SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 41
Descargar para leer sin conexión
© Karakter | pagina 1
Autisme en ADHD
Nieuwe wegen in het onderzoek naar de genetische oorzaken
Anoek Sluiter-Oerlemans
Junior onderzoeker
1 april 2014
(potentiële) belangenverstrengeling Geen
Voor bijeenkomst mogelijk relevante
relaties met bedrijven
Geen
 Sponsoring of onderzoeksgeld
 Honorarium of andere (financiële)
vergoeding
 Aandeelhouder
 Andere relatie, namelijk …
De studies die worden besproken
werden mogelijk gemaakt door
een VENI grant op naam van N.
Rommelse (NWO grant #
91610024); een grant op naam
van J. Buitelaar (NWO grant #
1750102007010), en een grant op
naam van S. Faraone (NIH grant #
R01 MH62873-01A1).
Disclosure belangen spreker
Overzicht
• Comorbiditeit ASS en ADHD
• Benaderingen in proefschrift
• Gedeelde endofenotypen
• Subtypering
• Bespreking onderzoeksresultaten
• Implicaties voor de praktijk
© Karakter | pagina 3
© Karakter | pagina 4
Comorbiditeit ASS en ADHD
• Prevalentie
• In klinische samples1:
- 20-50% van ADHD patiënten voldoet aan criteria ASS
- 30-80% van ASS patiënten voldoet aan criteria ADHD
• In populatie samples:
- +/- 28% van ASS patiënten voldoet aan criteria ADHD2
• 50-70% van de variantie van ASS and ADHD wordt mogelijk verklaard
door gedeelde genetische factoren3
• Hoge mate van ‘wisselende’ diagnoses4
1 Rommelse et al (2011). Neurosci Biobehav Rev; 2 Simonoff et al (2008). JAACAP; 3 Ronald et al. (2008) JCPP; 4Fein
et al (2005) JADD
© Karakter | pagina 5
Comorbiditeit ASS en ADHD
• Oorzaken
• Overlappende DSM criteria, onwaarschijnlijk1
• Fenokopie, onwaarschijnlijk2-5
• Gedeelde etiologie
- Familie studies6,7
- Tweelingstudies (rg = .54-.87)8
- Moleculair genetische studies9
- Gedeelde pre/perinatale risico’s10
- ‘Assortative mating’11
1 Ghanizadeh (2010) ECAP; 2 Kanne et al (2009) JADD; 3 Mulligan et al (2009) JADD; 4 Nijmeijer et al (2008) JACP; 5
Ronald et al (2008) JCPP; 6 Mulligan et al (2009) JADD; 7 Nijmeijer et al (2008) JACP; 8 Ronald & Hoekstra (2011) Am J
Med genet B; 9 Rommelse et al (2010) ECAP; 10Visser et al (2012) JADD; 11Van Steijn et al (2012) JCPP
© Karakter | pagina 6
Comorbiditeit ASS en ADHD
• Prevalentie
© Karakter | pagina 7
• Gedeelde endofenotypen
• Subtypering
Benaderingen in proefschrift
2008-2012
ASD (+ADHD)
N=200 ASD families
N=100 controle families
Neuroimaging
Cognitie
© Karakter | pagina 8
• Gedeelde endofenotypen
• Subtypering
Benaderingen in proefschrift
2008-2012
ASD (+ADHD)
N=200 ASD families
N=100 controle families
Neuroimaging
Cognitie
© Karakter | pagina 9
Endofenotype
- Erfelijk
- Geassocieerd met stoornis
- Aanwezig in onaangedane familieleden
Franke et al (2009).
Hum Genet
© Karakter | pagina 10
Endofenotype
• Affected-unaffected sibling design
• Al veel onderzocht in ADHD, wat minder in ASS
• Interessante functies/domeinen voor overlap: veel1
• O.a. sociaal functioneren & EF
1 Rommelse et al. (2011) Neurosci Biobehav Rev;
© Karakter | pagina 11
Gedeelde endofenotypen
Co-segregatie van kandidaat endofenotypen?
• 3 hoofddomeinen bij ASS:
• Executieve functies
• Sociale cognitie
• Central coherence
• Sibling (cross) correlaties
Oerlemans et al (2013) JADD
B
.
target
similar
nontarget
similar
target
dissimilar
nontarget
dissimilar
target
C
.
E
.
2
3
1
A
.
targ
et
D.
Go
stimulus
NoGo
stimulus
B
..
display
set
© Karakter | pagina 12
Oerlemans et al (2013) JADD
Gedeelde endofenotypen
Co-segregatie
