Bijna 50% van de beleggingsbeslissingen zijn gestoeld op psychologie. Het emotionele brein drukt zijn stempel op beslissingen meer dan het reflectief deel van de hersenen. Het blootleggen van de psychologische valkuilen waarmee de belegger geconfronteerd wordt, is cruciaal voor het behalen van een degelijk beleggingsresultaat. Het niet onder controle kunnen houden van onze emoties, het hanteren van vuistregels en zelfmisleiding leiden keer op keer tot verkeerde beslissingen. De andere 50% van de beslissingen wordt genomen op basis van fundament en waardering. Het volgen van enkele basisregels komt het resultaat zeker ten goede. Het kiezen van de verliezers van de voorbije vijf jaar ligt in lijn met het principe van de terugkeer naar het gemiddelde. Bij het inspelen op langetermijntrends belandt men al snel bij de vergrijzing. En vergeet voor die lange termijn ook niet het belang van dividenden. En eens je door concentratie en hard labeur rijk geworden bent, diversifieer je vermogen om rijk te blijven.

1. GOUDEN BEURSLEUZEN
Beleggen begint bij jezelf
April 2013
Koen De Leus,
KBC Economic Research

2. GOUDEN BEURSLEUZEN

3. GOUDEN BEURSLEUZEN
Bron: Behavioural Finance, Alex Wolfers KBC Asset Management

4. GOUDEN BEURSLEUZEN
Fase /
motivatie
Bodem Herstel
Top
Stieren-
markt
Beren-
markt
Gemid-
deld
Funda-
ment
20% 35% 20% 30% 26%
Waar-
dering
20% 40% 20% 30% 28%
Psycho-
logie
60% 25% 60% 40% 46%
Bron: KBC Asset Management
Beleggingsbeslissingen genomen op basis van …

5.  27 mei 2013  5
Gouden beursleuzen
 Psychologie van de belegger
 Emoties
 Vuistregels
 Zelfmisleiding
 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

6.  27 mei 2013  6
Gouden beursleuzen
 Psychologie van de belegger
 Emoties
 Vuistregels
 Zelfmisleiding






7. C-SYSTEEM
X-SYSTEEM
 Functionering hersenen
REFLECTIEF
INTUÏTIEF
PSYCHOLOGIE VAN DE BELEGGER

8.  27 mei 2013  8
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Vragen
Vraag 5: Een baseball en een baseball-knuppel kosten
samen 110 euro. De knuppel kost 100 euro meer dan
de bal. Hoeveel kost de bal?
Vraag 2: Een hoek van een vijver wordt bedekt met
waterlelies. Elke dag verdubbelen de lelies in omvang.
Als het 48 dagen in beslag neemt om heel de vijver te
bedekken, hoe lang duurt het dan vooraleer de helft
van de vijver bedekt is?

9.  27 mei 2013  9
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Cognitieve reflectie
Vraag 5: knuppel
Knuppel kost 105 euro, baseball kost 5 euro, NIET 100 en 10
Vraag 2: waterlelies:
48 dagen voor heel de vijver, 47 dagen voor helft vijver
X-systeem reageert eerst, later eventueel
gecorrigeerd door C-systeem
Reactie soms te oppervlakkig / emotioneel

10.  27 mei 2013  10
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Vraag
Vraag 4: Stel u wordt gevraagd voor een partijtje kop of
munt. Als u verliest, moet u 100 € betalen. Hoe groot is
het bedrag dat u minimaal moet winnen alvorens deze
weddenschap aantrekkelijk wordt voor u?

11.  27 mei 2013  11
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Verliesaversie
Vraag 4: kop / munt
Gemiddeld antwoord: 200!
Mensen haten verlies nemen

12.  27 mei 2013  12
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Vraag
Vraag 3: Linda is 31, alleenstaande, ronduit en zeer
intelligent. Ze behaalde een universiteitsdiploma in
filosofie en was tijdens haar studentenleven zeer
begaan met zaken zoals gelijkheid en discriminatie. Is
het meer waarschijnlijk dat Linda:
in een bank werkt?
in een bank werkt en actief is in een vrouwenorganisatie?

13.  27 mei 2013  13
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Representativiteit
Vraag 3: Linda
Waarschijnlijkheid optie 1 > optie 2
Mensen beoordelen de zaken zoals ze eruit zien in
plaats van hoe waarschijnlijk ze zijn.

