1. “Ýð¿¿ë Ìýíäèéí Áîëîâñðîë” Õºòºëáºð
Õîðò çóðøèë-Òàìõè
1

2. Òà ìõ è ã ý æ þó âý ?
Òàìõè ãýäýã íü òàòàõ, çàæëàõ,
¿íýðëýõ çýðãýýð õýðýãëýäýã,
ìàíñóóðóóëàõ íºëººòýé, õàðààò
áàéäàë ¿¿ñãýõ ÷àäâàðòàé íèêîòèí
õýìýýõ áîäèñ àãóóëñàí, ñýòãýö
èäýâõò óðãàìàë þì.
2

3. Òà ìõ è é ã õ ý ð õ ý í ã à ð ã à æ
àâäàã âý?
Òàìõèéã ãàðãàæ àâàõûí òóëä òàìõèíû
óðãàìëûí íàâ÷èéã õàòààõ øààðäëàãàòàé
áàéäàã. Òàìõèíû óðãàìëûí íàâ÷èéã
õàòàæ äóóññàíû äàðàà ò¿¿íèé ãàøóóí
àìò, ýõ¿¿í ¿íýðèéã äàðàõ, õýëáýðò
îðóóëàõ, õ¿ì¿¿ñò õýðýãëýõýä õÿëáàð
äºõºì áîëãîõûí òóëä ìàø îëîí òºðëèéí
áîäèñóóäûã íýìæ õèéäýã
3

4. Òà ìõ è íä þ ó à ã ó ó ë à ã ä ä à ã âý?
Òàìõèíä 4000 ãàðóé õîðò áîäèñóóä àãóóëàãääàã.
43 òºðëèéí õîðò áîäèñ íü õ¿íèé áèå ìàõáîäèä õîðò
õàâäàð ¿¿ñãýäýã. ¯éë÷ëýëýýð íü 4 õóâààæ ¿çäýã.
Ìàíñóóðóóëàí äîíòóóëàõ
Õîðò õàâäàð ¿¿ñãýõ
Òýñýð÷, äýëáýðýõ
Øóóä ¿õýëä õ¿ðãýõ
4

5. È ä ý â õ ã ¿ é ò à ìõ è ÷ è í
Òàìõè òàòäàãã¿é áîëîâ÷ õàæóóä
íü òàìõè òàòàæ áàéãàà õ¿íèé
óòààãààð àìüñãàëäàã õ¿íèéã
Äàì òàìõè÷èí áóþó Èäýâõã¿é
òàìõè÷èí ãýäýã
5

6. Òà ìõ è íä à ã ó ó ë à ã ä ä à ã
á îä è ñ ó ó ä
6

7. Òà ìõ è íû á îõ ü
Çóóðàëäñàí õàð õ¿ðýí ºíãèéí áîäèñ
þì. Òàìõèíû áîõü íü òîëáîòóóëñàí
ãàçðûíõàà ýñýä õîðòîé íºëºº
¿ç¿¿ëýõ áà õîðò õàâäàð ¿¿ñãýõ
õàìãèéí õîððóó ÷àíàðòàé áîäèñ þì.
7

8. Òàìõè òàòäàãã¿é õ¿í òàìõèíû óòààòàé
ºðººíä 1 öàã áàéõàä 15 øèðõýã òàìõè
òàòñàíòàé òýíöýõ õýìæýýíèé õîðò
áîäèñîîð àìüñãàëäàã.
8

9. Уушгèí дахü тамхины бохь
Тамхины бохь харлаж хар
9

10. Í è ê îò è í
Õ¿÷òýé ìàíñóóðóóëàã÷ áºãººä òàìõèíû
äîíòîëòûã áèé áîëãîäîã. Íèêîòèí íü öóñíû
äàðàëòûã èõýñãýæ, ç¿ðõíèé öîõèëòûã
õóðäàñãàäàã. Àðüñíû äîð áàéäàã ñóäàñíû
õàíûã íàðèéñãàñíààð ¿ð÷ëýý ¿¿ñãýäýã
áàéíà. Íèêîòèí àíõíû òàòàëòààñ õîéø 7
ñåêóíäûí äàðàà òàðõèíä, 15-20 ñåêóíäûí
äàðàà õºë ãàðûí ìýäðýìæèíä íºëººëíº. 10

