1. 1
≠T≤ÏkηZÎÌ ÏÂZÎHÎ
‘˘flHÎ 1 ◊Ì 5
ÏÂZο ÷η̋ ÁÎÏËI›
ð»ko 2013-2014

2. 2
≠V÷ΉfiÎ
iÎÎfi, ¿˙ÂS›˘, μIÁÎË ±fiı ·√fi◊Ì ‹ÎHÎÁ ⁄‘_ … ËÎ_Á· ¿flÌ Â¿ı »ı. ±Î’HÎı »Ì±ı ÏÂZÎHÎ ±fiı
ωzÎfiÎ ‹Î√a. ±Î’b_ ·Z› μI¿Úp ≠¿ÎflfiÎ ±K››fi-±K›Î’fi, ’©Ï÷ÂÎVhÎ, ÏÂZÎHÎÂÎVhÎ, ¿˙ÂS›˘‹Î_
Ïfi’HÎ÷Î ±fiı Á_¢‘fi ˢ› ±fiı ±ı … ±Î’H΢ ≠ÎHÎ »ı. lıWà ÏÂZο˘ ’V÷¿‹Î_◊Ì fiËŸ ’HÎ xÿ›‹Î_◊Ì
Â̬‰÷Πˢ› »ı. ±ı¿ ÏÂZο … ⁄΂¿‹Î_ ¿˘¥’HΠωʛ ‹ÎÀı «ı÷fiÎ ≠√ÀÎ‰Ì Â¿ı »ı ñ ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î
÷˘ ‹ÎhÎ ‹Î√˝ÿ½fiw’ ÁΑfi »ı.
±Î’HÎÎ ÂflÌfl ‹ÎÀı ¬˘flο Ωı¥±ı, ‹fi ‹ÎÀı ≠Î◊˝fiÎ Ωı¥±ı ±ı‹ ÏÂZο ‹ÎÀı ÷η̋fi_ ‹Ëk‰ »ı.
÷η̋ ¶ÎflÎ fl˘…ıfl˘… ±Î’b_ CÎÕ÷fl ◊Λ »ı, fi‰Á…˝fi ◊Λ »ı, fi‰Ì ÷Î…√Ì ±fi¤‰Î› »ı ±fiı »ııS·Î‹Î_
»ıS·Ì fi‰Ì ‹ÎÏË÷Ì◊Ì ‰Î¿ıŒ ◊‰Î› »ı. ±Î‹, ±Î’H΢ ’fi…˝L‹ ◊Λ »ı. ÏÂZο ±Î∞‰fi ±P›ÎÁ ±fiı
ωzÎ◊a … ˢ‰˘ Ωı¥±ı ÷ı‹Î_ … ‹Îfi‰∞‰fifiÌ ÁÎ◊˝¿÷Î »ı.
±Î ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î‹Î_ ±ı¿ ‘˘. 1 ◊Ì 5fiΠωʛ˘ ≠T≤ÏkηZÎÌ ÏÂZÎHÎ ÷flÌ¿ı ±fiı ‘˘. 6 ◊Ì 8fiÎ
ωʛ˘ ·Ïfi*√ ±ÎμÀ¿‹fiı K›Îfi‹Î_ flάÌfiı ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı. …ıı‹Î_ ¿ıÀ·Ì¿ ÷η̋ ⁄ΛÁı√fiÎ ‹ÎK›‹◊Ì
±˘fi ±"fl ◊Âı ±fiı ⁄οÌfiÌ ÷η̋ ±˘Œ ±"fl ◊Âı. ÷ı ±_√ıfi_ ÀÎ≥‹Àı⁄· ’HÎ ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î‹Î_
±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı. ±Î μ’flÎ_÷ Â΂ο̛ Á‰˝√˛ÎËÌ ‹ÒS›Î_¿fi (±ıÁÁ̱ıŒ), ≥fi˘‰ıÂfi (fi‰Ï‰«Îfl),
…‚Á_«›, ≥L¿S›{̉ ±ıF›¿ıÂfi, ≠T≤ÏkηZÎÌ ÏÂZÎHÎ ÷ı‹… Ï«hÎ, Á_√Ì÷, ÂÎ.ÏÂ. ±fiı ¿Î›Î˝fi¤‰fiı ·√÷Ì
⁄Î⁄÷˘ Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁfiΠωʛ˘ ÷flÌ¿ı ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î‹Î_ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı· »ı.
ÏÂZο˘fiı ÷η̋ ·ı‰Î ±Î‰÷Î_ ’Ëı·Î_ ÿflı¿ ωʛfiÌ ’Ò‰˝÷ˆ›ÎflÌ ¿flÌfiı ±Î‰‰Î ‹ÎÀıfiÌ ¿ıÀ·Ì¿ ω√÷˘
±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı. ÷ı ÷‹˘fiı ÷η̋ ’Ò‰ı˝ ‹‚Ì …Âı …ı◊Ì ÷ı V‰ÎK›Î›fiÌ ’Òflı’ÒflÌ ÷ˆ›ÎflÌ ¿flÌfiı ÷η̋
·ı‰Î ±Î‰˘ …ı◊Ì ÷η̋ ‰‘ ±Áfl¿Îfl¿ ±fiı √HΉkÎηZÎÌ ⁄fiÎ‰Ì Â¿Î›. ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î‹Î_ ÿflı¿ ωʛ
‹ÎÀı 10 ◊Ì 15 ≠ë˘ ¿Á˘ÀÌw’ı ‹Ò@›Î »ı. …ı ±˘fi ±"fl ¿ı ±˘Œ ±"fl ¶ÎflÎ ÷‹ÎflÎ μkÎfl˘ ·¬Î›Î ’»Ì
««Î˝ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Âı. ≠T≤ÏkÎ ±fiı ¿˙ÂS›˘ ’HÎ ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î‹Î_ ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›Î_ »ı, …ı ÷η̋
ÿflÏ‹›Îfi ±Î’HÎÎ Á˙‹Î_ ËV÷√÷ ◊Âı.
÷η̋ ÿflÏ‹›Îfi √˛Ìfi V¿>· ≠˘…ı@À ±fiı V‹ÎÀ˝ V¿>· ≠˘…ı@À Â_ »ı ? ÷ıfiÎ Ëı÷±˘ Â_ »ı ? ÷ıfi_
±‹·Ì¿flHÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿fl‰_ ÷ıfiÌ ‹ÎÏË÷Ì ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Âı. ±Î μ’flÎ_÷ ˢÀa¿S«fl (⁄Î√Λ÷Ì ¬ıı÷Ì
Á_flZÎHÎ ±fiı ’›Î˝‰flHÎ ΩB≤÷÷Î) ±fiı V’˘À˝ Á_¿<· ±_√ıfiÌ flÁ≠ÿ ±fiı Á˙fiı μ’›˘√Ì ‹ÎÏË÷Ì ±Î’‰Î‹Î_
±Î‰Âı. ±Î‹, ±Î ÷η̋ ¶ÎflÎ ±Î’HÎÎ Á˙±ı ‹Îfi‰ Á_ÁΑfi˘fi˘ ±fiı ¤˙Ï÷¿ Á_ÁΑfi˘fi˘ μ’›˘√ ÷η̋
±fiı ÏÂZÎHοΛ˝‹Î_ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ¿fl‰˘ ÷ıfiÌ ΩHοÎflÌ ’HÎ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Âı …ı◊Ì ÏÂZÎHÎfiÌ √HΉkÎÎ Á‘flÂı.
±Î ÷η̋ ‹Î√˝ÿϽ¿Î ‰Î_«Ì ±Î’HÎı Á˙ ÁÎ◊ı ω«Îfḻı, ω¿Á̱ı, CÎÕÎ¥±ı ±fiı ÷ıfi_ ±‹·Ì¿flHÎ
¿fḻı. «Î·˘, ±Î’HÎı ±Î’HÎÌ …›˘÷ ≠F‰Ï·÷ flά̱ı, ÷ıfiı ⁄Ò{ΉΠfi ÿ¥±ı ¿ı …ı◊Ì ¿˘¥¿ ’˘÷ÎfiÌ F›˘÷
’ıÀÎ‰Ì Â¿Âı ±ı‰Ì l©Î ÁÎ◊ı...
‹¿ı¿<‹Îfl (IAS)
VÀıÀ ≠˘…ı@À ÕΛflı¿Àfl, Á‰˝ ÏÂZÎÎ ±Ï¤›Îfi ±fiı
¿Ï‹Âfifl, ≠Î◊Ï‹¿ ÏÂZÎHÎ ±fiı
‹K›ÎË˚fi ¤˘…fi ›˘…fiÎ

3. 3
ωʛ ‹Î√ÛÿÂÛ¿ ·ı¬fi-Á_’Îÿfi
≠T≤ÏkηZÎÌ ÏÂZÎHÎ Ëflı «˙‘flÌ lÌ ¿˘‹·⁄ıfi T›ÎÁ, ÕΛÀ-±‹ÿΉÎÿ (ÂËıfl)
∞ÁÌ¥±ÎflÀÌ lÌ ¤Î‰ı ’_ÕuÎ, Á̱ÎflÁÌ.¿˘.±˘.-’ηfi’fl
lÌ ¿ı÷fi T›ÎÁ, Á̱ÎflÁÌ.¿˘.±˘.-’ηfi’fl
lÌ flοı ’Àı·, fi‰Î fiÿÌÁfl ≠Î. Â΂Î-’_«‹Ëη
÷η̋ ÁÎÏËI›fi_ ‹Î√ÛÿÂÛfi ±fiı ·ı¬fi-Á_’Îÿfi
±fiø‹ÏHοÎ
Á_√Ì÷
ø‹ ωʛ ’ÎfiÎ fi_.
1. ≠V÷ΉfiÎ 4
2. ≠T≤ÏkÎ — 1 5
3. ≠T≤ÏkÎ — 2 5
4. ωʛ‰V÷ ±Î‘Îflı ≠T≤ÏkÎ 6
5. ±Î’HÎı Â_ ÂÌA›Î ? 7
6. ω«Îfl˘ ±fiı ·¬˘ 9
7. √ÏHÎ÷ ÏÂZÎH΋Î_ ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬‰ı· ‹tα˘ 11

4. 4
≠T≤ÏkηZÎÌ ÏÂZÎHÎ
≠V÷ΉfiÎ
ÿflı¿ ωzÎ◊afiÌ Â̬‰ÎfiÌ {Õ’ ±fiı ÷ıfi_ V÷fl …ÿ_ …ÿ_ ˢ› »ı. ‰√˝¬_Õ‹Î_ ⁄‘Î … ωzÎ◊a±˘ ±ı¿
… flÌ÷ı ÂÌ¬Ì ¿ı Á‹∞ ¿÷Î fi◊Ì.
‰√˝‹Î_ ‹ÎhÎ ÏÂZο ⁄˘·ı ±fiı ⁄΂¿˘ ÁÎ_¤‚ı ±ı‰Ì ÏV◊Ï÷‹Î_◊Ì -
1. ⁄΂¿ ⁄˘·ı ±fiı ÏÂZο ÁÎ_¤‚ı.
2. ⁄΂¿ ⁄˘·ı ±fiı ⁄΂¿˘ ÁÎ_¤‚ı.
3. ⁄΂¿ ’Ò»ı, ÏÂZο …‰Î⁄ ±Î’ı ±fiı
4. ⁄΂¿ ’Ò»ı ±fiı ±L› ⁄΂¿ …‰Î⁄ ±Î’ı.
±Î‰Ì „V◊Ï÷ ÁΩ˝› ÷ı ‹ÎÀı Â_ ? .... I
CÎfl◊Ì Ï‰¬Ò À<_ ’ÕÌfiı Â΂ÎfiÎ ±ΩH›Î ‰Î÷ΉflH΋Î_ ±Î‰fiÎfl ⁄΂¿ ±fiı¿ ‹Ò_{‰H΢ ±fiÔ¤‰ı »ı. ÷ıfiÌ
±Î ‹Ò_{‰H΢fi˘ μ¿ı· ¿ı‰Ì flÌ÷ı ·Î‰‰˘ ! ...II
’Ïfl„V◊Ï÷ I ±fiı II …ı‰Ì Â΂Π¿ZÎαı ±fi¤‰Î÷Ì ‹Ò_{‰H΢fi˘ ±ı¿ … μ¿ı· »ı. - ““≠T≤ÏkÎ ±Î‘ÎÏfl÷
ÏÂZÎHΔ”
⁄΂¿˘fiÎ ±K››fi ‹ÎÀı ≠T≤Ïkα˘ ±ı … ÁZ΋ ‹ÎK›‹ »ı ÷ı ÁÎÏ⁄÷ ◊›ı· »ı. Á_¢‘fi˘fiÎ ±Î‘Îflı
ÁÎÏ⁄÷ ◊›ı· »ı ¿ı -
(1) ‹ıÓ ÁÎ_¤Y›_ - ¤Ò·Ì √›˘.
(2) ‹ı˜ Ωı›_ - ›Îÿ flèÎ_
(3) ‹ıÓ ¿flÌ Ωı›_ (≠T≤ÏkÎ) - Á‹Ω¥ √›_.
ÁÎ_¤‚̱ı I›Îflı ‹ÎhÎ ±ı¿ ¥ÏLƒ› (¿Îfi) … ÁÏø› ˢ› »ı. Ωı¥±ı I›Îflı ‹ÎhÎ ±Î_¬ ÁÏø› »ı. ’fl_÷
¿flÌ Ωı¥±ı (≠T≤ÏkÎ)‹Î_ ‰‘Îflı ¥ÏLƒ›˘fi˘ Á‹Î‰ı ◊Λ »ı. …ı◊Ì ≠I›ZÎÌ¿flHÎ ‰‘ ‹…⁄Ò÷ ◊Λ »ı.
¿˘¥’HÎ fi‰Î ±ı¿‹fiÌ Á‹… ⁄΂¿˘fiı ÁÒ«‰ı·Ì ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ ¿flΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı ÷ı ‹Ëk‰fi_ »ı. …^◊‹Î_
≠T≤ÏkοΛ˝ ±K››fi ≠Ïø›Îfiı ≠¤Îω÷ ¿flı »ı.
≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ ⁄΂¿˘fiı ÁË… flÌ÷ı iÎÎfi ≠ÎÏM÷ ¿flÎ‰Ì Â¿Î› »ı ±fiı ÷ı iÎÎfi Ï«fl_∞‰ ⁄fiıı »ı.