14.  27 mei 2013  14
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
50
28.8
16.9
10.2
6.3
4 2.7 1.8 1.3 0.9
50
24.9
12.2
6
3 1.6 0.9 0.5 0.3 0.2
0
10
20
30
40
50
60
Jaar 1 Jaar 2 3 4 5 6 7 8 9 Jaar 10
Verkopen
Inkomen vóór uitzonderlijke
resultaten
% BEDRIJVEN WAARVAN GROEI > MEDIAAN VOOR ELK JAAR GEDURENDE X # JAREN
(Bedrijven: alle genoteerd op NY, Amerikaanse markt en Nasdaq, periode: 1951-1995)
%bedrijvenmetgroei>mediaan
# opeenvolgende jaren dat groei bedrijf >
Bron: Louis K. C. Chan, Jason Karceski and Josef Lakonishok. Februari 2002 “The Level and Persistence of Growth Rates”
Representativiteit in de financiële markten
 Goede bedrijven = goede investering
 Hoe hoger historische, hoe hoger geschatte winstgroei

15.  27 mei 2013  15
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Vraag
Vraag 1: Had u de financiële crisis zien aankomen?
Ja
Nee

16.  27 mei 2013  16
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Hindsight bias
Vraag 1: Financiële crisis
Overschatting kennis ná de feiten.
http://www.youtube.com/watch?v=ujg0Penfups

17.  27 mei 2013  17
EMOTIES – VUISTREGELS -
ZELFMISLEIDING
Hindsight bias
HET INDAMMEN VAN ZELFOVERSCHATTING
Positieve uitkomst Negatieve uitkomst
Juiste reden Vaardigheid Slecht geluk
Foute reden Goed geluk Fout
Bron: Dresdner Kleinwort Watterstein Research
Overschatting kennis ná de feiten. Daardoor is fout er
nooit geweest en is bijleren uit fouten niet mogelijk.

18.  27 mei 2013  18
Gouden beursleuzen
 Psychologie van de belegger
 Emoties
 Vuistregels
 Zelfmisleiding






19.  27 mei 2013  19
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Vergrijzing
 Diversifieer
 Dividenden

20.  27 mei 2013  20
‘Kijk naar aandelen en
landen waar vooruitzichten
miserabel zijn, want daar
vinden we de beste prijzen
terug.’ (J.Templeton)
VERLIEZERS

21.  27 mei 2013  21
‘Kijk naar aandelen en landen waar de
vooruitzichten miserabel zijn, want daar vinden
we de beste prijzen terug.’ (J.Templeton)
VERLIEZERS
PORTEFEUILLE WINNAARS VERSUS VERLIEZERS & PRESTATIE, 1926-1982
Winnaars voorbije 5j (Rp-Rm)* Verliezers voorbije 5j (Rp-Rm)*
PERIODE ALLE MAANDEN JAN FEB-SEPT OKT-DEC ALLE MAANDEN JAN FEB-SEPT OKT-DEC
t+1,t+5 -0,2 -0,8 -0,3 0 0,6 5 0,4 -0,4
t+1,t+3 -0,3 -1,3 -0,3 0,1 0,7 6,1 0,5 -0,5
Bron: Does The Stock Market Overreact? W. De Bondt, R. Thaler, Journal of Finance, Vol.40, N°3, 1984; Rp: behaalde return portefeuille, Rm: behaalde return
markt

22.  27 mei 2013  22
Kies voor aandelen met laag verwachte groei
VERLIEZERS
HONDEN EN STERREN IN EUROPA
(gemiddelde return 1988-2007: 14.3% per jaar)
VERWACHTE GROEI KOMENDE 5 JAAR
LAAG HOOG
HISTORISCHE
GROEI
VOORBIJE 5
JAAR
LAAG Honden, return: 19.5%
Oude honden, nieuwe
truckjes, return: 14.9%
HOOG
Gevallen sterren,return:
12.2%
Sterren, return: 12.4%
Bron: SG Global Strategy Research, KBC Securities Bolero

