12. obrzędy inicjacji

12. OBRZEDY INICJACJI ZJAZD VII
OPRACOWANIE NA PODSTAWIE: -Arnold van Gennep, Obrzędy przejścia, 13.12.2009
PIW, Warszawa 2006, ss. 84-126

DOJRZAŁOŚĆ FIZYCZNA A DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA

Dojrzałość fizyczna i dojrzałość społeczna stanowią dwie odrębne kategorie, które rzadko wy-
stępują jednocześnie. Dojrzałość fizyczna jest zjawiskiem bardzo zróżnicowanym – czas pojawie-
nia się pierwszej miesiączki jest różny w zależności od razy, ale także w obrębie tej samej rasy wy-
stępują rozbieżności; podobnie u chłopców dojrzałość fizyczna związana z pojawieniem się zaro-
stu i włosów łonowych jest zróżnicowana etnicznie.

Obrzędy inicjacji nie zbiegają się w czasie z osiągnięciem dojrzałości płciowej:

 indiańskie plemię Thomson – dziewczęta przechodziły wiele długotrwałych, rozłożonych na
kilka etapów, obrzędów prowadzących do dojrzałości, tzn. wieku 17-23 lat; rytuały u
chłopców rozpoczynały się, gdy chłopak śnił o strzale, kanoe lub kobiecie – na ogół między
12 a 16 rokiem życia;

 Hotentoci – chłopcy przebywają w społeczności żeńskiej i dziecięcej do 18 roku życia;

 papuascy Elema – pierwszy obrzęd inicjacji chłopców odprawia się w wieku 5 lat, kolejny w
wieku 10, a następny dopiero po wielu latach;

 Todowie – jeszcze przed osiągnięciem dojrzałości płciowej chłopak pochodzący z innego
klanu niż dziewczynka, przybywa w ciągu dnia do jej wioski, kładzie się obok niej, przy-
krywa siebie i ją płaszczem na kilka minut i odchodzi. Dwa tygodnie później jakiś silny
mężczyzna pozbawia dziewczynę dziewictwa. Ceremonie ślubne odbywają się znacznie
później niż osiąga się dojrzałość płciową, bo w wieku 15-16 lat.

OKALECZENIA (OBRZEZANIE)

Rytuał obrzezania ma oczywisty wymiar społeczny – z reguły operację tę przeprowadza się w
dość dużych odstępach czasowych (co 2-5 lat), a więc rytuał dotyczy dzieci o bardzo różnym stop-
niu rozwoju fizycznego. Różne są u ludów momenty dokonania obrzezania, np. w Maroku:

 plemię Dukkala – 7 lub 8 dzień po narodzinach bądź 12 lub 13 rok życia;

 koczownicy Rehamna – między 2 a 5 rokiem życia;

 Tanger – 8 lat;

 plemię Dżebala – między 5 a 10 rokiem życia.

Praktyki odcięcia, okaleczenia czy deformacji jakiejś części ciała prowadzą do zmodyfikowania
danej osoby w sposób jednoznacznie widoczny dla wszystkich. Okaleczona jednostka opuszcza
wspólnotę ludzką poprzez rytuał wyłączenia (stąd akt odcinania, przekłuwania, etc.) i automa-
tycznie zostaje przyjęta do określonej grupy. Ślady okaleczeń są trwałe, dlatego wstąpienie do

1 ANTROPOLOGIA – CWICZENIA


grupy staje się ostateczne. Okaleczenie jest metodą wyróżnienia się danej społeczności spośród
innych.

Wiek, w którym dokonuje się obrzezania może być bardzo różny i obejmuje okres od 7 dnia do 2
roku życia. Obrzezanie znają także społeczności, które nie mają wiedzy na temat fizjologicznych
mechanizmów prokreacji. W skutek obrzezania (a także usunięcia łechtaczki, nacięcia krocza) do-
chodzi do zmniejszenia siły podniecenia seksualnego – lecz nie to jest przyczyną okaleczeń tych
organów, ale fakt iż mogą one być okaleczane bez szkody dla życia właściciela.

