Estudo sobre a arquitectura de Cangas , casa mariñeira e edificacións de fins do s. XIX e principios do XX

1. CASAS E EDIFICIOS DO SÉCULO
XIX EN CANGAS
Sarai Lorenzo Broullón
2º BACHARELATO-C

2. HISTORIAComo consecuencia da
invasión de Cangas no
ano 1617 polos piratas
turcos e mouros, a vila
quedou en tal estado de
ruína que tardou varias
xeracións para recobrar
parte do auxe e desenrolo
que tiña con
anterioridade, o que se
produciu polo século XIX,
converténdose Cangas na
capital da península do
Morrazo, onde se
desenrolaba unha grande
actividade pesqueira e
comercial, contando a vila
cunha gran flota de
embarcacións.

3. Polo século XIX,
denótase unha
actividade económica
intensa, tanto no
campo coma no mar.
Entrando neste século,
hai que destacar a
repercusión económica
que tivo na vila a
chegada do exército
francés no ano 1809.
Cabe destacar o
andazo de cólera que
sufriu a Vila de Cangas
na primavera de 1854.

4. A ARQUITECTURA
MARIÑEIRA
Dentro do conxunto de
aldeas e vilas que
sembran o litoral
galego, hai que
destacar pola súa
importancia e
aportación á
arquitectura popular
mariñeira, a vila de
Cangas do Morrazo.
Na década dos 60
comezaría o desenrolo
descontrolado,
trocando paso a paso a
fisionomía dun pobo
por outra faciana fóra
do seu contexto
arquitectónico.

5. Pódense
contabilizar
numerosos
derribes de casas
con patio e
solaina,
construcións de
tipoloxía única
nas Rías Baixas e
moi abundantes a
principios de
século na vila.
Deste modo son
subsituídos os
materiais de
construción
clásicos por
outros máis
modernos e
inadecuados.

6. A VIVENDA MARIÑEIRA
Ten unhas características propias,
dadas pola forma de vida dos
mariñeiros.
Sitúanse en ringleira, unhas a carón
das outras, entre muros medianeiros,
buscando a máxima protección e
abrigo con lonxitudes de fachada moi
reducidas.

7. A CASA CON PATÍN
Esta é unha tipoloxía de casa moi
espallada polas Rías Baixas. É a única
construción mariñeira con acceso
exterior a unha planta superior.
O desenrolo do patín é moi variado,
ofrecendo unha ampla gama de
solucións construtivas. A solución
máis frecuente consiste no patín
paralelo á fachada que pode ter de 1
a 1,50 metros de ancho, e de 1,50 a
2,50 metros de altura. O patamal ten
unha amplitude variable, case sempre
cun varandal de pedra colocado de
canto pola beira do patín.

8. • CARACTERÍSTICAS
CONSTRUTIVAS
O patín:
O patamal (plataforma que
da entrada á vivenda)
está formado por grandes
lousas de pedra que se
asentan sobre un muro de
cachotería, perpiaño, etc.
Este muro disponse dun
oco que da entrada á
adega, noutros casos un
pequeno oco para
aproveitar o espazo que
queda baixo o patín,
destinándose este para
gardar trebellos de pesca,
ou como galiñeiro para
criar algúns animais.

9. Cando o patín vai
cuberto, levántanse dúas
columnas enriba do
varandal ou peitoril a
ambos os lados do
patamal e así se asenta a
prolongación do tellado
sobre un pontón.
Os muros:
Están formados por
perpiaño ou cachotería
ben traballada. Conta en
xeral con planta térrea
destinada a adega. En
moitos casos esta adega
destínase a vivenda
cando as necesidades
familiares o requiran.

10. A cuberta:
É un elemento importante na
construción da casa. O seu
armazón está realizado en
madeira. A cuberta sempre está
desenrolada a dúas ou tres
augas. Os ocos exteriores
destinados a portas e fiestras
situados na fachada principal
cando a casa está entre
medianeiras, con dúas portas
xeralmente, unha situada na
adega e outra no patín de
entrada á vivenda, estas
formadas por dúas follas, a
inferior e a superior chamada
contra. Conta cunha fiestra na
fachada que da iluminación e
ventilación á sala.