5. 5
≠T≤ÏkÎ ±Î‘ÎÏfl÷ ÏÂZÎHÎ
≠T≤ÏkÎ — 1
• ¿Î√‚‹Î_◊Ì fiÌ«ıfi˘ ±Î¿Îfl ⁄fiΉ‰˘. (¿Î√‚ ŒÎÕuÎ ‰√fl)
• Âw±Î÷‹Î_ ‹ÎhÎ ÷…iÎ ¶ÎflÎ … Ïfiÿ½fi.
• ’»Ì ÷η̋Î◊a±˘ ¶ÎflÎ ¿Î›˝.
• ÷…iÎ ’√Ï◊›Î‰Îfl Á‹Ω‰ı ±fiı ÷η̋Î◊a±˘ ⁄fiΉı.
• ÷η̋Î◊a±˘ (÷‹Î‹) ¶ÎflÎ Ïfiÿ½fi.
⁄΂¿ Â΂΋Î_ ±Î‰ı »ı. I›Î_ ⁄΂¿ ÷ıfiÌ ÁÎ◊ı ÷ıfiÎ ’Ò‰Î˝fi¤‰ ·¥fiı ±Î‰ı »ı. Â΂΋Î_◊Ì ±Î‰÷Î
’Ëı·Î_ ⁄΂¿ Â̬Ìfiı ±Î‰ı »ı. ±Î ⁄‘_ … ⁄΂¿ ’˘÷ÎfiÌ Ω÷ı ¿ı ±L›fiÌ ‹ÿÿ◊Ì Â̬ı »ı. ±Î Â̬‰ÎfiÌ
ωω‘ flÌ÷˘ ’ˆ¿Ì ωzÎ◊a fiÌ«ıfiÌ flÌ÷ı Â̬÷Î_ Ωı¥ ¿Λ »ı.
±fi¤‰ ¶ÎflÎ ÁΑfi-Á΋√˛Ì ¶ÎflÎ
±fi¿flHÎ ¶ÎflÎ ≥„Lƒ›˘fiÎ ‹ÎK›‹◊Ì
ÁË’ÎÃÌ ¶ÎflÎ ÁË¿Îfl◊Ì
≠T≤ÏkÎ ±fiı ≠‰ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬‰‰ÎfiÌ ‰Î÷fiı ±Î’HÎı Á‹∞±ı »Ì±ı. ωzÎ◊a±˘fiı Â̬‰‰Î ‹ÎÀı
±Î_÷flÏø›Î ±fiı ≠T≤ÏkÎfiı ‹Ëk‰ ±Î’‰Î‹Î_ ±ÎT›_ »ı.
±Î_÷flÏø›Î ¶ÎflÎ Â̬‰÷Ì ‰¬÷ı ωzÎ◊a±˘fiÌ ÂÎflÌÏfl¿ ±fiı ‹ÎfiÏÁ¿ ™‹flfiı ±Î‘Îflı ≠‰ÚÏkÎ ¿fl‰Ì
Ωı¥±ı. ±Î‹, ±Î_÷flÏø›Î ±fiı ÷ıfiı ±Î‘Îflı ‰√˝¬_Õ ≠‰ÚÏkÎ ÏÂZÎHοΛ˝ ±_√ı ‰‘ ω√÷˘ ΩHÎ̱ı.
≠T≤ÏkÎ — 2
• …wflÌ Á΋√˛Ì —
• Á΋√˛ÌfiÌ ‰ËıÓ«HÎÌ ¿fl‰Ì.
• Œfl¿ÕÌ ⁄fiΉ‰Îfi_ Ïfiÿ½fi ¿fl‰_.
• Œfl¿ÕÌ ⁄fiÌ √›Î ’»Ì Á˙±ı ÷ıfi_ Ïfiÿ½fi ¿fl‰_.

6. 6
• …ı Ï‹h΢fiı Œfl¿ÕÌ ⁄fiΉ‰Îfi_ ±Î‰ÕÌ √›_ ÷ı ⁄‘Î ŒflÌ◊Ì Œfl¿ÕÌ ⁄fiΉ‰Îfi_ Ïfiÿ½fi ¿flÂı.
• …ı‹fiı Œfl¿ÕÌ ⁄fiΉ÷Î_ ±Î‰ÕÌ √›_ ˢ› ÷ı …^◊‹Î_ ¿ı T›„@÷√÷ ‹Î√˝ÿ½fi ±Î’ı.
• …±˘ ±fiı ¿Ë˘ —
• ÏÂZο ωzÎ◊a ÁÎ◊ı ¿Î‹ ¿flÂı.
• ⁄‘Î … ωzÎ◊a±˘ ’ˆ¿Ì hÎHΠωzÎ◊a
ÂÌ¬Ì Â@›Î »ı.
• hÎHΠωzÎ◊a±˘ ŒflÌ◊Ì ±Î … ≠T≤ÏkÎ
¿flÂı.
• ÁË’ÎÃÌ ¶ÎflÎ ◊÷Î Ïfiÿ½fi◊Ì ⁄οÌ
flËı·Î ωzÎ◊a±˘ ’HÎ Â̬Âı.
• ±Î_÷flÏø›Î ¶ÎflÎ Â̬‰‰Î◊Ì Â_ ·Î¤ ◊Λ ?
±ËŸ ωω‘ Ëı÷±˘ ±ÎM›Î »ı. ±Î Ëı÷±˘ ±_√ı Â̬‰‰Î ‹ÎÀı ¿¥ ≠T≤ÏkÎ ¿flΉ¢ ÷ıfiÌ fi˘Ó‘ ¿fl‰Îfi_ flά‰_.
• ωʛ‰V÷ ±Î‘Îflı ≠T≤ÏkÎ —
ø‹ ˆZÎÏHο ‹tÎ ¿¥ ≠T≤ÏkÎ ¿flÎ‰Ì Â¿Î› ?
1. flı÷̛Π‹‚ÎZÎfl
2. ‰Î@›’|Ì
3. ΩıÕÎZÎfl ‰Î«fi
4. ‰Î«fi ±◊Û√˛ËHÎ
5. ‰ÿ̉΂ΠÁfl‰Î‚Î
6. ÿÂ¿Î‰Î‚Ì ⁄Îÿ⁄οÌ
7. ±’ÒHÎÎÙ¿fiÎ Áfl‰Î‚Î
8. flı¬Î-flı¬Î¬_Õ-Ï¿flHÎ
9. Ïhο˘HÎ
10. ‰÷Û‚

7. 7
±ËŸ ωω‘ Ëı÷ ±ÎM›Î »ı. ±Î Ëı÷fiı ±Î‘Îflı ¿¥ ≠T≤ÏkÎ ¿flÎ‰Ì Â¿Î› ÷ı ±_√ıfiÌ fi˘Ó‘ ±fiı ««Î˝
¿flΉ‰Ì. ±Î flÌ÷ı ±Î_÷flÏø›Î ¶ÎflÎ ‰√˝¬_Õ ≠Ïø›Îfiı ‰‘ ±Áfl¿Îfl¿ flÌ÷ı ±‹·‹Î_ ‹Ò¿Ì ¿Λ »ı. ≠T≤ÏkÎ
¶ÎflÎ Â̬‰Î-Â̬‰‰Î ‹ÎÀı ÷ıfiÌ ±Î_÷flÏø›Îfiı ±Î‘Îflı ‰√˝fiÌ ≠T≤ÏkÎfi_ ±Î›˘…fi ¿fl‰_.
«Î·˘, ≠T≤ÏkÎ ¿fḻı...
±ËŸ “Ëı÷ ±Î‘Îflı ≠T≤ÏkΔ‹Î_ Á‹Î‰Î›ı· ¿˘¥ ±ı¿ ≠T≤ÏkÎfi_ Ïfiÿ½fi ¿fl‰Îfi_ ±Î›˘…fi ¿fl‰_. ⁄‘Î_ …
÷η̋Î◊a±˘ ±Î ≠T≤Ïk΋Î_ ΩıÕΛ ÷ı ±’ıZÎÎ »ı.
±Î’HÎı Â_ ÂÌA›Î ?
• ‰√˝‹Î_ ¿˘¥’HÎ ‹t˘ Â̬T›Î ’»Ì ÷fl_÷ …...
- Â̬‰ı·Ì ω√÷fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl‰_.
- ±Î ‹ÒS›Î_¿fifiı ±Î‘Îflı ΩHÎÌ Â¿Î› ¿ı... 30 ¿ı 40 ⁄΂¿˘fiÎ ‰√˝‹Î_ ‹ÎhÎ ’Î_« ⁄΂¿˘ … Â̬ı »ı.
- ≠◊‹ ‰¬÷fiÎ ÏÂZÎHÎ◊Ì ◊˘ÕÎ_¿ ⁄΂¿˘ … Â̬ı »ı.
• ±Î ‹tÎfiı ‰‘ ⁄΂¿˘ Â̬ı ÷ı ‹ÎÀı...
- ±Î ’Î_« … ⁄΂¿˘fiı ÁÎ◊ıı flÎ¬Ì ŒflÌ◊Ì Â̬‰‰Î◊Ì...
- Â̬fiÎfl ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î ‰‘ı »ı.
• ⁄Î…fiÎ Ï«h΋Î_ «Î·ÌÁ ’ˆ¿Ì ’Î_« ⁄΂¿˘ ≠◊‹ ‰¬÷‹Î_
ÂÌA›Î_ »ı.
• ±Î … ‹tÎfi_ ˆZÎÏHο ¿Î›˝ ±L› flÌ÷ı ¿ı ±L› ≠T≤ÏkÎ
¶ÎflÎ ¿fl‰Î_ Â̬ı·Î_ ⁄΂¿˘fi_ ºÏœ¿flHÎ ◊Λ »ı.
• ⁄Ì∞ ‰¬÷fiЈZÎÏHο¿Î›˝ ‰¬÷ı Â̬ı·Î ⁄΂¿˘fi_
ºÏœ¿flHÎ ◊Âı. ±Î ‰¬÷ı ⁄οÌfiÎ ’Î_hÎÌÁ ’ˆ¿Ì ÿÁ
±ı¿ ⁄΂¿˘fiı ’Ïfl«› ◊Âı.
• hÎÌ∞ ‰¬÷fiЈZÎÏHο ¿Î›˝ ‰¬÷ı ≠◊‹ ‰¬÷ Â̬ı·
⁄΂¿fi_ ÁºÏœ¿flHÎ ◊Λ »ı. ⁄Ì∞ ‰¬÷‹Î_ Â̬ı·_
⁄΂¿ Áºœ ◊Λ »ı. F›Îflı hÎÌ∞ ‰¬÷ Â̬fiÎflfiı
’Ïfl«› ◊Λ »ı.
• ±Î ≠¿ÎflfiÎ ÏÂZÎHοΛ˝fiı ·Ì‘ı ±ı¿ ‹t΋Î_ ‰‘Îflı ⁄΂¿˘ Â̬ı »ı.
≠◊‹ ‰¬÷
⁄Ì∞ ‰¬÷
hÎÌ∞ ‰¬÷ÁºÏœ¿flHÎ
ÁºÏœ¿flHÎ
’Ïfl«›
◊Λ

8. 8
≠◊‹ ‰¬÷ Â̬ı·Î_ ⁄Ì∞ ‰¬÷‹Î_ Â̬ı·Î_ hÎÌ∞ ‰¬÷‹Î_ Â̬ı·Î_
flΑΠ✓
w’· ✓
∑«Î ✓
¿ı÷fi ✓
ËflıÂ ✓
…›ıÂ ✓
ωfl· ✓
fiıËÎ ✓
›˘√ı ✓
≠ÌÏ÷ ✓
• @›Î ⁄΂¿˘ ÁºÏœ¿flHÎ Á‘Ì ’ˢӫÂı ?
• ¿›Î ⁄΂¿˘ ºÏœ¿flHÎ Á‘Ì ’ˢӫÂı ?
• ±Î flÌ÷ı Â̬‰‰Î ±Î’ Â_-Â_ ¿flÌ Â¿˘ ?
• ±Î ’©Ï÷ ¿ı‰Î ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı μ’›˘√Ì »ı ?
±K››fi-±K›Î’fi ÿflÏ‹›Îfi ’flV’fl ±Î_÷flÏø›Î ◊Λ »ı. ±Î ±Î_÷flÏø›Î±˘ ‹A›I‰ı fiÌ«ı ‹…⁄fiÌ
±Î_÷flÏø›Î ÁÎ◊ı ±ı¿Î√˛÷ÎfiÌ ‹ÎhÎÎ ’HÎ ÷ıÀ·Ì … ±√I›fiÌ »ı.
ÏÂZο ±fiı ωzÎ◊afiÌ Ïø›Î (±ı¿Î√˛÷Î ±˘»Ì)
ωzÎ◊a ±fiı ωzÎ◊afiÌ Ïø›Î (±ı¿Î√˛÷Î ◊˘ÕÌ ‰‘)
ωzÎ◊a ±fiı Á΋√˛ÌfiÌ Ïø›Î (±ı¿Î√˛÷Î Á˙◊Ì ‰‘Îflı)

