Porta Fidei is de titel van het motu proprio van paus Benedictus XVI waarmee het Jaar van het geloof wordt aangekondigd. Hij schrijft " In het licht van dit alles heb ik besloten een Jaar van het geloof aan te kondigen. Dit zal op 11 oktober 2012 beginnen op de vijftigste verjaardag van de opening van het Tweede Vaticaans Concilie en eindigen op het hoogfeest van Christus Koning van het Heelal, 24 november 2013." Gegeven te Rome, bij Sint Pieter, 11 oktober van het jaar 2011, het zevende jaar van mijn pontificaat. Benedictus XVI © Copyright 2011 - Libreria Editrice, Vaticana / Secretariaat RK Kerk in Nederland Vertaling: drs. H.M.G. Kretzers

1. Porta Fidei
Motu proprio van paus Benedictus XVI waarmee het
Jaar van het geloof wordt aangekondigd
1. De “poort van het geloof” (vgl. Hand. 14,27), die in het leven van de gemeenschap met God binnenleidt
en het binnengaan in zijn Kerk mogelijk maakt, staat altijd voor ons open. Het is mogelijk over die
drempel te stappen, wanneer Gods Woord wordt verkondigd en het hart zich laat vormen door de genade
die verandert. Door deze poort heen gaan brengt met zich mee dat men een weg opgaat die het hele leven
duurt. Deze begint met het doopsel (vgl. Rom. 6,4), waardoor wij God Vader mogen noemen, en eindigt
met het overgaan door de dood heen naar het eeuwige leven, de vrucht van de verrijzenis van de Heer
Jezus: Hij heeft met de gave van de heilige Geest bij zijn heerlijkheid al degenen willen betrekken die in
Hem geloven (vgl. Joh. 17,22). Het geloof belijden in de Drie-eenheid – Vader, Zoon en heilige Geest – is
gelijk aan geloven in één God, die liefde is (vgl. 1 Joh. 4,8): de Vader, die in de volheid van de tijd de Zoon
voor ons heil heeft gezonden; Jezus Christus, die in het mysterie van zijn dood en verrijzenis de wereld
heeft verlost; de heilige Geest, die de Kerk in afwachting van de terugkeer van de Heer in heerlijkheid
door de eeuwen heen leidt.
2. Vanaf het begin van mijn ambt als meren om de maatschappelijke, culturele
opvolger van Petrus heb ik herinnerd aan en politieke gevolgen van hun inzet en
de noodzaak de weg van het geloof blijven denken dat het geloof een van-
opnieuw te ontdekken om steeds duidelij- zelfsprekende zaak is van het gemeen-
ker de vreugde en het hernieuwd enthou- schappelijk leven. Niet alleen is dit in
siasme van de ontmoeting met Christus te werkelijkheid niet meer vanzelfsprekend,
belichten. In de Homilie tijdens de heilige maar het wordt zelfs ontkend.2 Terwijl het
1. Homilie ter gele-
mis aan het begin van mijn pontificaat in het verleden mogelijk was een homo- genheid van het
begin van het petri-
heb ik gezegd: “De Kerk in haar geheel en geen cultureel stramien te herkennen dat nisch ambt van de
de herders in haar moeten op weg gaan in brede kringen werd aanvaard in zijn bisschop van Rome
(24 april 2005): AAS
om de mensen uit de woestijn te voeren verwijzen naar de geloofsinhoud en de 97 (2005) 710.
naar de plaats van het leven, naar de daardoor geïnspireerde waarden, blijkt 2. Vgl. Benedictus
vriendschap met de Zoon van God, naar dat vandaag in grote delen van de maat- XVI, Homilie heilige
mis op de Terreiro
Hem die ons het leven schenkt, het leven schappij niet meer zo te zijn vanwege een do Paço, Lissabon
in volheid”.1 Het gebeurt intussen niet diepe geloofscrisis die zich van vele per- (11 mei 2010):
Insegnamenti VI, 1
zelden dat christenen zich meer bekom- sonen heeft meester gemaakt. (2010) 673.
257 • 2011 9

2. 3. Wij kunnen niet accepteren dat het schoonheid van het geloof te belichten.
zout zijn kracht verliest en het licht ver- Om dit document, een authentieke vrucht
borgen wordt gehouden (vgl. Mat. 5,13- van het Tweede Vaticaans Concilie, werd
16). Ook de mens van vandaag kan er gevraagd door de buitengewone bis-
opnieuw behoefte aan voelen, zoals de schoppensynode van 1985 als een instru-
Samaritaanse, naar de put te gaan om ment ten dienste van de catechese4 en het
naar Jezus te luisteren. Hij nodigt ertoe kwam tot stand door middel van de
uit om in Hem te geloven en uit zijn bron samenwerking van heel het episcopaat
van levend water te putten (vgl. Joh. van de katholieke Kerk. En de algemene
4,14). Wij moeten weer de smaak te pak- vergadering van de bisschoppensynode is
ken krijgen om ons te voeden met Gods nu juist in de maand oktober 2012 door
Woord, dat trouw door de Kerk wordt mij samengeroepen rond het thema De
doorgegeven, en het Brood van het leven. nieuwe evangelisatie voor het doorgeven
Deze worden ons aangereikt als steun van het christelijk geloof. Dat zal een
voor allen die zijn leerlingen zijn (vgl. gunstige gelegenheid zijn om alle gele-
Joh. 6,51). Het onderricht van Jezus weer- dingen van de Kerk te brengen tot een tijd
klinkt immers ook in onze dagen met van bijzondere bezinning op en heront-
3. Vgl. Johannes dezelfde kracht: “Werkt niet voor het dekking van het geloof. Het is niet de eer-
Paulus II,
Apostolische consti- voedsel dat vergaat, maar voor het voed- ste keer dat de Kerk is geroepen om een
tutie Fidei deposi- sel dat blijft om eeuwig te leven” (Joh. Jaar van het geloof te vieren. Mijn vereer-
tum (11 oktober
1992): AAS 86 6,27). De vraag die Hem gesteld werd de voorganger, de dienaar Gods Paulus
(1994) 113-118.
