1. Áèå äààæ õèéõ àæëûí äýâòýð
12 æèëèéí VIII àíãè
Õè÷ýýë ¹ 1 Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéí îíöëîã áà ãàçàð ç¿éí áàéðëàë, õèë õÿçãààð
1. Ìîíãîë îðíû áàéãàëèéí îíöëîãèéã íýðëýí áè÷
1…………………………………………………………..
2…………………………………………………………..
3…………………………………………………………..
4…………………………………………………………..
5…………………………………………………………..
6………………………………………………………….
7……………………………………………………………
8……………………………………………………………
9……………………………………………………………
10………………………………………………………….
11………………………………………………………….
12………………………………………………………….
13………………………………………………………….
14…………………………………………………………..
2.ͺõºæ áè÷
Ìîíãîë îðíû íóòàã äýâñãýðèéý õýìæýý ………êì2 áºãººä ýíý õýìæýýãýýðýý äýëõèéä…….ðò îðäîã.
Ìàíàé îðíû áàðóóí çàõûí öýã ………………………………….
Ç¿¿í çàõûí öýã……………………………………………
Õîéä çàõûí öýã ………………………………………….
ªìíº çàõûí öýã ………………………………………….
Õ¿éñ áóþó òºâ öýã ……………………………………………………………………………..
Áàðóóí çàõûí öýãýýñ ç¿¿í çàõûí öýã õ¿ðòýë ……………..ãðàäóñûí áà ……………….êì-ûí çàéòàé
Õîéä çàõûí öýãýýñ ºìíºä çàõûí öýã õ¿ðòýë ……………..ãðàäóñûí áà ……………….êì-ûí çàéòàé
3.ͺõºæ áè÷!Ìîíãîë îðíû õèëèéí íèéò óðò íü …………….êì, ò¿¿íèé ………………-ýýð ÎÕÓ-òàé, .........-êì-ýýð ÁÍÕÀó-òàé
õèëëýäýã. Ãóðâàí óëñûí õèëèéí óóëçâàð öýã íü áàðóóí òàëäàà ………………………., ç¿¿í òàëäàà
………………………..íýðòýé ãàçðóóä áàéäàã.
4.Äàðààõ äàñãàëûí çóðàã äýýð ýõ îðíû õ¿éñ öýã áà çàõûí öýã¿¿äèéã òýìäýãëý!

2. Õè÷ýýë ¹ 2. Ãàçàðç¿éí ñóäàëãàà
1.Ìîíãîë÷óóä ÿàãààä ãàçàðç¿éí àñàð èõ ìýäëýãòýé àðä ò¿ìýí áîëñîí áý?.................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
2.XIII çóóíû ¿åä Ìîíãîë÷óóä äýëõèéí õààíà õààíà õ¿ð÷ áàéñàí áý?.........................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
3.XIII çóóíû ¿åä àíõ Ìîíãîë îðîíä Åâðîïîîñ ÿìàð ÿìàð æóóë÷èä èðæ ÿìàð ç¿ëèéã ñóäàëñàí áý?....................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
4.Õýçýýíýýñ Ìîíãîë÷óóä àíõíû ãàçðûí çóðàã çîõèîí õýðýãëýæ áàéñàí áý?..........................................................
………………………………………………………………………………………………………………………….
5. Þàíü ã¿ðíèé 48-ð ñóäàðò äýëõèéã þóãààð õýðõýí ä¿ðñýëñýí òóõàé òýìäýãëýãäñýí áý?...................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
6.Äàðààõ õ¿íýãòýíä Ìîíãîë÷óóä ãàçàð óñíû íýðèéã õýðõýí ºãäºã áàéñíûã íºõºæ áè÷ýýðýé!
¹ Ãàçàð îðíûã õýðõýí íýðëýäýã áîëîõ Ãàçàð îðíû íýð
íü
1 Óðãàìëààð íü
2 Àìüòäûí íýðýýð íü
3 Öàã óóðûí ¿çýãäëýýð íü
4 Àøèãò ìàëòìàëààð íü
5 Òîîãîîð íü
6 Òîì æèæãýýð íü
7 ªí㺠ç¿ñýýð íü
8 Õýëáýð ä¿ðñýýð íü
7.Ìàíàé îðíû ãàçàðç¿éí îíöëîãèéã øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñòýé ñóäëàõ àæèë õýçýýíýýñ õýðõýí ýõýëñýí
áý?....................................................................................................................................................................
………………………………………………………………………………………………………………………….
8. Ìàíàé îðíû ãàçàðç¿éí ñóëàãààíû àæëûí ¿ð ä¿íã õ¿ñíýãòýíä íºõºæ áè÷!
¹ Ñóäëàà÷èä Õóãàöàà Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í
1 Í.Ì.Ïðæåâàëüñêèé
2 Ì.Â.Ïåâöîâ
3 Â.À.Îáðó÷åâ
4 Ñ.Í.Ïîòàíèí
5 Ã.Å.Ãðóìì-
Ãðèæèìàéëî
6 Ê.Êîçëîâ
7 Â.À.Êîìàðîâ
8 Ý.Â.Ìóðçàåâ

3. 9.Ìîíãîë àíõíû àòëàñ, ãàçðûí çóðàãíóóäàà õýçýý õýðõýí õýâëýí ãàðãàñàí áý?..............................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………..
10.Îð÷èí ¿åä ãàçàðç¿éí ñóäàëãàà õýðõýí ÿâàãäàæ áàéíà âý?........................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
11. Ìàíàé Ìîíãîë ýðäýìòýí ýõ îðíîî õýðõýí ñóäàëñàí áý?.......................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………Õè÷ýýë ¹ 3 Óãñààòàí ÿñòàí
1.Ìàíàé îðíû õ¿í àìûí õýäýí õóâü íü Ìîíãîë÷óóä áàéäàã âý? Ìîíãîë óãñààòàíä ÿìàð ÿìàð ÿñòíóóä îðîõ
âý?......................................................................................................................................................
2.Ìîíãîë îðîíä ÿìàð 2 òîì ¿íäýñòí¿¿ä àìüäàðäàã âý? Ñõåìèéã õýëíèé á¿ëýãò ÿìàð ÿñòàíãóóä áàãòäàãèéã ã¿éöýýæ
íºõºæ õèé.
Ìîíãîë óëñûí õ¿í àìûã õýëíèé á¿òöýýð íü
Ìîíãîë õýëòýí Ò¿ðýã õýëòýí
----99
6+
3.Àëü àéìàãò ÿìàð ÿìàð óãñààòàí ÿñòàí àìüäàðäãèéã õ¿ñíýãòýíä íºõæ áè÷!
¹ Àéìãóóäûí íýð Óãñààòàí ÿñòàí
1 Áàÿí-ªëãèé
2 Óâñ
3 Äîðíîä, Õýíòèé, Ñ¿õáààòàð, Òºâ,
Õºâñãºë, Ñýëýíãý
4 Ñ¿õáààòàð
5 Õîâä
6 Õºâñãºë
Õè÷ýýë ¹ 4. Öàãèéí á¿ñ
1.Äýëõèé 1 öàãò õýäýí ãðàäóñûã ýðãëò õèéäãèéã òîîöëîí áîäîæ ä¿ãíýëò õèéãýýðýé ! 3600 :24
öàã=……………………………………………………………………………………………………………………..
2.Äýëõèé ãðàäóñûí øèëæèëòèéã ÿìàð õóãàöààíä õèéäãèéã òîîöîîëæ áîäîæ ä¿ãíëò õèé !
60/ :150 =…………………………………………………………………………………………………………………
3.Öàãèéí á¿ñèéã õààíààñ ýõëýí õýðõýí òîîëäîã âý? …………………………………………………………….......
……………………………………………………………………………………………………………………………
4.ªäºð ñîëèãäîõ øóíàì ãýæ þó âý? ßàãààä òýãæ íýðëýñýí áý?...................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………5.Õààëòàíä áàéãàà
¿ãýýð íºõºæ ã¿éöýýí áè÷! 1800 –ûí ãîëäîæ áóþó ºäºð ñîëèãäîõ øóãàìûí áàðóóíààñ ç¿¿í òèéø îãòëîí ãàðàõàä 1
õîíîã……………………, ç¿¿íýýñ áàðóóí òèéø îãòëîí ãàðàõàä 1 õîíîã ………………………/õîæíî, àëäàíà/

4. 6.Ìàíàé óëñ õýçýýíýýñ äýëõèéí á¿ñèéí öàãèéã àëáàí ¸ñîîð àâ÷ õýðýãëýõ áîëñîí áý?..................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
7.Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Íàðíû ãýðýëòýé áàéõ õóãàöààã àøèãëàõ çîðèëãîîð öàãàà á¿ñèéí öàãààñ ººðººð òîãòîîñíûã
…………………….ãýíý.
8.Õààëòàí äîòîðõ ¿ãýýð ä¿ãíýëòèéã ã¿éöýýí áè÷! Ìàíàé îðíû íóòàã äýýð ºðºãðºãººñ õàìààðàí ºäðèéí ¿ðãýëæëýõ
õóãàöàà ººð ººð áàéäàã áà çóí õîéä õýñãýýð ºäºð íü ……………, õàðèí ºâºë人 ……………………. áàéíà. /óðò, ýñðýã/
9.Áîäëîãî ç/ó1060 -ä îðøèõ ÓÁ õîòîä ºã뺺íèé 10 öàã áîë áàéõàä õààíà 07 öàã, 13 öàã áîëîõ âý?
????????????????????????????????????????????
Õè÷ýýë ¹ 5. Ìîíãîë îðíû ãàçàðç¿éí çóðàã
1.Ìàíàé îðîí øèã ºðºãðºãèéí äàãóó ñóíàæ òîãòñîí íóòàã äýâñãýðòýé óëñóóä ãàçàðç¿éí çóðãàà ãîë òºëºâ ÿèàð
òóñãàãààð çóðäàã âý?.......................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………2.Ìîíãîë îðíû ãàçàðç¿éí
çóðãèéã èõýâ÷ëýí òýíö¿¿ ºíöºãò, îãòîëñîí, æèðèéí êîíóñ òóãàãààð çóðäàã áºãººä ò¿¿íèé øèíæèéã äàðààõ
õ¿ñíýãòýíä ä¿ãíýýðýé!
¹ ÌÎ-û ãàçàðç¿éí çóðãèéí òóñãàãèéí Îíöëîã
øèíæ
1 Òýíö¿¿ ºíöºãò
2 Îãòîëñîí êîíóñ
3 Æèðèéí êîíóñ
3.Äàðààõ ä¿ãíýëòèéã íºõºæ áè÷!
Á¿õ ãîëäæèéí óðò íü àäèëõàí òóë óðòðàãèéí íýã ãðàäóñ íü îéðîëöîîãîîð ……………..áîëíî.
/40008:3600 =111.1 êì/
Çýðãýäèéí õóâüä ÿëãààòàé Õàìãèéí òîì çýðãýä áîëîõ ýêâàòîðûí äàãóó íýã ãðºäóñûí óðò íü …………êì.
/40075:3600 =111.3êì/
4. Óðòðàãèéí 10=111.1 êì , ºðãºðºãèéí 10 õýìæýý íü ºðãºðºã á¿ðä ÿíç á¿ð áàéäãèéã àøèãëàí äàðààõ áîäëîãóóäûã áîä.
1. ªºðèéí îðøèí àìüäàðäàã õîòîîñîî à. Ýêâàòîð õ¿ðòýëõ çàéã
á õîéä òóéë õ¿ðòýëõ çàéã
â. Àíõíû ãîëäîæ õ¿ðòýëõ çàéã
ä. ºäºð øºíº ñîëèãäîõ 1800-í øóãàì õ¿ðòýëõ çàéã
2. Ìîíãîë îðíû íèéñëýëýýñ Äàðõàí õ¿ðòýëõ çàéã îë.
Õè÷ýýë ¹ 6. Çóðàã ç¿éí åðºíõèéëºë
1.Ãàçàðç¿éí çóðàã äýýð þó þóã ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé âý?................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
2.Ãàçàðç¿éí çóðàã ãýæ þó âý? …………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………
3.Ãàçðûí ãàäàðãà äýýðõ á¿õ ç¿éëèéã ãàçàðç¿éí çóðàã äýýð çóðæ ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé þó? ßìàð çóðàãäàõ ç¿éëèéã
ä¿ðñýëäýãã¿é âý? ……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………..
4. Çóðàã ç¿éí åðºíõèéëºë ãýæ þó âý?..............................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
5. Äàðààõ ñõåìèéã íºõºæ áè÷! Òàíèõ òýìäãèéã ìàñøòàáò òîõèðîõ áàéäëààð íü
Òàíèõ òýìäãèéí
àíãèëàë
Ìàñøòàáä òîõèðîõ Ìàñøòàáä òîõèðîõã¿é