9. 9
±ËŸ ±Î’ı· ±Î_÷flÏø›Î Â̬‰Î-Â̬‰‰ÎfiÌ ≠Ïø›Î‹Î_ Ωı‰Î ‹‚ı »ı. @›Î_¿ ωzÎ◊a ÏÂZοfiÌ ‹ÿÿ◊Ì
Â̬ı »ı. ±ËŸ ±ı …wflÌ fi◊Ì ¿ı ÏÂZο fi‰˘ ‹t˘ … Â̬‰ı. ÏÂZο Â̬‰‰Î‹Î_ ‹ÿÿw’ ◊Λ.
• ω«Îfl˘ ±fiı ·¬˘ —
±Î_÷flÏø›Î Â_ Â̬‰Ì ¿ı ?
ÏÂZο ±fiı
ωzÎ◊afiÌ Ïø›Î
ωzÎ◊a ±fiı
ωzÎ◊afiÌ Ïø›Î
ωzÎ◊a ±fiı
Á΋√˛ÌfiÌ Ïø›Î
≠T≤ÏkÎ ±Î‘ÎÏfl÷ ÏÂZÎHÎfiÎ ≠ë˘ —
1. ÿflı¿ ⁄΂¿fiÌ Â̬‰ÎfiÌ {Õ’ ¿ı‰Ì ˢ› »ı ?
2. ⁄΂¿˘ ¿˘fiÌ ’ÎÁı◊Ì ‰‘ {Õ’◊Ì Â̬ı »ı ?
3. ¿˘¥’HÎ fi‰Î ±ı¿‹fiÌ Á‹ÒË‹Î_ À>_¿ Á‹… ±ÎM›Î ’»Ì ⁄΂¿˘ ’ÎÁı Â_ ¿flΉ‰_ Ωı¥±ı ?
4. ¿¥ ≠Ïø›Î‹Î_ Á‹Îfi ™‹flfiÎ ÁP›˘ fiÎfiÎ fiÎfiÎ …^◊‹Î_ flËÌfiı ¿Î›˝ ¿flı »ı ?
5. …^◊ fl«fi΋Î_ ¿ı‰Î ωzÎ◊a±˘fiı Á΋ı· ¿flÌÂ_ ?
±Î ‹˘Õu· ⁄ÌΩ ÁhÎfiÌ ÷η̋ ‰¬÷ı ’HÎ ÁÎ◊ı ·Î‰‰Îfi_ flËıÂı. ±Î’ Â΂΋Î_ …¥ ˆZÎÏHο
¿Î›˝ ¿fl‰Îfi_ Âw ¿fl¢. ±Î ‰¬÷ı ±Î’ı ¿›Î ¿›Î ‹tÎ ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬T›Î ÷ıfiÌ fi˘Ó‘ ¿fl‰Îfi_ flά¢.
• ≠◊‹ ≠›Ifiı Â̬ı· ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î ±ıÀ·ı fi‰Î ‹tÎfi˘ ’Ïfl«› ±Î’̱ı ÷ı … ‰¬÷ı Â̬ı·
⁄΂¿˘fiÌ Á__A›Î.
• ⁄ÌΩ ≠›Ifiı Â̬ı· ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î‹Î_ ≠◊‹ ≠›Ifiı Â̬ı· ⁄΂¿˘fi_ ºœÌ¿flHÎ ◊Âı ±fiı fi‰Î
Â̬ı·Î ⁄΂¿˘ ±Î ‹tÎfi˘ ’Ïfl«› ‹ı‚‰Âı. ±ËŸ ±Î‰Î ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î ·¬‰Ì.
• hÎÌΩ ≠›Ifiı Â̬ı· ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î‹Î_ ≠◊‹ ≠›Ifiı Â̬ı· ⁄΂¿˘fi_ ÁºœÌ¿flHÎ ◊Âı. ⁄ÌΩ ≠›Ifiı
Â̬ı·Î ⁄΂¿˘fi_ ºœÌ¿flHÎ ◊Âı. ±fiı hÎÌΩ ≠›Ifiı ⁄΂¿˘ Â̬Âı. ±ËŸ ±Î‰Î ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î
·¬‰Ì.

10. 10
±ËŸ fi˘Ó‘̱ı.
¤ÎWÎÎ ÏÂZÎH΋Î_ ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬‰ı· ‹tα˘
‹tÎı ¿flΉı· ≠T≤ÏkÎfiÌ Ï‰√÷ ≠◊‹ ⁄ÌΩ hÎÌΩ
≠›Ifiı ≠›Ifiı ≠›Ifiı
Â̬ı· Â̬ı· Â̬ı·
⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ
Á_A›Î Á__A›Î Á_A›Î
’›Î˝‰flHÎ ÏÂZÎH΋Î_ ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬‰ı· ‹tα˘
‹tÎı ¿flΉı· ≠T≤ÏkÎfiÌ Ï‰√÷ ≠◊‹ ⁄ÌΩ hÎÌΩ
≠›Ifiı ≠›Ifiı ≠›Ifiı
Â̬ı· Â̬ı· Â̬ı·
⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ
Á_A›Î Á__A›Î Á_A›Î

11. 11
√ÏHÎ÷ ÏÂZÎH΋Î_ ≠T≤ÏkÎ ¶ÎflÎ Â̬‰ı· ‹tα˘
‹tÎı ¿flΉı· ≠T≤ÏkÎfiÌ Ï‰√÷ ≠◊‹ ⁄ÌΩ hÎÌΩ
≠›Ifiı ≠›Ifiı ≠›Ifiı
Â̬ı· Â̬ı· Â̬ı·
⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ ⁄΂¿˘fiÌ
Á_A›Î Á__A›Î Á_A›Î
• • •

61. 61
Ëı÷±˘ — ÏÂZο˘...
(1) SCEfiÌ Á_¿S’fiÎ Á‹…ı.
(2) SCEfiÎ_ ωω‘ ’hο˘ ¤fl‰ÎfiÌ flÌ÷ ΩHÎı.
(3) SCE Á_ÿ¤ı˝ flά‰ÎfiÎ ±Î‘Îfl˘◊Ì ’ÏflÏ«÷ ◊Λ.
(4) SCE Á_ÿ¤ı˝ ‹Ò_{‰÷Î ≠ë˘fi_ ‹Î√˝ÿÂÛfi ‹ı‚‰ı.
’hο - A (fl«fiÎI‹¿ ‹ÒS›Î_¿fi)
• ωzÎ◊afi_ Á÷÷ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl÷Î flËı‰__ Ωı¥±ı, ±Î‹ ¿Ë̱ı »Ì±ı I›Îflı ’hο - A ωÂı ⁄flÎ⁄fl Á‹∞
·¥±ı.
• ÏÂZοı ÿflı¿ Ëı÷/Z΋÷ÎfiÎ ±K›Î’fi ¿Î›˝fiÎ ±_÷ı ‰√˝fiÎ ÷‹Î‹ ωzÎ◊a±˘±ı ÷ı‹Î_ ±Ïfi‰Î›˝ ˢ› ±ıÀ·Ì
±K››fi Z΋÷Î ≠ÎM÷ ¿flÌ »ı ¿ı fiËŸ ÷ııfiÌ fi˘Ó‘ ·ı‰ÎfiÌ »ı.
• ±Î ’ˆ¿Ì ≠Ï÷Ïfi‘w’ 20 Ëı÷±˘/Z΋÷α˘fiÌ fi˘Ó‘ ’hο - A‹Î_ ¿fl‰ÎfiÌ »ı. ±Î ±_√ıfi_ ‹Î√˝ÿ½fi
SCEfiÌ ‹Î√˝ÿϽ¿ÎfiÎ ’ı… fi_. 23 ◊Ì 74‹Î_ ±Î’ı· »ı.
• ‘˘. 3 ◊Ì 8fiΠωʛ‰Îfl-ÁhΉÎfl ±·√ ±·√ ’hο - A‹Î_ 20 Ëı÷±˘/Z΋÷α˘ fi˘Ó‘ÎÂı ÷ııfiÎ
‹ÒS›Î_¿fi ωÂı ˉı Á‹∞±ı.
• ±K›Î’fi ¿Î›˝ ÿflÏ‹›Îfi ±fiı ±K›Î’fi ¿Î›˝fiÎ ±_÷ı ÏÂZοı ’˘÷ı ±Î’ı· ±K››fi ±fi¤‰˘fiı fi…fl
Á‹ZÎ flÎ¬Ì ’˘÷ÎfiÌ ÁÒ{Á‹… ‹…⁄fiÌ ›˘B› ≠›„@÷±˘fi˘ μ’√˘› ¿flÌ Ï‰zÎ◊afiÌ ±Î‰Õ÷ ¿ı ¿«ÎÂ
‹Ò·‰‰ÎfiÌ »ı ±fiı ¿«ÎÂfiı Á‘Îfl‰Îfi_ ¿Î›˝ ËÎ◊ ‘fl‰Îfi_ »ı.
• ’hο - A‹Î_ …ı Ëı÷/Z΋÷Î Á‹Î‰‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı, ÷ıfiÌ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl÷Î_ …ı ωzÎ◊a …ı ÷ı Ëı÷/Z΋÷Î
Á_·Bfi ω√÷/Á_¿S’fiÎfiı ⁄flÎ⁄fl Á‹F›˘ »ıı ÷ı‰_ ·Î√ı ÷˘ ÷ııfiÎ fi΋ Á΋ı …ı ÷ı Ëı÷/Z΋÷ÎfiÎ ¬Îfi΋Î_
(✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ¿fl‰Ì. ◊˘ÕÌ ¿«Î …HÎΛ ÷˘ (?) ±fiı ¿Â_ fi ±Î‰Õı ÷˘ (✕)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ¿fl‰Ì.
±Î ÏfiÂÎfi̱˘ ¿fl‰Î‹Î_ ÏÂZοı ’˘÷ÎfiÌ Ï‰‰ı¿⁄Ï©fi˘ μ’›˘√ ¿fl‰˘. ‰‘Îflı μÿÎfl ¿ı ¿Õ¿ fi flËı‰_.
• ›Îÿ flά̱ı ±Î ÏfiÂÎfi̱˘ ’ÒflÌ «˘@ÁÎ≥◊Ì, ’ÒflÌ √_¤Ìfl÷Î◊Ì ¿fḻı.
• ’hο - A‹Î_ ÁhÎfiÎ ±Îfl_¤◊Ì ÏfiÂÎfi̱˘ ¿fl‰Îfi_ ¿Î‹ Âw ◊Âı. …ı‹ …ı‹ ±P›ÎÁø‹ «Î·÷˘ …Âı
÷ı‹ ÷ı‹ ÏfiÂÎfi̱˘ ◊÷Ì flËıÂı. ÁhÎ ’Òfl_ ◊÷Î_ ≠Ï÷ÏfiÏ‘w’ 20 Ëı÷±˘/Z΋÷α˘fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿Î›˝ ’ÒHν
◊Âı.
Â΂ο̛ Á‰Û√˛ÎËÌ ‹ÒS›Î_¿fi