door degenen die naar Hem luisterden, is VI, kondigde een dergelijk jaar ook aan in
4. Vgl. Eindrapport ook voor ons vandaag nog dezelfde: 1967 om de marteldood te gedenken van
van de tweede bui-
tengewone bis- “Welke werken moeten wij voor God ver- de apostelen Petrus en Paulus bij het 19de
schoppensynode (7 richten?” (Joh. 6,28). Wij kennen het ant- eeuwfeest van hun getuigenis tot het
december 1985), II,
B, a, 4: in woord van Jezus: “Dit is het werk dat God uiterste toe. Hij zag het als een plechtig
Enchiridion
Vaticanum, vol. 9, van u vraagt: te geloven in Degene die ogenblik, opdat er in heel de Kerk een
nr. 1797. Hij gezonden heeft” (Joh. 6,29). Geloven “authentieke en oprechte belijdenis van
5. Paulus VI, in Jezus Christus is dus de weg om defini- hetzelfde geloof” was; hij wilde boven-
Apostolische exhor-
tatie Petrum et
tief tot het heil te komen. dien dat dit “individueel en collectief, vrij
Paulum Apostolos, en bewust, innerlijk en uiterlijk, nederig
bij het 29ste eeuw-
feest van de martel- 4. In het licht van dit alles heb ik besloten en vrijmoedig” werd bevestigd.5 Hij dacht
dood van de heilige een Jaar van het geloof aan te kondigen. dat de gehele Kerk zo opnieuw “een juiste
apostelen Petrus en
Paulus (22 februari Dit zal op 11 oktober 2012 beginnen op kennis van haar geloof zou kunnen krij-
1967): AAS 59
(1967) 196, de vijftigste verjaardag van de opening gen om het opnieuw tot leven te brengen,
van het Tweede Vaticaans Concilie en te zuiveren, te bevestigen, te belijden”.6
6. Ibid., 198.
eindigen op het hoogfeest van Christus De grote omwentelingen die zich in dat
7. Paulus VI,
Plechtige geloofs-
Koning van het Heelal, 24 november jaar voordeden, maakten nog meer de
belijdenis, Homilie 2013. Op 11 oktober 2012 zal het ook noodzaak van een dergelijke viering dui-
ter gelegenheid van
het 29ste eeuwfeest twintig jaar geleden zijn dat de delijk. De viering werd afgesloten met de
van de marteldood Catechismus van de Katholieke Kerk werd Geloofsbelijdenis van het volk van God7
van de heilige apos-
telen Petrus en gepubliceerd, een tekst die door mijn om te laten zien hoezeer het nodig is dat
Paulus bij de afslui-
ting van de “Jaar voorganger, de zalige paus Johannes de wezenlijke inhoud, die sinds eeuwen
3
van het geloof” (30 Paulus II, werd gepromulgeerd met als het erfgoed van alle gelovigen vormt, op
juni 1968): AAS 60
(1968) 433-445. doel voor alle gelovigen de kracht en de een steeds nieuwe wijze wordt bevestigd,
10 2011 • 258

3. begrepen en verdiept, met het doel zo een christenen geroepen het Woord van waar-
coherent getuigenis af te leggen in histo- heid dat de Heer Jezus ons heeft nagela-
rische omstandigheden die anders zijn ten, te laten schijnen. Juist het concilie
dan in het verleden. stelde met de dogmatische constitutie
Lumen gentium: “Terwijl Christus echter
5. In enkele opzichten zag mijn vereerde ‘heilig, schuldeloos en onbesmet’ was
voorganger dat Jaar als een “gevolg van (Hebr. 7,26), de zonde niet kende (vgl. 2
het concilie en een behoefte van de perio- Kor. 5,21), doch alleen de misdaden van
de erna”8, omdat hij zich heel goed zijn volk kwam uitboeten (Hebr. 2,17),
bewust was van de ernstige moeilijkhe- omvat de Kerk integendeel zondaars in
den van de tijd, vooral wat de belijdenis haar eigen schoot en, tezelfdertijd heilig
van het ware geloof en de juiste uitleg en altijd tot uitzuivering geroepen, streeft
ervan betrof. Ik meen dat het samenval- zij onophoudelijk de boetvaardigheid en
len van het begin van het Jaar van het de levensvernieuwing na. ‘Dwars door de
geloof met de vijftigste verjaardag van de vervolgingen van de kant van de wereld
opening van het Tweede Vaticaans en de vertroostingen van de kant van God
Concilie een gunstige gelegenheid kan heen zet de Kerk haar pelgrimstocht
zijn om te begrijpen dat de documenten voort’ en verkondigt zij het kruis en de
die als erfenis door de concilievaders zijn dood van de Heer, totdat Hij komt (vgl. 1
nagelaten, “noch hun waarde, noch hun Kor. 11,26). Door de kracht van haar ver-
glans verliezen”, zoals de zalige Johannes rezen Heer voelt zij zich gesterkt om de
Paulus II zei. “Men moet ze goed lezen, smarten en moeilijkheden die zij zowel