11. Íèêîòèí íü ñóäàñíû õàíûã ãýìòýýíý
Íèêîòèí íü ç¿ðõíèé ¿éë àæèëëàãààã õ¿
Íèêîòèí íü õîëåñòåðîëûí
õóðèìòëàãäàõ õýìæýýã
èõýñãýíý
Íèêîòèí íü ñóäàñíû íàðèéñàëòûí øàëòã
11

12. Í è ê îò è íä
õ à ìà à ð à ë ò à é
á îë îõ íü
Îþóí Çàí ¿éë
ñàíàà
Áèå ìàõáîäü 12

13. Í è ê îò è íû ò ¿ â ø è í
Íèêîòèíû
öóñàí äàõü
õýìæýý
Nicostat - òàéâàí áàéõ ò¿âøèí
x
ªã뺺íèé غíèéí
6 öàã 12 öàã
13

14. 1 òàìõè 15-20 ìã íèêîòèí àãóóëíà.
1 òàìõè òàòàõàä 1-2 ìã íèêîòèíîîð
àìüñãàëíà.
50-60 ìã íèêîòèí òàíûã ¿õýëä õ¿ðãýíý.
14

15. 15

16. Äýëõèé äýýð òàìõèíààñ ¿¿äýëòýé
ºâ÷íèé óëìààñ 6.5 ñåêóíä òóòàìä 1 õ¿í
áóþó æèëä 5 ñàÿ õ¿í íàñ áàðæ áàéíà.
16

17. Àìíû õºíäèéí ýðõòýí
Ø¿ä öîîðîëò: Òàìõè íü àìíû õºíäèéí
õýâèéí îð÷èíã ººð÷èëñíººð ø¿äíèé ïààëàí
纺ëðºõ, ø¿ä øàðëàõ, öîîðîëòîä õ¿ðãýäýã.
Òàìõè÷äûã òàìõè òàòäàãã¿é õ¿ì¿¿ñòýé
õàðüöóóëàõàä ø¿ä óíàõ íü 1-1,5 äàõèí èõ
òîõèîëääîã áàéíà. ̺í ø¿ä ñóëðàõ áîëîí
áóéëíû ¿ðýâñýë ¿¿ñãýäýã.
17

18. 18

19. 19

20. Хэлний хорт хавдар
20

21. Ìýäðýõ¿éí ýðõòí¿¿ä
¿äíèé ºâ÷èíä
¿¿ ºðòäºã. Í¿äíèé
àìààð íºëººëíº.
õèìèéí õîðò áîäèñóóä öóñàíä îðæ, í¿äíèé ýñ¿¿äýä íºëººëñíººð í¿äèéã
á¿òöèéã ýâäëýí, óëìààð òîðëîãûí òºâèéí õýñãèéã ìóóòãàñíààð í¿äíè
21

22. Í¿ä õîðñîõ, í¿ä àíèâ÷èõ, í¿äíýýñ íóëèìñ ãîîæèõ çýðýã
øèíæ òýìäã¿¿ä èëðýõ áºãººä í¿äíèé áîëîð öàéõ, óëìààð
ñîõðîõ àþóëä õ¿ðãýæ áîëíî
Àìòëàõ ýðõòýí
Òàìõè÷èí õ¿íèé àìòëàõ ìýäðýõ¿é íü áóóðñàí áàéäàã.
Õîîëíû àìòûã ñàéí ìýäðýõã¿é áîëæ, õýðâýý
òàìõèíààñ ãàðâàë àìòëàõ ìýäðýìæ ñýðãýæ ýõýëäýã
22

23. Ñîíñãîëûí ýðõòýí
Äîòîð ÷èõýíä õ¿ðýõ öóñíû õýìæýý áàãàñ÷, ñîíñîõ
÷àäâàð àëäàãääàã.
Òàìõè÷äàä ÷èõíèé ¿ðýâñýëò ºâ÷íººñ øàëòãààëàí
¿¿ññýí ä¿ëèéðýëò íü àðõàã ÿâöòàé áàéäàã áà
óäààí ¿ðãýëæèëäýã.
Òàìõè÷èä íü äóíä ÷èõíèé ¿ðýâñýëýýð ºâäºõ íü 3
äàõèí èë¿¿ òîõèîëääîã áà õ¿íäýð÷ òàðõèíû
ìåíèíãèò, í¿¿ðíèé ìýäðýëèéí ñààæèëòààð òºãñºõ
íü èõ áàéäàã.
23