62. 62
• …ı T›„@÷ ¤HÎΉı »ı ÷ı … T›„@÷ ‹ÒS›Î_¿fi ¿flı ÷˘ ‹ÒS›Î_¿fi ‰‘Îflı ÁÎfl_ ±fiı Á«˘À ◊Λ, ‰‘Îflı
›˘B› ◊Λ. ±Î Ëı÷◊Ì … ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl‰Î ‹ÎÀı ÏÂZο μ’fl ’Òfl˘ ωrÎÁ ‹Ò¿Î›˘ »ı, ÏÂZοfiı ’ÒflÌ
V‰÷_hÎ÷Î ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı. ±Î’HÎı ±Î ωrÎÁfiı Ïfi¤Î‰Ì±ı ±fiı ‹‚ı·Ì V‰÷_hÎ÷Îfi˘ ›˘B› μ’›˘√
¿fḻı.
ˉı - ±ı¿ μÿÎËflHÎ Ωı¥±ı —
‘˘. 6 ωʛ — Á΋υ¿ ωiÎÎfi
Ëı÷ — √…flÎ÷fiÌ ±Î⁄˘Ë‰ÎfiÌ ·ÎZÎÏHο÷α˘ ±fiı ÷ıfiÌ ‹Îfi‰∞‰fi μ’fl ◊÷Ì ±Áfl˘ ΩHÎı.
√…flÎ÷fiÌ ±Î⁄˘Ë‰ÎfiÌ ·ÎZÎÏHο÷α˘ ωÂıfiÎ ±ı¿‹fiÎ ±K›Î’fifiÎ ±_÷ı ÏÂZοı ωzÎ◊a±˘fiı fiÎfiÎ
fiÎfiÎ, ÀÒ_¿ …‰Î⁄Ì ≠Ufi˘ ’Ò»›Î. …‰Î⁄ ±Î’‰Î ¬Ò⁄ ÷I’fl ⁄΂¿˘ ±fiı ÷ı ’ˆ¿Ì ÁΫΠ…‰Î⁄ ±Î’fiÎfl
⁄΂¿˘fiÌ ±fiı …‰Î⁄ ±Î’‰Î Ï⁄·¿<· ÷I’fl fi◊Ì ±fiı ÷ı‹fiı ≠ë ’Ò»÷Î_ ¬˘ÀÎ …‰Î⁄ ±Î’ı »ı ÷ı
ωzÎ◊a±˘fiÌ ‹ÎfiÏÁ¿ fi˘Ó‘ flά‰Ì. ‰√˝‹Î_ …‰Î⁄ fi ±Î’fiÎflfiÌ Á_A›Î ‰‘Îflı Ë÷Ì ÷ı◊Ì ÏÂZοı ’fi—
±K›Î’fi ¿›*. ±L› ≠›„@÷±˘ ±fiı TLMfi˘ ’HÎ μ’›˘√ ¿›˘˝. ÏÂZοı ÷ı ’»Ì ·ıϬ÷ ‹ÒS›Î_¿fi ¿›*.
(1) ¬Î·Ì…B›Î ’Òfl˘.
1. ÏÕÁıQ⁄fl◊Ì ............... ‹ÎÁ Á‘Ì √…flÎ÷‹Î_ ÷Î’‹Îfi fiÌ«_ flËı »ı.
2. .......... Á‹ƒ ÷flŒ◊Ì ±Î‰÷Î ’‰fi˘fiı ¿ÎflHÎı √…flÎ÷‹Î_ Ï›΂΋Î_ ‹Î‰Ã<_ ◊Λ »ı.
3. …^fi◊Ì ÁMÀıQ⁄fl Á‘Ì √…flÎ÷‹Î_ ............ ∑÷ flËı »ı.
4. μfi΂΋Î_ ............ ¿Î’ÕfiÎ_ ‰Vh΢ ‰‘ ±fi¿>‚ flËı »ı.
5. √…flÎ÷‹Î_ .............. fiÎ ‹˘Á‹Ì ’‰fi˘ ‰flÁÎÿ ·Î‰ı »ı.
(2) √…flÎ÷‹Î_ Á‹CÎÎ÷ ±Î⁄˘Ë‰Î ±fi¤‰Î÷Ì Ë˘› ÷ı‰Î_ «Îfl ÿÏfl›Î¥ ωËÎfl‘΋˘fiÎ_ fi΋
·¬˘.
(3) ±Î⁄˘Ë‰ÎfiÌ ‹Îfi‰∞‰fi ’fl ◊÷Ì ±Áfl˘ ’Î_«-» ‰Î@›‹Î_ ·¬˘.
±Î ¿Á˘ÀÌ‹Î_ » ¿ı ÷ı◊Ì ‰‘ √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ, hÎHÎ◊Ì ’Î_« √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (?)fiÌ
±fiı hÎHÎ◊Ì ±˘»Î √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (✕)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ¿flÌ, hÎHÎ ‰¬÷ ’fi—±K›Î’fi ±fiı ’fi—‹ÒS›Î_¿fi ¿flÌ
‰√˝fiÎ ÷‹Î‹ ωzÎ◊a±˘fiı (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ Á‘Ì ·¥ √›Î.
⁄ÌΩ ±ı¿ ÏÂZοı ±Î … Ëı÷fiÎ ±K›Î’fi ’»Ì ⁄Ëω¿S’ ¿Á˘ÀÌ fl«Ìfiı ‹ÒS›Î_¿fi ¿›*.
÷ıHÎıı ÁÎ÷ ¿ı ÷ı◊Ì ‰‘ √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ¿flÌ 4 ◊Ì 6 √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (?)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ
¿flÌ ±fiı 3 ¿ı ÷ı◊Ì ±˘»Î √HÎ ‹ı‚‰fiÎflfiı (✕)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ¿flÌ. ’fi—±K›Î’fi ±fiı ’fi—‹ÒS›Î_¿fi ≠Ïø›Î

63. 63
hÎHÎ ‰¬÷ ¿flÌ. »÷Î_ ‰√˝fiÎ ⁄ı ωzÎ◊a±˘fiı »ıS·ı (?)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ flËÌ ±fiı ±ı¿ ωzÎ◊afiı (✕)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ
flËÌ.
’Ëı·Î ÏÂZοı ‹˙Ϭ¿ ‹ÒS›Î_¿fi ¿›* Ë÷_ ÷ıfi_ ¿Á˘ÀÌ’hÎ ŒÎ¥·ı flÎA›_ Ë÷_. …ı Ïÿ‰Áı ‹˙Ϭ¿ ‹ÒS›Î_¿fi
¿›* Ë÷_ ÷ıfiÌ fi˘Ó‘ ÷ıfiÌ ÿˆÏfi¿ fl˘…fiÌÂÌ‹Î_ ’HÎ ¿flÌ Ë÷Ì. ⁄_fiı ÏÂZο˘±ı ·ıϬ÷ ¿Á˘ÀÌ ·Ì‘Ì Ë÷Ì ÷ı Ïÿ‰Áı
÷ıfiÌ fi˘Ó‘ ÿˆÏfi¿ fl˘…fiÌÂÌ‹Î_ ¿flÌ Ë÷Ì. ·ıϬ÷ ¿Á˘ÀÌ’hÎ ŒÎ¥·ı flÎA›_ Ë÷_. ωzÎ◊a±˘fiÌ fi˘À ⁄¿‹Î_ ·ıϬ÷
¿Á˘ÀÌfiÌ fi˘Ó‘ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı· Ë÷Ì.
ÏÂZοfiÎ ≠›Ifi˘fiÎ …ı Â@› Ë÷Î ÷ı ÷‹Î‹ ±Î‘Îfl˘ flά‰Î‹Î_ ±ÎT›Î Ë÷Î.
• …ı ωzÎ◊afiı x ±◊‰Î ? fi_ ÏfiÂÎfi ◊›_ »ı ÷ııfiÎ ‹ÎÀı ÏÂZοı ’fi—ÏÂZÎHÎ ±fiı ’fi—‹ÒS›Î_¿fi
¿fl÷Î_ flËı‰Îfi_ »ı. ’fi—‹ÒS›Î_¿fi‹Î_ ωzÎ◊afi˘ …ı‰˘ ÿı¬Î‰ ÷ı‰Ì ÏfiÂÎfi̱˘ ¿fl‰ÎfiÌ »ı.
Á‹Ωı — ¿˘¥ ±ı¿ ωzÎ◊afiÎ fi΋ Á΋ı …ı ÷ı Ëı÷/Z΋÷ÎfiÎ ¬Îfi΋Î_ (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ±ı¿
… ‰¬÷ ±ÎÔÔ‰Âı ’HÎ x ¿ı ? fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ±ı¿◊Ì ‰‘ ‰¬÷ ’HÎ ±Î‰Ì ¿ı.
• ÿflı¿ ωzÎ◊afiÎ fi΋ Á΋ı ÿflı¿ Ëı÷/Z΋÷΋Î_ (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ ±Î‰ı ±ıÀ·ı ¿ı ωzÎ◊a
’Îfl_√Ï÷fiÌ ¿ZÎαı Â̬ı ÷ı ‹ÎÀı ÏÂZοı ’ÒflÌ ÏfiWÃÎ◊Ì ÷‹Î‹ ≠›Ifi˘ ¿fl‰ÎfiÎ »ı.
• ÏÂZοfiÎ ≠›Ifi˘ ’»Ì ’HÎ Ëı÷/Z΋÷ÎfiÌ ÏÁÏ© fi ◊Λ ÷ı‰_ ⁄fiı ±ıÀ·ı ¿ı ÿflı¿ ¬Îfi΋Î_ »ıS·ı
(✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ fi ’HÎ ±Î‰ı. fi ±Î‰ı ÷˘ Ï«_÷Î fiËŸ ’HÎ …ı ÁΫ_ »ıı ÷ıfi_ ÿ½fi ◊‰_ Ωı¥±ı.
‹ÎhÎ ±ıÀ·_ ›Îÿ flά̱ı ¿ı ÏÂZοfiÎ ÏfiWÃÎ ±fiı ≠›Ifi΋Î_ ¿«Î fi flËı‰Ì Ωı¥±ı.
• ÁhÎÎ_÷ı ÿflı¿ ÏfiÂÎfi̱˘fiÌ ¿<· √HÎ÷flÌ ¿flÌ ÷ıfiÌ Á_A›Î …ı-÷ı ÏfiÂÎfiÌ fiÌ«ı ·¬‰ÎfiÌ »ı.
fiÌ«ıfiÌ Ï‰√÷˘ ‰Î_«Ì ±◊˝CÎÀfi ¿fl˘ —
ø‹ ωzÎ◊afi_ fi΋ ≠Ï÷ÏfiÏ‘w’ 20 Ëı÷±˘ ÁhÎÎ_÷ı ‹ı‚‰ı· 40‹Î_◊Ì
…ı-÷ı ÏfiÂÎfi̱˘fiÌ ‹ı‚‰ı· √HÎ
¿<· Á_A›Î
✓ ? X
1. ¬ÂÎ·Ì 17 2 3 34
2. fiÌÏ÷fi 10 14 17 20
3. ¬ı‰fiÎ 18 6 7 36
4. ËÏfl 10 7 8 20

64. 64
• 20 Ëı÷±˘/Z΋÷α˘ ˢ› I›Îflı (✓)fiÌ ÏfiÂÎfi̱˘fiÌ Á_A›ÎfiÎ ⁄‹HÎÎ ¿fl‰Î◊Ì ‹‚÷Ì Á_A›Î
40‹Î_◊Ì ‹ı‚‰ı· √HÎ ÿÂν‰Âı.
• ÁhÎÎ_÷ı ’hο - A ‹Î_ 40‹Î_◊Ì …ı √HÎ ‹‚ı »ı ÷ıfiÌ fi˘Ó‘ ’hο - C (’ÏflHÎ΋ ’hο)‹Î_ ¿fl‰ÎfiÌ
ˢ› »ı.
• Â΂ÎfiÎ ‹A› ÏÂZοḻı ±fiı ÁÌ.±Îfl.ÁÌ. ¿˘.±˘ÏÕ˝fiıÀflḻı ±‰Îflfi‰Îfl ‘˘flHΉÎfl ±fiı
ωʛ‰Îfl ’hο - A ŒflÏ…›Î÷’HÎı Ωı‰ÎfiÎ »ı. ÷ı‹Î_ ◊›ı·Ì ÏfiÂÎfi̱˘ ›˘B› flÌ÷ı ◊¥ »ı ¿ı
fiËŸ ÷ıfiÌ flıLÕ‹ «¿ÎÁHÎÌ ¿fl‰ÎfiÌ »ı. …ıfiÌ Á΋ı (✓)fiÌ ÏfiÂÎfiÌ »ı, ÷ı ωzÎ◊a±ı …ı ÷ı
Ëı÷/Z΋÷΋Î_ ’Îfl_√Ï÷fiÌ ¿ZÎαı ÏÁÏ© ‹ı‚‰Ì »ı ¬flÌ ? ±fiı …ıfiÌ Á΋ı x fiÌ ÏfiÂÎfiÌ »ıı
÷ıfiı ÷ı Ëı÷/Z΋÷΋Î_ ¬flı¬fl ¿Â_ … ±Î‰Õ÷_ fi◊Ì ÷ı «¿ÎÁ‰Îfi_ »ı. …ıfiÌ Á΋ı x ¿ı ? fiÌ
ÏfiÂÎfiÌ »ıı. ÷ı‹fiÌ ¿«Î ÿÒfl ¿fl‰Î ÏÂZο ¶ÎflÎ Â_ Â_ ≠›Ifi˘ ◊›Î »ı ÷ı ’HÎ «¿ÎÁ‰Îfi_ »ı.
±Î Á_⁄_‘Ì ÏÂZο ÁÎ◊ı ««Î˝-ω«ÎflHÎÎ ¿fl‰ÎfiÌ »ı ±fiı ‹Î√˝ÿ½fi ’HÎ ±Î’‰Îfi_ »ı.
• ⁄_fiı ÏÂZο˘±ı ’hο - A Á_⁄_‘Ì ¿flı·Ì ¿Î‹√ÌflÌ Ï‰Âı ««Î˝ ¿fl˘.
ÁhÎfiÌ Âw±Î÷ … ÿflı¿ ωʛ‹Î_ ÷ıfiÎ ±ı¿ ±ı¿ Ëı÷fiÌ ÏÁÏ© ‹ÎÀı ÿflı¿ ωzÎ◊afiı K›Îfi‹Î_ flάÌfiı
±Î ‹…⁄ ¿Î‹√ÌflÌ ◊Λ ÷˘ ÁhÎÎ_÷ı ωzÎ◊a±˘fiÌ ÂˆZÎÏHο ÏÁÏ©fiÌ Ï«_÷Î flËı ¬flÌ ? ˆZÎÏHο √HΉkÎÎfiÌ
„V◊Ï÷‹Î_ @›Î_› ±Á_÷˘Ê flËı ¬fl˘ ?
…^fi - 2013◊Ì ’hο - A fiÎ Á_ÿ¤ı˝ ±Î flÌ÷ı ¿Î‹√ÌflÌ Âw ¿fḻı.
Â΂Îfiı ‹Î√˝ÿ½fi ±Î’‰ÎfiÌ …‰Î⁄ÿÎflÌ »ı ÷ı‰Î ÷‹Î‹ ±Ï‘¿Îfḻ˘ Â΂Π‹·Î¿Î÷ ‰¬÷ı ‘˘flHΉÎfl-
ωʛ‰Îfl ’hο - A ‹Î√ı ±fiı ÷ı Á_⁄_‘Ì Ï‰√÷˘ ΩHÎÌ ‹Î√˝ÿ½fi ±Î’ı ±fiı ÏÂZο˘ ’HÎ ’˘÷ÎfiÌ ‹Ò_{‰HÎ
Á_⁄_‘Ì ‹Î√˝ÿ½fi ‹ı‚‰ı.
’hο - B (T›„@÷I‰ ω¿ÎÁ’hο)
‘˘. 3 ◊Ì 8fiΠωzÎ◊a±˘fiÎ Á‰˝√˛ÎËÌ Ï‰¿ÎÁfiÎ ‹ÒS›Î_¿fi ‹ÎÀı ’hο - Bfi_ ¬Ò⁄ … ‹Ëk‰ »ı. ±Î
’hο‹Î_ ¿<· 4 ZÎıh΢‹Î_ 40 ω‘Îfi˘ ¶ÎflÎ ‹ÒS›Î_¿fifi_ ≠›˘…fi »ı. ÷ı ’ˆ¿Ì 31 ω‘Îfi˘ ’hο‹Î_ »Î’ı·Î_ »ı.
9 ω‘Îfi˘ ‹ÎÀı ¬Î·Ì…B›Î flά‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.
• ‘˘. 3 ◊Ì 8‹Î_ ‰›¿ZÎÎfiÁÎfl ϤLfi÷Î flËı »ı.
• Á‹√˛ flÎF›‹Î_ V◊ÎÏfi¿ ’›Î˝‰flHÎfi_ CÎb_ ‰ˆÏ‰K› »ı.
• ÿflı¿ ÏÂZο ’ÎÁı ’˘÷ÎfiÌ ±Î√‰Ì ¿Î›˝Âˆ·Ì »ı.
±Î‰Î_ ⁄‘Î__ ¿ÎflH΢Áfl ωzÎ◊afiÎ T›„@÷I‰ ω¿ÎÁfiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ÏÂZοfiı 9 ω‘Îfi˘fiÌ ’Á_ÿ√Ì ‹ÎÀıfiÌ
V‰÷_hÎ÷Î ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı.