23.  27 mei 2013  23
Kies voor aandelen met laag verwachte groei
VERLIEZERS
50
28.8
16.9
10.2
6.3
4 2.7 1.8 1.3 0.9
50
24.9
12.2
6
3 1.6 0.9 0.5 0.3 0.2
0
10
20
30
40
50
60
Jaar 1 Jaar 2 3 4 5 6 7 8 9 Jaar 10
Verkopen
Inkomen vóór uitzonderlijke
resultaten
% BEDRIJVEN WAARVAN GROEI > MEDIAAN VOOR ELK JAAR GEDURENDE X # JAREN
(Bedrijven: alle genoteerd op NY, Amerikaanse markt en Nasdaq, periode: 1951-1995)
%bedrijvenmetgroei>mediaan
# opeenvolgende jaren dat groei bedrijf >
Bron: Louis K. C. Chan, Jason Karceski and Josef Lakonishok. Februari 2002 “The Level and Persistence of Growth Rates”

24.  27 mei 2013  24
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

25.  27 mei 2013  25
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

26.  27 mei 2013  26
‘Wat onderscheidt grote
investeerders? Zij dachten
diep na over de trends die
zich voor hun ogen
afspeelden, maar die het
grote publiek niet opmerkte.’
(John Moody)
 http://www.youtube.com/watch?v=0ukNFMeZvcc
TRENDS

27.  27 mei 2013  27
ECONOMISCH
• Groei
• Sparen
• Schuld
• Investeren
• Arbeidsmarkt
• Pensioenen
• Belastingen
VERGRIJZING
http://www.youtube.com/watch?v=ImR_S0UDLdE
IMPACT
SOCIAAL
• Familiale samenstelling
• Leefomgeving
• Vraag huizen
• Migratie trend
• Gezondheidszorg
POLITIEK
• Stemgedrag
• Politieke
vertegenwoordiging
Generatieconflict?

28.  27 mei 2013  28
Economische (krachts)verhoudingen
VERGRIJZING
0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% 40%
TV*
SV*
EU
VS
Japan
25%
26%
18%
23%
8%
39%
21%
10%
26%
4%
% aandeel in globaal BBP
Regio's
Aandeel verschillende regio's in globaal BBP
2050
2000
Bron: VN, Goldman Sachs, eigen berekeningen; * TV = traag vergrijzend (groeilanden); SV = snel

29.  27 mei 2013  29
Spaarders versus ontspaarders
VERGRIJZING
10%
12%
14%
16%
18%
20%
22%
24%
26%
28%
30%
1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050
Spaarders VS (40-59)
Ontspaarders VS (60+)
VS: EVOLUTIE SPAARDERS VERSUS ONTSPAARDERS
(in % totale bevolking, 1950-2050)

30.  27 mei 2013  30
Huizenprijzen
VERGRIJZING

31.  27 mei 2013  31
Voorkeur babyboomers
VERGRIJZING
BOOMERS HOUDEN VAN /
HEBBEN NOOD AAN …
DAAR PROFITEREN (AANBIEDERS) VAN …
Financieel advies Vermogensbeheerders, beursmakelaars, financiële adviseurs
Aanpassingswerken in eigen
huis
Doe-het-zelf ketens
Actief ontspannen
Tuinbouwgerei, cruises, vakantiegerelateerde items, luxewagens -
en moto's, charmehotels, Las Vegas
Ontspanning thuis
Consumentenelectronica, shops huisdieren & aanverwanten,
hobbyshops
De eeuwige jeugd
Welness, Spa's, vitaminen & preparaten, fitnessgerelateerde
producten, cosmetische ingrepen, verzorgingsproducten, verse
groenten en fruit, vis, weight watchers, wijn, premium bieren
Gezondheidszorg
Medicijnen voor ouderdomsgerelateerde ziektes, orthopedische
industrie, generische producenten, biotechnologiesector
BOOMERS HOUDEN NIET VAN
…
DAT IS PIJNLIJK VOOR …
Kleding Kledingzaken, textielproducenten
Leesmateriaal Uitgevers van tijdschriften en kranten
Ongezonde voeding Fastfood, traditionele pilsen
Bron: Naar Grijsland, De Leus K. & Huybrechts P., Roularta Books

32.  27 mei 2013  32
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

33.  27 mei 2013  33
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

34.  27 mei 2013  34
Wie rijk wil worden, heeft
nood aan concentratie.
Wie rijk wil blijven, heeft
nood aan diversificatie!
DIVERSIFIEER