24. Нýðëýõ ýðõòýí
Òàìõè÷èí õ¿íèé ¿íýðëýõ ìýäðýõ¿é íü
áóóðñàí áàéäàã. Òàìõè÷èä õóâöàñ, ¿ñýíäýý
øèíãýñýí òàìõèíû ìóóõàé ¿íýðèéã
ìýäýðäýãã¿é, àìíààñ ¿íýðòýõ ºìõèé ¿íýðýý
÷ ìýäýðäýãã¿é.
24

25. Àðüñ, ò¿¿íèé äàéâàð
Òàìõè÷èí õ¿íèé àðüñ õóóðàéøèí, óÿí õàòàí
÷àíàð íü áóóðäàã. Àðüñíû öóñàí õàíãàìæ
àëäàãäñàíààñ ¿ð÷ëýý ¿¿ñýæ, íàñíààñàà ýðò
ºòºëäºã. Ìºí ¿ñíèé ºí㺠íü àëäàãäàíà,
¿ñíýýñ òàìõèíû óòàà ¿íýðòýíý, ¿ñ óíàíà,
óëìààð õàëçàðíà. Õóìñàíä øàð òîëáî ¿¿ñýõ
áà õóìñ àìàðõàí õóãàðàìòãàé áîëíî.
25

26. 26

27. 27

28. 28

29. Àìüñãàëûí ñèñòåì
Óóøèãíû àðõàã áºãëºðºëò ºâ÷íººð ºâ÷ëºãñäèéí
90% íü òàìõè òàòñàíòàé õîëáîîòîé ¿¿ñäýã.
Àðõàã áðîíõèò áóþó ãóóðñàí õîîëîéí àðõàã
ýë ãýäýã íü àìüñãàëûí çàìûí óäààí õóãàöààíû ¿ðýâñýëò ºâ
Ýíý ºâ÷íèé óëìààñ àìüñãàëûí çàì íàðèéñ÷,
àìüñãàëàõàä òºâºãòýé áîëäîã. Àðõàã áðîíõèòûí
òîõèîëäëûí 34 íü òàìõè òàòñàíû óëìààñ ¿¿ñäýã áàéíà.
29

30. Бронхит
30

31. Ýð¿¿ë óóøèã
Òàìõè÷èí õ¿íèé óóøèã
31

32. Óóøèã òýëýãäýõ ºâ÷èí
Òàìõè òàòàõàä óóøèãíû àãààð ñîðäîã æèæèã
öóëöàíãóóä õºâñèéæ õàãàðñíààñ í¿¿ðñõ¿÷ëèéí
õèéã ãàäàãøëóóëàõ, õ¿÷èëòºðºã÷èéí õèéã
àâàõ
÷àäâàð áàãàñäàã. Ò¿¿í÷ëýí óóøèãíû ýð¿¿ë
÷èéðýã, õºâñãºð 纺ëºí ýäèéã ãýìòýýäýã
òºäèéã¿é óóøèãíû ãàäíààñ îðæ èðñýí àãààðûã
öýâýðëýæ, áóöààæ ãàðãàõ ÷àäâàð àëäàãääàã.
32

33. Ýíý ìàÿãààð óóøèã ºìõºð÷ ýõëýõ áà óóøèãíû
纺ëºí ýä õàòóóð÷, àìüñãàëàõ òîîëîíä
óóøãèéã ààæìààð ãýìòýýäýã. Ýíý òºðëèéí
ºâ÷íèéã Ýìôèçåìà áóþó óóøèã òýëýãäýõ
ºâ÷èí ãýæ íýðëýíý. Óóøèã òýëýãäýõ
ºâ÷èí
íü òàìõè òàòäàã õ¿ì¿¿ñò òàòäàãã¿é
33

