1. Сэдэв:3.”Эсээ” түүний бүтэц, үндсэн шинж
Зорилго:”Эсээ” түүний онцлог, үндсэн шинж,бүтэц,бичих аргачлал, найруулгын хэв
маяг зэргийг таниулах,өмнөх мэдлэгийг гүнзгийрүүлэх
Зорилт:
Эсээ гэж юу вэ?
 Эсээний бүтэц
Эсээ бичих үе шат алхмууд
Эсээг онцлог шинжээр нь ялган таних
Эсээ бичих арга хэлбэрүүд
Эсээ-д задлал хийх
Найруулгын хэв маягаар ялган тодорхойлох
Эсээ бичих аргачлал зэрэгтэй танилцах
Хэрэгцээ
“Эсээ” энэ сэдвийг үзсэнээр сурагчид өөртөө итгэлтэй болно, шүүмжлэлтэй хандах
хандлага төлөвшинө, шийдвэр гаргах чадвар сайжирна. Эх хэлээрээ утга төгөлдөр ярьж
бичих чадвар дадалтай болж, хэл ярианы болон харилцааны соёлд суралцана.
Хамрах хүрээ
Өмнө байсан Одоо хүрэх Хүлээж буй үр дүн
“Эсээ” бичлэгийн талаар Эсээний бүтэц, бичих үе шат
бүрэн дүүрэн мэддэг алхмууд, бичих арга
болсон байх ба эсээ бичих хэлбэрүүд, эсээний бүтцэд
талаар анхны ойлголттой задлал хийх аргачлалтай Эсээний бүтэц, агуулгын нэгдэл, нэмэлт
болсон байна танилцах санаа, мэдээллийн уялдаа холбоо, эсээ
бичих аргачлал , үзэл бодлоо тууштай
хамгаалах бусдыг итгүүлэх чадвар
нэмэгдэнэ.
Агуулга
Судлагдахуун Ур ухаан
Эсээний үндсэн шинж

2. Эсээний бүтэц
Эсээний агуулгын нэгдэл, нэмэлт санаа Эсээний бүтэц, үндсэн шинж, онцлогтой танилцах
Бүтэц Эх хэлээрээ утга иөгөлдөр ярьж бичих чадвар
дадалтай болж хэл ярианы болон харилцааны соёлд
Бичих аргачлал суралцана. .
Эсээ бичих арга хэлбэрүүдтэй танилцах Зөв зохистой найруулах чадвар эзэмшинэ.
Эсээний найруулгын хэв маягтай танилцах

Сэдэв:Өгүүлбэрийн утга
Зорилго: Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийн ялгаа,зүйлчилсэн ба төсөөт өгүүлбэрийн
ялгаа,холбоо,харьцаа,тэдгээрийг эхээс таньж найруулгын учир холбогдол,утга
санааг тайлбарлаж,зохион найруулж сурна
Зорилт:.
Хэлц өгүүлбэр
Хэлц бус өгүүлбэр
Зүйлчилсэн өгүүлбэр
Төсөө өгүүлбэр
Хэрэгцээ
Монгол хэлний арвин баялаг үгийн сантай танилцахын тулд хэлц
өгүүлбэр,төсөөт,зүйлчилсэн өгүүлбэрийг судлах шаардлагатай.Эдгээрийг
судалснаар зөв цэгцтэй найруулан ярьж бичих чадвар ч мөн сайжирна.
Хамрах хүрээ

3. Өмнө байсан Одоо хүрэх Хүлээж буй үр дүн
: Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийн
ялгаа,зүйлчилсэн ба төсөөт
Хэлц үгийн талаар
өгүүлбэрийн
ойлголттой байна
ялгаа,холбоо,харьцаа,тэдгээрийг Зөв цэгцтэй найруулан ярьж
эхээс таньж найруулгын учир бичих чадвараа сайжруулах.
холбогдол,утга санааг .
тайлбарлах.
Агуулга
Судлагдахуун Ур ухаан
Өгүүлбэрийг дүрслэх ур маяг,утгын харьцаагаар Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийг ялган таних
нь ангилах
Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийг жишин тайлбарлах
Хэлц өгүүлбэр
Хэлц ба хэлц бус өгүүлбэрийг ангилах
Адилтгасан хэлц өгүүлбэр
Эх,цогцолбороос адилтгасан ба эс адилтгасан хэлц
Эс адилтгасан хэлц өгүүлбэр хэллэгийг олж утга найруулгын онцлогийг тодорхойлох
Өвөрмөц хэлц Өвөрмөц хэлц,дүрслэх өгүүлбэрийн утгыг тайлбарлаж
өгүүлбэрт оруулан найруулах
Хэвшмэл хэлц
Төсөө ба зүйлчилсэн өгүүлбэрийг ялган
Зүйлчилсэн утгат өгүүлбэр таних,өгүүлбэрт оруулан найруулах
Төсөө утгат өгүүлбэр
Есийн тооны бэлгэдэл
Даяар монголын есийн тооны бэлгэдэл нэн эртний үүсэлтэй
Бөөгийн ёсонд огторгуйд 99 тэнгэр байна гэдэг.