© Karakter | pagina 14
Emotieherkenning: visueel en verbaal ↓ ASS1 en ADHD2,3
• ↓↓ ASD+ADHD4
• ?? Niet-aangedane familieleden
Doel: visuele en verbale emotieherkenning in ASS (+ADHD) probands en hun
niet-aangedane broers/zussen
1 Harms et al (2010) Neuropsychol Rev; 2 Yuill & Lyon (2007) ECAP; 3 Corbett & Glidden (2000) Child Neuropsychol; 4
Davis & Kollins (2012) Neurotherapeutics; 5 Oerlemans et al (submitted).
Gedeelde endofenotypen
© Karakter | pagina 15
Oerlemans et al., (2013) ECAP
Emotieherkenning
Gedeelde endofenotypen
© Karakter | pagina 16
Oerlemans et al., (2013) ECAP
Emotieherkenning
Gedeelde endofenotypen
© Karakter | pagina 17
Oerlemans et al (submitted).
Emotieherkenning
Gedeelde endofenotypen
© Karakter | pagina 18
Oerlemans et al., (2013) ECAP
Emotieherkenning
Gedeelde endofenotypen
© Karakter | pagina 19
Endophenotype - beperkingen
Franke et al (2009).
Hum Genet
© Karakter | pagina 20
Heterogeniteit!
© Karakter | pagina 21
Voorgestelde oplossing: subtypering
© Karakter | pagina 22
• Gedeelde endofenotypen
• Subtypering
Benaderingen in proefschrift
2008-2012 ASD (+ADHD)
N=200 ASD families
N=100 controle families
Neuroimaging
Cognitie
ADHD (+ASS)
N=400 ADHD families
N=150 controle families
Longitudinale studie
Neuroimaging, cognitie
2004-2008
• Niet-erfelijke varianten van ASS en ADHD
• Onderscheid tussen patronen van erfelijkheid in SPX en MPX gezinnen
Simplex = families met 1
aangedaan individu
Multiplex = families met 2 of
meer aangedane individuen
Introductie: SPX-MPX stratificatie
Sebat et al (2007). Hum
Genet
1 or 2
affected
Families with ≥ 2 kids
≥ 2 kids affected =
multiplex
Only female
unaffected siblings
Both parents
participating
Only 1 parent
participating
Both parents
participatin
Only 1 parent
participatiing
Both
unaffected =
truly simplex
Minimum of 1
male unaffected
sibling
1 affected child =
simplex
1 or 2
affected
Un-
affected
affected
)
Both un-
affected
Un-
affected
affected
Multiplex families
Oerlemans et al
(submitted).
pagina 25
Oerlemans et al
(submitted).
ASS ADHD
?
?
• Etiologische verschillen tussen SPX (sporadisch) en
MPX (familiaal) autisme en ADHD:
1. Helpt SPX-MPX stratificatie om heterogeniteit te verminderen?
2. Is SPX-MPX stratificatie behulpzaam bij het ontdekken van
cognitive endofenotypes voor ASS en ADHD?
3. Geeft SPX-MPX stratificatie meer inzicht in de rol van pre-en
perinatale complicaties bij ASS en ADHD?
• Is SPX-MPX stratificatie behulpzaam bij het ontdekken
van overlappende etiologie van ASS en ADHD?
• Voorspelt de diagnose van de proband, de uitkomsten van
onaangedane kinderen in een gezin?
Hypothesen
ASS symptoms
Visueel gemaakt
Oerlemans et al
(submitted).
ADHD symptoms
Visueel gemaakt
Oerlemans et al
(submitted).
© Karakter | pagina 31
Cognitie in SPX en MPX ADHD families
p < .001 p < .001 p = .001 p = .009
© Karakter | pagina 32
Cognitie in SPX en MPX ADHD families
Alleen in MPX ADHD
• Concluderend:
• Onaangedane broers/zussen uit MPX gezinnen presteren slechter dan
controles op de meeste cognitieve taken, terwijl de onaangedane
broers/zussen uit SPX gezinnen normaal presteren
• Inhibitie en motorische problemen het meest uitgesproken in MPX
probands
• Een lager TIQ en problemen in visueel werkgeheugen en timing het
meest uitgesproken in SPX probands
© Karakter | pagina 33
Cognitie in SPX en MPX ADHD families
Cognitie in SPX en MPX ASS families
p < .001
Cognitie in SPX en MPX ASS families
p = .001
p = .003
p = .026
p = .001
