1. Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Από τη Γεωργία
Ζαχαροπούλου

2. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ
ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ
ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ

3. Η διάλυση του δυτικού τμήματος
της αυτοκρατορίας.
395 μ. Χ: διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας
σε Ανατολική (Βυζάντιο) και Δυτική (Ρώμη).
Τα γερμανικά φύλα και οι Ούννοι (ασιατικός λαός)
επιτίθενται και στα δύο τμήματα της
Αυτοκρατορίας τον 4ο
και 5ο
αιώνα. (Μεγάλη
μετανάστευση των λαών).
Οι Βυζαντινοί τους αντιμετωπίζουν επιτυχώς.
Οι Δυτικοί δεν μπορούν να τους απωθήσουν.
476 μ. Χ: το δυτικό ρωμαϊκό κράτος διαλύεται κι
έτσι μένει μόνο το ανατολικό. Από εδώ και στο
εξής μιλάμε για «βυζαντινή αυτοκρατορία».

4. Γερμανικά ή βαρβαρικά βασίλεια
στη Δύση
Οστρογοτθικό
Βησιγοτθικό
Φραγκικό
Βουργουνδικό
Βανδαλικό
Σαξονικό
Σουηβικό
Βασκικό

5. Ούννοι
Οι Ούννοι απωθούνται και
διασκορπίζονται κι έτσι μόνο οι
Γερμανοί εγκαθίστανται στη Δύση.

6. Οστρογοτθικό Βασίλειο
Ηγέτης: Θευδέριχος Α΄.
Συνεργασία του Θευδέριχου με τον
βυζαντινό αυτοκράτορα.
Θάνατος Θευδέριχου. Παύση της
συνεργασίας.
Κατάκτηση του οστρογοτθικού
βασιλείου από τον Ιουστινιανό το 535
– 554 μ. Χ.

7. Βησιγοτθικό Βασίλειο
Ηγέτης: Αλάριχος.
410: κατάληψη Ρώμης από τον
Αλάριχο.
Εγκατάσταση στην Ισπανία.
Αξιόλογος πολιτισμός.
Κατάληψη βασιλείου από τους
μουσουλμάνους του Μαρόκου το 711
μ. Χ.

8. Βουργουνδικό Βασίλειο
Κατακτήθηκε από τους Φράγκους το
534.

9. Βανδαλικό βασίλειο
Κατακτήθηκε από τους Βυζαντινούς
το 534 μ. Χ

10. Σαξονικό Βασίλειο
Περιορίζεται στην Αγγλία

11. Σουηβικό Βασίλειο
Κατακτήθηκε από τους Βησιγότθους
το 585 μ. Χ

12. Βασκικό κράτος
Κατακτήθηκε σταδιακά από τους
Βησιγότθους και τους Φράγκους

13. Φραγκικό Βασίλειο
2 σημαντικές δυναστείες:
Α) Μεροβίγγειοι (481-751)
Ιδρυτής: Χλωδοβίκος
Β) Καρολίδες (751-843)
Ιδρυτής: Πιπίνος ο Βραχύς

14. Α) Μεροβίγγειοι
Σημαντική επέκταση του κράτους (από τον
Ρήνο έως τα Πυρηναία).
Επίσημος εκχριστιανισμός των βαρβάρων
με τη βάφτιση του Χλωδοβίκου.
Συνεργασία κράτους-εκκλησίας.
Θάνατος Χλωδοβίκου – αντιθέσεις
διαδόχων – δύναμη αριστοκρατών.
Κάρολος Μαρτέλλος: αξιωματούχος που
απέκτησε μεγάλη δύναμη. Διώχνει τους
Άραβες από το Πουατιέ το 732 μ. Χ.

15. Β) Καρολίδες
Πιπίνος ο Βραχύς: γιος του
Κάρολου Μαρτέλλου. Ανατρέπει τον
μεροβίγγειο βασιλιά και δημιουργεί
νέα δυναστεία το 751 μ.Χ.
Ίδρυση του παπικού κράτους επί
Καρολιδών με την παραχώρηση του
δουκάτου της Ραβέννας στον πάπα
από τον Πιπίνο τον Βραχύ.

16. Καρλομάγνος
Στόχος Καρλομάγνου:
Επέκταση του φραγκικού βασιλείου και
δημιουργία ενιαίου χριστιανικού κράτους.
Έδρα: Αίξ – Λα Σαπέλ.
Διοικητική και πολιτική οργάνωση σύμφωνα
με τη ρωμαϊκή παράδοση και τα γερμανικά
έθιμα.
Οικονομική ανάπτυξη, αναθέρμανση
εμπορίου και γεωργίας.