12. Neste grupo de casas
danse os diferentes
tipos de patíns, de
esquerda a dereita:
1.Patín paralelo á
fachada.
2.Patín perpendicular
á fachada.
3.Patín en dous
tramos.
4.Patín paralelo á
fachada e cuberto,
prolongando o
tellado.
5. Cruceiro de Singulis.
LENDA
a)Sala
b)Dormitorio
c)Cociña
d)Lareira
e)Retrete
f)Corredor

14. 3.Patín en dous tramos

15. 4.Patín paralelo á fachada e cuberto,
prolongando o tellado.

16. LENDA
a)Sala
b)Dormitorio
c)Cociña
d)Piesa
e)Retrete
f)Recibidor
g)Adega

18. • VARIANTE DA CASA CON PATÍN
Trátase de construcións
encravadas na roca polo que
aproveita a mesma para a
formación das escalas para
acceder á planta alta ou andar.
Esta casa aínda que ten acceso
exterior á planta alta non se
considera dentro da tipoloxía
da casa con patín, pois este non
está desenrolado como tal.
Estas construcións atópanse en
zonas moi accidentadas con
fortes pendentes e desniveis,
coma nos barrios de Outeiro e
Costal.
En canto ás características
construtivas e distribucións
interiores son semellantes ás da

19. A CASA DA BOLA
Única casona que se conserva
na vila.
Data do século XIX e é de estilo
neoclásico tardío.
Os muros da fachada son de
perpiaño, e recubertos de
barro caleado na planta térrea;
na fachada principal destacan
tres solainas, dúas a ambos
extremos, no primeiro andar, e
a terceira central, no segundo
andar (baixo cuberta). As
solainas voan do paramento
1,10 metros e teñen unha
lonxitude duns 4 metros. Como
elemento de protección
disponse un varandal de ferro
fundido.

20. O acceso ás
solainas situadas
no primeiro andar
faise mediante
dúas portas
balconeiras, que
presentan dinteis
modelados de
directriz curva, o
mesmo que as
xambas; en canto
á solaina central,
accédese
mediante unha
porta balconeira
con gardachoivas
no dintel.

21. Ó nivel desta solaina disponse unha cornixa ao
longo de dúas fachadas, principal e lateral,
similar á cornixa do pincho que fai de penal.

22. No pico do pincho aparece
un remate, consistente nun
reloxo de sol cunha bola na
parte superior, dándolle o
nome á casa, e mesmo
debaixo deste, un oco
destinado a un pombal.

23. A CASA CON GALERÍA
Esta construción non
abonda na vila,
nembargante, as
existentes son de
extraordinaria
calidade. A galería
está formada por
unha estrutura de
ferro fundido,
adornada por unha
gama de formas e
figuras que decoran
todo o conxunto. En
ocasións a galería
experimenta forma
de curvas. Noutros
casos moi concretos
a galería se constrúe
en madeira.

24. Déixanse ver moitas
casas con galería no
casco antigo de
Cangas. Na Rúa Real
pódense atopar
vellas casas fidalgas
cos seus escudos de
armas, así como
impresionantes
edificacións de
finais do século XIX
e principios do XX,
con graníticas
fachadas e brancas
e alegres galerías.

25. A CASA DE SILLERÍA
Este tipo de construcións, que soen de ser de
unha ou dúas plantas, están feitas de sillería de
moi boa calidade. Esta casa levántase nas rúas
máis importantes e céntricas da vila, entre
medianeiras ou ben nos extremos das mazás
con fachadas ás dúas rúas. Estas construcións
pertencen ás familias máis ricas e acomodadas
da vila, comerciantes e armadores polo xeral.

26. As solainas ou balcóns, desenrólanse ao longo
de toda a fachada ou en tramos de planta recta
ou curva, con bordes modelados e sustentados
en canzorros curtos, con labras de debuxos e
formas variadas. Bordeando as solainas
levántanse varandas sempre en ferro fundido,
verdadeiras mostras de artesanía; cando estas
varandas se cobren dan lugar ás galerías.

27. Os dinteis de portas e fiestras soen ser de
disectriz recta ou curva, o mesmo que as
xambas; noutros casos as portas e fiestras,
resólvense con arcos de medio punto
dovelados e resaltando a clave con debuxos
labrados. Estas construcións dispoñen dunha
gran riqueza, en elementos como: cornixas,
balaustradas, remates... En definitiva, grandes
obras de cantería, realizadas con destreza e
perfección.

28. Bibliografía
• Ayuntamiento
de Cangas - Patrimonio histórico
• A casa mariñeira en Cangas do Morrazo e
arredores - Francisco Mallo Lagoa