65. 65
ÁhÎfiÎ ±Îfl_¤ı …ı ÷ı ZÎıhÎfiÎ_ ¬ÒÀ÷Î_ ω‘Îfi˘ ¬Ò⁄ Á‹…’Ò‰˝¿ fiyÌ ¿flÌ ·¥±ı. ±Î ¿Î‹√ÌflÌfiÎ
‹Î√˝ÿ½fi ±◊ı˝ ZÎıhΉÎfl ¿ıÀ·Î_¿ ω‘Îfi˘ ±ËŸ ±ÎM›Î_ »ı.
±Î ω‘Îfi˘ ‹ÎhÎ Á‹… V’p ¿fl‰Î ±ÎM›Î_ »ı. ÏÂZοı ’˘÷ÎfiÎ ’›Î˝‰flHÎ ±fiı ¿˘¥ ωÂıÊ ≠¿ÎflfiÌ
¿Î‹√ÌflÌ ‹…⁄ 9 ω‘Îfi fiyÌ ¿fl‰ÎfiÎ »ı.
9 ω‘Îfi˘fiÎ ‹Î√˝ÿ½fi ±◊˝ı ¿ıÀ·Î_¿ ω‘Îfi˘ —
ZÎıhÎ - 1 T›„@÷√÷ ±fiı Á΋ÎÏ…¿ √H΢ —
(i) ÿflı¿ ¿Î›˝‹Î_ Á‹›fi_ ’ηfi ¿flı »ı.
(ii) fi‰Ìfi ⁄Î⁄÷˘ μIÁÎË’Ò‰˝¿ Â̬ı »ı.
(iii) …^◊‹Î_ ¿Î›˝ ¿flı »ı.
(iv) ÁΫ_ ⁄˘·ı »ı. ÁI›fi_ ’ηfi ¿flı »ı.
ZÎıhÎ - 2 ωzÎ◊afiÎ ‰·H΢ —
(i) ÏÂZο˘fi˘ ±Îÿfl ¿flı »ı.
(ii) T≤Z΢fiÌ Ω‚‰HÎÌ‹Î_ ‹ÿÿw’ ◊Λ »ı.
(iii) ’ÎHÎÌfi˘ ¿fl¿Áfl›@÷ μ’›˘√ ¿flı »ı.
ZÎıhÎ - 3 ωzÎ◊afiÎ flÁfiÎ ZÎıh΢ —
(A) ÁÎÏËI› —
(i) Á…˝fiÎI‹¿ ·ı¬fi ¿Î›˝ ¿flÌ Â¿ı »ı.
(ii) flÎF›‹Î_ ⁄fi÷Ì ÁÎÏËI› Á_⁄_‘Ì CÎÀfiα˘ ωÂı ««Î˝ ¿flı »ı.
(ii) √…flÎ÷fiΠωω‘ ÁÎÏËI›¿Îfl˘ ωÂıfiÌ ΩHοÎflÌ ‘flΉı »ı.
(B) Á_√Ì÷ ±fiı ¿·Î —
(i) Á_√Ì÷fiÎ ÁΑfi˘fi˘ μ’›˘√ ¿flı »ı.
(ii) ÏÂS’ ÁÎÏËI›fiÎ Ï«h΢fiÎ Á_√˛Ë‹Î_ flÁ ‘flΉı »ı.
(iii) ËV÷·ıϬ÷ ±_¿˘ ⁄fiΉı »ı ±fiı ÷ıfiÎ ≠ÿ½fi‹Î_ ¤Î√ ·ı »ı.
(C) ÂÎflÌÏfl¿ ÏÂZÎHÎ ±fiı ›˘√ —
(i) fl‹÷√÷‹Î_ ¬ı·Ïÿ·Ì ÿά‰ı »ı.
(D) ÁÎ_V¿ÚÏ÷¿ ¿Î›˝ø‹ —
(i) V◊ÎÏfi¿ μIÁ‰˘fiÌ μ…‰HÎÌ‹Î_ μIÁÎË’Ò‰Û¿ ¤Î√ ·ı »ı.

66. 66
(E) ÁË-ˆZÎÏHο ≠T≤Ïkα˘ —
(i) ≠›˘√¿Î›˝/√ÏHÎ÷ ωiÎÎfi ≠ÿ½fi‹Î_ ¤Î√ ·ı »ı.
(ii) ≠˘…ı@À ¿Î›˝ ÿflÏ‹›Îfi …^◊‹Î_ ¿Î‹ ¿flı »ı.
(iii) Á_√˛Ë ≠T≤ÏkÎ/’˘À˝ Œ˘Ï·›˘ ω¿ÁΉı »ı.
(iv) ‹ÒS› ÏÂZÎHÎ Á_⁄_‘Ì ≠T≤Ïk΋Î_ ¤Î√ ·ı »ı.
(F) ¿Î›Î˝fi¤‰ —
(i) ±˙Ê‘⁄Î√fiÌ Ω‚‰HÎÌ‹Î_ ‹ÿÿw’ ⁄fiı »ı.
ÿflı¿ ωzÎ◊afi_ 40 ω‘Îfi˘ Á_ÿ¤˝ı ‹ÒS›Î_¿fi Áh΋Î_ ±ı¿ ‰Îfl ¿fl‰Îfi_ »ı. ‘˘. 3, 4, 5‹Î_ ω‘ÎfiÿÌÃ
5‹Î_◊Ì √HÎ ±Î’‰ÎfiÎ »ı. ‘˘. 6, 7, 8‹Î_ ω‘ÎfiÿÌà 10 √H΋Î_◊Ì ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl‰Îfi_ »ı.
±ËŸ Á‹…‰Îfi_ ±ı »ıı ¿ı ’hο - B‹Î_ ÿflı¿ ωzÎ◊afi_ ÿflı¿ ω‘ÎfifiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ÁΫ_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿ı‰Ì
flÌ÷ı ◊Λ ? ±Î ¿Î‹ ‹U¿ı· »ı ’HÎ ±Â@› fi◊Ì. ÁhÎfiÌ Âw±Î÷◊Ì … ¬ÎÁ ±Î›˘…fi ¿fl‰_ ’Õı.
40 ω‘Îfi˘ ’ˆ¿ÌfiÎ_ ¿ıÀ·Î_¿ ω‘Îfi˘ (Á΋ÎL› flÌ÷ı ZÎıhÎ 1 ±fiı 2fiÎ_ ÷‹Î‹ ω‘Îfi˘)fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ÁhÎfiÎ
±_÷ı ◊Âı. ’HÎ ÁhÎ ÿflÏ‹›Îfi ωzÎ◊afi_ Á÷÷ ±‰·˘¿fi, ÏfiflÌZÎHÎ ¿fl‰Îfi_ flËıÂı.
⁄ÌΩ ¿ıÀ·Î_¿ ω‘Îfi˘ ≠T≤ÏkÎ ±Î‘ÎÏfl÷ »ı. ±Î ÷‹Î‹ ≠T≤Ïkα˘fiÌ ›ÎÿÌ ⁄fiÎ‰Ì ·ı‰ÎfiÌ flËıÂı.
‰ÎflÎŒfl÷Ì ±ı¿ ’»Ì ±ı¿ ≠T≤ÏkÎfi_ ±Î›˘…fi ¿fl‰Îfi_ flËıÂı. …ı ≠T≤ÏkÎ ’ÒflÌ ◊Λ ÷ıfi_ …ı-÷ı ‰¬÷ı … ’hο
- B‹Î_ √HÎÎ_¿fi ¿flÌ ·ı‰Îfi_ flËıÂı.
ÿÎ.÷. (1) ≠ë‹_« (@‰Ì{)
ÏÂZο ÁhÎfiÎ ’Ëı·Î ‹ÏËfi΋Î_ hÎHÎ hÎHΠωzÎ◊afiÎ hÎHÎ …^◊ fl«Ì ‰√˝¬_Õ‹Î_ @‰Ì{fi_ ±Î›˘…fi ¿flÂı.
@‰Ì{fiÎ ±_÷ı ÷ı fi‰ ωzÎ◊afi_ ‹ÒS›Î_¿fi ’hο - B‹Î_ ¿flÂı.
⁄ÌΩ ‹ÏËfi΋Î_ ŒflÌ @‰Ì{fi_ ±Î›˘…fi ◊Âı. ⁄ÌΩ …ı fi‰ ωzÎ◊a ¤Î√ ·ıÂı ÷ı‹fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ÷ı
‰¬÷ı ¿flÂı.
±Î flÌ÷ı ø‹Â— ⁄‘Î … ωzÎ◊a±˘fiı @‰Ì{‹Î_ ¤Î√ÌÿÎflÌ ¿flΉÂı ±fiı ’»Ì … ÷ıfi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl‰Î‹Î_
±Î‰Âı.
(2) ‹˙Ï·¿ ‰Î÷ν¿◊fi/‰@÷T› —
¤ÎÊÎ ÏÂZÎHÎfiÎ ¤Î√w’ı ωzÎ◊a±˘fiÌ ‹˙Ϭ¿ ±Ï¤T›„@÷‹Î_ ◊›ı·Î ω¿ÎÁfi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl‰Îfi_ »ı.
ωzÎ◊a ’˘÷ÎfiΠω«Îfl˘fiı ‹˙Ï·¿ fl…^ ¿flÌ Â¿ı ÷ı‰Ì ÷¿ ±Î’‰ÎfiÌ »ı. ±Î ¿Î›˝ ±ı¿ … Ïÿ‰Áı fiËŸ ◊Λ
’HÎ ÏÂZοı ’˘÷ÎfiÎ ±Î›˘…fi ‹…⁄ ‰ÎflÎŒfl÷Ì ÿflı¿ ωzÎ◊afiı ‹˙Ï·¿ ‰@÷T›fiÌ ÷¿ ±Î’‰ÎfiÌ »ı ±fiı
‹ÒS›Î_¿fi ¿fl÷Î flËı‰Îfi_ »ı. ±Î flÌ÷ı ¿Î›˝ «Î·Âı ÷˘ ÿˆÏfi¿ fl˘…fiÌÂÌfiÌ fi˘Ó‘ …wflÌ flı¿Õ˝-±Î‘Îfl flËıÂı ÷◊Î
Á‹√˛ ÁhÎ ÿflÏ‹›Îfi ‹ÒS›Î_¿fi ◊÷_ flËıÂı.