• Concluderend:
• Broertjes en zusjes zonder ASS diagnose presteren normaal op cognitief
vlak, met uitzondering van VIQ (MPX) en prosodie (SPX en MPX)
• SPX probands lijken het meest aangedaan t.o.v. controles en hun
broers/zussen
• Cognitieve problemen met name op sociale cognitie
© Karakter | pagina 36
Cognitie in SPX en MPX ASS families
• Opvallend:
• De SPX probandi (zowel ASS als ADHD) hadden het laagste IQ en
meest uitgesproken cognitieve problemen tov controles en/of
onaangedane broers/zussen
• De broers/zussen uit MPX ADHD families lieten cognitieve beperkingen
zijn vergelijkbaar met het aangedane kind, terwijl de onaangedane broers
zussen uit SPX en MPX ASS families meestal geen cognitieve problemen
lieten zien.
© Karakter | pagina 37
Overlap ASS en ADHD
© Karakter | pagina 38
Pre- en perinatale risico factoren
OR = 1.57 [95% CI: 0.28-8.64]
OR = 3.97 [95% CI: 1.00-15.82]
OR = 1.17 [95% CI: 0.75-1.84]
OR = 1.52 [95% CI: 1.00-2.31]
OR = 2.26 [95% CI: 1.60-3.21]
OR = 0.80 [95% CI: 0.52-1.23]
OR = 1.84 [95% CI: 1.11-3.04]
OR = 1.34 [95% CI: 0.79-2.25]
OR = 2.12 [95% CI: 1.26-3.58]
OR = 0.85 [95% CI: 0.42-1.70]
OR = 2.61 [95% CI: 1.52-4.48]
OR = 1.31 [95% CI: 0.76-2.27]
OR = 1.41 [95% CI: 1.24-1.61]
OR = 1.64 [95% CI: 1.37-1.97]
© Karakter | pagina 39
Pre- en perinatale risico factoren
p =.003 p = .072
p = .064
p = .034p = .015 p = .036
• Concluderend:
• Nauwelijks overlappende risico factoren voor ASS en ADHD
• ASS: infecties tijdens zwangerschap en suboptimale conditie bij
geboorte
• ADHD: jonge leeftijd ouders, ziektes, roken en stress tijdens de
zwangerschap
• In ADHD gezinnen werden deze risicofactoren meestal gedeeld door
broers/zussen, terwijl in ASS gezinnen de risicofactoren meestal alleen
bij het aangedane kind voorkwamen.
• Meer SPX ASS probands waren eerstgeboren dan MPX ASS probands.
• Geen onderscheid SPX en MPX ADHD probands, alhoewel..
© Karakter | pagina 40
Pre- en perinatale risico factoren
Conclusies
• SPX-MPX stratificatie werkt, hoewel niet optimaal
• Er zijn verschillen tussen SPX en MPX autisme en ADHD gezinnen
•ASS: gedrag, pre-perinatale risico factoren
•ADHD: cognitie, (pre-perinatale risico factoren)
•ASS is een sterkere voorspeller voor ADHD dan andersom
• onaangedane kinderen van MPX ASS families laten de hoogste
levels van ASS en ADHD symptomen zien
• familieleden van MPX families hebben het hoogste risico voor het
ontwikkelen van ASS/ADHD
Implicaties
1. Kleine groep SPX ADHD  power probleem
2. SPX-MPX stratificatie  fecundity
3. Meer jongens in aangedane groepen en grote leeftijdsrange  maten
gecorrigeerd voor leeftijd en sekse
4. andere comorbiditeiten niet onderzocht
5. Alleen hoog-functionerende kinderen
6. Verlies van data door uitsluiten gezinnen zonder mannelijke
onaangedane broers/zussen
Implicaties
1. Mogelijk verschillende behandelmethoden voor SPX en MPX
probandi
2. Risico voor MPX gezinnen het hoogst  alle gezinsleden moeten in
de gaten worden gehouden.
3. Pre- en perinatale complicaties spelen mogelijk een bepalende rol in
de ontwikkeling van ASS of ADHD, vraag deze goed uit.
4. Sporadische vormen van ASS en ADHD gaan vaker gepaard met een
lager IQ
5. Kinderen met ASS en ADHD presteren cognitief het zwakst
6. Cognitieve beperkingen zijn vooral gelegen in sociaal functioneren
(ASS) en executief functioneren (ADHD), behandelingen die zich
daarop inzetten mogelijk meest effectief
© Karakter | pagina 44
Anoek.Sluiter-Oerlemans@radboudumc.nl