5. 6. Òàíèõ òýìäãèéí àíãèëàë
Ãàçàðç¿éí çóðãèéí ìàñøòàáûã õýëáýðýýð íü
Õè÷ýýë ¹ 7. Áàéð ç¿éí çóðàã
1.Áàéð ç¿éí çóðàã ãýæ þó âý?.. ...........................................................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
2.Áàéð ç¿éí çóðãèéí ñóóðü êàðò ãýæ þó âý? Òýð íü ÿìàð õýìæýýòýé áàéäàã âý? ..................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
3. Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Õóóäñóóäûã ¿ñýã áà òîîãîîð äóãààðëàí ÿëãàõ áà ¿¿íèéã L-48 Ãýõ÷ëýí õàÿãëàõûã áàéð
ç¿éí çóðãèéí ………………………………ãýíý.
4. Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Õºíäëºí õóóäñóóäûã ……………………ãýõ áà ýêâàòîðààñ 2 òèéø À. Â. Ñ ãýõ÷ëýí ëàòèí
¿ñãýýð äóãààðëàíà. 22 ………….áàéäàã. /22 õ 40 =880 / ¯ëäñýí 20 íü òóéë îð÷èìä íýã õóóäñàíä áàãòààí
…………….¿ñãýýð òýìäýãëýäýã.
5. Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Áîñîî õóóäñóóäûã ……………………ãýõ áà 180-ð ãîëäæîîñ ýõëýí íàð áóðóó ÷èãëýëòýé 1-60
õ¿ðòýë äóãààðëàíà. Äýëõèéí ýðãýí òîéðîí 3600 :60 = 60 …………..¿¿ñíý.
6.ÿéöýýæ áè÷! 1:1 000 000-ûí ìàñøòàáòàé çóðãèéí íýðëýë ………….¿ñýã ………..òîîíîîñ á¿ðäýíý.
7. 1:1 000 000-ûí ìàñøòàáòàé çóðàã äýýð Ìîíãîë îðíû íóòàã ÿìàð ÿìàð ýãíýý õýä õýää¿ãýýð áàãàíàä áàãòàæ íèéò õýäýí
õóóäàñ áîëäîã âý? …………………………ýãíýý, ……………..áàãàíà, …………………õóóäàñ
8. Äàðààõ áàéð ç¿éí çóðãèéí íýðëýë õóóäàñëàëûí õ¿ñíýãòèéã íºõºæ õèé!
¹ Ìàñøòàá Íýðëýë Çýðãýäèéí äàãóó õýäýí ãðàäóñ Ãîëäæèéí äàãóó õýäýí ãðàäóñ
áîëîõ áîëîõ
1 1:1 000 000 L- 48
2 1:500 000 L- 48 - Ã
3 1:100 000 L- 48 – 39
4 1:50 000 L – 48 –39 - Ã 70 30/ 100
5 1:25 000 L- 48 – 39 – Ã - à
Ãýðèéí äààëãàâàð Ñóðàõ áè÷ãèéí 24-ð õóóäàñíû Àñóóëò äààëãàâðûã äýâòýðòýý õèé!
Хичээл №8 Ìîíãîë îðíû ãàçðûí ãàäàðãà ò¿¿íèé îíöëîã. åðºíõèé òîéì
1. Ìîíãîë îðíû ãàçðûí ãàäàðãà íü åðºíõèé人 ……………………øèíæòýéã ãàçðûí çóðãààñ õàðëàà.
2. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû ãàçðûí ãàäàðãûí äóíäàæ ºíäºð íü …….ì áàéäàã.
3. Ìàíàé îðíû ãàçðûí ãàäàðãûí äóíäàæ ºíäºðèéã íü Àçè òèâèéí äóíäàæ ºíäºðòýé õàðüöóóëàõàä Àçèéí äóíäàæ
ºíäºðººñ ……ì –ð , Äýëõèéí äóíäàæ ºíäºðòýé õàðüöóóëàõàä äýëõèéí äóíäàæ ºíäºðººñ …….ì-ð ºíäºð þì.
4. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû õàìãèéí ºíäºð öýã íü ………………………………..
Õàìãèéí íàì öýã íü…………………………………..
5. Ãàçðûí ãàäàðãûí ¿íäñýí õýâ øèíæèéí ñõåìèéã ã¿éöýý.
Ãàçðûí ãàäàðãûí ¿íäñýí õýâ øèíæ
500ì-ñ äýýø ºíäºðòýé Ãàçðûí ãàäàðãûí òýãø áóþó
ãàäàðãûí ã¿äãýð õýâ äîëãèîðõîã õýâ øèíæèéã òàë

6. øèíæèéã óóëñ
6. Ìîíãîë îðíû ãàäàðãûí ñõåìèéã ã¿éöýý.
Ìîíãîë îðíû ãàäàðãûí åðºíõèé õýâ øèíæ íü
7 .Íýðã¿é ãàçðûí çóðàã äýýð äàðààõ óóëñóóäûã òýìäýãëýí íýðëýí çàà.
à Õýíòèé , Õàíãàé , Ñî¸îíû , Àñðàëò õàéðõàí , Áóëíàé, Õàíõºõèé, Òàðâàãàòàé, Èõ áîãä , Ãîâü àëòàéí íóðóó,
Áàéòàã áîãä , Õºðõ , Ò¿ðãýí , Õàíòàé , Á¿òýýëèéí , Á¿ðýíãèéí , Õîðüäîë Ñàðüäàã, Óëààí òàéãà, Òàâàí áîãë ,
Ñèéëõýìèéí , Òàéøèð , Õºõ ñýðõèéí , Èõ áîãä , Áàãà áîãä , Àðö áîãä
á. Ìîíãîë îðíû õàìãèéí ºíäºð íàì öýãèéã òîäîðõîé òàíèõ òýìäãýýð ÿëãàí òýìäýãëý.

7. 8. Òîì ìаѐштабын ãàçаðзүйн çóðàã äýýð ãàçðûí ãàäàðãûã ÿàæ ä¿ðñëýí ¿ç¿¿ëäýã âý?
À ºí㺺ð ÿëãàæ á. Õàÿàëáàð øóãìààð
9. Äàðààõ õàÿàëáàð øóãаìààð ÿìàð ãàçðûã ¿ç¿¿ëñýí áîëîõûã ä¿ðñëýí çóðæ ¿ç¿¿ë.
…………………………………………………
……………………………..
10.Ç¿¿í ºìíº òèéø íàëóó , áàðóóí õîéä ç¿ã ð¿¿ãýý ýãö õàæóóòàé 900ì ºíäºðòýé óóëûã 3 óäàà èæèë ºíäðººð õýìæèí
õàÿàëáàðààð çóðæ ¿ç¿¿ëñýí áàéíà. ¯¿íèéã õàÿëáàð øóãìààð çóðæ ¿ç¿¿ë.
900

8. 11. Óóë íóðóóäûã øèíæýýð íü òàíüæ çºâ òîãòîîíî óó?
1. Óâñ , Õÿðãàñ íóóðûí õîîðîíä îðøèõ óóëñ à Òàâàí áîãä
2. Ìîíãîë îðíû ìºíõ öàñ ìºñºí ãîë á¿õèé õàìãèéí ºíäºð óóë á Õÿíãàíû óóë
3. Ç¿¿í õÿçãààðò îðøèõ íàì óóë â . Õàñàãò Õàéðõàí
4.Ãîâü –Àëòàé àéìãèéí õîéä õýñýãò îðøèõ äàðõàí öààçàò óóë ä. Áîãä õàí
5. Óëààíáààòàð õîòûí óðä îðøèõ äàðõàí öààçàò óóë å ̺íõ Õàéðõàí
6. Ìàíàé îðíû 2 äàõ ºíäºð óóë æ. Õºí õºõèé íóðóó
12. Äаðààõ òàëóóä ÿìàð àéìàãò îðøäîã âý?
1. Äîðíîäûí òàë ………………………………. 2. Ìýíýíãèéí òàë ……………………………………..
3. Èõ íóóðóóäûí õîòãîð ………………………. 4. Íóóðóóäûí õºíäèé …………………………
5. Áîðõîéí òàë …………………………… 6. Áººðºãäºëèéí ýëñ ………………………………
Хичээл №9. Ãåîëîãèéí îí òîîëîë .
1.. Äýëõèéí ÷óëóóí ìàíäëûí òîãòîö , ýðäýñ áàÿëãèéã ñóäàëäàã óõààíûã ………………………ãýäýã.
а ãàçàð ç¿é á áèîëîãè â. Ãåîëîãи
2.. ×óëóóëагт агуулагдах чулуужсан àìüòàí óðãàìàëûí ¿ëäýãäýë , öàöðàã èäýâõò áîäèñûí çàäðàëààð
÷óëóóëãèéí íàñûã òîãòîîæ ãåîëîãèéí ò¿¿õýí õºãæëèéã òîãòîîäîã áàéíà . ×óëóóëãèéí íàñûã òîãòîîõ õàìãèéí òîì ¿å áîë
……. þì .
×óëóóëãèéí íàñûã òîãòîîõ õàìãèéí òîì ¿åèéí ¿éë ÿâöûã óëàì íàðèéâ÷ëàí òîãòîîõûí òóëä ò¿¿íèéã äîòîð íü
……………õóâààíà.
3 Äýëõèéí õºãæëèéí ò¿¿õèéã ¿íäñýí 5 ýðèíä õóâààæ òîäîðõîéëäîã . ¯¿íä:
1. ………………………………… 2. …………………………………
3. ………………………….. 4. ……………………………….. 5. ……………………………………….
.4 ×óëóóí ìàíäàë íü îëîí ñàÿ æèëèéí ÿâöàä áîëæ áóé õºäºë㺺íèé óëìààñ õàãàð÷ , çºðæ , àí öàâ ãàð÷ , àòèðààøèí
ººð÷ëºãääºã . Ýíý õºäºë㺺íèéã åðºíõèéä íü……………………………………….ãýíý.
5 Òóëãóóð äîõèîã àøèãëàí ãåîëîãèéí õºãæëèéí ò¿¿õèéí áà óóë òîãòîõ õºäºë㺺íèé õ¿ñíýãòèéã ã¿éöýý.
Ýðèí Ãàëàâóóä Áîëñîí ãîë ãîë óóë òîãòîõ õºäºëãººí¿¿ä òýð ¿åä ìàíàé îðíû ãàäàðãà ÿàæ
ººð÷ëºãäñºí âý?
Êàíåçîéí