67. 67
NCF-2005 ±fiı RTE-2009‹Î_ Ï«hÎ, Á_√Ì÷ ±fiı ¿Î›Î˝fi¤‰, T›Î›Î‹ ±Î ωʛ˘fiı Á‰Î*√Ì
ω¿ÎÁfiÎ Á_ÿ¤˝‹Î_ ¬Ò⁄ ‹Ëk‰ ±’Λ_ »ı ÷ı ωʛ˘fi_ ‹ÒS›Î_¿fi ’HÎ ±ËŸ ◊Λ »ı. ±ıÀ·ı ¬Ò⁄ √_¤Ìfl÷Î◊Ì,
›˘B› «¿ÎÁHÎÌfiÎ ±_÷ı √HÎÎ_¿fi ¿fl‰Îfi_ »ı.
ÿflı¿ ÏÂZοı ‰ÊÎ*÷ı ’hο E (Á_B≤ÏË÷ ≠√Ï÷’hο)‹Î_ Ï«hÎ, Á_√Ì÷, ÂÎflÌÏfl¿ ÏÂZÎHÎ ±fiı ¿Î›Î˝fi¤‰
⁄Î⁄÷ı fi˘Ó‘ ¿fl‰ÎfiÌ »ı ÷◊ΠωzÎ◊a ωÂıfiÌ Á‹√˛ »Î’ ±_√ı Á_ÏZÎM÷ fi˘Ó‘ ¿fl‰ÎfiÌ »ı. ’hο - Bfi_
‹ÒS›Î_¿fi ÁΫ_ ◊›_ ˢ› ÷˘ … ±Î ⁄‘Ì Ï‰√÷˘ ›˘B› flÌ÷ı ·¬Ì ¿ÎÂı.
μ’fl˘@÷ ««Î˝fiÎ ±Î‘Îflı ’hο - Bfi_ ‹Ëk‰ ‰‘Îflı V’p ◊›_ ËÂı. «Î·˘, ›˘B› ‹ÒS›Î_¿fi ‹ÎÀı ÷ˆ›Îfl
◊¥±ı.
’hο - C ’ÏflHÎ΋ ’hο
‘˘. 3 ◊Ì 8fiÎ ’ÏflHÎ΋ ’hο◊Ì ±Î’HÎı Á˙ ’ÏflÏ«÷ »Ì±ı. ÿflı¿ ωʛ‹Î_ ’hο - A (fl«fiÎI‹¿
‹ÒS›Î_¿fi)fiÎ 40 √HÎ, ÁhÎÎ_÷ ‹ÒS›Î_¿fifiÎ 40 √HÎ ÷◊Î V‰±K››fi ¿Î›˝fiÎ ±Î‘Îflı 20 √HÎ ±ı‹ ÁhÎÿÌÃ
100 √HÎfi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fḻı »Ì±ı.
‘˘. 6, 7, 8‹Î_ ±P›ÎÁø‹fiı ±Î‰flÌ ·ı‰Î› ÷◊ΠωzÎ◊a±˘fiı ÿÌCν …‰Î⁄Ì ≠ë˘fiÎ μkÎfl˘ ·¬‰Îfi˘
‹ËΉfl˘ ±Î’Ì Â¿Î› ÷ı Ëı÷◊Ì 80 √HÎfiÌ ¿Á˘ÀÌ ·ı‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı. ’»Ì 40‹Î_ w’Î_÷Ïfl÷ ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı.
V‰±K››fi ¿Î›ÛfiÎ ±Î‘Îflı 20 √H΋Î_◊Ì ‹ÒS›Î_¿fi ◊Λ »ı ÷ı ⁄Î⁄÷ı ωÂıÊ ¿Î‚∞ ·¥±ı.
ωzÎ◊a±˘fiı B≤Ë¿Î›Û ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı, …ı-÷ı ωʛfiÌ fi˘À⁄¿ ⁄fiΉ‰Î‹Î_ ±Î‰ı »ı, ’ÎÃu’V÷¿‹Î_
… V‰ÎK›Î›¿Î›˝ ¿fl‰ÎfiÌ …B›Î ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì ˢ› »ı, ¤ÎÊα˘‹Î_ V‰÷_hηı¬fifiÌ fi˘À⁄@Á ⁄fiΉ‰ÎfiÌ
ˢ› »ı ±fiı ωʛ ±Î‘ÎÏfl÷ V‰±K››fi’˘◊Ì‹Î_ ’HΠωzÎ◊a±˘±ı V‰±K››fifi_ ¿Î›˝ ¿fl‰Îfi_ ˢ› »ı.
ÏÂZο˘±ı ±Î‰Î ¿Î›˝fiı ÷’ÎÁÌfiı ‹Î√˝ÿ½fi ±Î’‰Îfi_ ˢ› »ı.
ÁhÎfiÌ Âw±Î÷◊Ì Ï‰zÎ◊a±˘fiÎ V‰±K››fi¿Î›˝fiÌ ’Òflı’ÒflÌ T›‰„V◊÷ ¿Î‚∞ ·ı‰Î› ÷˘ ˆZÎÏHο
√HΉkÎ΋Î_ fi˘Ó‘’ÎhÎ Á‘Îfl˘ ·Î‰Ì ¿Λ ÷ı Ëı÷◊Ì Ï‰Ê›‰Îfl, ÁhΉÎfl 20 √HÎ ŒÎ‚‰‰Î‹Î_ ±ÎT›Î »ı.
Â΂ÎfiÎ ‹A› ÏÂZοı ’˘÷ÎfiÎ ÏÂZο˘fiÌ ‹ÿÿ◊Ì ‘˘flHΉÎfl ±fiı ωʛ‰Îfl 20 √H΋Î_◊Ì ‹ÒS›Î_¿fi
‹ÎÀıfiÌ w’flı¬Î ≠◊‹◊Ì … ÷ˆ›Îfl ¿flÌ ·ı‰Ì. ±Î w’flı¬Î ‹…⁄ Ïfi›Ï‹÷ flÌ÷ıı V‰±K››fi ¿Î›˝fiÌ «¿ÎÁHÎÌ
¿fl‰Ì ±fiı ÷ı ŒÎ‚‰HÎÌ ‹…⁄ 20‹Î_◊Ì √HÎ ±Î’‰Î.

68. 68
’hο - D
‘˘flHÎ 1 ±fiı 2fiÎ_ ≠√Ï÷’hο ±fiı ’ÏflHÎ΋ ’hο
• ‘˘flHÎ -1‹Î_ …^fi, …·Î¥ ±fiıı ±Î"√VÀ ÿflÏ‹›Îfi Â΂Π÷I’fl÷ÎfiÌ ≠T≤Ïkα˘ ¿flΉ‰ÎfiÌ »ı.
• ’ÏflHÎ΋’hο‹Î_ ’Ëı·Î ’Îfiı Â΂Π÷I’fl÷ÎfiÌ 14 ≠T≤Ïkα˘fiÌ ›ÎÿÌ ±Î’Ì »ı. ±Î ÿflı¿ ≠‰ÚÏkÎ ‰√˝‹Î_
¿flΉ‰ÎfiÌ »ı ±fiı …ıÀ·Ì ≠T≤Ïkα˘ ¿flÎ‰Ì Ë˘› ÷ıfiÌ Á_A›Î ·¬‰ÎfiÌ »ı.
• ±ı … flÌ÷ı ‘˘. 1 ±fiı 2‹Î_ ÏԉʛÏÂZÎHÎ ±L‰›ı ‰Ê˝ ÿflÏ‹›Îfi ¿flΉ‰ÎfiÌ ..... ≠T≤Ïkα˘fiÌ ›ÎÿÌ
±Î’Ì »ı ±fiı ÿflı¿fiÌ Á_A›Î ·¬‰ÎfiÌ »ı.
• ¿ıÀ·Ì Á_A›Î‹Î_ ≠T≤Ïkα˘ ¿flΉÌ, ÷ı ≠T≤Ïk΋Î_ ωzÎ◊afiÌ ¤Î√ÌÿÎflÌ ¿ı‰Ì flËÌ ÷ı ‹ÎÀı ≠T≤ÏkÎ flÏ…VÀfl˘
⁄fiΉ‰Î_ … ’Õı.
• ≠T≤ÏkÎ flÏ…VÀÎfl‹Î_ fiÌ«ı ‹…⁄ ω√÷˘ ·¬Ì±ı.
ø‹ ωzÎ◊afi_ fi΋ ‹ÎÁ ÁMÀıQ⁄fl ±˘@À˘⁄fl
÷Îfl̬
• «Î·˘, ‘˘. 1fiÎ_ ⁄΂¿˘ ‹ÎÀı fiÌ«ıfiÎ ZÎıhÎfiÌ «Îfl «Îfl ≠T≤Ïkα˘ ¿Ë˘. (Á_ÿ¤Û ‘˘ - 1fiÌ √…flÎ÷Ì
ωʛfiÌ ÏÂZο ±ÎT≤ÏkÎfiÎ ’ı… fi_ - 1 ◊Ì 18 )
(1) ¿<÷ÒË· ≠flı¿ ≠T≤Ïkα˘
(2) ±¬÷flÎ-±fi¤‰…L› ≠T≤Ïkα˘
(3) ›Îÿ„@÷ ω¿ÎÁfiÌ ≠T≤Ïkα˘
(4) ω«Îfl„@÷ ω¿ÎÁfiÌ ≠T≤Ïkα˘
(5) ÷flÎËfiÌ ≠T≤Ïkα˘
• ‘˘. 1, 2‹Î_ ≠I›ZÎ √˛ıÏÕ_√ »ı.
• Á÷÷ ±fi˙’«ÎÏfl¿ ‹ÒS›Î_¿fifiÎ ±Î‘Îflı ÏfiÿÎfi ±fiı μ’«ÎflÎI‹¿ ÏÂZÎHÎ ¿fl÷Î flËı‰Îfi_ »ı.

69. 69
’hο - E (Á‰˝√˛ÎËÌ Ï‰¿ÎÁÎI‹¿ Á_√˛ÏË÷ ≠√Ï÷’hο)
±Î ’hο ‘˘. 1◊Ì Âw ¿flÌ ‘˘. 8 Á‘Ì Ïfi¤Î‰‰Îfi_ »ı. ωzÎ◊afiÎ Â΂Î≠‰ı ‰¬÷ı 1 ◊Ì 17 ‹tÎfiÌ
ω√÷ ¤fl‰ÎfiÌ »ı. ’»Ì ÷˘ ‘˘flHΉÎfl ±‹¿ … ω√÷˘ ¤fl‰ÎfiÌ ◊Âı.
…ı-÷ı C΢flHÎfiÎ ‰√˝ÏÂZοı ‰ÊÎ*÷ı ’˘÷ÎfiÎ ‘˘flHÎfiÌ Ï‰√÷˘ ¤›Î˝ ’»Ì ±Î√‚fiÎ ‘˘flHÎfiÎ ‰√˝ÏÂZοfiı
±Î ’hο˘ ±Î’‰ÎfiÎ_ flËıÂı. ‹A›ÏÂZοı ±Î ¿Î‹√ÌflÌ ⁄Î⁄÷ı ’Òfl÷_ K›Îfi ±Î’‰Îfi_ flËıÂı.
‘˘. 2 ◊Ì μ’flfiÎ ‘˘flHÎfiÎ ‰√˝ÏÂZοı/ωʛÏÂZοı ’˘÷Îfiı ‹‚÷Î_ ωzÎ◊a±˘fiÌ ±Î√‚fiÎ ‰Ê˘˝‹Î_
◊›ı·Ì ÷‹Î‹ fi˘Ó‘˘ K›Îfi’Ò‰˝¿ ‰Ê˝fiÎ ±Îfl_¤ı … Ωı¥ ·ı‰ÎfiÌ »ı.
ÿflı¿ ωzÎ◊afiÌ ÁÎflÌ ⁄Î⁄÷˘, ωÏÂp÷α˘ ±fiı Á‘ÎflÎI‹¿ ⁄Î⁄÷˘ ΩHÎÌfiı ÷ı Á_⁄_‘Ì …wflÌ
¿Î›˝‰ÎËÌfi_ ±Î›˘…fi ¿flÌ ·ı‰Îfi_ »ı.
ωÂıÊ ÏÁÏ©±˘ ±fiı ≥÷fl ’flÌZÎα˘ Á_⁄_‘Ì Ï‰√÷˘fiÌ fi˘_‘ …ı-÷ı Á‹›ı … Á_·Bfi ÏÂZοı ¿flÌ
·ı‰ÎfiÌ »ı.
±Î’HÎı …ı ÂÌA›Î ÷ıfiÎ ±Î‘Îflı ◊˘Õο ÏfiHΛ˘˝ ¿fḻı.
1. ÁhÎfiÎ ’Ëı·Î Ïÿ‰Á◊Ì … ÿflfl˘… ωzÎ◊a±˘fiı Ïfi›Ï‹÷ flÌ÷ı ¿_¥¿ fi‰_ fi‰_ Â̬‰ÌÂ_.
2. ’ÎÃu’V÷¿fiÎ_ ≠¿flH΢ ±ı¿ ±Î‘Îfl ËÂı ’HÎ ±ı ±Î‘Îfl ·¥ …ı-÷ı ωʛfiÎ_ ¿˙ÂS›˘ ±fiı Ëı÷±˘
Â̬‰‰Î ’fl … K›Îfi ¿ıLƒÌ÷ ¿flÌÂ_.
3. ¤HÎΉ‰ÎfiÌ ÁÎ◊ı ÁÎ◊ıı… ωzÎ◊a±˘‹Î_ ‹ÒS›˘fi˘ ω¿ÎÁ ◊Λ, Áÿ˚√H΢ ¿ı‚ԉΛ, ÁÀı‰˘ ’Õı,
÷ıfiÎ_ Á‹Î… ±’ıÏZÎ÷ flÁ-flÏ«fiÎ_ ZÎıh΢fiÌ ±˘‚¬ ◊Λ ±fiı ÷ı ZÎıh΢fiΠω¿ÎÁfiÌ ÷¿˘ ∂¤Ì
◊Λ ÷ıfiÌ ¿Î‚∞ flάÌÂ_.
4. ‰√˝¬_ÕfiÌ ±_ÿfl, Â΂Π≠Î_√H΋Î_ ¿ı Â΂Π⁄ËÎfl ωzÎ◊afiı F›Îflı ±fiı F›Î_ Ωı¥±ı I›Îflı ÷ıfi_
±‰·˘¿fi ¿fl÷Î flËÌÂ_ ÷ıfi_ Á÷÷ ‹ÒS›Î_¿fi ¿fl÷Î … flËÌÂ_.
5. ωzÎ◊afiÌ …ı …ı ÁÎflÌ ⁄Î⁄÷˘ Ωı‰Î ‹‚ı ÷ıfiıı ΩËıfl‹Î_ Ï⁄flÿΉÌÂ_ ±fiı ÷ıfiÌ ZÎÏ÷ ⁄Î⁄÷ı ÷ıııfiı
T›„@÷√÷ ⁄˘·Î‰Ì ≠ı‹’Ò‰˝¿ ÁΫ_ ‹Î√˝ÿ½fi ±Î’ÌÂ_.
Evaluation is a process of collecting, analysing and interpreting evidence
concerning pupil’s achievement for the purpose of making a variety of decisions.
ωω‘ ≠¿ÎflfiÎ ÏfiHν› ¿fl‰ÎfiÎ Ëı÷◊Ì Ï‰zÎ◊a±˘fiÌ μ’·„O‘fiı ·√÷Î ’ÒflΉα˘ ±ı¿hÎ
¿fl‰ÎfiÌ, M≤◊yflHÎ ¿fl‰ÎfiÌ ±fiı ÷ıfi_ ±◊˝CÎÀfi ¿fl‰ÎfiÌ ≠Ïø›Î ±ıÀ·ı ‹ÒS›Î_¿fi..
ÕÎ". fl‰ÌLƒ ÿ‰ı