34. Óäààí õóãàöààãààð ¿ðãýëæëýõ îëîí
óäààãèéí õàíèàëãàëòûí óëìààñ
ãóóðñàí õîîëîéí àðõàã ¿ðýâñýë,
óóøèã òýëýãäýëò ºâ÷èí ¿¿ñäýã.
34

35. 35

36. Àñòìà áóþó àìüñãàë äàâ÷äàõ ºâ÷èí
Ýíý ºâ÷íèéã ¿¿ñãýã÷ îëîí õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéí
íýã íü òàìõèíû óòàà þì. Ǻâõºí íýã óäààãèéí
ñîðîëòîîð ãàðàõ òàìõèíû óòàà íü óóøèãíû
õàìãààëàõ ýäèéã ãýìòýýæ, ¿¿íèé óëìààñ
òàìõèíû óòààí äàõü öî÷ðîîã÷ áîäèñóóä
óóøãèíä íýâ÷èí îðîõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëäýã.
Ýíý áàéäàë íü àìüñãàëûí çàìûã áîîãäóóëæ,
óëìààð àìüñãàë äàâ÷äàõ ºâ÷íèéã ¿¿ñãýäýã.
36

37. эвийн агаар дамжуулах сувгаар агаар чөлөөтэй орж гардаг
Астмын эхэн үе
гирал нь астма үүсэхэд нөлөөлнө Хөөнгөтсөн болон салслаг ихэ
37

38. Баруун зүүн уушгинд хүрэх цагаан мөгөөрсө
Утаа уушиг руу орж
Амьсгалын замыг дүүргэж ба
38

39. Ç ¯ Ð Õ: Òà ìõ è ò à ò ìà ã ö ç ¿ ð õ íè é ö îõ è ë ò
îë ø è ð ä îã . Òà ìõ è ÷ è í õ ¿ íè é ç ¿ ð õ íè é ö îõ è ë ò
ò à ìõ è ò à ò ä à ã ã ¿ é õ ¿ íò ý é õ à ð ü ö ó ó ë à õ à ä
õ îíîã ò 1 2 .0 0 0 - 1 5 .0 0 0 - à à ð îë îí á à é ä à ã . Ý íý
íü ç ¿ ð õ è é ã à ìà ð õ à í ý ö ý ý æ öóöààæ
á îë íî. Òà ìõ è á ¿ ð ò à ã ó ó ë à ã ä ä à ã íè ê îò è í á à
í¿ ¿ ð ñ õ ¿ ÷ ë è é í õ è é í õ îë è ìîã íü ç ¿ ð õ íè é
ö îõ è ë ò , ö ó ñ íû ä à ð à ë ò û ã ¿ å , ¿ å
è õ ý ñ ã ý ä ý ã . Òà ìõ è ä à ë ò û í ó ë ìà à ñ ¿ ¿ ñ ñ ý í
ç ¿ ð õ ñ ó ä à ñ íû ºâ ÷ í¿ ¿ ä ý ä ã îë ñ ó ä à ñ íû
õ à ò ó ó ð à ë (à ò å ð îñ ê ë å ð îç ), ç ¿ ð õ íè é
ò è ò ý ì ñ ó ä à ñ íû ö ó ñ à í õ à íã à ìæ ä ó ò à ã ä à õ
ºâ ÷ í¿ ¿ ä / ñ ò å íîê à ð ä è , è íô à ð ê ò / , ç à õ û í
ñ ó ä à ñ íû ºâ ÷ í¿ ¿ ä / ã à ð õ ºë è é í ö ó ñ à í
õ à íã à ìæ ä ó ò à ã ä à õ ºâ ÷ í¿ ¿ ä / , ò à ð õ è íû
ñ ó ä à ñ íû ºâ ÷ í¿ ¿ ä / ö ó ñ õ à ð â à ë ò / îð íî.
39

40. Õýðâýý òà òàìõè òàòäàã áîë?
Òàíû òàòäàã òàìõè ÿìàð ¿íýòýé âý?
Òà ºäºðò õýäýí øèðõýã òàìõè òàòäàã âý?
Òà íýã æèëä õýäýí õàéðöàã òàìõè òàòäàã âý?
Òà òàìõèíä õýäýí òºãðºã çàðöóóëñàí áîë?
40