Más contenido relacionado

Destacado

NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van LiemtNIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
NIMA
 
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De KleuterschoolBegeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
e1990c
 
Is Een Pleegpuber Echt Anders
Is Een Pleegpuber Echt AndersIs Een Pleegpuber Echt Anders
Is Een Pleegpuber Echt Anders
apocalyp
 
Klinische les puberteit
Klinische les puberteitKlinische les puberteit
Klinische les puberteit
Roel Schats
 
Knaplastig!
Knaplastig!Knaplastig!
Knaplastig!
LPC
 
PM Amsterdam Noord nr 1
PM Amsterdam Noord nr 1PM Amsterdam Noord nr 1
PM Amsterdam Noord nr 1
Carine Damen
 

Destacado (19)

DHO Workshop Religie en Natuur 2007
DHO Workshop Religie en Natuur 2007DHO Workshop Religie en Natuur 2007
DHO Workshop Religie en Natuur 2007
 
NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van LiemtNIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
NIMA Marketing in de zorg congres 30 november 2009 / Guy Van Liemt
 
Pp Adhd En Autisme
Pp Adhd En AutismePp Adhd En Autisme
Pp Adhd En Autisme
 
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De KleuterschoolBegeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
Begeleiding Van Allochtone En Kansarme Kinderen Voor De Kleuterschool
 
Workshop > Jongeren begrijpen en bereiken
Workshop > Jongeren begrijpen en bereikenWorkshop > Jongeren begrijpen en bereiken
Workshop > Jongeren begrijpen en bereiken
 
Is Een Pleegpuber Echt Anders
Is Een Pleegpuber Echt AndersIs Een Pleegpuber Echt Anders
Is Een Pleegpuber Echt Anders
 
Allochtone Ouderen
Allochtone OuderenAllochtone Ouderen
Allochtone Ouderen
 
He, wat gebeurt er op gebied van leren
He, wat gebeurt er op gebied van lerenHe, wat gebeurt er op gebied van leren
He, wat gebeurt er op gebied van leren
 
Opitso austine cat luhya culture abaluhya community
Opitso austine cat luhya culture abaluhya communityOpitso austine cat luhya culture abaluhya community
Opitso austine cat luhya culture abaluhya community
 
Klinische les puberteit
Klinische les puberteitKlinische les puberteit
Klinische les puberteit
 
Knaplastig!
Knaplastig!Knaplastig!
Knaplastig!
 
Communiceren met pubers
Communiceren met pubersCommuniceren met pubers
Communiceren met pubers
 
Cultuur en afwijkend gedrag
Cultuur en afwijkend gedragCultuur en afwijkend gedrag
Cultuur en afwijkend gedrag
 
Pubers en adolescenten beter bereiken
Pubers en adolescenten beter bereikenPubers en adolescenten beter bereiken
Pubers en adolescenten beter bereiken
 
PM Amsterdam Noord nr 1
PM Amsterdam Noord nr 1PM Amsterdam Noord nr 1
PM Amsterdam Noord nr 1
 
ADHD uitgelegd
ADHD uitgelegdADHD uitgelegd
ADHD uitgelegd
 
ASS en ADHD onderzoek binnen Karakter, februari 2017
ASS en ADHD onderzoek binnen Karakter, februari 2017ASS en ADHD onderzoek binnen Karakter, februari 2017
ASS en ADHD onderzoek binnen Karakter, februari 2017
 
Adhd uitgelegd 2011
Adhd uitgelegd 2011Adhd uitgelegd 2011
Adhd uitgelegd 2011
 
Identity Workshop By David
Identity Workshop By DavidIdentity Workshop By David
Identity Workshop By David
 

Similar a Autisme en ADHD, nieuwe wegen in onderzoek naar de genetische achtergrond - dr. A. Sluiter-Oerlemans (7)

Verslavende rituelen door Bram Sizoo (2-3-2013)
Verslavende rituelen door Bram Sizoo (2-3-2013)Verslavende rituelen door Bram Sizoo (2-3-2013)
Verslavende rituelen door Bram Sizoo (2-3-2013)
 
Thesis Presentatie
Thesis Presentatie Thesis Presentatie
Thesis Presentatie
 
Utrecht/Kenniscongres2016/14.1./ D. Brinksma/Determinanten lange termijnbeloo...
Utrecht/Kenniscongres2016/14.1./ D. Brinksma/Determinanten lange termijnbeloo...Utrecht/Kenniscongres2016/14.1./ D. Brinksma/Determinanten lange termijnbeloo...
Utrecht/Kenniscongres2016/14.1./ D. Brinksma/Determinanten lange termijnbeloo...
 
PPT ASS
PPT ASSPPT ASS
PPT ASS
 
Gedragtoledoversie
GedragtoledoversieGedragtoledoversie
Gedragtoledoversie
 
Triple diagnose presentatie
Triple diagnose presentatieTriple diagnose presentatie
Triple diagnose presentatie
 
Psychofarmaca In De Dagelijkse Praktijk Evidence Based
Psychofarmaca In De Dagelijkse Praktijk   Evidence BasedPsychofarmaca In De Dagelijkse Praktijk   Evidence Based
Psychofarmaca In De Dagelijkse Praktijk Evidence Based
 

Más de Karakter Kinder- en Jeugdpsychiatrie

Más de Karakter Kinder- en Jeugdpsychiatrie (20)

De zin en onzin van de cytochroom p450 bepaling - D. Diemans
De zin en onzin van de cytochroom p450 bepaling - D. DiemansDe zin en onzin van de cytochroom p450 bepaling - D. Diemans
De zin en onzin van de cytochroom p450 bepaling - D. Diemans
 
Waarom ontwikkelt elk kind zich anders - prof. dr. Frank Verhulst
Waarom ontwikkelt elk kind zich anders - prof. dr. Frank VerhulstWaarom ontwikkelt elk kind zich anders - prof. dr. Frank Verhulst
Waarom ontwikkelt elk kind zich anders - prof. dr. Frank Verhulst
 
Kleuters met gedragsproblemen - dr. Tessa Bunte-Rosingh
Kleuters met gedragsproblemen - dr. Tessa Bunte-RosinghKleuters met gedragsproblemen - dr. Tessa Bunte-Rosingh
Kleuters met gedragsproblemen - dr. Tessa Bunte-Rosingh
 
Highlights en Actualiteiten diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met...
Highlights en Actualiteiten diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met...Highlights en Actualiteiten diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met...
Highlights en Actualiteiten diagnostiek en behandeling van jonge kinderen met...
 