9. Ìåçîçîéí
Ïàëåçîéí
Ïðîòîðçîéí
Àðõåé
6.Èë¿¿ö ¿ãèéí äîîãóóð çóð .
1.àëò 2. Êåìáðè 3. Í¿¿ðñ 4. Àíõ òºðìºë
Çýñ îðäîâèê ãàçðûí òîñ ýðòíèé òºðìºë
Øîðîî ñèëóð øàòàã÷ õèé ýõ òºðìºë
Ôîñôîðèò äåâîí õ¿ëýð äóíäàä òºðìºë
Í¿¿ðñ øèíý òºðìºë òºìºð äºðºâäºã÷ ãàëàâ
Хичээл № 10. Àøèãò ìàëòìàë .
1.Áàéãàëü äýýð áàéãàà õ¿íèé àõóé àìüäðàëä àøèãëàãäàõ á¿õèé ë ç¿éëèéã ( àëò çýñ, àãààð . óñ , àìüòàí , óðãàìàë
çýðýã )……………………ãýíý.
2. Àøèãò ìàëòìàë íü ãåîëîãèéí óðò óäààí õóãàöààíû ÿâöàä äýëõèéí äîòîîä ãàäààä õ¿÷èí ç¿éëèéí íºëººãººð ¿¿ñäýã.
¯¿íèéã îëîí ç¿éëä àøèãëàäàã . Àøèãò ìàëòìàëûã àøèãëàæ áóé áàéäëààð íü :
1………………………….
2. …………………………
3. …………………………… ãýæ ¿íäñýí 3 àíãèëäàã.
3. ßìàð àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé áîëîõûã íºõºæ áè÷.
Ìàíàé óëñ àøèãò ìàëòìàëûí íººöººðºº äýëõèéä òýðã¿¿ëýã÷ 12 óëñûí íýã áºãººä . áèäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëä
ºðãºí õýðýãëýäýã àøèãò ìàëòìàëûí íýã áîë ……………. бºãººä ……………200 ãàðóé îðä ãàçàð ìàíàé îðîíä áàéäàã áà
ìàíàé Äàðõàíû õ¿í àì Øàðûí ãîëûí ………………….. óóðõàéíààñ ººðñäèéí õýðýãöýýãýý õàíãàäàã. ¯¿íýýñ ãàäíà ìàíàé îðîíä
Áàãàíóóðûí , Òàâàíòîëãîéí , Àäóóí÷óëóóíû çýðýã îëîí ………………. óóðõàé àæèëëàäàã . ………………. íü
èõýíõäýý íóóð íàìàã òýíãèñèéí ã¿åõýí óñíû ¸ðîîëä óäààí õóãàöààíû òóðøèä äàðàãäñàí îðãàíèê áîäèñûí õóðèìòëàëààñ
¿¿ñäýã áà ò¿¿íèé õàòóóð÷ àìæààã¿é øèíãý õýëáýðèéã áèä ãàçðûí òîñ ãýæ íýðëýäýã áàéíà.
4. Àøèãò ìàëòìàëûí àíãèëàëûí ñõåìèéã ã¿éöýý.
Ашигт малтмалын ангилал

10. 5. Ãåîëîã íü ………………..ñóäàëäàã øèíæëýõ óõààí þì. À . àãààðûã â. ÷óëóóëãèéã
6. Äàðààõ àøèãò ìàëòìàëûã àíãèëàí áè÷
Àëò , í¿¿ðñ , çýñ , õàéëóóð æîíø , äàâñ , òºìºð , ãàçðûí òîñ ,
7. Äàðààõ óóðõàé îðä ãàçðóóä íü ÿìàð àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçàð áîëîõûã ã¿éöýýí íºõºæ áè÷.
Áîð –ªíäºð …………………. Áàãàíóóð ……………………..
Îþóòîëãîé ……………………. Çààìàð ……………………
Øàðûí ãîë …………………….. Òàìñàãáóëàã ……………………
Çàìûí ¯¿ä …………………….. Òàâàíòîëãîé ……………….
Ýðäýíýò ……………………………. Ãàøóóí ñóõàéò ………………
Хичээл №11. Ãàçðûí ãàäàðãûí àøèãëàëò , õàìãààëàë
1. Ãàçàð ÿìàð àøèãòàé âý?
1. ……………………. 2. ……………………………… 3. …………………………..
2. Õºðñ ãàçàð øîðîîã áîõèðäóóëäàã õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã òîî÷èí ÿðèëöàæ õàìãààëàõ àðãà çàìóóäûã ä¿ãíýí ÿðü.
3. Äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã óíøèæ ä¿ãíýëò õèéí ÿðèëö.
Õ¿íèé õýðýãöýý õÿçãààðã¿é íèéãìèéí õºãæèë óðàãøëàõ òóñàì õýðýãëýý óëàì èõýñíý. Õ¿íèé îëîí òºðëèéí õýðýãöýýíèé
íýã õýñýã áîëîõ ãÿëãàð óóò, õóâàíöàð ñàâ þì. Îëîí óëñûí ñóäàëãààãààð õ¿í ãÿëãàð óóòûã åð人 15 ìèíóò õýðýãëýýä õîã ðóó
õàÿäàã áàéíà.
Áàéãàëü äýýð áàéãàà áèåò¿¿ä ÿíç á¿ðèéí õóãàöààíä çàäðàí ÿëçàðäàã áàéíà. Æèøýý íü : öààñ- 5 æèëä
Õóâàíöàð ñàâ - 250-500 æèëä
õºíãºíöàãààí - 500 æèëä
ãÿëãàð óóò 100-500, 1000
øèë -1 ñàÿ æèëèéí äîòîð çàäàðäàã áàéíà .ªíººã õ¿ðòýë çàäðàëûí õóãàöààã íàðèéí ãàðãàæ ÷àäààã¿é áàéíà. .

11. Ãÿëãàð óóò íü íåôòèéí ¿éëäâýðèéí äàãàâàð á¿òýýãäýõ¿¿í áºãººä ººðòºº èõ õýìæýýíèé í¿¿ðñòºðºã÷èéã àãóóëæ
áàéäàã þì. Í¿¿ðñòºðºã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä íü àõèí áîëîâñðóóëàõ ýðãýëòèéí õóãàöàà óäààíòàé àí àìüòíû õîäîîä ãýäñýíä èäýø
òýæýýëýýð äàìæèí îðæ õàäãàëàãäâàë ¿õýëä õ¿ðãýõ àþóëòàé ç¿éë áîëíî. Ãàçàð áóëàãäñàí ãÿëãàð óóò , õóâàíöàð ñàâ íü
ãàçàð õºðñèéã øèì òýæýýë ¿ðæèë øèìã¿é áîëãîäîã þì. Улаанбаатар хотын хөрс 75 хувийн бохирдолттой. Монголын хог
хаягдлын 37 хувийг гялгар уут, хуванцар эзэлдэг гэсэн судалгааны дүн байдаг аж .Мөн ил задгай хаясан нийт
хог хаягдлын 90 гаруй хувийг нийлэг уут эзэлдгээс гадна хөрсийг ихээр бохирдуулж, булчин задрах, гэдэсний хижиг,
цусан суулга, бруцеллёз зэрэг олон өвчин дэгдэх суурь болдог" áàéíà. .
Ãýâ÷ ãÿëãàð óóò õóâàíöàð ñàâûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàâàë олон зуун жилийн настай эдийг хайлуулж хийсэн
бүтээгдэхүүн урт настай байх нь аргагүй þì , Мөн сам, товч, бал зэрэг ахуйн хэрэглээний хуванцар эдийн
түүхий эд болдог юм б..
Харин ãóäàìæíèé ганц сандал õèéõýä 8750 гялгар уутûã “далд оруулдаг”. Гялгар уут, хуванцар
боловсруулахад хортой утаа ялгардаг эсэхийг лавлахад “ гялгар уут, хуванцарыг шатаах биш зохих хэмд
халааж, хайлмаг болгодог учраас хортой хий ялгардаггүй” гэæ ìýðãýæèëòýí õàðèóëñàí áàéíà.
Èéì ó÷ðààñ ãÿëãàð óóò õóâàíöàð ñàâûã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàí çºâ ãàçàð íü õàÿõ õýðýãòýé þìàà.
Хичээл №12. Давтлага
1. Газарзүйн тестийн номны õуудасны бүлэг сэдвийн тестээ ажиллаарай !
2.Äýëõèéí ãàäàðãûí 25% ìàãìûí áà õóâèðìàë 75%ã òóíàìàë ÷óëóóëàã ýçýëäýã. ¯¿íèéã òîéðîãèéí äèàãðàììààð
¿ç¿¿ë. / Òîéðãèéã 100%=3600ãýæ ¿çâýë 25% , 75% íü õýäýí ãðàäóñ áîëîõûã îëæ òîéðîã äýýð òðàíñïîðòåðîîð
áàéðëóóëàí ºí㺺ð ÿëãàæ ¿ç¿¿ë./
Хичээл № 13. Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàë ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä.
1.Óóð àìüñãàë áà öàã àãààð ãýæ þó âý? Òýäãýýð íü ÿìàð áàéäëààðàà èæèë òºñòýé ÿìàð áàéäëààðàà ÿëãààòàé
âý? Ǻâ õàðãàëçóóë .
1. Óóð àìüñãàë à. Áîãèíî õóãàöààíä áàãà íóòàã äýâñãýðò áîëæ áóé àãààðûí áàéäëûí
ººð÷ëºëò õóâèðàëûã
2. Öàã àãààð á. Óäààí õóãàöààíäàõ àãààðûí íèéòëýã øèíæ òºðõèéã
2. Ìîíãîë îðîí ÿìàð óóð àìüñãàëòàé âý?
………………………………………………………………………………………………………………
3.Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí áàéäàë ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëèéã íýðëýí áè÷.
1. ……………….. 2. ………………. 3. ……………………….. 4. …………………..
4.Óóð àìüñãàë áà öàã àãààðûí áàéäëûã ìýäýõ ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý? Ìîíãîë÷óóä öàã àãààð òýíãýðèéí áàéäàëûã
áàéãàëü îð÷èí , àìüòàí , óðãàìëûí áàéäëààð ÿàæ óðüä÷èëàí ìýääýã áàéñàí âý? ßðèëö .
1……………… 2. ………………………. 3. ……………………….
5. Ìàíàé îðîí òºâ àçèéí èõ äàðàëòûí á¿ñ áîëîõ áà ýíä àãààðûí äàðàëò íü ºâºë人 ………..ìá ìóá äàðàëò õ¿ðäýã þì .
Хичээл №14. Àãààðûí ìàññ , îð÷èë õºäºë㺺í
1. Óóð àìüñãàë öàã àãààðûí òîäîðõîéëîãäîõ õàìãèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîë àãààðûí ………..áà ……… þì .
à àãààðûí îð÷èë áà öóë á. Ñàëõè áà áîðîî