kennen en in zich opnemen als belangrij- naar binnen als naar buiten te dragen
ke en normgevende teksten van het heeft door geduld en liefde te overwinnen
magisterium binnen de traditie van de en zijn mysterie, zij het onder schaduwen,
Kerk. Ik voel mij dan ook gedrongen het niettemin met getrouwheid aan de wereld
Concilie aan te duiden als de grote genade te openbaren, totdat het bij het einde in
waarmee de Kerk in de twintigste eeuw het volle licht zal verschijnen.”11
wordt verrijkt: het biedt ons een betrouw-
baar kompas voor de weg die we in de nu Het Jaar van het geloof is in dit perspec-
beginnende eeuw hebben te gaan9”. Ook tief een uitnodiging voor een authentieke
8. Algemene
ik wil met nadruk herhalen hetgeen ik en hernieuwde bekering tot de Heer, de audiëntie (14 juni
1967):
weinige maanden na mijn verkiezing tot enige Heiland van de wereld. In het mys- Insegnamenti V
opvolger van Petrus met betrekking tot terie van zijn dood en verrijzenis heeft (1967) 801.
het Concilie heb gezegd: “Als wij het God in volheid de liefde geopenbaard die 9. Johannes Paulus
lezen en het, geleid door de juiste her- redt en de mensen roept tot een bekering II, Apostolische brief
Novo millennio
meneutiek, ons eigen maken, kan het een van leven door middel van de kwijtschel- ineunte (6 januari
2001), 57: AAS 93
grote kracht zijn en dat steeds meer wor- ding van zonden (vgl. Hand. 5,31). Voor (2001) 308.
den voor de steeds noodzakelijke vernieu- de apostel Paulus leidt deze liefde de
10. Toespraak tot de
wing van de Kerk.”10 mens binnen in een nieuw leven: “Door Romeinse Curie (22
december 2005):
de doop in zijn dood zijn wij met Hem AAS 98 (2006) 52.
6. De vernieuwing van de Kerk gaat ook begraven, opdat ook wij, zoals Christus
11. Tweede
via het getuigenis dat wordt gegeven door de macht van zijn Vader uit de Vaticaans Concilie,
door het leven van de gelovigen: met hun doden is opgewekt, een nieuw leven zou- Dogmatische consti-
tutie over de Kerk
bestaan alleen al in de wereld zijn de den leiden” (Rom. 6,4). Dankzij het geloof Lumen gentium, 8.
259 • 2011 11

4. vormt dat nieuwe leven heel het mense- om de uitnodiging van de Heer aan te
lijk bestaan naar de radicale nieuwheid nemen en zich bij zijn Woord aan te slui-
van de verrijzenis. In de mate van zijn ten om zijn leerlingen te worden. De
beschikbaarheid worden de gedachten en gelovigen, zo getuigt de heilige
gevoelens, de mentaliteit en het gedrag Augustinus, “worden sterker door te gelo-
van de mens geleidelijk gezuiverd en ven”.12 De heilige bisschop van Hippo had
omgevormd op een weg die nooit geheel goede redenen om zich op deze wijze uit
is voltooid in dit leven. “Alleen geloof, te drukken. Zoals wij weten, was zijn
zich uitend in de liefde” (Gal. 5,6) wordt leven een voortdurend zoeken naar de
een nieuw criterium voor het denken en schoonheid van het geloof tot zijn hart
het handelen dat heel het leven van de rust vond in God.13 Zijn talrijke geschrif-
mens verandert (vgl. Rom. 12,2; Kol. 3,9- ten, waarin het belang van geloven en de
10; Ef. 4,20-29; 2 Kor. 5,17). waarheid van het geloof worden uiteen-
gezet, blijven tot in onze dagen een erf-
7. “Caritas Christi urget nos” (2 Kor. goed van een onvergelijkelijke rijkdom en
5,14): het is de liefde van Christus die maken het zeer veel personen die op zoek
onze harten vervult en ons ertoe aanzet te zijn naar God, nog steeds mogelijk de
evangeliseren. Hij zendt ons vandaag juiste weg te vinden om tot de “poort van
evenals toen uit over de wegen van de het geloof” te naderen.
wereld om zijn evangelie te verkondigen
aan alle volken van de aarde (vgl. Mat. Alleen door te geloven groeit het geloof
28,19). Met zijn liefde trekt Jezus Christus dus en wordt het sterker; er is geen ande-
alle mensen van iedere generatie tot zich: re mogelijkheid om zekerheid te hebben
in iedere tijd roept Hij de Kerk bijeen en over het eigen leven dan zich in toene-
vertrouwt haar de verkondiging van het mende mate in de handen te leggen van
evangelie toe met een opdracht die steeds een liefde die als steeds groter wordt
nieuw is. Daarom is ook vandaag een ervaren, omdat zij haar oorsprong vindt
meer overtuigde inzet van de Kerk ten in God.