Introductie PRT, drs. Iris Smeekens en drs. Karin Beuker
Introductie PRT, drs. Iris Smeekens en drs. Karin BeukerIntroductie PRT, drs. Iris Smeekens en drs. Karin Beuker
Introductie PRT, drs. Iris Smeekens en drs. Karin Beuker
 
Incredible Years - drs. Carin Demmers en drs. Suzanne Geelen
Incredible Years - drs. Carin Demmers en drs. Suzanne GeelenIncredible Years - drs. Carin Demmers en drs. Suzanne Geelen
Incredible Years - drs. Carin Demmers en drs. Suzanne Geelen
 
VIPP-SD en VIPP-Auti - dr. Manja van der Smagt en Natasja Witte
VIPP-SD en VIPP-Auti - dr. Manja van der Smagt en Natasja WitteVIPP-SD en VIPP-Auti - dr. Manja van der Smagt en Natasja Witte
VIPP-SD en VIPP-Auti - dr. Manja van der Smagt en Natasja Witte
 
Vroeg herkend is snel begeleid - dr. Iris Servatius-Oosterling
Vroeg herkend is snel begeleid - dr. Iris Servatius-OosterlingVroeg herkend is snel begeleid - dr. Iris Servatius-Oosterling
Vroeg herkend is snel begeleid - dr. Iris Servatius-Oosterling
 
Inzet van psychofarmaca - drs. Liesbeth Hoekstra
Inzet van psychofarmaca - drs. Liesbeth HoekstraInzet van psychofarmaca - drs. Liesbeth Hoekstra
Inzet van psychofarmaca - drs. Liesbeth Hoekstra
 
Gender en ASS, Van Dongen & Rommelse, 19 april 2016
Gender en ASS, Van Dongen & Rommelse, 19 april 2016Gender en ASS, Van Dongen & Rommelse, 19 april 2016
Gender en ASS, Van Dongen & Rommelse, 19 april 2016
 
Directe feedback tijdens behandeling - VJC NVvP 2016, Snoek en De Jong
Directe feedback tijdens behandeling - VJC NVvP 2016, Snoek en De JongDirecte feedback tijdens behandeling - VJC NVvP 2016, Snoek en De Jong
Directe feedback tijdens behandeling - VJC NVvP 2016, Snoek en De Jong
 
Instelspreekuur voor ADHD medicatie - Voorjaarscongres NVvP 2016, G. van de Loo
Instelspreekuur voor ADHD medicatie - Voorjaarscongres NVvP 2016, G. van de LooInstelspreekuur voor ADHD medicatie - Voorjaarscongres NVvP 2016, G. van de Loo
Instelspreekuur voor ADHD medicatie - Voorjaarscongres NVvP 2016, G. van de Loo
 
Wetenschappelijk Onderzoek binnen Karakter, April 2016
Wetenschappelijk Onderzoek binnen Karakter, April 2016Wetenschappelijk Onderzoek binnen Karakter, April 2016
Wetenschappelijk Onderzoek binnen Karakter, April 2016
 
Het Tornadoprogramma - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. M. Janssen
Het Tornadoprogramma - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. M. JanssenHet Tornadoprogramma - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. M. Janssen
Het Tornadoprogramma - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. M. Janssen
 
SOH KJP - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. G. van de Loo
SOH KJP - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. G. van de LooSOH KJP - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. G. van de Loo
SOH KJP - Voorjaarscongres NVvP 2016, drs. G. van de Loo
 
Adduce, Voorjaarscongres Psychiatrie, Van de Loo - 30 maart 2016
Adduce, Voorjaarscongres Psychiatrie, Van de Loo - 30 maart 2016Adduce, Voorjaarscongres Psychiatrie, Van de Loo - 30 maart 2016
Adduce, Voorjaarscongres Psychiatrie, Van de Loo - 30 maart 2016
 
Kwaliteits Statuut NVvP, Voorjaarscongres Psychiatrie, Uijterwaal & Lahuis - ...
Kwaliteits Statuut NVvP, Voorjaarscongres Psychiatrie, Uijterwaal & Lahuis - ...Kwaliteits Statuut NVvP, Voorjaarscongres Psychiatrie, Uijterwaal & Lahuis - ...
Kwaliteits Statuut NVvP, Voorjaarscongres Psychiatrie, Uijterwaal & Lahuis - ...
 