12. 2.Äýëõèé äýýð áàéãàà á¿õ àãààðûí íèéëáýð öîãöûã ……………….ãýíý. à.àãààðûí îð÷èë á öóë
3 .Àãààð íü òóõàéí áàéãàà ãàçàðòàà óäààí õóãàöààíä îðøèí òîãòíîõ ÿâöäàà òóõàéí áàéãàà îð÷íûõîî íºõöºë áàéäàëòàé
õîëáîîòîéãîîð ºâºðìºö îíöëîã øèíæòýé áîëñîí áàéäàã . Èéì îíöëîã øèíæ á¿õèé õýñýã àãààðûã àãààðûí …………….ãýõ áà
òýð íü òóõàéí ãàçðûíõàà óóð àìüñãàë ÷óõàë íºëººëäºã.
à.àãààðûí îð÷èë á öóë
4. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëä :……………………………………………..öóëóóä íºëººëíº. ¯¿íä:
1. . ………………………… 2. . ………………………… 3. . ……………………..
5. Õ¿ñíýãòèéã ã¿éöýýæ íºõ.
Àãààðûí öóëóóä Àãààðûí öóëóóäûí îíöëîã øèíæ Àãààðûí öóëóóä íü òóõàéí ãàçðûí óóð
àìüñãàëä õýðõýí íºëººëäºã âý ?
6. Ǻâ õàðèóëòûã õàðãàëçóóë.
1. öèêëîí à .Òºâ人 èõ äàðàëòòàé öàãèéí ç¿¿íèé äàãóóõ ýðãýëò á¿õèé àãààðûí ìóæ
2.ýñðýã öèêëîí á. òºâ人 áàãà äàðàëòòàé öàãèéí ç¿¿íèé ýñðýã ýðãýëò á¿õèé àãààðûí ìóæ
7. ªìíºõ òåñòèéã àøèãëàí Óóð àìüñãàë öàã àãààðûí áàéäàë íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éë áîë äàðààõ ç¿éë¿¿ä þì.
Òýäãýýðèéã çóðàãààñ õàðæ íýðèéã íü ñîíãîí áè÷.
………………………………. ………………………………..
8. Õ¿ñíýãòèéã íºõºæ ã¿éöýý Ýíý ¿åä öàã àãààð ÿìàð áàéõ âý?
Óóð àìüñãàëûí áàéäàëä íºëººëºõ öèêëîí Ýñðýã öèêëîí
¿ç¿¿ëýõ íºëºº
Îíöëîã øèíæ
Öàã àãààðûí òºëºâ áàéäàë

13. Õóð òóíàäàñ
Àãààðûí ÿìàð õºäºë㺺í çîíõèëîõ âý
9.Àãààðûí öóëóóä áàéíãà íýã ãàçðàà îðøèí áàéæ ÷àäàõã¿é áà ñàëõèíû íºëººíººñ áîëæ áàéíãà í¿¿í øèëæèæ òóõàéí
ãàçðûíõàà цаг агаарт òîäîðõîé õýìæýýãýýð íºëººëäºã . Àãààðûí öóëóóäûí í¿¿í øèëæèõ ÿâöàä ¿¿ññýí øèëæèëòèéí
çààãèéã …..ãýíý . Òýð íü õýäýí àðâàí êì ¿ðãýëæèëäýã .
à.àãààðûí îð÷èë á öóë â. ñàëõè г. ôðîíò
10.Óóð àìüñãàë öàã àãààðûí òîäîðõîéëîãäîõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã íýðëýí áè÷.
1…………… 2………………. 3. ………………….
Хичээл № 15. Цаг агаарын байдлыг урьдчилан мэдэх нь:
1.Öàã àãààð óóð àìüñãàëûí óðüä÷èëàí ìýäýõ ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý ?
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
2. Öàã àãààðûí óðüä÷èëñàí ìýäýýíèé çóðãèéã ……………………………ãýäýã âý?
À.ñèíîïòèê çóðàã â. ãàçðûí çóðàã
3. Ìîíãîë÷óóä öàã àãààð óóð àìüñãàëûí óðüä÷èëàí ìýäýõ ÿìàð ìýäëýãòýé áàéñíûã óíøààä ÿðèëöàí õ¿ñíýãòèéã íºõºæ
áè÷.
Òýíãýð ñàéõàí áàéõ øèíæ¿¿ä Òýíãýð ìóóäàõ øèíæ¿¿ä
Хичээл № 16. Àãààðûí òåìïåðàòóð түүний õóâаàðиëàëò
1. Àãààðûí òåìïåðàòóð ãýäýã íü ……………. ……........... ………………… õýëíý.
Ò¿¿íèéã …………..õýìæèíý.
2.Àãààðûí òåìïåðàòóðûí õàëóóí õ¿éòíèéã ………………….. íýãæýýð èëýðõèéëíý. Орчин үед шинжлэх ухаан
àãààðûí òåìïåðàòóðûã ……………………………….., ……………………., ………………………… ãýñýí 3 ÿíçûí íýãæýýð
èëýðõèéëäýã áàéíà.
3. Àãààðûí òåìïåðàòóðûí õóâèàðëàëòàíä 1………………………………………
2………………………………………

14. 3………………………………………
4. ……………………………………çýðýã ç¿éë¿¿ä íºëººëíº.
4. …………………… ãýäýã áîë èæèë òåìïåðàòóðтай цэгүүдийг õîëáîñîí ìóðóé øóãàì þì .
5.Ìàíàé îðíû õàìãèéí õàëóóí ãàçàð áîë ………………………………………áºãººä ýíä …………0Ñ õ¿ðäýã áàéíà.
6.Õàðèí õàìãèéí õ¿éòýí íü ………………………….ä …………………0Ñ õýì õ¿ðäýã þì .
7. Õàðèí äýëõèéí õóóðàé ãàçðûí äóíäàæ äóëààí íü +14 õýì áàéäàã þì . Àãààðûí òåìïåðàòóð 100ì ºíäºðñºõ òóñàì ……..
õýìýýð áóóðäàã ç¿é òîãòîëòîéã ìýäíý.
8. Àãààðûí òåìïåðàòóðûí áàéäàë íü ÿëàíãóÿà …………………………., …………………, ……………… àæ àõóé ýðõëýõýä
ãîëëîí íºëººëäºã
9. Äàëàéí ò¿âøèí äýýð 0ì –ò àãààðûí òåìïåðàòóð 150 áàéñàí áîë 2000ì ºíäºðòýé óóëíû îðîéä õýäýí õýì áàéõ âý? (
Àãààðûí òåìïåðàòóð 100ì ºíäºðøèõ òóñàì 0.6 õýì-ð òåìïåðàòóð áóóðäàã ç¿é òîãòîëûã àøèãëàí áîä )
…………………………………………………………………………………………………………………………..
10 . Îíãîö 4500ì –í ºíäºðò íèñýæ áàéñàí áà íèñýõ ¿åä ãàçðûí ãàäàðãàä àãààðûí òåìïåðàòóð +180Ñ áàéñàí áîë îíãîöíû
ãàäàà õýäýí õýì áàéõ âý?
………………………………………………………………………………………………………………….
11. Óóëûí îðîéä +150Ñ áýëä íü +250Ñ áàéñàí áîë óóëûí ºíäºðèéã îë .
……………………………………………………………………………………………………………
Хичээл № 17. Àãààðûí äàðàëò ñàëõèíû ãîðèì
1. Àãààðûí áàãàíûí æèíã àãààðûí …………………ãýíý.
2.Àãààðûí äàðàëòûí çºðººíººñ …………………….¿¿ñíý. Ñàëõè ãýäýã íü àãààðûí ………..÷èãëýëèéí óðñãàë õºäºë㺺í
þì.
3. Ìàíàé Ìîíãîë îðîíä ãîëäóó …………….ç¿ãèéí ñàëõè çîíõèëäîã.
4. Ìîíãîë÷óóä ÿàãààä ãýðýý ºìíº ç¿ã ð¿¿ õàðóóëàí áàðüäàã âý? …………………………………………………
5. Õàâàð ìàíàé îðîíä ñàëõè èõòýé áàéäãèéí ó÷èð þó âý? …………………………………………………………….
6. Ìàíàé îðîíä ñàëõè ÿìàð ãàçðààð èõ áàéäàã âý?ÿàãààä ?………………………………………………….
7. Ìàíàé îðíû ñàëõèíû õàìãèéí èõ õóðä íü ………………..àéìàãò ……………..ì/ñåê õ¿ð÷ áàéñàí.
8. Ìàíàé îðíû ñàëõèíû õàìãèéí áàãà õóðä íü ………………..àéìàãò ……………..ì/ñåê õ¿ð÷ áàéñàí.
9. Ñàëõèíû àøèãòàé áà ñºðºã íºëººëëèéã õàðüöóóëàí ÿðèëö .
Àøèãòàé òàë Ѻðºã íºëºº
10.Схемийг гүйцээ
Ìîíãîë îðîíä çîíõèëîõ ñàëõèíû òºðë¿¿ä