35.  27 mei 2013  35
Wie rijk wil worden, heeft nood aan concentratie.
Wie rijk wil blijven, heeft nood aan diversificatie!
DIVERSIFIEER
CORRELATIE INDICES PERIODE 1980-1990: GEMIDDELDE = 0.21
Vastgoed* Aandelen** Goud Obligaties*** Grondstoffen****
Vastgoed 1,00 0,97 -0,30 0,96 -0,05
Aandelen 1,00 -0,27 0,97 -0,09
Goud 1,00 -0,33 0,44
Obligaties 1,00 -0,21
Grondstoffen 1,00
CORRELATIE PERIODE 1990-2000: GEMIDDELDE = 0.1
Vastgoed Aandelen Goud Obligaties Grondstoffen
Vastgoed 1,00 0,97 -0,74 0,94 -0,01
Aandelen 1,00 -0,80 0,93 -0,09
Goud 1,00 -0,66 0,41
Obligaties 1,00 0,04
Grondstoffen 1,00
CORRELATIE PERIODE 2000-2010: GEMIDDELDE = 0.55
Vastgoed Aandelen Goud Obligaties Grondstoffen
Vastgoed 1,00 0,42 0,41 0,48 0,63
Aandelen 1,00 0,35 0,08 0,61
Goud 1,00 0,91 0,88
Obligaties 1,00 0,77
Grondstoffen 1,00
* evolutie prijs ééngezinswoning; ** returnindex Amerikaanse aandelenmarkt; *** 10-jarige overheidsobligaties; **** CRB-grondstoffenindex;
Correlatie schommelt tussen +1 (perfect evenredige evolutie), 0 (geen verband) en -1 (perfect tegengesteld), berekening op basis van
maandcijfers indices. Bron: KBC Securities Bolero

36. SPECULATIE
0 – 5%
GROEI
15 – 30%
INKOMEN
20 – 50%
VEILIGHEID
10 – 30%
FUNDERING
5 %
- Fysiek goud
-Bodemfondsen
-Bankdeposito’s
-Geldmarktfondsen
-Schatkistcertificaten
-Blue chips aandelen
-Vastgoed
-Bedrijfs- en overheidsobligaties
-Niet-blue chips aandelen
-Aandelenfondsen
-Opties en futures
Goudaandelen
DE INVESTERINGSPIRAMIDE
Bron: Gold and Silver Limited, KBC
DIVERSIFIEER

37.  27 mei 2013  37
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

38.  27 mei 2013  38
Gouden beursleuzen




 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

39. DIVIDENDEN
Belang dividenden neemt toe met
beleggingshorizon.
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
jan/73
jan/75
jan/77
jan/79
jan/81
jan/83
jan/85
jan/87
jan/89
jan/91
jan/93
jan/95
jan/97
jan/99
jan/01
jan/03
jan/05
jan/07
jan/09
jan/11
jan/13
Herinvestering
dividenden
Zonder
Investering 100 dollar
6.8% extra
return
34%
110%
167%
$4,968
$1,469
238%

40. Port.1 Port.2 Port.3 Port.4 Port.5 Port.6
Jaar 1 5.0% 4.0% 9.0% 15.0% 25.0% 30.0%
Jaar 2 5.0% 5.0% 5.0% -10.0% -15.0% -25.0%
Jaar 3 5.0% 6.0% 1.0% 10.0% 5.0% 10.0%
Gemiddelde return op jaarbasis 5.000% 5.000% 5.000% 5.000% 5.000% 5.000%
Cumulatieve return op jaarbasis 5.000% 4.997% 4.949% 4.419% 3.714% 2.361%
Hoe groter afwijking van gem. jaarlijkse return, hoe negatiever effect op cumulatieve
return
Bron: Cresmont Research
VERMIJD GROTE VERLIEZEN!!
DIVIDENDEN
Volatiliteitskwelduivel

41.  27 mei 2013  41
Gouden beursleuzen
 Psychologie van de belegger
 Emoties
 Vuistregels
 Zelfmisleiding
 Beursleuzen
 Kies voor de verliezers
 Trends
 Diversifieer
 Dividenden

42. GOUDEN BEURSLEUZEN
Beleggen begint bij jezelf
April 2013
Koen De Leus,
KBC Economic Research