Benzodiazepinegebruik - drs. Inge van der Heijden, 26 januari 2015
Benzodiazepinegebruik - drs. Inge van der Heijden, 26 januari 2015Benzodiazepinegebruik - drs. Inge van der Heijden, 26 januari 2015
Benzodiazepinegebruik - drs. Inge van der Heijden, 26 januari 2015
 
De nieuwe GGZ: visie op zorg vanuit de cliënt in context - Philippe Delespaul...
De nieuwe GGZ: visie op zorg vanuit de cliënt in context - Philippe Delespaul...De nieuwe GGZ: visie op zorg vanuit de cliënt in context - Philippe Delespaul...
De nieuwe GGZ: visie op zorg vanuit de cliënt in context - Philippe Delespaul...
 
Digitale Transformatie Karakter, Michael Milo - Karakter Innovatiedag 16 okto...
Digitale Transformatie Karakter, Michael Milo - Karakter Innovatiedag 16 okto...Digitale Transformatie Karakter, Michael Milo - Karakter Innovatiedag 16 okto...
Digitale Transformatie Karakter, Michael Milo - Karakter Innovatiedag 16 okto...
 

Autisme en ADHD, nieuwe wegen in onderzoek naar de genetische achtergrond - dr. A. Sluiter-Oerlemans