15. 11. Àãààðûí äàðàëò 100ì ºíäºðøèõ òóñàì 10ìì-ð áóóðäàã ç¿é òîãòîëòîé . Ç¿é òîãòîëûã àøèãëàí äàðààõ áîäëîãûã áîä . (
Ãàçðûí ãàäàðãà äýýð àãààðûí äàðàëò (0ì-ò 760ìì áàéäàã . )
1. ãàçðûí ãàäàðãà äýýð àãààðûí äàðàëò 700ìì áàéñàí áîë 500ì –í ºíäºð ãàçàð àãààðûí äàðàëò õýäýí ìì áàéõ âý?
………………………………………………………………………………………………………………….
2. ãàçðûí ãàäàðãà äýýð àãààðûí äàðàëò 650ìì áàéñàí áîë 200ì , 100ì –í ºíäºðò àãààðûí äàðàëò ÿìàð áàéõ âý?
…………………………………………………………………………………………………………………
3. Дàëàéí ò¿âøèíººñ äýýø àãààðûí äàðàëòûã õýìæèõýä 600ìì áàéñàí áîë ýíý õ¿í õýäýí ì –í ºíäºðò çîãñîæ áàéñàí
âý?
12. Äàðààõ àíàãðàììûã çºâ ºã¿¿ëáýð áîëãî.
Ãîëìîí , íîîð , õý , àçãíûð , ñýð , òýñ , óðó , ìàñüëàãòàé. …………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………..
Хичээл № 18, Õóð òóíàäàñíû õóâаàðиëàëò
1.Àãààð äàõь ÷èéãèéí õýìæýý èõýññýíýýð õóð òóíàäàñ óíàíà. Ãàçàðò áóóæ áàéãàà á¿õ òºðëèéí ÷èéãèéã
……………….. ãýíý. Ò¿¿íèéã …….íýãæýýð èëýðõèéëíý.
2. Ìîíãîë îðîíä õóð òóíàäàñíû äóíäàæ õýìæýý íü æèëäýý ………………õ¿ðäýã.
3. Õóð òóíàäàñíû çóðàãíààñ äàðààõ àñóóäòàíä õàðèóë.
à Ìàíàé Ìîíãîë îðíû õàìãèéí èõ õóð òóíàäàñ õààãóóð àëü íóòãààð óíàäàã âý ? ÿàãààä?
………………………………………………………………………………………………………………………………
á. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû õàìãèéí áàãà õóð òóíàäàñ õààãóóð àëü íóòãààð óíàäàã âý? ÿàãààä?

16. ……………………………………………………………………………………………………………….
4.Àãààðò îëîí òºðëèéí ÷èéã áàéäàã .¯¿íèéã õýä õýäýí òºð뺺ð ÿëãàí íýðëýäýã ¯¿íèéã ñõåìýýð ã¿éöýýæ ¿ç¿¿ë
Àãààð äàõ ÷èéã ò¿¿íèé òºðºë
5. Äàðààõ òîìú¸îã òàéëáàðëà. Чү/ ×Á=X÷%
6.Ìîíãîë îðíû õóð òóíàäàñíû õóâèàðëàëòàíä :
À………………………… á…………………………. â………………………çýðýã ç¿éë¿¿ä íºëººëäºã.
7. Дараах дүгнэлтийг гүйцээн бич! Мàíàé îðîíä æèëä îðîõ õóð òóíàäàñíû 80 орчим хувь ньзун îðäîã. Эíý íü çóí
ìîíãîë îðîíä ………………….( öèêëîí , ýñðýã öèêëîí ) òîãòäîãтой холбоотой.
8. Õàðèí ºâºë ……………………..( öèêëîí , ýñðýã öèêëîí ) òîãòäîã ó÷èð òóíàäàñ áàãà унадаг. . Ýíý íü àãààðûí äàðàëò
èõñýæ àãààðûí óðóóäàõ õºäºë㺺í çîíõèëäîãòîé õîëáîîòîéãîîð öàñàí á¿ðõ¿¿ë íèìãýí òîãòäîã áàéíà.
9. Ìàíàé ìîíãîë îðíû õàìãèéí èõ õóð òóíàäàñ íü ………………àéìãèéí ……………ãàçàðò ………….ìì îðäîã .
10.Ìàíàé ìîíãîë îðíû õàìãèéí áàãà õóð òóíàäàñ íü ………………àéìãèéí ……………ãàçàðò ………….ìì îðäîã .
11. Õ¿ñíýãòýíä áàéãàà õóð òóíàäàñíû õýìæýýãýýð äèàãðàìì õèéæ ä¿ãíýëò áè÷.
¹ ñàðóóä I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
1 Öýöýðëýã 26ìì 31ìì 24ìì 18ìì 16ìì 23ìì 43ìì 42ìì 21ìì 16ìì 15ìì 21ìì
2 Õàíáîãä 10ìì 11ìì 13ìì 12ìì 10ìì 12.3ìì 13ìì 10ìì 0.8ìì 0.6ìì 0.2ìì 0.5ìì

17. 12.
Áèëãèéí òîîëîëîîð æèëä õýäýí óëèðàë áàéäàã âý? à 12 . á. 24 . â. 4 .
13. Óóð àìüñãàë íºëººëäºãã¿é ñàëáàð àëü íü âý?
À ãàçðûí ãàäàðãà
Á. Óñ ç¿é
Â. Õºðñ
Ã. Óðãàìàë
Ä. Àìüòíû àéìàã
Å. Ýðõëýõ àæ àõóé
¨ . Õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö
Хичээл № 19. Уур амьсгалын нөөц
1.Óóð àìüñãàë íü ãàçðûí ãàäàðãà , óñ ç¿é , õºðñ , óðãàìàë , àìüòíû àéìàã á¿ðýëäýí òîãòîõîä íºëººëºõººñ ãàäíà
………………………………………………ç¿éëä íºëººëäºã.
À àæ àõóé , õ¿í àìûí ñóóðüøèëä á. Íèéñëýë õîòîä
2.Ìîíãîë÷óóäûí í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóé ýðõëýäýã áàéñàí íü …………………….. íºõöºëòýé õîëáîîòîé áàéâ.
À óóð àìüñãàë â. Óóë íóðóó ñ. Íàð ñàð
3. Äàðààõ ñõåìèéã ã¿éöýý

18. Óóð àìüñãàëûí íºõöºëèéã àæ àõóéä íºëººëºõ
áàéäëààð íü:
4. ßìàð íºõöºë á¿õèé óóð àìüñãàëûí òîõèðîìæòîé óóð àìüñãàë ãýäãèéã íºõºæ áè÷.
Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð íü ………..Ñ
Æèëèéí äóíäàæ õóð òóíàäàñ íü …………ìì áàéâàë òîõèðîìæòîé óóð àìüñãàë ãýíý.
5. Ìàíàé îðíû îðøäîã ºðãºðºãèéã ñýð¿¿í ºðãºðºã ãýõ áà ýíý ºðãºðºãèéí õàìãèéí òîõèðîìæòîé óóð àìüñãàëûí
íºõöºë ãýäýã íü æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð íü ºâºë人 ………………., çóíäàà ………………õýì . ÷èéãèéí õýìæýý íü
……………% áàéâàë òîõèðîìæòîé óóð àìüñãàë ãýæ ¿çäýã.
6. Ǻâ òîõèðóóëàí õîëáî .
1. òîõèðîìæòîé óóð àìüñãàëòàé ãàçàð à .õ¿í àìûí íÿãòøèë áàãà
2.òîõèðîìæ ìóóòàé óóð àìüñãàëòàé ãàçàð á. õ¿í àìûí íÿãòøèë èõ
7. Ìàíàé îðíû õ¿í àìûí íÿãòøèë èõòýé ãàçàð áîë …………………………………..áà ýíä ìàíàé îðíû
õ¿í àìûí ………………% íü îðøèí ñóóäàã íü óóð àìüñãàëûí íºõöºëòýé õîëáîîòîé þì.
8. Ìàíàé Ìîíãîë îðîí íü …………ºâºëòýé , ……………, ……………… çóíòàé ó÷èð ……………….õóãàöààíä áîëîâñîðäîã
óðãàìàë òàðèàëàõàä òîõèðîìæòîé .
9.Õýäýí õýìýýñ äýýøõè òåìïåðàòóðûí íèéëáýðèéã àãðî óóð àìüñãàëûí íººö ãýõ âý?
À . 100 Ñ â. 200 Ñ ñ. 300 Ñ
10. Óóð àìüñãàëûí íºõöºëèéã òîäîðõîéëîõîä òåìïåðàòóðûí íèéëáýðýýñ ãàäíà ÷èéãèéí õàíãàìæ õàìãèéí ÷óõàë þì.
×èéãèéí õàíãàìæèéã ÷èéãèéí èòãýëö¿¿ð (K) –ð òîãòîîíî. Òýð íü Ê=Ð/Å òîìú¸îãîîð èëýðõèéëýãäýõ áà Ð-íü õóð
òóíàäàñíû õýìæýý , Å- óóðøèõ ÷àäâàð ãýñýí òîìú¸ãîîð èëýðõèéëýãäýíý. Ê ã ìýäñýíýýðýý àæ àõóé ýðõëýõ ÿëàíãóÿà
ãàçàð òàðèàëàí ýðõëýõýä õàìãèéí ÷óõàë ç¿éë áîëäîã.
Õýðâýý Ê=0.1 áàéâàë ……………………………………………………îð÷èí ,
Ê=0.8 áàéâàë ……………………………………………………îð÷èí ,
K=2.1áàéâàë ……………………………………………………îð÷èí ,ãýæ ¿çäýã .
Хичээл № 20.Уур амьсгалын өөрчлөлт, агаарын бохирдол
1.Ñ¿¿ëèéí ¿åä ÕÕ çóóíû óóð àìüñãàëûí äóëààðëàûí ãîë øàëòãààíûã íºõºæ áè÷.
1……………………………………………………………………………..
2. ………………………………………………………………………………
2. Õ¿ëýìæèéí õèé íü íàðíààñ èðýõ öàöðàãèéã äýëõèé ð¿¿ íýâòð¿¿ëäýã õèðíýý äýëõèéãýýñ àëäàõ öàöðàãèéã
…………………………………………….áàðüæ áàéäàãòàé õîëáîîòîéãîîð áèé áîëäîã.
3. Âåíèéí êîíâåíö , Ìîíðåàëûí õýëýëöýýð ÿàãààä áàéãóóëàãäñàí âý?