17. Η στέψη του Καρλομάγνου
Η στέψη του Καρλομάγνου
ως αυτοκράτορα του
Ρωμαϊκού κράτους από
τον πάπα τα Χριστούγεννα
του 800 μ. Χ στο ναό του
Αγίου Πέτρου.
Β΄στέψη του Καρλομάγνου
το 802 μ. Χ στο Άαχεν,
όπου πήρε το στέμμα από
έναν κληρικό και το
τοποθέτησε ο ίδιος στο
κεφάλι του θέλοντας να
δείξει ότι έλαβε την
αυτοκρατορική εξουσία
απευθείας από τον Θεό κι
όχι διαμέσου του πάπα.

18. Διαμάχη Βυζαντίου – Δύσης για τη
στέψη του Καρλομάγνου
Οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τη στέψη ως
σφετερισμό των νόμιμων δικαιωμάτων του
βυζαντινού αυτοκράτορα, ο οποίος ήταν ο
μόνος κληρονόμος της Ρωμαϊκής
Αυτοκρατορίας.
Συμβιβασμός το 815, αφού ο Καρλομάγνος
περιορίστηκε στον τίτλο του αυτοκράτορα,
αλλά όχι του ρωμαϊκού κράτους.

19. Καρολίδεια Αναγέννηση
Άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών.
Για την οργάνωση του κράτους
απαραίτητοι οι γραφείς, οι αντιγραφείς, οι
δάσκαλοι. Απαραίτητη η μόρφωση. Φορείς
μεταλαδάμπευσης της μόρφωσης οι
κληρικοί – προσπάθεια για την άνοδο του
μορφωτικού επιπέδου των κληρικών.
Για τη μόρφωση των κληρικών έρχονται
λόγιοι από το εξωτερικό (Ιρλανδία, Αγγλία).
Σημαντικότατος λόγιος ο Αλκουίνος.
Διδάσκει στην Ανακτορική Ακαδημία, όπου
σπουδάζουν οι κληρικοί.

20. Ανακτορική Ακαδημία:
• Αντιγραφή βιβλίων
• Καθιέρωση της καρολίδειας γραφής
(ευανάγνωστα πεζά γράμματα).
Σχολεία στα μοναστήρια:
• Γραφή – ανάγνωση
• Γραμματική
• Ρητορική
• Αριθμητική

21. Οι διάδοχοι του Καρλομάγνου
Διαμελισμός του φραγκικού βασιλείου
σε τρία τμήματα με τη συνθήκη του
Βερντέν του 843 μ. Χ:
• Κάρολος: σημερινή Γαλλία.
• Λοθάριος: σημερινό Βέλγιο, Ελβετία
και κεντρική Ιταλία.
• Λουδοβίκος: σημερινή Γερμανία.
Απαρχή της δημιουργίας της νεότερης
Ευρώπης.

22. Εχθροί στο φραγκικό βασίλειο επί
των διαδόχων του Καρλομάγνου
Σαρακηνοί (μουσουλμάνοι της
Ισπανίας και της Αφρικής) στα
παράλια της Μεσογείου.
Μαγυάροι (Ούγγροι) στη δυτική
Ευρώπη.
Νορμανδοί και Βίκιγκς (Σκανδηναβία).

23. Θεσμοί – Οικονομία - Κοινωνία
Κληρονομική απόλυτη μοναρχία.
Νέα τάξη ευγενών αξιωματούχων: παλιά
επαρχιακή αριστοκρατία + γερμανική
αριστοκρατία.
Γερμανικά ήθη κι έθιμα στο επίπεδο δικαίου.
Παρακμή εμπορίου τον 6ο
και 7ο
αιώνα λόγω: α)
των πολεμικών συγκρούσεων, β) του πολιτικού
κατακερματισμού, γ) της περιορισμένης ισχύος
των νομισμάτων, δ) της πειρατείας.
Έτσι: παρακμή πόλεων – ενίσχυση υπαίθρου.
Οι αδύναμοι συσπειρώνονται γύρω από
σημαντικούς λαϊκούς ή εκκλησιαστικούς άνδρες.

24. Ο ρόλος της Εκκλησίας
Κατά την εποχή των μεγάλων
μεταναστεύσεων κεφαλή της πόλης ο
επίσκοπος που φρόντιζε για τη μόρφωση,
τη διατροφή την περίθαλψη, την απόδοση
της δικαιοσύνης.
Με την οργάνωση των γερμανικών
βασιλείων οι βασιλείς και οι αριστοκράτες
διορίζουν τους επισκόπους.