  • 1. © Karakter | pagina 1 Autisme en ADHD Nieuwe wegen in het onderzoek naar de genetische oorzaken Anoek Sluiter-Oerlemans Junior onderzoeker 1 april 2014
  • 2. (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen  Sponsoring of onderzoeksgeld  Honorarium of andere (financiële) vergoeding  Aandeelhouder  Andere relatie, namelijk … De studies die worden besproken werden mogelijk gemaakt door een VENI grant op naam van N. Rommelse (NWO grant # 91610024); een grant op naam van J. Buitelaar (NWO grant # 1750102007010), en een grant op naam van S. Faraone (NIH grant # R01 MH62873-01A1). Disclosure belangen spreker
  • 3. Overzicht • Comorbiditeit ASS en ADHD • Benaderingen in proefschrift • Gedeelde endofenotypen • Subtypering • Bespreking onderzoeksresultaten • Implicaties voor de praktijk © Karakter | pagina 3
  • 4. © Karakter | pagina 4 Comorbiditeit ASS en ADHD • Prevalentie • In klinische samples1: - 20-50% van ADHD patiënten voldoet aan criteria ASS - 30-80% van ASS patiënten voldoet aan criteria ADHD • In populatie samples: - +/- 28% van ASS patiënten voldoet aan criteria ADHD2 • 50-70% van de variantie van ASS and ADHD wordt mogelijk verklaard door gedeelde genetische factoren3 • Hoge mate van ‘wisselende’ diagnoses4 1 Rommelse et al (2011). Neurosci Biobehav Rev; 2 Simonoff et al (2008). JAACAP; 3 Ronald et al. (2008) JCPP; 4Fein et al (2005) JADD
  • 5. © Karakter | pagina 5 Comorbiditeit ASS en ADHD • Oorzaken • Overlappende DSM criteria, onwaarschijnlijk1 • Fenokopie, onwaarschijnlijk2-5 • Gedeelde etiologie - Familie studies6,7 - Tweelingstudies (rg = .54-.87)8 - Moleculair genetische studies9 - Gedeelde pre/perinatale risico’s10 - ‘Assortative mating’11 1 Ghanizadeh (2010) ECAP; 2 Kanne et al (2009) JADD; 3 Mulligan et al (2009) JADD; 4 Nijmeijer et al (2008) JACP; 5 Ronald et al (2008) JCPP; 6 Mulligan et al (2009) JADD; 7 Nijmeijer et al (2008) JACP; 8 Ronald & Hoekstra (2011) Am J Med genet B; 9 Rommelse et al (2010) ECAP; 10Visser et al (2012) JADD; 11Van Steijn et al (2012) JCPP
  • 6. © Karakter | pagina 6 Comorbiditeit ASS en ADHD • Prevalentie
  • 7. © Karakter | pagina 7 • Gedeelde endofenotypen • Subtypering Benaderingen in proefschrift 2008-2012 ASD (+ADHD) N=200 ASD families N=100 controle families Neuroimaging Cognitie
  • 8. © Karakter | pagina 8 • Gedeelde endofenotypen • Subtypering Benaderingen in proefschrift 2008-2012 ASD (+ADHD) N=200 ASD families N=100 controle families Neuroimaging Cognitie
  • 9. © Karakter | pagina 9 Endofenotype - Erfelijk - Geassocieerd met stoornis - Aanwezig in onaangedane familieleden Franke et al (2009). Hum Genet
  • 10. © Karakter | pagina 10 Endofenotype • Affected-unaffected sibling design • Al veel onderzocht in ADHD, wat minder in ASS • Interessante functies/domeinen voor overlap: veel1 • O.a. sociaal functioneren & EF 1 Rommelse et al. (2011) Neurosci Biobehav Rev;
  • 11. © Karakter | pagina 11 Gedeelde endofenotypen Co-segregatie van kandidaat endofenotypen? • 3 hoofddomeinen bij ASS: • Executieve functies • Sociale cognitie • Central coherence • Sibling (cross) correlaties Oerlemans et al (2013) JADD B . target similar nontarget similar target dissimilar nontarget dissimilar target C . E . 2 3 1 A . targ et D. Go stimulus NoGo stimulus B .. display set
  • 12. © Karakter | pagina 12 Oerlemans et al (2013) JADD Gedeelde endofenotypen Co-segregatie
  • 13. © Karakter | pagina 14 Emotieherkenning: visueel en verbaal ↓ ASS1 en ADHD2,3 • ↓↓ ASD+ADHD4 • ?? Niet-aangedane familieleden Doel: visuele en verbale emotieherkenning in ASS (+ADHD) probands en hun niet-aangedane broers/zussen 1 Harms et al (2010) Neuropsychol Rev; 2 Yuill & Lyon (2007) ECAP; 3 Corbett & Glidden (2000) Child Neuropsychol; 4 Davis & Kollins (2012) Neurotherapeutics; 5 Oerlemans et al (submitted). Gedeelde endofenotypen
  • 14. © Karakter | pagina 15 Oerlemans et al., (2013) ECAP Emotieherkenning Gedeelde endofenotypen
  • 15. © Karakter | pagina 16 Oerlemans et al., (2013) ECAP Emotieherkenning Gedeelde endofenotypen
  • 16. © Karakter | pagina 17 Oerlemans et al (submitted). Emotieherkenning Gedeelde endofenotypen
  • 17. © Karakter | pagina 18 Oerlemans et al., (2013) ECAP Emotieherkenning Gedeelde endofenotypen
  • 18. © Karakter | pagina 19 Endophenotype - beperkingen Franke et al (2009). Hum Genet
  • 19. © Karakter | pagina 20 Heterogeniteit!
  • 20. © Karakter | pagina 21 Voorgestelde oplossing: subtypering
  • 21. © Karakter | pagina 22 • Gedeelde endofenotypen • Subtypering Benaderingen in proefschrift 2008-2012 ASD (+ADHD) N=200 ASD families N=100 controle families Neuroimaging Cognitie ADHD (+ASS) N=400 ADHD families N=150 controle families Longitudinale studie Neuroimaging, cognitie 2004-2008
  • 22. • Niet-erfelijke varianten van ASS en ADHD • Onderscheid tussen patronen van erfelijkheid in SPX en MPX gezinnen Simplex = families met 1 aangedaan individu Multiplex = families met 2 of meer aangedane individuen Introductie: SPX-MPX stratificatie Sebat et al (2007). Hum Genet