4. Хүннү улсын 99 том овог,99 алд цагаан хадаг,есөн үедээ
цус ойртохыг нэн цээрлэх./Ясан төрөлд
хуланц,элэнц,өвөг,эцэг,би,хүү,ач,жич,гуч/
Есөн сүв:Дов тойрсон долоон сүв.дов тойрсон долоон
сүв,доошоо харсан хоёр сүв.
Есөн ес наян нэгэн уньт монгол гэр
Есөн мэнгэ.Хүний амин хэмнэлийн есөн жилийн давтамж
Монголчуудын есөн нүхт цацал,есөн гариг.
/ Есөн булгийн дор одохуй.бичгийн үе,сүүдэр халихыг
ийн нэрлэмүй/
Хүйтний ес.Өвлийн туйл нар буцах өдрөөс хойш наян нэг
хоног.Балчир гурван ес,идэр гурван ес,хөгшин гурван ес.
Төрийн ёслолын есөн цагаан бэлэг.Найман цагаан
морь,булган молцогтой нэг цагаан тэмээ.
Есөнэрдэнэ.алт,мөнгө,шүр,сувд,оюу,номин,зэс,болд,лавай
Есөн идээ/Хүргэн хүү есөн зүйлийн тахилын идээг бэлэг
болгон эсгий дээр тавиад хүүхний гэрт очдог.

5. Тайчуудад хаягдсан Есүхэй баатрын хүүхдүүд 9 шарга
морьтой үлдсэн Тэмүжин есөн өдөр тэргүүн өндрийн шугуйд
тайчуудад баригдалгүй суусан.
Àðâàí õàð í¿ãýë
Áèåýð ¿éëäýæ ñýòãýëäýý ìóó ìóóõàé þì áîäîõ íü áàñ í¿ãýë
áîëäîã ãýäýã.
Íýãä.Àëèâàà àìüòíûã àëàõ.
Õî¸ðò:Õóëãàé äýýðýì õèéõ
Ãóðàâò:Õ¿íèéã øóëæ ìºëæèõ
Ýäãýýð íü áèåýð ¿éëäýæ áàéãàà ãóðâàí õàð í¿ãýë þì.
Íýãä:Õóäàë õýëýõ
Õî¸ðò:Õîâ 纺õ,õóòãàí ¿éì¿¿ëýõ
Ãóðàâò:Çàãíàæ çàíäðàõ,ã¿æèðäýí ã¿òãýõ íü àì õýëýýð ¿éëäýæ
áàéãàà ãóðâàí õàð í¿ãýë áîëíî.

6. Íýãä:Áóñäàä àòààðõàí æºòººðõºæ èë¿¿ ¿çýõ ñàíàà
Õî¸ðò:Ýä õºðºíãº,ýðõ òóøààë,àëäàð íýðýíä øóíàõ ñýòãýë
Ãóðàâò:Õàð àìèà õè÷ýýõ,õàðàìëàõ
ĺðºâò:Áóñäàä õàð ñàíàæ õàæèãëàõ,¿ë èòãýõ çýðýã íü ñàíàà
ñýòãýëýýð ¿éëäýõ äºðâºí õàð í¿ãýë áîëäîã.
Арван цагаан буян
Нэгд:Хорхой шавжнаас эхлээд аливаа амьтны амь хºнººхийг хатуу
цээрлэж аврах ºршººх замыг барин дагах.
Хоёрт:Юм ºгººг¿й хараìласан х¿нд гомдохг¿й авахыг ч бодохг¿й
харин ººрºº ºгºх.
Гуравт:Буруу харилцахыг тэвчин з¿й зохисыг эрхэмлэх.

