсон бизнесийн эрсдлүүдээс санхүүгийн тайланг
бэлтгэхэд шууд нөлөөтэй эрсдлүүдийг авч үзнэ. Санхүүгийн тайланд буруу тайлагнал
үүсгэх эрсдлийн нэг нь аудитын эрсдэл юм. Аудитын эрсдлийг дараах байдлаар
тодорхойлсон байдаг.
Аудитын эрсдэл гэдэг нь материаллагаар буруу тайлагнасан санхүүгийн тайланд
аудитор буруу дүгнэлт өгсөн байх эрсдэл юм.
АОУС200-д зааснаар аудитор аудитын эрсдлийг хамгийн бага түвшинд байлгах
зорилгын хангах үүднээс аудитын ажлыг төлөвлөж гүйцэтгэнэ.
Аудитор аудитын ажлын цар хүрээг тодорхойлох, мөн хэрэгжүүлэх аудитын горимуудыг
боловсруулах зорилгоор аудитын эрсдлийг үнэлнэ. Мөн материаллаг буруу тайлагналын
эрсдэл нь биет горим болон хяналтын тестийг багтаасан аудитын горимуудын мөн чанар,
агуулга, хэрэгжүүлэх цаг хугацаа зэргийг тодорхойлоход чухал нөлөөтэй.
Эрсдлийн үнэлгээг үйлчлүүлэгч байгууллага ба түүний орчин, дотоод хяналтын талаарх
олж авсан мэдлэг дээрээ үндэслэн санхүүгийн тайлан болон холбогдох батламж
мэдэгдлүүдийн түвшинд хийнэ.
Аудитор аудитын эрсдлийн үнэлгээг дараах бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн хувьд хийнэ.

23. Уламжлалт эрсдэл - Дотоод хяналтаас үл харгалзан, санхүүгийн тайланд материаллаг
алдаа эсвэл буруу тайлагнал байгууллагын түвшинд ба бие даасан ажил гүйлгээ болон
дансны үлдэгдэлд агуулагдаж байх эрсдэл юм. Зарим байгууллага эсвэл дансны үлдэгдэл
бусдаасаа илүү их эрсдлийг агуулж байдаг. Жишээ нь: Өрсөлдөөнт бизнесийн орчинд үйл
ажиллагаа явуулдаг байгууллага өрсөлдөөн сул бизнесийн орчинд үйл ажиллагаа
явуулдаг байгууллагаас илүү эрсдэлтэй. Уламжлалт эрсдлийг дансны үлдэгдэл ба
батламж мэдэгдэл, нэмэлт тодруулгын түвшинд тодорхойлно.
Хяналтын эрсдэл-Санхүүгийн тайлан дахь материаллаг буруу тайлагналыг байгууллагын
дотоод хяналтын систем нь илрүүлэх, засах эсвэл сэргийлж чадахгүй байх эрсдэл юм.
Хяналтын эрсдлийг мөн дансны үлдэгдэл ба батламж мэдэгдэл, нэмэлт тодруулгын
түвшинд тодорхойлохоос гадна хяналтын эрсдлийг нэмэгдүүлэх хүчин зүйлсийг
харгалзан үзнэ.
Уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг тус тусад нь үнэлсэнээр санхүүгийн тайланд
материаллаг буруу тайлагнал агуулагдаж байх эрсдлийг тодорхойлох боломжтой юм.
Уламжлалт болон хяналтын эрсдэл нь байгууллагын мөн чанар, системээс хамаардаг
учраас “байгууллагын эрсдэл” гэж нэрлэдэг бөгөөд аудитор эдгээр эрсдэлд шууд нөлөөлж
чадахгүй. Харин уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг үнэлсэнээр аудитор өөрөөс
хамаарах эрсдэл буюу илрүүлэлтийн эрсдлийг тодорхойлж чадна. Иймд илрүүлэлтийн
эрсдэл гэдэг нь материаллаг алдаа эсвэл буруу тайлагналыг аудитор илрүүлж чадахгүй
байх эрсдэл юм. Энэ нь аудиторын хэрэгжүүлэхээр сонгосон аудитын горим болон
тэдгээрийн үр дүнтэй байдлаас хамаарна.
Аудитын эрсдлийг дараах байдлаар томьёолдог.
Аудитын эрсдэл = Уламжлалт эрсдэл х Хяналтын эрсдэл х Илрүүлэлтийн эрсдэл
Томъёоллын агуулга:
- Санхүүгийн тайлангийн аудит нь хамгийн боломжит дээд түвшиний баталгааны
түвшинд хийгдэх ёстой учраас аудитын баталгааны хамгийн доод түвшин нь 95%
буюу аудитын эрсдлийн хамгийн дээд хэмжээ нь 5% байна.
- Уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг үнэлэхдээ байгууллага ба түүний орчин,
хяналтын орчны судалгааг үндэслэнэ.
- Аудитын эрсдэл ба уламжлалт болон хяналтын эрсдлийг тус бүр тодорхойлсоноор
аудиторын өөрөөс нь хамаарах эрсдэл буюу илрүүлэлтийн эрсдлийг тодорхойлно.
Байгууллагаас хамаарах уламжлалт болон хяналтын эрсдэл өндөр байгаа үед
аудиторын эрсдэл маш багаар тодорхойлогдох бөгөөд үүнтэй уялдан аудитор аудитын
үйл ажиллагааг нарийн төлөвлөж, аудитын хамгийн оновчтой горимуудыг
дэлгэрэнгүй байдлаар хийх шаардлагатай болно.
Аудитын эрсдлийн үнэлгээг хийхэд дараах төрлийн эрсдлүүдийг мөн харгалзах
шаардлагатай.
Залилангийн эрсдэл- Удирдлага санаатайгаар хуурамч санхүүгийн тайланг бэлтгэх болон
хөрөнгийн зүй бус ашиглалтын эрсдлүүд юм. Аудитор залилангаас шалтгаалсан
санхүүгийн тайлан дахь материаллаг буруу тайлагналын эрсдлийг тусгайлан үнэлж,
баримтжуулах бөгөөд хэрэгжүүлэх аудитын горимуудыг тодорхойлохдоо энэ төрлийн
эрсдлийг харгалзан үзнэ.