  • 23. 1 or 2 affected Families with ≥ 2 kids ≥ 2 kids affected = multiplex Only female unaffected siblings Both parents participating Only 1 parent participating Both parents participatin Only 1 parent participatiing Both unaffected = truly simplex Minimum of 1 male unaffected sibling 1 affected child = simplex 1 or 2 affected Un- affected affected ) Both un- affected Un- affected affected Multiplex families Oerlemans et al (submitted).
  • 24. pagina 25 Oerlemans et al (submitted). ASS ADHD ? ?
  • 25. • Etiologische verschillen tussen SPX (sporadisch) en MPX (familiaal) autisme en ADHD: 1. Helpt SPX-MPX stratificatie om heterogeniteit te verminderen? 2. Is SPX-MPX stratificatie behulpzaam bij het ontdekken van cognitive endofenotypes voor ASS en ADHD? 3. Geeft SPX-MPX stratificatie meer inzicht in de rol van pre-en perinatale complicaties bij ASS en ADHD? • Is SPX-MPX stratificatie behulpzaam bij het ontdekken van overlappende etiologie van ASS en ADHD? • Voorspelt de diagnose van de proband, de uitkomsten van onaangedane kinderen in een gezin? Hypothesen
  • 28. © Karakter | pagina 31 Cognitie in SPX en MPX ADHD families p < .001 p < .001 p = .001 p = .009
  • 29. © Karakter | pagina 32 Cognitie in SPX en MPX ADHD families Alleen in MPX ADHD
  • 30. • Concluderend: • Onaangedane broers/zussen uit MPX gezinnen presteren slechter dan controles op de meeste cognitieve taken, terwijl de onaangedane broers/zussen uit SPX gezinnen normaal presteren • Inhibitie en motorische problemen het meest uitgesproken in MPX probands • Een lager TIQ en problemen in visueel werkgeheugen en timing het meest uitgesproken in SPX probands © Karakter | pagina 33 Cognitie in SPX en MPX ADHD families
  • 31. Cognitie in SPX en MPX ASS families p < .001
  • 32. Cognitie in SPX en MPX ASS families p = .001 p = .003 p = .026 p = .001
  • 33. • Concluderend: • Broertjes en zusjes zonder ASS diagnose presteren normaal op cognitief vlak, met uitzondering van VIQ (MPX) en prosodie (SPX en MPX) • SPX probands lijken het meest aangedaan t.o.v. controles en hun broers/zussen • Cognitieve problemen met name op sociale cognitie © Karakter | pagina 36 Cognitie in SPX en MPX ASS families
  • 34. • Opvallend: • De SPX probandi (zowel ASS als ADHD) hadden het laagste IQ en meest uitgesproken cognitieve problemen tov controles en/of onaangedane broers/zussen • De broers/zussen uit MPX ADHD families lieten cognitieve beperkingen zijn vergelijkbaar met het aangedane kind, terwijl de onaangedane broers zussen uit SPX en MPX ASS families meestal geen cognitieve problemen lieten zien. © Karakter | pagina 37 Overlap ASS en ADHD
  • 35. © Karakter | pagina 38 Pre- en perinatale risico factoren OR = 1.57 [95% CI: 0.28-8.64] OR = 3.97 [95% CI: 1.00-15.82] OR = 1.17 [95% CI: 0.75-1.84] OR = 1.52 [95% CI: 1.00-2.31] OR = 2.26 [95% CI: 1.60-3.21] OR = 0.80 [95% CI: 0.52-1.23] OR = 1.84 [95% CI: 1.11-3.04] OR = 1.34 [95% CI: 0.79-2.25] OR = 2.12 [95% CI: 1.26-3.58] OR = 0.85 [95% CI: 0.42-1.70] OR = 2.61 [95% CI: 1.52-4.48] OR = 1.31 [95% CI: 0.76-2.27] OR = 1.41 [95% CI: 1.24-1.61] OR = 1.64 [95% CI: 1.37-1.97]
  • 36. © Karakter | pagina 39 Pre- en perinatale risico factoren p =.003 p = .072 p = .064 p = .034p = .015 p = .036
  • 37. • Concluderend: • Nauwelijks overlappende risico factoren voor ASS en ADHD • ASS: infecties tijdens zwangerschap en suboptimale conditie bij geboorte • ADHD: jonge leeftijd ouders, ziektes, roken en stress tijdens de zwangerschap • In ADHD gezinnen werden deze risicofactoren meestal gedeeld door broers/zussen, terwijl in ASS gezinnen de risicofactoren meestal alleen bij het aangedane kind voorkwamen. • Meer SPX ASS probands waren eerstgeboren dan MPX ASS probands. • Geen onderscheid SPX en MPX ADHD probands, alhoewel.. © Karakter | pagina 40 Pre- en perinatale risico factoren
  • 38. Conclusies • SPX-MPX stratificatie werkt, hoewel niet optimaal • Er zijn verschillen tussen SPX en MPX autisme en ADHD gezinnen •ASS: gedrag, pre-perinatale risico factoren •ADHD: cognitie, (pre-perinatale risico factoren) •ASS is een sterkere voorspeller voor ADHD dan andersom • onaangedane kinderen van MPX ASS families laten de hoogste levels van ASS en ADHD symptomen zien • familieleden van MPX families hebben het hoogste risico voor het ontwikkelen van ASS/ADHD
  • 39. Implicaties 1. Kleine groep SPX ADHD  power probleem 2. SPX-MPX stratificatie  fecundity 3. Meer jongens in aangedane groepen en grote leeftijdsrange  maten gecorrigeerd voor leeftijd en sekse 4. andere comorbiditeiten niet onderzocht 5. Alleen hoog-functionerende kinderen 6. Verlies van data door uitsluiten gezinnen zonder mannelijke onaangedane broers/zussen
  • 40. Implicaties 1. Mogelijk verschillende behandelmethoden voor SPX en MPX probandi 2. Risico voor MPX gezinnen het hoogst  alle gezinsleden moeten in de gaten worden gehouden. 3. Pre- en perinatale complicaties spelen mogelijk een bepalende rol in de ontwikkeling van ASS of ADHD, vraag deze goed uit. 4. Sporadische vormen van ASS en ADHD gaan vaker gepaard met een lager IQ 5. Kinderen met ASS en ADHD presteren cognitief het zwakst 6. Cognitieve beperkingen zijn vooral gelegen in sociaal functioneren (ASS) en executief functioneren (ADHD), behandelingen die zich daarop inzetten mogelijk meest effectief
  • 41. © Karakter | pagina 44 Anoek.Sluiter-Oerlemans@radboudumc.nl