25. Πολιτιστική Παράδοση
Γράμματα:
Ιταλία: διάσωση των κλασικών γραμμάτων.
5ος
και 6ος
αιώνας Τολέδο, Τουλούζη, Σεβίλλη:
κέντρα διάσωσης της αρχαίας πολιτιστικής
κληρονομιάς.
Γαλατία: από τον 7ο
αιώνα υποχώρηση της
ενασχόλησης με τις κλασικές σπουδές.
Αγγλία, Ιρλανδία: από τον 5ο
αιώνα σχολές με
ελληνορωμαϊκές σπουδές.
Από τον 7ο
έως τον 10ο
αιώνα η Ιρλανδία το
μοναδικό κέντρο ελληνικών σπουδών στη Βόρεια
Ευρώπη.

26. Τέχνες:
Γερμανικά στοιχεία στη μικροτεχνία:
αντικείμενα χρυσοχοΐας με γεωμετρικά
σχέδια κι αναπαραστάσεις ζώων.
Γερμανικά στοιχεία στην αρχιτεκτονική:
πρόσοψη περιστοιχισμένη από
κωδωνοστάσια, όγκος, έντονα ανάγλυφα
διακοσμητικά. Ρωμαϊκά στοιχεία: θόλος,
αψίδες.

27. Η φεουδαρχία στη Δυτική
Ευρώπη
Σημασία φεουδαρχίας:
Φέουδο < feohu = πολύτιμο αντικείμενο με
ζωγραφιστούς μαγικούς χαρακτήρες που
δημιουργούσε δεσμούς φιλίας. (αρχική σημασία)
Οι ιεραρχικά ανώτεροι άρχοντες παραχωρούν σε
άλλους ευνοούμενους υποτελείς (βασάλους)
εκτάσεις γης, τα φέουδα, με αντάλλαγμα παροχή
υπηρεσιών, πίστη και υποταγή. Και οι ανώτεροι με
τη σειρά τους παρείχαν προστασία στους
υποτελείς. Οι υποτελείς ήταν ελεύθεροι κι όχι
δούλοι.
Κοινωνικό σύστημα: φεουδαρχία.
Άρχοντες: φεουδάρχες.

28. Τελετή της περιβολής
Με αυτή ξεκινούσε η ισχύη του
φεουδαρχικού συμβολαίου μεταξύ του
υποτελή και του άρχοντα και καθόριζε
τις υποχρεώσεις του καθενός.

29. Φεουδαρχικό συμβόλαιο
Ο υποτελής έχει και
δημόσια εξουσία στο
φέουδο.
Υποχρεώσεις
υποτελή:
• Πίστη
• Υποταγή
• Στρατιωτική βοήθεια
• Οικονομική βοήθεια
• Συμβουλές
Υποχρεώσεις κυρίου:
• Προστασία
• Δικαστική βοήθεια
• Διατήρηση της
ακεραιότητας του
κτήματος που του
παραχωρούσε

30. Τρεις τάξεις φεουδαρχικής
κοινωνίας
Άνθρωποι της προσευχής(κληρικοί,
μοναχοί).
Άνθρωποι του πολέμου (άρχοντες).
Άνθρωποι της εργασίας.
Οι δύο πρώτες τάξεις: φεουδάρχες.
Η τρίτη τάξη: χωρικοί, οι οποίοι υπάγονταν
στον κύριο του φέουδου που κατείχε τη
δημόσια εξουσία. Του κατέβαλλαν τέλη και
δικαιώματα για τα κτήματα που
καλλιεργούσαν και τα μέσα παραγωγής.
Ήταν υπόχρεοι σε προσωπικές αγγαρείες.