gunste van een nieuwe evangelisatie
nodig om de vreugde in het geloof 8. Bij deze gelukkige gelegenheid wil ik
opnieuw te ontdekken en het enthousias- mijn broeders in het bisschopsambt over
me in het meedelen van het geloof te her- heel de wereld uitnodigen zich met de
vinden. De missionaire inzet van de gelo- opvolger van Petrus te verenigen in de
vigen, die nooit mag nalaten, ontleent tijd van geestelijke genade die de Heer
aan het dagelijks opnieuw ontdekken van ons biedt, om de kostbare gave van het
zijn liefde sterkte en kracht. Het geloof geloof te herdenken. Wij zouden dit Jaar
groeit immers wanneer het wordt beleefd willen vieren op een waardige en vrucht-
als de ervaring van een ontvangen liefde bare wijze. De bezinning op het geloof zal
en wanneer het wordt meegedeeld als een intensiever moeten worden om allen die
ervaring van genade en vreugde. Het in Christus geloven, te helpen hun
maakt vruchtbaar, omdat het door de instemming met het evangelie bewuster
12. De utilitate cre- hoop het hart verruimt en het mogelijk te maken en te versterken, vooral op een
dendi, 1, 2.
maakt een getuigenis te geven dat in staat ogenblik van diepgaande verandering
13. Vgl. Augustinus is iets voort te brengen: het opent immers zoals die welke de mensheid beleeft. Wij
van Hippo,
Confessiones, 1, 1. het hart en de geest van hen die luisteren zullen gelegenheid hebben het geloof in
12 2011 • 260

5. de verrezen Heer te belijden in onze gebouwd boven op het vaste fundament
kathedralen en in de kerken van heel de dat Christus de Heer is ... U hebt het dus
wereld; in onze huizen en onze gezinnen, ontvangen en teruggegeven, maar u moet
opdat ieder de sterke behoefte voelt het het in uw geest en in uw hart altijd voor
geloof van altijd beter te leren kennen en ogen houden, u moet het in uw bed her-
door te geven aan de toekomstige genera- halen, het overdenken op de pleinen en
ties. Religieuze gemeenschappen, evenals het gedurende de maaltijden niet verge-
parochies en alle kerkelijke lichamen, ten: en ook wanneer u fysiek slaapt, moet
nieuw en oud, zullen in dit Jaar een u daarin waken met uw hart”.16
manier vinden om openlijk het Credo te
belijden. 10. Ik zou hier een weg willen schetsen
die kan helpen om niet alleen de inhoud
9. Wij wensen dat dit Jaar in iedere gelo- van het geloof dieper te begrijpen, maar
vige het streven wekt om het geloof in tegelijkertijd ook hiermee de act waarmee
zijn volheid en met hernieuwde overtui- wij besluiten ons geheel in volledige vrij-
ging te belijden. Het zal ook een gunstige heid aan God toe te vertrouwen. Er
gelegenheid zijn om de viering van het bestaat immers een diepe eenheid tussen
geloof in de liturgie te intensiveren, en in de geloofsact en de inhoud waarmee wij
het bijzonder in de eucharistie, die “het instemmen. De apostel Paulus maakt het
hoogtepunt” is “waarnaar de Kerk in al mogelijk in deze werkelijkheid door te
haar handelen streeft en tevens de bron dringen, wanneer hij schrijft: “Het geloof
waaruit al haar kracht voortvloeit”.14 In van uw hart brengt de gerechtigheid en
de tussentijd wensen wij dat het getuige- de belijdenis van uw mond het heil”
nis van leven van de gelovigen groeit in (Rom. 10,10). Het hart wijst erop dat de
geloofwaardigheid. Opnieuw de inhoud eerste act waarmee men tot het geloof
ontdekken van het geloof dat wordt bele- komt, een geschenk van God is en de
den, gevierd, beleefd en gebeden,15 en werking van de genade die werkzaam is
nadenken over de geloofsact zelf, dat is en de persoon tot in zijn binnenste veran-
een taak die iedere gelovige zich eigen dert.
moet maken, vooral in dit Jaar.
Het voorbeeld van Lydia is uitermate
Niet toevallig waren de christenen in de veelzeggend in dit opzicht. De heilige
eerste eeuwen gehouden het Credo van Lucas vertelt dat Paulus, terwijl hij zich in
buiten te leren. Dit diende hun als dage- Filippi bevond, op een sabbat het evange-
lijks gebed om niet de taak te vergeten die lie ging verkondigen aan enkele vrouwen;
zij met het doopsel op zich hadden geno- onder hen was Lydia en de “Heer maakte 14. Tweede
Vaticaans Concilie,
men. Met veelzeggende woorden herin- haar hart ontvankelijk voor wat door Constitutie over de
heilige liturgie
nert de heilige Augustinus hieraan, wan- Paulus gezegd werd” (Hand. 16,14). De Sacrosanctum
neer hij in een Preek over de redditio betekenis die in deze uitdrukking ligt Concilium, 10.
symboli, het weergeven van het Credo opgesloten, is belangrijk. De heilige Lucas 15. Vgl. Johannes
Paulus II,
zegt: “Het symbool van het heilig myste- leert dat de kennis van de inhoud die men Apostolische consti-
rie dat u allen hebt ontvangen en dat u moet geloven, niet voldoende is, als ver- tutie Fidei deposi-
tum (11 oktober
vandaag ieder één voor één hebt weerge- volgens het hart, het authentiek heilig- 1992): AAS 86
geven, zijn de woorden waarop het geloof dom van de persoon, niet wordt geopend (1994) 116.
van onze moeder de Kerk hecht is door de genade die het mogelijk maakt 16. Sermo 215, 1.