70. 70
1.0 ≠V÷ΉfiÎ —
¿ı‚‰HÎ̱ı ‹Îfi‰fi˘ Á‰ÎÙ√Ì Ï‰¿ÎÁ ¿fl÷Ì ≠Ïø›Î »ı. ÷ı fiflfiı ““fiÎflΛHΔ” ±fifi fiÎflÌfiı ““fiÎflΛHÎÌ””
⁄fiΉfiÎfl ’ÎflÁ‹ÏHÎ »ı. ‹fiW›fiı CÎÕ÷fl ±Î ±Q≤÷‹Î_ Á‹›fiÎ ≠‰ÎË ÁÎ◊ıı ±fiı¿ ’Ïfl‰÷˝fi ±Î‰÷Î_ flËı
»ı. ÏÂZÎHΛÎhÎÎfiÌ ’ΛÎw’ ±ı‰Ì ≠Î◊Ï‹¿ ¿ZÎ΋Î_ Ëη Á_ø΄L÷¿Î‚ «Î·Ì flè΢ »ı. NCF-2005, RTE-2009
±fiı NCF TE-2010 ±L‰›ı ≠Î◊Ï‹¿ ÏÂZÎH΋Î_ ±fiı¿ ±Î‹Ò· ’Ïfl‰÷˝fi˘ ±Î‰Ì flèÎÎ_ »ı. Áfl¿Îfl ≠Î◊Ï‹¿
ÏÂZÎHÎfiı ‰‘ ±Áfl¿Îfl¿ ±fiı √HΉkÎÎÁ¤fl ⁄fiΉ‰Î √Ï÷‹Îfi ⁄L›_ »ı.
ÏÂZÎHÎ ±ı ⁄_Ï‘›Îfl ÷‚Ή fiËŸ, ’fl_÷ ‰Ëı÷_ {flb_ »ı. ÷ı‹Î_ Á‹›ÎfiÁÎfl ωω‘ fi‰Ìfi÷Î-≠›˘√˘
Ë_‹ıÂÎ ±Î‰¿Î›˝ »ı.
2.0 μtıÂ —
• ÏÂZο˘ fi‰÷fl ≠›˘√fiÌ Á_¿S’fiÎ Á‹…ı.
• ÏÂZο˘ fi‰÷fl ≠›˘√fiÌ ·ÎZÎÏHο÷α˘ ÷◊Î ≠¿Îfl˘ Á‹…ı.
• ÏÂZο˘ ≥fi˘‰ıÀ̉ ÏÂZο˘fiÎ ·ZÎH΢◊Ì ’ÏflÏ«÷ ◊Λ.
• ÏÂZο˘ ≥fi˘‰ıÀ̉ ¿Î›˝fiı ≥-M·ıÀŒ˘‹˝ ’fl ¿ı‰Ì flÌ÷ı ÕÌ.±Î¥.ÁÌ.fiı ‹˘¿·‰_ ÷ı Á‹…ı.
• ÏÂZο˘ ≥fi˘‰ıÀ̉ ¿Î›˝ ¿fl‰Î ≠ıflHÎÎ-≠˘IÁÎËfi ‹ı‚‰ı.
3.0 fi‰÷fl ≠›˘√ ±ıÀ·ı Â_ ?
±K››fi-±K›Î’fi ‹ÎÀı …wflÌ Á΋√˛Ì ¿ı ‰Î÷ΉflHÎfi_ Ïfi‹Î˝˝HÎ ¿fl‰_. fi‰÷fl ≠›˘√ ±ı ±ı¿ ±ı‰Ì
≠Ïø›Î »ı …ı ⁄΂¿˘fiÎ ±P›ÎÁfiı ≠¤Îω÷ ¿flı. ±Î ‹ÎÀıfiÌ ¿˘¥ ≠T≤ÏkÎ ¿ı fi‰Ì ’©Ï÷ fiı fi‰÷fl ≠›˘√
÷flÌ¿ı ±˘‚¬Ì ¿Λ.
±K››fi ±fiı ±K›Î’fi ≠Ïø›Î, ÷ıfiÌ Á‹… ±fiı ±◊˝√˛ËHÎ, ÷ıfi_ ‹ÒS›Î_¿fi ¿ı ÷ı ±_√ıfiÌ ’©Ï÷fiı fi‰÷fl
≠›˘√ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿ÎflÌ Â¿Î›. ¿˘¥ ±ı¿ ±ı‰Ì flÌ÷, CÎÀfiÎ ¿ı ≠Ïø›Î◊Ì ÏÂZÎH΋Î_ Á‹ÿΛfiÌ ÁˤÎ√ÌÿÎflÌ
‰‘ı ±fiı ±ıfi_ «˘yÁ ’ÏflHÎ΋ ‹‚ı I›Îflı ÷ıfiıı fi‰÷fl ≠›˘√ ÷flÌ¿ı V‰Ì¿ÎflÌÂ_.
4.0 fi‰÷fl ≠›˘√fiÌ ·ÎZÎÏHο÷Î —
1. ±fi¤‰ı·Ì Á‹V›Î ¿ı …wÏfl›Î÷ V’p ±fiı Á«˘À ˢ‰Ì Ωı¥±ı.
2. Á‹V›ÎfiÎ ÏfiflοflHÎ ‹ÎÀı ¿flı· ≠›Ifi˘ ωVI≤÷ ±fiı ‹˙Ï·¿ ˢ‰Î Ωı¥±ı.
3. fi‰÷fl ≠›˘√fiÎ ±Î‘Îflı Â̬‰Î-Â̬‰‰ÎfiÌ √HΉkÎ΋Î_ Á‘Îfl ’ÏflHÎ΋fiÌ Ï‰√÷ Ωı¥ Á‹∞
±fiı ΩHÎÌ Â¿Î› ÷ı‰Ì ˢ‰Ì Ωı¥±ı.
4. ±L› ÏÂZο Â΂Π¿ı Á_V◊΋Î_ ±Î ≠›˘√ ±fiı ÷ıfiı ‹‚ı· ’ÏflHÎ΋fiÌ Ï‰√÷ V’p ±fiı Á_’ÒHν
ˢ‰Ì Ωı¥±ı.
ÏÂZÎH΋Î_ fi‰Î«Îfl

71. 71
5.0 ≥fi˘‰ıÂfifiÎ ≠¿Îfl˘ —
1. ¿˘¥ ±ı‰Ì ≠T≤ÏkÎ ¿ı …ı ±ı¿ ¿fl÷Î ‰‘Îflı ‘˘flHÎ ±fiı/¿ı …ı ‘˘flHÎfiÎ ±ı¿ ¿fl÷Î ‰‘Îflı ωʛ˘‹Î_
⁄_‘-⁄ıÁ÷Ì Ë˘¥ ¿ı.
2. ¤ÎÊα˘ √ÏHÎ÷, ωiÎÎfi ±fiı Àı¿˚fi˘·˘∞ ¿ı ±L› ωʛ˘fiÌ ÂˆZÎÏHο μ’·„O‘±˘fiÌ √HΉkÎÎ
Á‘ÎflHÎÎ ‹ÎÀı ˢ¥ ¿ı.
3. ±P›ÎÁø‹‹Î_ ±Î‰÷Î ¿ÏÃfi g⁄ÿfiı Áfl‚ flÌ÷ı Á‹Ω‰‰Î ‹ÎÀı ¿˘¥ fi‰Ì flÌ÷ ¿ı ≠T≤ÏkÎ
ˢ¥ ¿ı.
4. Â̬‰Î-Â̬‰‰Î ‹ÎÀı ¿˘¥ fi‰÷fl ÁËΛ¿ Á΋√˛Ìfi_ Ïfi‹Î˝˝HΠˢ¥ ¿ı.
5. ±Î fi‰÷fl ≠›˘√ ±K››fi-±K›Î’fifiÌ ¿Á˘ÀÌ ±fiıı ‹ÒS›Î_¿fi‹Î_ ‹ÿÿw’ ◊÷Ì Ë˘¥ ¿ı.
6. ωzÎ◊a±˘‹Î_ ¿¥ flÌ÷ı Â̬‰_, Ω÷ı Â̬‰_ ±fiı ÷ı ±Î‘Îflı T›„@÷√÷ Z΋÷΋Î_ ‰‘Îfl˘ ¿fl÷Ì
≠Ïø›Î ˢ¥ ¿ı.
7. ⁄΂¿˘fiÎ Á‰Î*√Ì Ï‰¿ÎÁ‹Î_ …wflÌ ¿ı μ’›˘√ ≠›˘√ ¿ı ≠Ïø›Î ˢ¥ ¿ı.
6.0 ≥fi˘‰ıÀ̉ ÏÂZο˘fiÎ ·ZÎH΢ Â_ ˢ¥ ¿ı ?
• Á‹Î… ±fiı ÏÂZÎHÎ ‹ÎÀı ¬Ò⁄ ¨ÕÌ ·Î√HÎÌ ‘flΉ÷Πˢ›.
• ⁄΂¿˘fiı ±’Îfl ≠ı‹ ¿fl÷Πˢ›.
• Á‹V›Î-ÏfiflοflH΋Î_ ωrÎÁ flά÷Πˢ›.
• ÷tfi …ÿÌ flÌ÷ı ω«Îfl÷Πˢ›.
• ≠›˘√ÂÌ· ˢ›-…ı‰˘ …ÿÎ …ÿÎ ≠¿ÎflfiÎ ≠›˘√˘ ¿›Î˝ ¿fl÷Πˢ›.
• V‰›_-≠ıÏfl÷ ˢ›.
• …ı±˘ V‰›_ ÁΑfi ÁQ’¯Î ˢ› ±fiı …ÿÎ …ÿÎ Vh΢÷˘ ¶ÎflÎ ÏflÁ˘Á˝ ‹˘⁄Ì·Î≥{ ¿fl‰Î ‹ÎÀı
fi‰Ì fi‰Ì ’©Ï÷±˘ ±’fiΉ÷Πˢ›.
7.0 ≥fi˘‰ıÂfifiÎ μÿÎËflH΢ —
±Î’HÎı, μ’fl fi‰÷fl ≠›˘√ ¿˘fiı ¿ËÌ Â¿Î› ÷ı Ωı›_. ±Î ‰Î÷fiı ‰‘ ÁÎflÌ flÌ÷ı Á‹…‰Î ‹ÎÀı ◊˘ÕÎ
μÿÎËflH΢ ’HÎ Ωı¥±ı.