31. Κοινωνική πυραμίδα
Βασιλιάς
Άμεσοι υποτελείς – ανώτεροι άρχοντες – ευγενείς
(δούκες, κόμητες, βαρώνοι, μαρκήσιοι, ιππότες),
εκκλησιαστικοί άρχοντες
Υποτελείς – κατώτεροι άρχοντες
Ελεύθεροι γεωργοί (μικροϊδιοκτήτες)
Πάροικοι (μόνιμοι καλλιεργητές σε κτήματα που δεν
τους ανήκαν)
Δούλοι (ξένοι, αιχμάλωτοι πολέμου/από τον 10ο
αιώνα βελτιώνεται η διαβίωσή τους)

32. Συνθήκες διαμόρφωσης της
φεουδαρχίας
Αγροτική οικονομία. Δύναμη είχε όποιος κατείχε
γη.
Καταφυγή των ελεύθερων ανθρώπων που δεν
είχαν τα αναγκαία σε «προστάτες» άρχοντες,
στους ισχυρούς δηλ. γαιοκτήμονες.
Οι μικροϊδιοκτήτες παραχωρούν τη γη τους σε
άρχοντες διατηρώντας το δικαίωμα να την
καλλιεργούν καταβάλλοντας ορισμένα τέλη. Ο
άρχοντας προστάτευε τη γη τους από
καταστροφές και λεηλασίες.
Όλα αυτά κατά τη μετανάστευση των λαών και τον
8ο
αιώνα με τον κατακερματισμό της κρατικής
εξουσίας.

33. Εξέλιξη της φεουδαρχίας
Επικράτηση φεουδαρχίας: από τον 8ο
αιώνα – 13ο
αιώνα.
Η εξάπλωσή της δεν γίνεται σ’όλη την Ευρώπη με τον ίδιο
ρυθμό.
Κατακερματισμός της κρατικής εξουσίας σε μικρότερα ή
μεγαλύτερα φέουδα που εξελίχθηκαν σε ηγεμονίες:
• Γαλλία: ο Ούγος Καπέτος το 987 ανακηρύσσεται βασιλιάς.
• Γερμανία: ο Όθων Α΄ στέφεται το 962 στη Ρώμη
αυτοκράτορας των Ρωμαίων και ιδρύει την Αγία Ρωμαϊκή
Αυτοκρατορία του Γερμανικού Έθνους.
• Αγγλία: ο Γουλιέλμος της Νορμανδίας κατέλαβε το θρόνο το
1066 εισάγοντας το φεουδαρχικό σύστημα.

34. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ
ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ
ΜΕΣΑΙΩΝΑ

35. Οικονομικές Μεταβολές
Αύξηση του πληθυσμού από τον 11ο
αιώνα:
• Πρόοδος στη γεωργία (καθιέρωση
τριζωνικής καλλιέργειας, τροχοφόρο
άροτρο, μεταλλικό υνί, περιλαίμιο για
τα υποζύγια).
• Ηπιότερες κλιματικές συνθήκες.
• Υποχώρηση των επιδημιών.
• Ηρεμία.

36. Για να εξασφαλιστεί η διατροφή του
πληθυσμού εκχερσώσεις και
αποξηράνσης ελών, ώστε
επεκταθούν οι καλλιεργούμενες
εκτάσεις γης.

37. Τριζωνική καλλιέργεια: η έλλειψη
λιπάσματος επέβαλε την τριζωνική
καλλιέργεια, όπου η γη χωρίζεται σε 3
ζώνες, καθεμιά από τις οποίες
καλλιεργείται κάθε 3ο
χρόνο, αφού
παραμένει για 2 χρόνια σε
αγρανάπαυση, ώστε να ανακτήσει τα
συστατικά της.

38. Ανάπτυξη των πόλεων
λόγω μεταβολών στην ύπαιθρο
Οι χωρικοί ανταλλάσσουν στις πόλεις
αγροτικά προϊόντα με βιοτεχνικά είδη και
εμπορεύματα.
Οι πόλεις το κέντρο του εμπορίου, της
βιοτεχνίας, της τεχνολογίας, των
τραπεζικών εργασιών.
Τεχνικές εξελίξεις που ευνοούν την
ανάπτυξη των πόλεων: νερόμυλος,
ανεμόμυλος.
Η βιοτεχνία στις πόλεις από τον 11ο
αιώνα,
λόγω της εργατικής δύναμης και των
τεχνολογικών εξελίξεων.

39. Χάρτες ελευθεριών
Λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της
ανάπτυξης των πόλεων παραχωρούνται
χάρτες ελευθεριών: προνόμια οικονομικά
και διοικητικά. Οι πόλεις αυτές είναι
ελεύθερες ή αυτοκρατορικές κοινότητες,
αυτόνομες που διοικούνται από ευγενείς
και αστούς.
Σημαντικοί χάρτες ελευθεριών: για την
πόλη Σεντ-Ομέρ (1127), για την πόλη Οσέρ
(1215).