261 • 2011 13

6. ogen te hebben om in de diepte te kijken Zoals men kan vaststellen, is kennis van
en te begrijpen dat wat is verkondigd het de geloofsinhoud essentieel om de eigen
Woord van God is. instemming te geven, dat wil zeggen om
zich ten volle met verstand en wil aan te
Belijden met de mond geeft op zijn beurt sluiten bij hetgeen door de Kerk wordt
aan dat het geloof een openbaar getuige- voorgehouden. De kennis van het geloof
nis en engagement inhoudt. De christen voert binnen in het geheel van het door
mag nooit denken dat geloven een God geopenbaarde heilsmysterie. De
privéaangelegenheid is. Het geloof is instemming die wordt betuigd, houdt dus
besluiten bij de Heer te zijn om met Hem in dat men, wanneer men gelooft, in vrij-
te leven. En dit “bij de Heer zijn” leidt tot heid heel het mysterie van het geloof
een begrip van de redenen waarom men aanvaardt, omdat de zichzelf openbaren-
gelooft. Juist omdat het geloof een act de God, die het mogelijk maakt zijn mys-
van vrijheid is, vereist het ook een maat- terie van liefde te kennen, voor de waar-
schappelijke verantwoordelijkheid voor heid ervan borg staat.18
wat men gelooft. Met Pinksteren toont de
Kerk in alle duidelijkheid deze openbare Anderzijds mogen wij niet vergeten dat in
dimensie van het geloof en het onbe- onze culturele context zeer veel mensen,
vreesd verkondigen van het eigen geloof ook al herkennen zij niet in zich de gave
aan ieder. Het is de gave van de heilige van het geloof, toch oprecht op zoek zijn
Geest die tot zending in staat stelt en ons naar de uiteindelijk zin van en de defini-
getuigenis versterkt door het vrijmoedig tieve waarheid over hun bestaan en de
en moedig te maken. wereld. Dit zoeken is een authentieke
‘inleiding’ op het geloof, omdat het de
Het belijden van het geloof zelf is een personen op de weg zet die voert naar het
persoonlijke en tegelijk gemeenschappe- mysterie van God. In de rede zelf van de
17. Catechismus
van de Katholieke lijke act. De Kerk is immers het eerste mens is immers de behoefte aan “wat
Kerk, 167. subject van het geloof. In het geloof van geldt en altijd blijft”, diep geworteld19.
18. Vgl. Eerste de christelijke gemeenschap ontvangt Deze behoefte is een voortdurende, onuit-
Vaticaans Concilie,
Dogmatische consti- ieder het doopsel, het werkzame teken wisbaar in het hart van de mens geschre-
tutie over het van het toetreden tot het volk van de ven uitnodiging op weg te gaan om Hem
katholieke geloof
Dei filius, cap. III: gelovigen om het heil te verwerven. Zoals te vinden die wij niet zouden zoeken als
DS 3008-3009;
Tweede Vaticaans
de Catechismus van de Katholieke Kerk Hij ons al niet was tegemoet gekomen20.
Oecumenisch getuigt: “‘Ik geloof’: dat is het geloof van Juist tot deze ontmoeting nodigt het
Concilie,
Dogmatische consti- de Kerk dat persoonlijk door iedere gelo- geloof ons uit en stelt ons daar volledig
tutie over de god- vige, vooral bij het doopsel, beleden voor open.
delijke openbaring
Dei verbum, 5. wordt. ‘Wij geloven’: dat is het geloof van
19. Benedictus XVI, de Kerk dat beleden wordt door de bis- 11. Om tot een systematische kennis van
Toespraak tot het schoppen, in concilie bijeen, of meer in de inhoud van het geloof te komen kun-
Collège des
Bernardins, Parijs het algemeen door de liturgische gemeen- nen allen in de Catechismus van de
(12 september
2008): AAS 100
schap van de gelovigen. ‘Ik geloof’: dat is Katholieke Kerk een kostbaar en onmis-
(2008) 722. ook onze moeder de Kerk, die God door baar hulpmiddel vinden. Het is één van
20. Vgl. Augustinus haar geloof antwoord geeft en die ons de belangrijkste vruchten van het Tweede
van Hippo, leert zeggen: ‘Ik geloof’, ‘Wij geloven’.17 Vaticaans Concilie. In de apostolische
Confessiones, XIII,
1. constitutie Fidei depositum, die niet toe-
14 2011 • 262

7. vallig werd ondertekend bij gelegenheid ten zou de geloofsbelijdenis geen doel-
van de dertigste verjaardag van de ope- treffendheid hebben, omdat het haar aan
ning van het Tweede Vaticaans Concilie, de genade zou ontbreken die het getuige-
schreef de zalige Johannes Paulus II: nis van de christen ondersteunt. Op
“Deze catechismus vormt een zeer dezelfde wijze krijgt de leer van de
belangrijke bijdrage tot de opdracht om Catechismus over het morele leven haar
het hele kerkelijk leven te vernieuwen ... volle betekenis, indien zij in verband
Ik verklaar dat deze catechismus een wordt gebracht met geloof, liturgie en
betrouwbare leidraad bij het geloofson- gebed.