19. ……………………………………………………………………………………………………………………………….
4. Ìàíàé Ìîíãîë óëñ ÂÅÍÈÉÍ õýëýëöýýðò õýçýý ýëñýí îðñîí âý ?
À . 1996îí â. 2006 îí
5.Ìîíãîë îðíû ýêîñèñòåìä ìýäýãäýõ¿éö ººð÷ëºëò îðæ, ýíý íü öºëæèëò áàéãàëèéí ãàìøèãèéã äºâòºìæ , õºíººë èäýâõæèæ
, óñíû íººö , áèîëîãèéí òºðºë ç¿éë õîìñäîõ çýðýã íü ……………………….õîëáîîòîé þì.
à Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò â. Óóð àìüñãàë , öàã àãààð
Хичээл № 21.Давтлага
1. Áàãøààñ ºãºãäñºí àæëóóäûã õèéæ ã¿éöýòãý.
2. Ãàçàð ç¿éí òåñòèéí íîìíîîñ á¿ëýã ñýäâèéí òåñòèéã àæèëëà.
Хичээл №22.Ìîíãîë îðíû ãàäàðãûí óñ áà ãîë ìºðºí ãîë ìºðíèé àé ñàâ
1. Ñõåìèéã òàéëáàðëà………………………………………………………………………
Óñíû íººö
2.Ìàíàé îðîíä áàéíãûí óðñãàëòàé ………. Ãîë ìºðºí áàéäàã áà òýäãýýðèéí íèéò óðò íü ……………êì áîëíî.
3.Ìîíãîë îðíû ãîë ìºðäèéã : 1. …………………………………………………….
2. ……………………………………………………….
3. . …………………………………… ………………. гýñýí 3 àé ñàâä õóâààäàã.
4. Äàðààõ çóðàã äýýð ãîë ìºðäèéí àé ñàâûí õàãàëáàðûí òºâ öýãèéã òýìäýãëýí íýðèéã íü íºõºæ áè÷.
Ãîë ìºðäèéí àé ñàâûí õàãàëáàðûí çààã ãàçàð íü ……………………….àéìãèéí ………………………íóðóóíû
………………………………………………….óóë áîëíî.

20. 5.Ãîë ìºðäèéã àé ñàâòàé íü çºâ õàðãàëçóóëàí àíãèëàí õ¿ñíýãòèéã ã¿éöýýí áè÷èæ ãàçðûí çóðàãò çàà.
Õàðàà, Åðºº, Òóóë, Òàìèð , ×óëóóò , Öºõ , Ñýëýíãý , Èäýð , Çàâõàí , Ñîãîîò, Õóðèìò, Ýã , Øèøõýä , Áîãä , Áàéäðàã ,
Òààö , Ò¿éí , Òýñ , Áóëãàí, Õýðëýí , Õ¿íã¿é , Õàëõ ûí ãîë , Óëç , ¯åí÷ , Áîäîí÷ , Áàðõ , Õóðõ , Äýëãýð , Õàíóé , Õ¿í¿é ,
Îðõîí , øàðãàëæóóò,
Õîéä ìºñºí äàëàéí àé ñàâ Ãàäàãøàà óðñãàëã¿é àé ñàâ Íîìõîí äàëàéí àé ñàâ
6.Ãîë ìºðäèéí óñàа хурааж авах талбайг ……………………..ãýíý.
À Аé ñàâ á Хàãàëáàð â. Òýæýýë
7. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû ãîë ìºðä èõýíõäýý : à …………………………………………
á. …………………………………………….
Â. ……………………………………………..-ð òýæýýãääýã.
8. Ãîë ìөðäèéí òýæýýëä õàìðàãäàõã¿é ç¿éлийг äóãóéëíà óó ?
1. öàñíû óñ 2. Áîðîî 3. ̺ñºí ãîë 4. Ãàçàð äîîðõ óñ 5. Óñíû óóð
9.Äèàãðàììûã ã¿éöýýí õèéæ ä¿ãíýëò áè÷. Ãîë ìºðíèé òýæýýëèéí 40% ã ãàçðûí ã¿íèé óñ , 30% ã õóð òóíàäàñíû óñ ,
30% îð÷èìèéã áóñàä óñààð òýæýýãääýã áàéíà.
……………………………………………………………….
………………………………………………………………….
………………………………………………………………………
о

21. ……………………………………….
………………………………………
……………………………………………..
10. Ãîë ìºðäèéã áàéðëàë øèíæýýð íü òîõèðóóëàí çºâ õîëáî .
1. Õàíãàé íóðóóíààñ ýõ àâààä Àéðàã íóóðò öóòãàäàã
808 ì óðòòàé ãîë à Õýðëýí ãîë
2.Õºâñãºë íóóðààñ ýõ àâäàã öîðûí ãàíö ãîë á. ͺìðºãèéí ãîë
3. Õýíòèé íóðóóíààñ ýõ àâààä òàë ãàçðààð óðññààð
Äàëàé íóóðò öóòãàäàã ãîë â.Ýãèéí ãîë
4. Ìîíãîë îðíû õàìãèéí ç¿¿í õÿçãààðûí ãîë ä ×îíî Õàðàéõûí ãîë
5. Íýã íóóðààñ ýõ àâààä íºãºº íóóðò öóòãàäàã ãîë å . Çàâõàí ãîë
11. Äàðààõ õîòóóäûí îð÷ìîîð ÿìàð ãîëóóä óðñäàãèéã ãàçðûí çóðãààñ íºõºæ áè÷ .
1. Óëààíáààòàð õîò…………………………………………………
2. Ñ¿õáààòàð õîò ………………………………………………..
3. Áàãàíóóð õîò ……………………………………………………
4. Õîâä õîò ………………………………………………………..
5. ̺ðºí õîò ………………………………………………………..
6. Äàðõàí õîò ……………………………………………………
12. Äàðààõ äèàãðàììûã òàéëáàðëàí ä¿ãíýëò áè÷
Хичээл №23. Íóóð íàìàã

22. 1. Ìàíàé Ìîíãîë îðîí ………………..îð÷èì íóóðòàé .
2. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû íóóðóóäûí íèéò òàëáàé íü …………..êì áîëîõ áà òýð íü ìàíàé íèéò íóòàã äýâñãýðèéí 1 % òàé
òýíöäýã áàéíà.
3.Íóóðóóäûã õîòãîðûíõ íü ãàðàë ¿¿ñëýýð þó ãýæ àíãèëäàã òèéì ãàðàëòàé ÿìàð íóóðóóä áàéäãèéã ñõåìýýð
ã¿éöýýæ òýäãýýðèéã ãàçðûí çóðàãò çàà.
Íóóðóóäûã õîòãîðûíõ íü ãàðàë ¿¿ñëýýð íü
4.Äаðааõ çóðãèéã àæèãëàí òóõàéí íууð íü ÿìàð ãîðèìòîé áîëîõûã òàéëáàðëà.
Ýã
Ýíý ÿìàð ãîðèìòîé íóóð âý?.......................... ……………………………….
5.Íóóðóóä ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý? Íóóðûã þóíä àøèãëàæ áîëîõ âý?
1. …………………………………………………
2. ………………………………………………………
3. ………………………………………………………………..
6. Ãàçðûí çóðàã àøèãëàí äàðààõ íóóðóóä íü àëü àéìàãò îðøèæ áàéãààã íºõºæ áè÷èæ ä¿ãíýëò õèé .
1. Óâñ-- …………………………… 6. Áóéð - ………………………………
2. Òààöûí öàãààí íóóð ……………………………. 7. Óëààí ……………………………….
3. Àéðàã …………………………….. 8. Õàð –Óñ …………………………
4. Õÿðãàñ …………………………….. 9.Òîëáî …………………………….
5. Õîòîí ………………………….. 10. Äàÿí ……………………………
11. ßõü ……………………… 12.Òýðõèéí öàãààí íóóð …………………….
7. Ìàíàé Ìîíãîë îðíû ãîë ìºðºí , íóóðóóäûí õàìãèéí õàìãèéí ... ã¿éöýýæ áè÷.

23. 1……………………ãîë ……………… 2. …………………………………..ãîë ……………………
3.…………………ãîë …………………… 4……………………………….ãîë …………………………
5………………… íóóð ………………………. 6. …………………….íóóð ……………………………
7. ………………….íóóð ……………………….. 8. ………………………..íóóð ……………………….
Хичээл № 24.Ãàçðûí ã¿íèé óñ áà ̺íõ öàñ ìºñºí ãîë îëîí æèëèéí öýâäýã .
1. Ìîíãîë îðîíä íèéò ……………ìºñºí ãîë áàéäàã. Ò¿¿íèé èõýíõ íü ……….ì –ñ äýýø îðøäîã .
2. Ìàíàé îðíû ìºñºí ãîëûí èõýíõ íü íóòãèéí ……………..õýñãýýð òàðõñàí áàéäàã íü :
1. …………………………………………….
2. …………………………………………..çýðýãòýé õîëáîîòîé þì .
3. Ìàíàé îðíû õàìãèéí òîì ìºñºí ãîë áîë …………………………………………… áºãººä ò¿¿íèé íèéò óðò íü ………….. êì áîëíî .
4.Çóí ÷ ãýñäýãã¿é ул õºðñ ÷óëóóëãèéã ………………………………………………………………..ãýíý.
5 Ìàíàé Ìîíãîë îðíû îëîí æèëèéí öýâäýã íü õàðèëöàí àäèëã¿é ã¿íä , õàðèëöàí àäèëã¿é õýìæýýãýýð òàðõñàí áàéäàã áà
íèéò íóòãèéí ……………………% ä îëîí æèëèéí öýâäýã òàðõñàí .
6. Ǻâ õàðãàëçóóë . Îëîí æèëèéí öýâäýã íü :
1. Õàíãàé Õýíòèéí óóëñàä à 1000ì
2. Äîðíîäûí òàëààð á 50-80ì
3. ªíäºð óóëñààð â. 5-15 ì çóçààíòàéãààð òàðõñàí áàéäàã .
7. Îëîí æèëèéí öýâäýãèéí
Олон жилийн цэвдэгийн ашигтай ба сөрөг
àøèãòàé áà ñºðºã íºëººã нөлөөг ялган бичих
ÿëãàí áè÷.
8.Ãàçðûí ã¿íä îðøèõ óñ íü òóõàéí ãàçðûíõàà …………….. øèíæ íàéðëàãàíààñ õàìààðäàã .
À óñíû á. Õºðñíèé
9.Ãàçðûí ã¿íèé óñûã …………………..:, …………………………..:, ……………………. гýæ ангилдаг.
10. Ðàøààí ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý ? ……………………………………………………………………………….
11. Äàðààõ ãîë ãàçðóóäûã çºâ õàðãàëçóóëæ ãàçðûí çóðàãò çààæ òîãòîîí öýýæèë àâ
1. Øàðãàëæóóò à Äýëõèéí Óñ õàãàëáàðûí òºâ öýã
2. Öîãò÷àíäìàíü óóë á . Äýëõèéí ýëñýí òàðàìöàã ãîâü öºëèéí õîéä õÿçãààð
3. Áººðºãäºëèéí ýëñ â. . Äýëõèéí èõ äàðàëòûí òºâ