72. 72
μÿÎËflHÎ - 1 —
ÏÂZοı fi˘ÓK›_ ¿ı ¿ıÀ·Î¿ ⁄΂¿˘ √ÏHÎ÷fiΠωʛ‹Î_ ¬Ò⁄ fi⁄‚Î »ı.
÷ı‹fiı ±ı¿ ≠›˘√ ËÎ◊ ‘›˘˝, ⁄΂¿˘fiı ⁄ı …^◊‹Î_ ‰ËıÓ«Ì ÿÌ‘Î. ±ı¿ …^◊
3 ◊Ì 7 ‘˘flHÎfiÎ ±ı‰Î ⁄΂¿˘fi_ ⁄fiÎT›_ ¿ı …ı±˘ √ÏHÎ÷fiΠωʛ‹Î_ fi⁄‚Î
Ë÷Î ±fiı ±ı¿ …^◊ ‘˘. 1 ±fiı 2fiÎ ⁄΂¿˘fi_ ⁄fiÎT›_. ˉı ‘˘flHÎ 3 ◊Ì
7fiÎ …ı ωzÎ◊a±˘ √ÏHÎ÷‹Î_ ˢÏ›Îfl Ë÷Î ÷ı‹fiı, ‘˘flHÎ 1 ±fiı 2fiÎ
⁄΂¿˘fiı √ÏHÎ÷ Â̬‰‰Îfi_ ¿Î‹ Á˘ÓM›_ ±fiı ‘˘. 3 ◊Ì 7fiÎ …ı ⁄΂¿˘
√ÏHÎ÷‹Î_ fi⁄‚Î Ë÷Î ÷ı‹fiÌ ‹ÎÀı ¬ÎÁ ÀuÀ˘flÌ›· @·ÎÁÌÁ «·ÎT›Î.
±Îfi_ ’ÏflHÎ΋ ±ı ±ÎT›_ ¿ı, …ı ⁄΂¿˘ ‘˘. 1 ±fiı 2fiΠωzÎ◊a±˘fiı √ÏHÎ÷
Â̬‰÷Î Ë÷Î ÷ı‹fiÎ ±ÎI‹-ÏÔ‰rÎÁ‹Î_ ¬Ò⁄ T≤Ï© ◊¥ ±fiı ‰‘ÎflÎfi_ K›Îfi
±fiı ‹Î√˝ÿ½fi ‹‚‰ÎfiÎ ¿flfiı …ı ωzÎ◊Ì˝±˘ √ÏHÎ÷‹Î_ fi⁄‚Î Ë÷Î ÷ı‹fi˘
’HΠωʛ ’flI‰ıfi˘ ¬˘À˘ ËÎμ ÿÒfl ◊›˘ ±fiı ÷ı±˘±ı ’HÎ √ÏHÎ÷fiÎ
ωʛ‹Î_ ÁÎfl_ ’ÏflHÎ΋ ≠ÎM÷ ¿›*.
μÿÎËflHÎ - 2 —
±ı¿ fiÎfi_ √΋. ±ËŸ fi˘¿flÌ ¿fl÷Î ÏÂZοfiı ωiÎÎfi ωʛ ¬Ò⁄ …
√‹ı. ±Î μ’flÎ_÷fiÎ ±L› ωʛ˘ ’HÎ ÷ı ¤HÎΉı. ωiÎÎfi ωʛ Â̬‰‰Î
‹ÎÀı ≠›˘√fiÎ ÁΑfi˘fiÌ …wfl ’Õı. Áfl¿ÎflÌ Â΂΋Î_ ≠›˘√Â΂Π¿ı ÷ıfiÎ
ÁΑfi˘fiÌ ¿˘¥ T›‰V◊Î fi Ë÷Ì. ±Î ÏÂZοı fi¿Î‹Ì Á΋√˛Ì ‰Õı ≠›˘√Â΂ÎfiÎ
≠›˘√Â΂ÎfiÎ ÁΑfi˘ ⁄fiÎT›Î. ’÷flÎfiÎ Õ⁄Î, ÕO⁄̱˘, M·Î„VÀ¿fiÌ ⁄˘À·,
‹Î«ÌÁfiÎ ¬˘¬Î ±fiı ±ı‰Ì ±L› Á΋√˛Ì ‰Õı «Î·ÌÁ ¿fl÷Î ‰‘Îflı ≠›˘√
◊¥ ¿ı ÷ı‰Î ÁΑfi˘ ⁄fiÎT›Î. ±ÎÁ’ÎÁfiÌ Â΂α˘‹Î_ ’HÎ ±Î ≠¿ÎflfiÎ
ÁΑfi˘ fi Ë÷Î, ÏÂZοı ±ÎÁ’ÎÁfiÌ Á˘ ¿fl÷Î ’HÎ ‰‘Îflı Â΂α˘‹Î_ …¥fiı
≠›˘√˘ ¿flÎT›Î.

73. 73
μÿÎËflHÎ - 3 —
±Î’HÎ_ hÎÌ…_ μÿÎËflHÎ ¤ÎÊ΋Î_ ◊›ı·Î fi‰÷fl ≠›˘√fi_ »ı. ±_√˛ı∞
¤ÎÊÎ ‹ÎÀıfi˘ ωzÎ◊a±˘fi˘ ¬˘À˘ ¤› ÿÒfl ¿fl‰Î ±ı¿ Â΂ÎfiÎ ÏÂZοı ‘˘.
6 ±fiı 7fiΠωzÎ◊a±˘ ÁÎ◊ı ±ı¿ fi‰÷fl ≠›˘√ Âw ¿›˘˝. ÷ı‹HÎı ωzÎ◊a
ÁÎ◊ı ‹‚Ìfiı fiyÌ ¿›* ¿ı ÿfl ÂÏfi‰Îflı ≠Î◊˝fiÎfiÎ Á‹›ı ±Î ‘˘flHÎfiÎ
ωzÎ◊a±˘‹Î_◊Ì ¿˘¥ ±ı¿ ωzÎ◊a/ωzÎÏ◊ÛfiÌ ±‹¿ «˘yÁ fiyÌ ¿flı·
ωʛ ’fl ‰¿÷T› ±Î’Âı. ±Î ‰@÷T›fiÌ ±ı¿ ’Ò‰˝ Âfl÷ ±ı ¿ı ÷ı Á_’ÒHν
±_√˛ı∞‹Î_ ˢ‰_ Ωı¥±ı. ωzÎ◊afiı …ı‰_ ±Î‰Õı ÷ı‰_ ⁄˘·ı, ’HÎ ±_√˛ı∞‹Î_
…. ±Î ‹ÎÀı ωzÎ◊afiÌ ’Á_ÿ√Ì ±Î√‚ ±Ã‰ÎÕÌ›ı … ◊¥ Ω› …ı◊Ì,
ωzÎ◊a ’ÎÁı ÷ˆ›ÎflÌ ¿fl‰Îfi˘ ’Òfl÷˘ Á‹› flËı. ±Î Á‹› ÿflÏ‹›Îfi ÏÂZο
’HÎ ÷ı‹fiÌ ÁÎ◊ı Ïfi›Ï‹÷w’ı flËÌfiı ÷ı‹fiı ÷ˆ›ÎflÌ ¿flΉı ±fiı ≠˘IÁÎÏË÷
’HÎ ¿flı ±fiı ‹ÏËfiÎfiÎ ±_÷ı …ı ωzÎ◊a±˘±ı ±Î‰Ì flÌ÷ı ‰@÷T› ±ÎM›Î ˢ›
÷ı‹fiı ÁËfiı ≠Î◊˝fiÎ ÿflÏ‹›Îfi ⁄‘Î … ωzÎ◊a±˘fiÌ ‰E«ı Ï⁄flÿΉ‰Î‹Î_
±Î‰ı ÷ı‹ … ÷ı‹fi_ e· fiËŸ ÷˘ e·fiÌ ’Î_¬ÕÌ, ÁL‹Îfi ¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰ı, …ı◊Ì
±Î Ωı¥fiı ±L› ωzÎ◊a±˘ ’HÎ ≠˘IÁÎÏË÷ ◊Λ. ±Îfi_ ’ÏflHÎ΋ ±ı ±ÎT›_
¿ı Â΂΋Î_ ⁄΂¿˘fiÌ Á_A›Î ¬Ò⁄ ÁÎflÌ flËı »ı ±fiı ⁄΂¿˘ Ïfi›Ï‹÷w’ı
Â΂΋Î_ ËÎ…fl flËı »ı ±fiı ÷‹Î‹ ≠T≤Ïkα˘‹Î_ μIÁÎË’Ò‰˝¿ ¤Î√ ·ı »ı.
Ï‹h΢, ±Î’ı μ’flfiÎ ±Î hÎHÎ μÿÎËflH΢ Ωı›Î ˉı fiÌ«ı ±Î’ı·Î ‹tα˘ ’fl ω«Îfl˘ - Ï«_÷fi ¿fl˘.
1. ±Î hÎHÎ μÿÎËflH΢‹Î_ ÏÂZο˘±ı …ı μÿÎËflHÎÌ› ¿›˘˝ ¿›Î˝ »ı, ÷ı±˘ ‹ÎÀı ±Î’fiÌ ’ÎÁı ¿˘¥ ‰‘Îflı
±Áfl¿Îfl¿ ÁÒ«fi »ı, ¿ı …ı◊Ì ÷ı±˘fi_ ¿Î›˝ ‰‘Îflı ±Áfl¿Îfl¿ ⁄fiı ?
2. Ωı ±Î ÏÂZο˘fiı ‘Λν ‹…⁄fi_ ±’ıÏZÎ÷ ’ÏflHÎ΋ fi ‹Y›_ ˢ÷ ÷˘, ±Î’fiÌ ’ÎÁı ⁄ÌΩı ¿˘¥
≠›˘√ »ı …ı ÷ııııfiı ‹ÿÿw’ ◊¥ ¿÷ ?
3. ±Î’fiÌ ±ÎÁ’ÎÁ‹Î_ ’HÎ ±Î‰Î CÎHÎÎ μÿÎËflH΢ ËÂı …ı‹Î_ ÏÂZοı ’˘÷ÎfiÎ ¬_÷, ‹Ëıfi÷ ±fiı
fi‰Ìfi÷‹ ±Ï¤√‹◊Ì ±Î‰Ì ’Õı· Á‹V›Îfi˘ Á΋fi˘ ¿›˘˝ ˢ› ¿ı ≠ëfi_ ÏfiflοflHÎ ‹ı‚T›_ ˢ›.
±Î’ ±Î‰Î ±Î’fiÌ ±ÎÁ’ÎÁfiÎ μÿÎËflH΢fi˘ ±P›ÎÁ ¿flÌ Â¿˘ ±fiı ±Î’fiÌ Â΂Π±fiı
±Î’fiÎ ‰√˝¬_Õ‹Î_ ⁄΂¿˘fiı ‰‘Îflı √HΉkÎÎ Á¤fl ÏÂZÎHÎ ¿ı‰Ì flÌ÷ı ±Î’Ì Â¿Î› ÷ı ‹ÎÀı
‹fi˘‹_◊fi ¿flÌ Â¿˘.

74. 74
8.0 ≥fi˘‰ıÂfifiı ≥-M·ıÀŒ˘‹˝ ’fl ¿ı‰Ì flÌ÷ı ÕÌ.±Î≥.ÁÌ. fiı ‹˘¿·Â˘ ?
√…flÎ÷ ˆZÎÏHο Á_¢‘fi ±fiı ÷η̋ ’ÏflÊÿ (GCERT), √…flÎ÷ ˆZÎÏHο fi‰ÌfiÌ¿flHÎ ±Î›˘√
(GEIC) ±fiı ≥„LÕ›fi ≥„LVÀÀuÒÀ ±Î"Œ ‹ıfiı…‹ıLÀ-±‹ÿΉÎÿ (IIM-A) ¶ÎflÎ ±ı¿ fiÒ÷fi ≠˘…ı@À ËÎ◊
‘fl‰Î‹Î_ ±ÎT›˘ »ı. …ı ±_÷√˝÷ fi‰÷fl ≠›˘√ ¿flfiÎfl ÏÂZο˘fiÎ ±Î ≠¿ÎflfiÎ fi‰÷fl ≠›˘√˘fi_ ÿV÷Ήı∞¿flHÎ
¿fl‰Î‹Î_ ±Î‰Ì flèÎ_ »ı.
…ı ÏÂZο˘fiı ±ı‹ ·Î√÷_ ˢ› ¿ı ÷ı±˘±ı ¿flı· ¿Î›˝ fi‰÷fl »ı ±fiı ÷ı±˘ ’˘÷ı ¿flı·Ì fi‰÷fl ≠‰ÚÏkÎfiı
Á⁄Ï‹À ¿fl‰Î ≥E»÷Πˢ› ÷˘ ÷ı ’˘÷ÎfiÎ Ï…S·ÎfiÎ Ï…S·Î ÏÂZÎHÎ ±fiı ÷η̋ ¤‰fifi˘ Á_’¿˝ ¿flÌ Â¿ı
»ı. Á_¤‰÷— ±Î’fiÌ Â΂΋Î_ ±Î ≠˘…ı@À ±fiı ÷ıfiÌ ÷‹Î‹ ω√÷˘fiÌ ‹ÎÏË÷Ì ±Î’÷_ ⁄˛˘Âfl (‹ÎÏË÷Ì
’„V÷¿Î) ’Ë˘Ó«Ì √›_ ËÂı. ÷ı ‹ÎÏË÷Ì ’„V÷¿Î‹Î_ ±Î’ ±Î’fi˘ fi‰÷fl ≠›˘√ ¿ı‰Ì flÌ÷ı fi˘Ó‘Î‰Ì Â¿˘ »˘
÷ıfiÌ ÷‹Î‹ ω√÷˘ ±Î’‰Î‹Î_ ±Î‰Ì »ı, ÷ı »÷Î_ ’HÎ Ωı ±Î’fiı ¿˘¥ V’p÷ÎfiÌ …wfl ˢ› ¿ı Ë… Á‘Ì
±Î’ ±Î’ Á‘Ì ±Î ω√÷˘ fiÎ ’Ë˘Ó«Ì Ë˘› ±fiı ±Î’ ω√÷˘ ‹ı‚‰‰Î ≥E»÷Πˢ ÷˘ ±Î’fiÎ Ï…S·ÎfiÎ
““Ï…S·Î ÏÂZÎHÎ ±fiı ÷η̋ ¤‰fi””fi˘ Á_’¿˝ ¿fl¢.
9.0 ±’ıÏZÎ÷ fiÌ’… —
• ÏÂZο˘ fi‰÷fl ≠›˘√fiÌ Á_¿S’fiÎ Á‹F›Î.
• ÏÂZο˘ fi‰÷fl ≠›˘√fiÌ ·ÎZÎÏHο÷α˘ ÷◊Î ≠¿Îfl˘fi˘ A›Î· ‹ı‚T›˘.
• ÏÂZο˘ ≥fi˘‰ıÀ̉ ÏÂZο˘fiÎ ·ZÎH΢◊Ì ’ÏflÏ«÷ ◊›Î.
• ÏÂZο˘ ≥fi˘‰ıÀ̉ ¿Î›˝fiı ≥-M·ıÀŒ˘‹˝ ’fl ¿ı‰Ì flÌ÷ı ÕÌ.±Î≥.ÁÌ.fiı ‹˘¿·÷Î_ ÂÌA›Î.
• ÏÂZο˘fiı ≥fi˘‰ıÀ̉ ¿Î›˝ ¿fl‰Î ≠ıÏfl÷ ±fiı ≠˘IÁÎÏË÷ ◊›Î.