derricht is en een krachtig en geschikt
middel voor de kerkelijke gemeenschap”21. 12. In dit Jaar zal daarom de Catechismus
van de Katholieke Kerk een echt instru-
Juist in dit perspectief zal het Jaar van ment kunnen zijn ter ondersteuning van
het geloof een unanieme inzet tot uitdruk- het geloof, vooral voor hen die de vor-
king moeten brengen voor de herontdek- ming van de christenen, zo bepalend in
king en het bestuderen van de fundamen- onze culturele context, ter harte gaat. Met
tele inhoud van het geloof, die zijn dat doel heb ik de Congregatie voor de
systematische en organische synthese Geloofsleer uitgenodigd om in overeen-
vindt in de Catechismus van de stemming met de bevoegde decasteries
Katholieke Kerk. Hier komt immers de van de Heilige Stoel een Nota op te stellen
rijkdom van het onderricht naar voren om de Kerk en de gelovigen enkele aan-
dat de Kerk heeft ontvangen, behoed en wijzingen aan te reiken hoe dit Jaar van
aangereikt gedurende haar tweeduizend- het geloof zo doeltreffend en gepast
jarige geschiedenis. Van de Heilige Schrift mogelijk te vieren ten dienste van geloof
tot de kerkvaders, van de leraren in de en evangelisatie.
theologie tot de heiligen door alle eeuwen
heen biedt de Catechismus een voortdu- Het geloof ziet zich immers meer dan in
rende herinnering aan de vele manieren het verleden aan een reeks vragen onder-
waarop de Kerk heeft gemediteerd over worpen die voortkomen uit een verander-
het geloof en in de leer vooruitgang heeft de mentaliteit, die in het bijzonder van-
geboekt om zekerheid aan de gelovigen in daag het terrein van de rationele
hun geloof ervan te geven. zekerheden reduceert tot dat van de
wetenschappelijke en technologische ver-
In zijn structuur zelf laat de Catechismus worvenheden. De Kerk heeft echter nooit
van de Katholieke Kerk de ontwikkeling angst gehad te tonen hoe er tussen geloof
van het geloof zien en roert daarbij en authentieke wetenschap geen conflict
tevens de grote thema’s aan van het mag zijn, omdat beide, ook al is dat langs
21. Johannes Paulus
dagelijks leven. Bladzijde na bladzijde andere wegen, streven naar de waar- II, Apostolische con-
ontdekt men dat hetgeen wordt gepresen- heid22. stitutie Fidei depo-
situm (11 oktober
teerd niet een theorie is, maar de ontmoe- 1992): AAS (86)
1994 115 en 117.
ting met een Persoon die leeft in de Kerk. 13. Het zal in de loop van dit Jaar van
Op de geloofsbelijdenis volgt immers de doorslaggevende belang zijn opnieuw de 22. Vgl. ID.,
Encycliek Fides et
uitleg van het sacramentele leven, waarin geschiedenis van ons geloof door te ratio (14 september
Christus tegenwoordig is en de Kerk blijft nemen, waarin het onpeilbare mysterie 1998), nrs. 34 en
106: AAS 91 (1999)
opbouwen. Zonder liturgie en sacramen- van de vervlechting van heiligheid en 31-32, 86-87.
263 • 2011 15

8. zonde te zien is. Terwijl de heiligheid de Jozef, bracht zij Jezus naar Egypte om
aandacht vestigt op de grote bijdrage die Hem te redden voor de vervolging van
mannen en vrouwen door het getuigenis Herodes (vgl. Mat. 2,13-15). Met hetzelfde
van hun leven hebben geleverd aan de geloof volgde zij de Heer bij zijn predi-
groei en de ontwikkeling van de gemeen- king en bleef bij Hem tot op Golgota (vgl.
schap, moet de zonde in ieder een oprecht Joh. 19,25-27). Met geloof smaakte Maria
en voortdurend werk van bekering de vruchten van de verrijzenis van Jezus
teweegbrengen om de barmhartigheid te en, iedere herinnering in haar hart bewa-
ervaren van de Vader, die allen tegemoet rend (vgl. Luc. 2,19.51), gaf zij deze door
gaat. aan de Twaalf die met haar in het cenakel
waren verenigd om de heilige Geest te
In deze tijd zullen wij de blik gericht hou- ontvangen (vgl. Hand. 1,14; 2,1-4).
den op Jezus Christus, “de aanvoerder en
voltooier van ons geloof” (Heb. 12,2): in Uit geloof lieten de apostelen alles achter
Hem vindt al het zwoegen en al het ver- om de Meester te volgen (vgl. Marc.