41. Òà ìõ è íà à ñ ã à ð à õ
ò ¿ ã ý ý ìý ë à ð ã ó ó ä
41

42. Óðóó òàòàæ áîëîõ ç¿éë¿¿äýýñ õîë áàé!
42

43. Öэвэр ус, жимсний óíäàà ууõ
43

44. Эргэж орох
áайдлаас
ñэргийл!
44

45. Õÿìðàëûí øèíæ¿¿ä
Тамхи хайх
Уурлах, уцаарлах
Анхаарал
төвлөрөхгүй áайх
Унтаж чадахгүй
байх
Хэт нойрмоглох
45

46. Õîðõîé äàðàõ 6 “Ç”- èéí çàð÷èì
1 .Çàðëàõ
Тамхинаас гарсан
гэж өөртөө байнга
хэлэх
46

47. 2. Çàéëñõèéõ
10 ìèíóò õ¿ëýý.
Øóíàí õ¿ñýõ
áàéäàë ýõíèé 3-5
ìèíóò ë ¿ðãýëæèëíý
47

48. 3. Ǻâ àìüñãàëàõ
2-3 óäàà ã¿í
àìüñãàëàõàä ë òà
òàéâøèðíà
48

49. áóöàëãàñàí óñ áàãà áàãààð øèìæ óó
49

50. 5. Çàâã¿é
áàéõ
ªºð ç¿éë
õèéõ,
àëõàõ, áîõü
çàæëàõ,
50

51. 6. Çàëáèðàõ
Äîòîîä
ñýòãýëýýñýý
òóñëàìæ õ¿ñ
51

52. ßð èëöëàãà
Òàìõèíû õîð óðøèã áèäíèé í¿äýýð ÿìàð
áàéíà âý?
Áèäíèé ýðãýí òîéðîí äàõü òàìõèíû
õýðýãëýý õýð áàéíà âý?
Áèä ÿàæ ººðñäèé㺺 ¿¿íýýñ ñýðãèéëýõ
âý?
52

53. Òà ìõ è íû õ ý ð ý ã ë ý ý
ºíººä ºð
53

54. 2007 îíä ÿâóóëñàí "Äýëõèéí çàëóó÷óóäûí
òàìõèíû õýðýãëýýíèé ñóäàëãàà"-íû ä¿íãýýñ
õàðàõàä ÅÁÑ-èéí 13-15 íàñíû ñóðàã÷äûí 81.1
õóâü íü òàìõèéã õóäàëäàí àâàõ áîëîìæ èõòýé,
2009 îíû ñóäàëãààãààð 15-64 íàñíû õ¿í àìûí
27,6 õóâü íü òàìõè òàòýæ áàéãààãààñ
ýðýãòýé÷¿¿ä 48,0 õóâü, ýìýãòýé÷¿¿ä 6,9
õóâèéã ýçëýæ áàéíà.
54

55. Ñó ä à ë ã à à ã à à ð õ î¸ ð õ ¿ í ò ó ò ìû í íý ã
(4 2 ,9 % ) íü ã ý ð ò ý ý , ã ó ð â à í õ ¿ íè é íý ã íü
(3 5 ,6 % ) à æ ë û í á à é ð à íä à à ä à ì
ò à ìõ è ä à ë ò à ä ºð ò ºæ á à é ã à à ã
ò îã ò îîæ ý ý .
Òýãýõýýð õààíà ÷ áàé
õ¿í èäýâõèã¿é
òàìõè÷èí áîëæ áàéãàà
íü õàðàìñàëòàé.
Òàìõèíû óòàà íü òàìõè
òàòàæ áàéãàà õ¿íä 20
õóâü, äýðãýäýõ õ¿íä
55

56. Ý ð ñ ä ý ë ä ºð ò ºõ ã ¿ é í
òóëä:
Äàì áóþó èäýâõã¿é òàìõèäàëòààñ ñýðãèéë
Áóñäûí äýðãýä òàìõè òàòàõã¿é áàé
Ýð¿¿ë ìýíäýý ñàéæðóóëàõûí òóëä
òàìõèíààñ ãàð
56

57. Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà !
57