7. Дºрºвт:Хов зººх хутган ¿йм¿¿лэхийг жигшин х¿лээцтэйтайван
амарлингуйг хичээх
Тавд:Худлаа хэлэхийг цээрлэж болсон явдлаа ¿нэн мºнººр нь
шударгаар ºг¿¿лэх
Зургаад:Шир¿¿н ¿г хэрцгий яриаг цээрлэж нийлэмжтэй зººлнººр
харилцах
Долоод:Ашиг хонжоо хичээсэн далд зальхай ¿гийг тэвчээд чин
сэтгэлийн ¿гийг ил тод хэлж байх.
Íàéìä:Áóñàäòàé àðöàëäàõ,ýëäýâ õîðò ñýòãýë àãóóëàõûã òýâ÷èæ ÷èí
ñýòãýëèéí ¿ãèé èë òîä õýëæ áàéõ.
Åñä:Õîìõîé øóíàã ñýòãýëèéã öýýðëýæ áóñäûã õàéðëàõ,ºðºâäºõ,òóñëàõ
ñýòãýëèéã áàðèõ.
Àðàâò:Àëèâàà õ¿íèé ýñðýã ýëäýâ áóðóó ¿çýë á¿õíèéã òýâ÷ýýä ýâñýã
纺ëºí õ¿íëýã ñýòãýëèéã áàðèìòëàõ.
Óðòûí õýìæ¿¿ðèéí íýãæèéí óòãà
ßìõ-Ýðõèé õóðóóíû íýãä¿ãýýð ¿åòýé òýíöýõ óðòûí
õýìæýý.
Ѻºì-.Ýðõèé äîëîîâîð õî¸ð õóðóóã ñóíãàæ õýìæñýí
õýìæýý.¯ç¿¿ð ñººì ÷ ãýäýã.
Ìóõàð ñººì-Äîëîîâîð õóðóóíû ¿ç¿¿ðèéã õî¸ðäóãààð ¿åýð
íü íóãàëæ ýðõèé õóðóóã òýíèéëãýñíèé õîîðîíäîõ õýìæýýã
õýëíý.

8. Öóí-Óðò áîãèíû õýìæ¿¿ð
×èé-Óðòûí õýìæýý.33 ñì-òàé òýíöýíý.
Òîõîé ãàçàð-.Òîõîéãîîñ äýëãýñýí ãàðûí õóðóóíû ¿ç¿¿ð
õ¿ðýõ õýìæýýã òîõîé ãàçàð ãýíý.
Äýëýì ãàçàð-Íýã ãàðûã ñóíãàæ,íºãºº ãàðûã íóãàëàí
õóðóóíû ¿ç¿¿ðèéã òýð òàëûí ìºð îð÷èìä õ¿ðãýñýí
õýìæýýã õýëíý.
Àëä-Íýã àëä íü äóíäæààð 1ì 60 ñì-òàé òýíöýíý.
Àëä äýëýì-Á¿òýí õàãàñ àëäáóþó 2ì 40 ñì-òàé òýíöýíý.
Ãàçàð-360 àëä áóþó 576 ìåòð ãàçðûã õýëíý.
Õ¿íäèéí õýìæ¿¿ðèéí óòãà.
Àðâàí öýí-Íýã ëàí áîëíî.
Ëàí-Õ¿íäèéí õýìæýý.37.3 ãðàììòàé òýíöýíý.

9. Ôóí-037301 ãðàììòàé òýíöýíý.
Ïó í-Õ¿íäèéí õýìæýý
Öýí-Àðâàí ïóí äºðâºí ãðàììòàé òýíöýõ áóþó ººðººð õýëáýë
3.7301 ãð-òàé òýíöýíý.
̺÷-Öàãèéí õýì.Íýã öàãèéí äºðºâíèé íýã.

10. Õýë õýäèé õóðö
÷ çàâüæàà
öîîëîõã¿é
Í¿ä õýäèé õàðäàã ÷
äóõàà îëæ ¿çýõã¿é

11. Õýíç íîãîî íàðèéí áîëîâ÷
Õºðñ íýâòëýõ ÷àäàëòàé
Õýòèéí ãàë º÷¿¿õýí áîëîâ÷
Ò¿éìýð àñààõ ÷àäàëòàé
Õýòýý ìýäýõã¿é íî¸í ÿâàõààð
õýìæýýãýý ìýääýã áîîë ÿâ