langen van het menselijk hart zijn ver- 10,28). Zij geloofden in de woorden waar-
vulling. De vreugde van de liefde, het mee Hij het Rijk van God, tegenwoordig
antwoord op de tragiek van lijden en pijn, en verwezenlijkt in zijn persoon (vgl. Luc.
de kracht van de vergiffenis tegenover de 11,20), verkondigde. Zij leefden in
geleden belediging en de overwinning gemeenschap met Jezus, die hen onder-
van het leven tegenover de leegte van de richtte met zijn leer en hun daarbij een
dood, dit alles vindt zijn vervulling in het nieuwe leefregel naliet waaraan zij na
mysterie van zijn incarnatie, van zijn zijn dood zouden worden herkend als zijn
menswording, van zijn delen met ons in leerlingen (vgl. Joh. 13,34-35). Uit geloof
de menselijke zwakheid om deze met de gingen zij over de hele wereld overeen-
kracht van zijn verrijzenis te veranderen. komstig de opdracht aan heel de schep-
In Hem, gestorven en verrezen voor ons ping het evangelie te brengen (vgl. Marc.
heil, vinden de voorbeelden van geloof 16,15). En zonder enige vrees verkondig-
die deze tweeduizend jaar van onze heils- den zij aan allen de vreugde van de ver-
geschiedenis hebben gekenmerkt, hun rijzenis, waarvan zij de trouwe getuigen
volle glans. waren.
Uit geloof nam Maria het woord van de Uit geloof vormden de leerlingen de eer-
engel aan en geloofde in de boodschap ste gemeenschap, die verzameld was rond
dat zij in de gehoorzaamheid van haar het onderricht van de apostelen, in gebed,
toewijding moeder zou worden van God in de viering van de eucharistie en daarbij
(vgl. Luc. 1,38). Bij haar bezoek aan alles wat zij hadden, gemeenschappelijk
Elisabeth hief zij haar lofzang tot de bezaten om in de noden van de broeders
Allerhoogste aan vanwege de wonderen en zusters te voorzien (vgl. Hand. 2,42-
die Hij verrichtte in degenen die zich aan 47).
Hem toevertrouwen (vgl. Luc. 1,46-55).
Met vreugde en bezorgdheid bracht zij Uit geloof gaven de martelaren hun leven
haar enige Zoon ter wereld, waarbij zij om te getuigen van de waarheid van het
haar maagdelijkheid behield (vgl. Luc. evangelie dat hen had veranderd en in
2,6-7). Vertrouwend op haar echtgenoot, staat had gesteld te komen tot de grootste
16 2011 • 264

9. gave van de liefde: zij schonken vergiffe- redden? Stel dat een broeder of een zuster
nis aan hun vervolgers. geen kleren heeft en niets om te eten, en
iemand van u zou zeggen: ‘Geluk ermee!
Uit geloof hebben mannen en vrouwen Houd u warm en eet maar goed’ en hij zou
hun leven aan Christus gewijd door alles niets doen om in hun stoffelijke nood te
achter te laten om in evangelische een- voorzien – wat heeft dat voor zin? Zo is
voud gehoorzaamheid, armoede en kuis- ook het geloof, op zichzelf genomen, zon-
heid te beleven, de concrete tekenen van der zich in daden te uiten, dood. Misschien
de verwachting van de Heer, die niet zal iemand zeggen: ‘Gij hebt de daad en ik
talmt te komen. Uit geloof hebben zeer heb het geloof.’ Dan antwoord ik: ‘Bewijs
vele christenen actie ondernomen ten me eerst dat ge geloof hebt, als ge geen
gunste van de gerechtigheid om het daden kunt tonen, dan zal ik u uit mijn
Woord van de Heer concreet te maken, daden mijn geloof bewijzen” (Jak. 2,14-
die is gekomen om bevrijding uit de ver- 18).
drukking en een jaar van genade voor
allen aan te kondigen (vgl. Luc. 4,18-19). Het geloof zonder de liefde draagt geen
vrucht en de liefde zonder het geloof zou
Uit geloof hebben in de loop der eeuwen een gevoel zijn dat voortdurend ten prooi
mannen en vrouwen van alle leeftijden, is aan de twijfel. Geloof en liefde vereisen
van wie de naam staat geschreven in het elkaar en wel zo dat het een het ander
Boek van het leven (vgl. Apok. 7,9; 13,8) mogelijk maakt zijn weg te gaan. Vele
beleden hoe mooi het is om Christus te christenen wijden immers hun leven met
volgen, daar waar zij werden geroepen liefde aan wie eenzaam is, aan de kant is
om getuigenis te geven van hun christen geschoven of is uitgesloten, mensen naar
zijn: in het gezin, in het beroep, in het wie men als eerste moet gaan om hen te
openbare leven, in het uitoefenen van ondersteunen omdat nu juist in hen zich
hun charisma en het dienstwerk waartoe het gelaat van Christus zelf weerspiegelt.