24. 4.Óâñ àéìàã ã Äýëõèéí ìºíõ öýâäýãèéí ºìíºä õèë
Хичээл № 25. Усны ашиглалт хамгаалалт áà Ðàìñàðûí êîíâåíö
1.Ìàíàé óëñ ………îíä Óñ ÷èéã , íàìãàðõàã ãàçðûí òóõàé Ðàìñàðûí êîíâåíöèä íýãäýí îðñîí þì.
2. Ìîíãîë óëñûí 630580 ãà òàëáàé á¿õèé ………….ãàçðûã îëîí óëñûí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé óñ ÷èéã , íàìãàðõàã ãàçàð
õýìýýí òîäîðõîéëñîí .
3. Îëîí óëñûí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé óñ ÷èéã , íàìãàðõàã ãàçàð õýìýýí òîäîðõîéëñîí ãàçðóóäûã íýðëýí õ¿ñíýãòèéã íºõºæ
áè÷. ¯¿íä:
¹ Îëîí óëñûí à÷ õîëáîãäîë á¿õèé óñ ÷èéã , íàìãàðõàã ãàçðóóä
1
2
3
4
5
6
Õè÷ýýë ¹ 26. Õºðñ ò¿¿íèé õýâ øèíæ õºðñèéã õàéðëàí õàìãààëàõ íü
1.Ñõåìèéã ã¿éöýý!
Ãàçðûí ãàäàðãûí ºíãºí õýñãèéí óðãàìàëä øààðäëàãàòàé øèì
òýæýýëèéí áîäèñ àãóóëñàí ñýâñãýð õóðäñûã .................ãýíý.
Õºðñèéã á¿òöýýð íü àíãèëàõ íü
2. Õºðñ ãýæ þó âý? …………………………………………………………………………………………………….
3.Õºðñ á¿ðýëäýí òîãòîõä íºëººëäºã õàìãèéí ãîë õ¿÷èí ç¿éëèéã ñîíãî!
À. Ãàçðûí ãàäàðãà Á. Óñàí õàíãàìæ Â. Óóð àìüñãàë
4.Ìàíàé îðîíä ÿìàð õýâ øèíæèéí õºðñ õàìãèéí èõ òàðõñàí áàéäàã âý?
À. Ãîâèéí áîð Á. Öºëèéí ãºëòãºíºò ñààðàë Â. Õýýðèéí áà õóóðàé õýýðèéí
5. Ìîíãîë îðíû õºðñíèé òàðõàëòûí õ¿ñíýãòèéã ã¿éöýý!
¹ Õºðñ Ýçëýõ õóâü Òàðõàëò
1 ªíäºð óóëûí 6.9%
2 Îé, òàéãûí 8.9%
3 Õýýðèéí áà õóóðàé õýýðèéí 46.3%
4 Çàðèìäàã öºëèéí 17.3%
5 Öºëèéí 11.4%
6 Íóãà íàìãèéí 2.3%
7 Ãîëûí òàòìûí 2.0%
8 Õóæèð ìàðç, ìàðàà 1.7%

25. 9 Ýëñ 1.8%
10 Õàä àñãà, ìºíõ öàñ 0.6%
11 Íóóð 1.0%
Ä¿í 100%
6.Õºðñºíä õ¿í òºðºëõòíèé õîîë òýæýýëèéí õýäýí õóâèéãóðãóóëàí ãàðãàäàã á¿òýýãäýõ¿¿í ýçýëäýã âý?
À. 84% Á. 88% Â. 90%
7.Õºðñíèé ýâäðýëèéã àíãèëñàí ñõåìèéã ã¿éöýý
Õºðñíèé ýâðýëèéã àíãèëàõ íü
8.Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Õºðñíèé ýâäðýë áà áîõèðäîë, áýë÷ýýðèéí òàëõàãäàë, óðãàìëûí íºìðºãèéí áàãàñàëò, îéí
òàëáàéí áàãàñàëò, óóð àìüñãàëûí õóóðàéøèëò, àãðîòåõíèêèéí áóðóó ¿éë àæèëëàãàà, ñàëõèíû ¿éë àæèëëàãàà
çýðãýýñ õºðñíèé ¿ðæèë øèì àëäàãäàõûã ………………….ãýíý.
À. Áîõèðäîë Á. Ýâäðýë Â. Öºëæèëò
9. Òîäîðõîéëîëòûã ã¿éöýý! Õèìèéí õîðò íýãäë¿¿ä, õîã õàÿãäëààñ áîëæ õºðñºí äýõ îðãàíèçìóóä ìºõºæ, õºðñíèé
ººðèé㺺 öýâýðø¿¿ëýõ ÷àäâàð àëäàãäàõûã õºðñíèé …………………………ãýíý.
À. Áîõèðäîë Á. Ýâäðýë Â. Öºëæèëò
10.Ñõåìèéã ã¿éöýý !
Õºðñèéã
õàìãààëàõ
àðãà çàì
11.Ñõåìèéã ã¿éöýý!6.4çóðãèéí ñõåì????????????????????????????
Õè÷ýýë ¹ 27. Óðãàìàë, àìüòíû àéìàã
1.Ä¿ãíýëòèéã ã¿éöýýæ áè÷!
Àëèâàà íóòãèéí áàéãàëèéí ………………áàéäëûã ãîë òºëºâ óðãàìàë, àìüòàí íü èëòãýí õàðóóëäàã.
À. Òºðõ Á. ͺõöºë Â. Òóñãàë
2. Ä¿ãíýëòèéã ã¿éöýýæ áè÷
Áàéãàëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã îëîí ÿíç áàéäàã ÷ “Í¿äýíä õàðàãäàæ, ãàðò áàðèãääàã íü óðãàìàë, àìüòàí áóþó
……………………….þì.
À. Òºðõ Á. Àìüä áàéãàëü Â. Òóñãàë

26. 3.Ä¿ãíýëòèéã ã¿éöýýæ áè÷!
Óðãàìëûí á¿ðõýâ÷ íü áàéãàëèéí á¿ðýëäýõ¿¿í õýñã¿¿äèéí õàðèëöàí õîëáîîíû ………………...íü áîëäîã ó÷ðààñ “òàéãà,
ìºíõ íîãîîí îé, õýýð òàë” ãýõ÷ëýí ÿëãàí íýðëýäýã.
À. Òºðõ Á. Àìüä áàéãàëü Â. Òóñãàë
4.Ìàíàé îðîíä õè÷íýýí ç¿éëèéí óðãàìàë óðãàäàã âý?
À. 3000 îð÷èì ç¿éë Á.3500 îð÷èì ç¿éë Â.4000 îð÷èì ç¿éë
5.Ìîíãîë îðíû àìüòíû àéìãèéí íººöèéã çºâ òîõèðóóë
1.Õºõòºí а. 400 ãàðóé ç¿éë А. 1а, 2б, 3в,4г
2.Øóâóó б. 80-аад ç¿éë Б. 1б, 2в, 3г, 4а
3.Çàãàñ в. 30 îð÷èì ç¿éë В. 1в, 2г, 3а, 4в
4.Õî¸ð íóòàãòàí г. 140 ç¿éë Г. 1г, 2а, 3б, 4в
6.Ìàíàé îðíû òºâ õýñãýýð áàéðëàñàí áýë÷ýýðèéí òàëáàé ÿìàð õýìæýýòýé áîëîõûã ñîíãî !
À. 1,4сая км2 Á. 1,2сая км2 Â.1,3сая км2
7. Îéí îíöãîé íýã òºðºë íü ãîâüä óðãøàìäàã ..………..þì. Ò¿¿íèéã ò¿ëøèíä èõ õýðýãëýñíýýñ óñòàõ àþóë í¿¿ðëýýä áàéíà.
À. Óëèàñ Á. Õàð ìîä Â.Çàã
8.Îéí íººö óñòàõ àþóëä õ¿ðãýæ áóé õ¿÷èí ç¿éë¿¿äèéã æàãñààí áè÷
1………………… 2……................3……………………4…………………..
9.Ñ¿¿ëèéí ¿åä óðãàìëûí òºðºë ç¿éëä ÿìà𠺺ð÷ëºëò îðæ áàéíà âý? ÿàãààä ………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………10 Ìàíàé îðîí 1992 îíä Áðàçèëèéí Ðèî-Äå-Æàíåéðî
õîòíîî õóðàëäñàí ͯÁ-ûí äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ áàòàëñàí “Áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûí òóõàé” êîíâåíöèä õýçýý
íýãäýí îðñîí áý?
À. 1992 îíä Á. 1993 îíä Â. 1994 îíä
11. Ìàíàé îðíû õýäýí ç¿éëèéí óðãàìëûã “Óðãàìëûí òóõàé” õóóëèàð òóñãàé õàìãààëàëòàíä àâñàí áý?
À. 130 ç¿éë Á.132 ç¿éë Â.133 ç¿éë
12.Àí àìüòäûí íººöººð íü õýðõýí àíãèëäàã âý?
Àí àìüòäûã íººöººð íü àíãèëàõ íü
13. Íýí õîâîð 26 àìüòäûí íýðèéã áè÷èí òîãòîî!.............................................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………
Äààëãàâàð Òåñòèéí íîìíû ??????????????? õóóäñíû á¿ëýã ñýäâèéí òåñòèéã àæèëëàí øàëãàëòàíä áýëòãýýðýé!
Õè÷ýýë ¹ 28. Áàéãàëèéí á¿ñ á¿ñë¿¿ð

27. 1.Ñóðàõ áè÷ãèéí çóðàã 7.1-ûã àøèãëàã äàðààõ õ¿ñíýãòèéã íºõºæ õèé !
¹1 Áàéãàëèéí á¿ñ 7-ð ñàðûí äóíäàæ Õóð òóíàäàñ Óóðøèõ Õºðñíèé õýâ ßëçìàãèéí
òåìïåðàòóð ÷àäâàð øèíæ õýìæýý
2 Òóíäðûí á¿ñ
3 Îéò òóíäðûí á¿ñ
4 ªðãºí íàâ÷èò îéí á¿ñ
5 Îéí á¿ñ
6 Îéò õýýðèéí á¿ñ
7 Õýýðèéí á¿ñ
8 Ãîâèéí á¿ñ
9 Öºëèéí á¿ñ
Õè÷ýýë ¹ 29. Áàéãàëèéí á¿ñ á¿ñë¿¿ðèéí õàðüöóóëñàí õ¿ñíýãò õèé! 1.
¹ Àñóóëò Îéò õýýðèéí á¿ñ Õýýðèéí á¿ñ
1 Áàéðëàë
2 Óóð àìüñãàë
3 Ãàäàðãûí óñ