40. Εμπόριο
Ανάπτυξη εμπορίου λόγω:
• Αύξησης της παραγωγής
• Αύξησης του πληθυσμού
• Εφαρμογής νέας ναυτικής
τεχνολογίας
• Κατασκευής δρόμων
• Καθιέρωσης εμποροπανηγύρεων
(Φλάνδρα, Καμπανία)

41. Σημαντικές εμπορικές πόλεις:
Μασσαλία
Αμβούργο
Μπριζ
Κολωνία
Παρίσι
Λονδίνο
Βενετία
Γένουα
Πίζα

42. Ενώσεις εμπόρων για τη διασφάλιση
των συμφερόντων τους.
Ενώσεις εμπορικών πόλεων, όπως η
γερμανική Χάνσα (80 πόλεις)

43. Οικονομικές αλλαγές
Εκχρηματισμός της οικονομίας με την
κυκλοφορία νομίσματος.
Από τον 13ο
αιώνα χρησιμοποιούνται
συναλλαγματικές, δηλ. έγγραφες
εντολές πληρωμής που μπορούν να
μεταβιβαστούν.
Πίστωση.

44. Κοινωνία
Με την ανάπτυξη των πόλεων αλλαγές στην
κοινωνική δομή:
• Οι δούλοι εξαγοράζουν τις υποχρεώσεις τους και
χειραφετούνται.
• Οι ελεύθεροι χωρικοί ζητόύν εργασία στις πόλεις.
• Καινούργια τάξη από εμπόρους, βιοτέχνες,
τραπεζίτες: αστική τάξη. Περιορισμός
φεουδαρχίας.
• Η γη παύει να είναι το μοναδικό μέσο πλούτου,
λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου. Κρίση
φεουδαρχίας.

45. Κρίση μεσαιωνικού κόσμου
Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις δεν επαρκούν
για τη διατροφή του αυξανόμενου
πληθυσμού.
Δυσμενείς καιρικές συνθήκες τον 14ο
αιώνα.
Έλλειψη τροφίμων – λιμός.
1345 – 1400 μαύρη πανώλης στην
Ευρώπη.
Μακροχρόνιοι πόλεμοι (εκατονταετής
μεταξύ Αγγλίας – Γαλλίας).

46. Συνέπειες κρίσης:
• Ερήμωση επαρχίας.
• Παρακμή εμπορίου.
• Άνοδος των τιμών λόγω έλλειψης τροφίμων.
• Μείωση πληθυσμού.
• Πρόσθετη φορολογία στους εξαθλιωμένους
χωρικούς από τους ηγεμόνες και τους
φεουδάρχες.
• Εξηγέρσεις στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Αγγλία
με αίτημα τον περιορισμό των προνομίων και των
αυθαιρεσιών των ευγενών όχι μόνο στη ύπαιθρο,
αλλά και στα αστικά κέντρα.

47. Τα ευρωπαϊκά κράτη
Από τον 11ο
αιώνα νέοι θεσμοί διακυβέρνησης:
• Δίαιτα στη Γερμανία: κοινοβούλιο, όπου συμμετείχαν
ευγενείς, κληρικοί, αστοί. Αντιτάσσονταν στην προσπάθεια
δημιουργίας ενιαίου κράτους.
• Κοινοβούλιο στην Αγγλία: ευγενείς, κληρικοί, αστοί. Μεγάλος
χάρτης δικαιωμάτων από τον Ιωάννη Α΄τον Ακτήμονα, με
τον οποίο περιορίζεται η βασιλική εξουσία.
• Συνέλευση Γενικών Τάξεων στη Γαλλία: ευγενείς, κληρικοί,
αστοί. Συγκροτήθηκε από τον βασιλιά που κατόρθωσε να
εδραιώσει μια ισχυρή μοναρχία και να επιβληθεί στους
φεουδάρχες, λόγω της νικηφόρας έκβασης του
εκατονταετούς πολέμου (1453).

48. Η Εκκλησία και η σύγκρουσή της
με την κοσμική εξουσία
Διαμάχη πάπα με τους Γερμανούς και τους
Γάλλους βασιλείς:
• Ο πάπας απαγορεύει την κοσμική
περιβολή το 1075, την απονομή
εκκλησιαστικών αξιωμάτων και τον
διορισμό επισκόπων από τον Γερμανό
αυτοκράτορα. Συμβιβασμός με το
Κονκορδάτο της Βορμς το 1122.
• Ο αυτοκράτορας της Γαλλίας αναγκάζει τον
πάπα να μεταφέρει την έδρα του από τη
Ρώμη στην Αβινιόν. «Αιχμαλωσία της
Αβινιόν» για 70 χρόνια.