zij werden geroepen. Dankzij het geloof kunnen wij in hen die
om onze liefde vragen, het gelaat van de
Uit geloof leven ook wij: door het levendig verrezen Heer herkennen. “Al wat gij
erkennen van de Heer Jezus, tegenwoordig gedaan hebt voor een dezer geringsten
in ons bestaan en de geschiedenis. van mijn broeders, hebt gij voor Mij
gedaan” (Mat. 25,4): deze woorden van
14. Het Jaar van het geloof zal ook een Hem zijn een vermaning die men niet
gunstige gelegenheid zijn om het getuige- mag vergeten, en een voortdurende uit-
nis van de liefde te intensiveren. De heilige nodiging de liefde waarmee Hij voor ons
Paulus herinnert eraan: “Nu echter blijven zorgt, terug te geven. Het is het geloof dat
geloof, hoop en liefde, de grote drie; maar het mogelijk maakt Christus te herkennen
de liefde is de grootste” (1 Kor. 13,13). In en het is zijn liefde zelf die ertoe drijft
nog sterkere bewoordingen – die de chris- Hem te hulp te komen, telkens als Hij
tenen vanaf het begin een opdracht voor- onze naaste wordt op de weg van het
houden – stelde de apostel Jacobus: “ leven. Laten wij, gesteund door het
Broeders, wat baat het een mens te bewe- geloof, met hoop kijken naar onze inzet
ren dat hij geloof heeft, als hij geen daden in de wereld, in afwachting van “nieuwe
kan laten zien? Kan zo’n geloof hem soms hemelen en een nieuwe aarde, waar
265 • 2011 17

10. gerechtigheid zal wonen” (2 Petr. 3,13; eer uw deel zijn. Hem hebt gij lief zonder
vgl. Apok. 21,1). Hem ooit gezien te hebben. Hem gelooft
gij, ofschoon gij Hem ook nu niet ziet. Hoe
15. Inmiddels aan het einde van zijn leven onuitsprekelijk, hoe hemels zal uw vreugde
gekomen, vraagt de apostel Paulus zijn zijn, als gij het einddoel van uw geloof, de
leerling Timoteüs met dezelfde standvas- redding van uw ziel, bereikt” (1 Petr. 1,6-9).
tigheid “naar het geloof te streven” (vgl. 2 Het leven van een christen kent de ervaring
Tim. 2,22) als toen hij kind was (vgl. 2 Tim. van de vreugde en die van het lijden.
3,15). Laat ieder van ons zich door deze Hoeveel heiligen hebben de eenzaamheid
uitnodiging aangesproken voelen, opdat beleefd! Hoeveel gelovigen worden, ook in
niemand onverschillig in het geloof wordt. onze dagen, beproefd door het stilzwijgen
Het geloof is een levensgezel die het van God, terwijl zij zijn vertroostende stem
mogelijk maakt met een steeds nieuwe blik zouden willen horen! De beproevingen van
de wonderen waar te nemen die God voor het leven, die het mogelijk maken het mys-
ons tot stand brengt. Gericht als het is op terie van het kruis te begrijpen en deel te
het begrijpen van de tekenen van de tijd in hebben aan het lijden van Christus (vgl.
het heden van de geschiedenis, verplicht Kol. 1,24), vormen een inleiding op de
het geloof ieder van ons ertoe een levend vreugde en de hoop waarnaar het geloof
teken te worden van de tegenwoordigheid voert: “Want als ik zwak ben, dan ben ik
van de Verrezene in de wereld. Waar de sterk” (2 Kor. 12,10). Wij geloven vast en
wereld van vandaag vooral behoefte aan zeker dat de Heer Jezus het kwaad en de
heeft, is het geloofwaardig getuigenis van dood heeft verslagen. In dit zeker vertrou-
mensen die, in geest en hart verlicht door wen verlaten wij ons op Hem: Hij, te mid-
de Heer, in staat zijn het hart en de geest den van ons aanwezig, overwint de macht
van vele anderen te openen voor het ver- van de boze (vgl. Luc. 14,20) en de Kerk, de
langen naar God en naar het ware leven, zichtbare gemeenschap van zijn barmhar-
het leven dat geen einde heeft. tigheid, blijft in Hem als teken van de
definitieve verzoening met de Vader.
“Opdat het woord des Heren ... zijn luister-
rijke loop mag volbrengen” (2 Tim. 3,1): Laten wij aan de Moeder van God, ‘zalig’
moge dit Jaar van het geloof de band met genoemd, omdat “zij heeft geloofd” (Luc.
de Heer Christus steeds hechter maken, 1,45), deze tijd van genade toevertrouwen.
aangezien alleen in Hem de zekerheid te
vinden is voor de toekomst en de waarborg Gegeven te Rome, bij Sint Pieter, 11 okto-
voor een authentieke en duurzame liefde. ber van het jaar 2011, het zevende jaar
De woorden van de apostel Petrus werpen van mijn pontificaat.
een laatste lichtstraal op het geloof: “Dan
zult gij juichen, ook al hebt gij nu, als het Benedictus XVI
zo moet zijn, voor een korte tijd te lijden
onder allerlei beproevingen. Die dienen om
de deugdelijkheid van uw geloof te bewij- © Copyright 2011 - Libreria Editrice
zen, dat zoveel kostbaarder is dan vergan- Vaticana / Secretariaat RK Kerk in
kelijk goud, dat toch ook door vuur gelou- Nederland
terd wordt. Dan zal, wanneer Jezus
Christus zich openbaart, lof, heerlijkheid en Vertaling: drs. H.M.G. Kretzers
18 2011 • 266