28. 4 Õºðñ
5 Óðãàìàë
6 Àìüòíû àéìàã
7 Àæ àõóéí
àøèãëàëò
Õè÷ýýë ¹ 30. 31. Áàéãàëèéí á¿ñ á¿ñë¿¿ðèéí õàðüöóóëñàí õ¿ñíýãò õèé! 1.
¹ Àñóóëò Ãîâèéí á¿ñ Öºëèéí á¿ñ ªíäºð óóëûí áîñîî á¿ñë¿¿ð
1 Áàéðëàë
2 Óóð àìüñãàë
3 Ãàäàðãûí óñ
4 Õºðñ
5 Óðãàìàë

29. 6 Àìüòíû àéìàã
7 Àæ àõóéí
àøèãëàëò
2.Äàðààõ òåñòèéã íºõºæ áè÷! ”……..”ãýäýã ¿ã ìîíãîë õýëíýý “Õ¿í àìüòàíã¿é çýë¿¿ä ãàçàð” ãýñýí óòãàòàé áîëîâ÷
ãàçàðç¿éí óõààíä õ¿í àìüòàíã¿éãýýñ ãàäíà áàéãàëèéí íºõöºëèéí õóâüä õóóðàé , õýò õàëóóí õ¿éòýí áàéäàã ãàçðûã
èëýðõèéëäýã óõàãäàõóóí áîëæýý.
3. ͺõºæ áè÷! “Ìîíãîëä àëäàðòàé 33 ãâü áèé”ãýñýí ÿðèà áàéäàã áîäîâ÷ ãîâü íýðòýé ……….ãàçàð áàéäàã áºãººä ìºí
“õºíäèéí”, “õîîëîé”ãýñýí íýðòýé ãàçðóóä ÷ ãîâü öºëèéí òºðõèéã èëýðõèéëäýã.
À. 350èàä Á. 360-ààä Â. 370-ààä
4.Ìàíàé îðíû ºíäºð óóëñààð ¿¿ññýí áîñîî á¿ñë¿¿ð¿¿äûí ÿëãààã õàðüöóóë!
¹ Áîñîî á¿ñë¿¿ð¿¿ä Îðøèõ ºíäºð Óóð àìüñãàë Áàéãàëèéí îíöëîã
1 ̺íõ öàñíû á¿ñë¿¿ð Òàãèéí á¿ñë¿¿ðýýñ VII ñàðä 00 –ààñ áàãà
äýýø
2 Òàãèéí á¿ñë¿¿ð 3000 ì-ýýñ äýýø Æèëèéí äóíäàæ Ò0_80, VII
ñàðä 80 –ààñ áàãà, æèëä
500 ìì-ýýñ èõ õóð òóíàäàñ
îðíî.
3 Òàéãûí á¿ñë¿¿ð 1800-2300 ì VII ñàðä äóíäæààð +120
*ààñ áàãà, òóíàäàñ íü
400-500ìì
Äààëãàâàð: Õîíãîðûí áà Áººðºã äýëèéí ýëñíèé òóõàé óíøèæ òýìäýãëýýðýé
Õè÷ýýë ¹32.Áàéãàëü õàìãààëàõ àðãà çàìóóä
1.Ìîíãîë÷óóäûí áàéãàëü õàìãààëæ èðñýí óëàìæëàëóóäûã æàãñààí áè÷!
1………………………………………………..2…………………………………………………………….
3………………………………………………..4……………………………………………………………
2.Ìîíãîë îðîíä “Èõ òàõèëãàò ÿìàð ÿìàð óóë áàéäàã âý? æàãñààí áè÷!
1…………………………………………………2…………………………………………………………….
3…………………………………………………4……………………………………………………………..
5…………………………………………………6……………………………………………………………...
3.Äýëõèéí õàìãèéí àíõíû äàðõàí öààçòàé ãàçàð áîëîõ Áîãä õàí óóëûã õýçýý õàìãààëàëòàíä àâñàí áý?
À. 1774 îíä Á. 1776 îíä Â.1778 îíä
4.ÓÈÕ 1994 îíä áàòàëñàí “Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí òóõàé õóóëèàð” ìàíàé óëñ ÒÕÃÍ-àà õýä àíãèëñàí
áý?
À. 3 Á. 4 Â. 5
5. Òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòãèéí ñõåìèéã ã¿éöýýæ õèé !
Ìîíãîë óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòòàé-61 ãàçàð -21832321 ãà

30. Äàðõàí ãàçàð Áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàð Áàéãàëèéí íººö ãàçàð Áàéãàëèéí äóðñãàëò
ãàçàð
10544529 ãà-12 õýñýã 9229805 ãà-22 õýñýã 1956264 ãà-19 õýñýã 101723 ãà -8 õýñýã íóòàã
íóòàã õàìðàãääàã. ãàçàð õàìðàãäàíà. íóòàã õàìðàãäàíà. õàìðàãäàíà.
Õè÷ýýë ¹ 33 Îëîí óëñûí áàéãàëü õàìãààëàë
1.Ìàíàé îðíîîñ Îëîí óëñûí øèì ìàíäëûí íººö ãàçàðò á¿ðòãýãäñýí 6 ãàçðûí íýðèéã áè÷èæ ãàçðûí çóðàã äýýð çàà!
1……………………………………………….2………………………………………………….
3……………………………………………….4……………………………………………………...
5……………………………………………….6……………………………………………………….
2.Ìîíãîë îðíîîñ îëîí óëñûí óñíû øóâóóä íàìãàðõàã ãàçðûã õàìãààëàõ “Ðàìñàðûí êîíâåíöèéí” õàìãààëàëòàíä îðñîí
ãàçðóóäûí áè÷ !
1…………………………………………………….2…………………………………………………………
3…………………………………………………….4……………………………………………………….
6…………………………………………………….5…………………………………………………………
7…………………………………………………….8………………………………………………………..
9……………………………………………………10……………………………………………………….
11………………………………………………………………………………………………………………
3.Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãààñ íýí òýðã¿¿íä õàìãààëàõ øààðëàãàòàé õýäýí ãàçàð áàéäãààñ Ìîíãîë îðîíä õýä
áàéäàã âý?
À. 1 Á. 2 Â. 3
4. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãààñ õìàãààëàëòàíä àâñàí Ìîíãîë îðíû 2 ýêîá¿ñèéí îíöëîãèéã çºâ õàðãàëçóóë!

31. 1.Àëòàé Ñî¸íû ýêîá¿ñ à.Åâðàçèéí áàéãàëèéí öºì ãýæ íýðëýãääýã ýíý íóòãèéí áàéãàëèéí îíöëîã íü
ò¿¿íèéã õàìãààëàõ ¿íäýñëýë áîëäîã.
2.Ìîíãîë äàãóóðûí ýêîá¿ñ á.Îðîñ, Ìîíãîë, Õÿòàä 3 óëñûí õàìãààëàëòòàé íóòãóóäûã õàìòàä íü
õàìãààëëàòàíä àâñàí íý õîâîð óðãàìàë àìüòàí èõòýéãýýñ ãàäíà öàãààí
çýýðèéí ãîë íóòàã
À. 1à.2á Á. 1á.2à
Ãýðèéí äààãàâàðò Ãîâèéí èõ äàðõàí ãàçàð, Àëòàé Òàâàíáîãäûí áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí òóõàé óíøèí äàðààõ
òåñò¿¿äèéã àæèëëààðàé!
1.Ãîâèéí èõ äàðõàí ãàçðûí õýçýý õàìãààëàëòàíä àâñàí áý?
À. 1975 îíä Á. 1976 îíä Â. 1977 îíä
2. Õàðèóëòûã íºõºæ ã¿éöýý! Ãîâèéí èõ äàðõàí ãàçàð …….., ……….. ãýñýí 2 õýñãýýñ á¿ðäýíý.
3. Ãîâèéí èõ äàðõàí ãàçàðò ÿìàð õîâîð óðãàìàë àìüòàí áàéäàã âý?..................................................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
4.Àëòàé Òàâàíáîãäûí áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàðò ÿìàð ÿìàð ãàçàð õàìðàãäàõ âý?............................................
……………………………………………………………………………………………………………………………
5. Àëòàé Òàâàíáîãäûí áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçàðò ÿìàð õîâîð óðãàìàë àìüòàí áàéäàã âý?.................................
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
Õè÷ýýë ¹ 34.Áàéãàëü àøèãëàëò õàìãààëàëò
1.Áàéãàëèéí íººöèéí võåìèéã ã¿éöýý !
Áàéãàëèéí íººö
ͺõºí òºëæäºã ͺõºí òºëæäºãã¿é Øàâàõãäàøã¿é
2. Õàðèóëòûã çºâ õàðãàëçóóë!
1.Áàéãàëèéí íºõöºë à.Ãàçðûí õýâëèéí áàÿëàã, õºðñ, óðãàìàë, àìüòàí, óñ áà ýðäýñ àøèãò ìàëòìàë
2.Áàéãàëèéí íººö á.Ãàçðûí ºíäºð íàì, àãààðûí äàðàëò, ÷èéãøèëò, äóëààí, õ¿éòýí
À. 1à.2á. Á.1á.2à.
3.Ä¿ãíýëòèéã ã¿éöýý ! Áàéãàëèéí íºõöºë, íººö áà õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí õàìààðëûã ñóäàëäàã ……………………..ãýäýã
ñàëáàð óõààí áèé áîëæýý.
4. Áàéãàëü àøèãëàëòûí ñõåìèéã ã¿éöýýí õèé !?????????????????????????????????
Õè÷ýýë ¹ 35 . Äàñãàë äàäëàãà àæèë
1.Á¿òýí æèëèéí òóðøèä þó ¿çñýíýý äàðààõ àñóóëòàíä õàðèóëàí ÿðèëöàæ ä¿ãíýëò õèé .
À. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí ãàçàð ç¿éí áàéðëàë ò¿¿íèé îíöëîã áàéäàë .
Á. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí ãàäàðãûí åðºíõèé øèíæ áàéäàë , óóë, òàë ãàçðóóä àæ àõóéí à÷ õîëáîãäîë
Â. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí óóð àìüñãàë ò¿¿íä íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä àãààðûí òåìïåðàòóð , õóð òóíàäàñ , ñàëõèíû ÷èã
ãîðèì

32. Ã. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí ãàçðûí ãàäàðãûí áà ãàçàð äîðõ óñ ò¿¿íèé àøèãëàëò õàìãààëàë
Ä. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí áàéãàëèéí òºðõ áàéäàë
Å. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí áàéãàëèéí á¿ñ á¿ñë¿¿ð òýäãýýðèéí îíöëîã
¨. Ìàíàé Ìîíãîë óëñûí áàéãàëèéí àøèãëàë, õàìãààëàë ÒÕÃÍ-ä .