KLANY TOTEMICZNE

Obrzędy inicjacji praktykowane przez plemiona australijskie odbywają się pomiędzy 20 a 30 rokiem
życia:

 rytuał wyłączenia z dotychczasowego środowiska – nowicjusza izoluje się w buszu, na
pustkowiu lub w chacie, następuje oddzielenie od matki, nowicjusz porzuca dziecięce gry i
zabawy, staje się mężczyzną;

 nowicjat – fizyczne i psychiczne osłabienie chłopca, które ma służyć zatarciu w pamięci
wszystkiego, co pochodzi z dzieciństwa;

 część pozytywna – nauczanie kodeksu, wtajemniczanie nowicjusza;

 rytualne okaleczanie – w celu upodobnienia nowicjusza do dorosłych

BRACTWA MAGICZNO-RELIGIJNE

Podstawą bractw magicznych jest organizacja klanowa, czyli powinowactwo społeczne.

Wstąpienie do klanu odbywa się zawsze dzięki pewnym obrzędom przejścia, w których następuje
wyłączenie z poprzedniego środowiska i integracja z nowym, np.:

 aborygeni australijscy – dziecko oddziela się od matki, innych kobiet i dzieci;

 Kwakiutlowie – porzucany świat ma postać ducha, który jest poddawany egzorcyzmom, in-
tegracja z nowym środowiskiem polega na przyjęciu nowego ducha;

 bractwo uzdrowicieli Mide w plemieniu Odżibwa – buduje się chatę, dziecko przywiązuje się do
deski, uczestnicy ceremonii noszą specjalne ubrania i mają pomalowane ciało; ceremonia
ma 3 etapy: PROCESJA - w chacie odbywa się procesja, MASAKRA - czarownicy zabijają
swoich pomocników, WSKRZESZENIE - by następnie ich wskrzesić; po południu w chacie
wykłada się święte przedmioty, wokół nich krążą uczestnicy i plują muszelkami, które
później się zbiera;



 Indianie Zuni z Arizony – chłopiec musi przejść ceremonię przyjęcia do Ko’tikili i przypisa-
nia do jednego z kiwitsiwe (dom), zostaje poddany chłoście;

 Indianie Nawaho – nowicjuszki posypuje się mąką;

 mandejczycy – wielokrotny chrzest.

TAJNE STOWARZYSZENIA

Tajne stowarzyszenia, w przeciwieństwie do klanów totemicznych i bractw, nie stawiają sobie za
cel kontrolowania natury. Mają one charakter nie tylko magiczny, ale również polityczno-
gospodarczy. Rytuały inicjacji są zbliżone, np.:

 Kongo, Nowa Gwinea – przyjmuje się do nich najbardziej inteligentnych synów ludzi wol-
nych lub bogatych niewolników, ceremonie trwają od 2 miesięcy do 6 lat i polegają na po-
dwójnej sekwencji rytuałów:

 wyłączenia ze środowiska pierwotnego - nowicjusza upija się winem do nieprzy-
tomności (symbol śmierci),

 włączenia do środowiska sacrum – okaleczenie,

 wyłączenia z lokalnego środowiska sacrum – przebywanie w ukryciu,

 ponowna integracja ze środowiskiem profanum – zachowanie się jak niemowlę;

 Duk-duk z Archipelagu Bismarcka – składa się z trzech etapów:

 wyłączenia – chłosta, przebywanie w ukryciu,

 okresu przejściowego – rozpoznanie mężczyzny w nagim Tubuanie,

 włączenia – nauka tańca i tajemnic stowarzyszenia, nowicjusz otrzymuje strój ob-
rzędowy.

STOWARZYSZENIA POLITYCZNE I WOJSKOWE

Stowarzyszenie Areoi miało 7 klas/stopni wtajemniczenia, jego członkowie odznaczali się tatuażem
(im wyższe miejsce w hierarchii tym bardziej skomplikowany wzór), każdy kto chciał do niego
przystąpić musiał ukazać się wszystkim w niecodziennym stroju i udawać chorego umysłowo,
wówczas przyjmowano nowicjusza poprzez rytuały: nowicjusz otrzymywał nowe imię, musiał
zabić swoje dzieci, gdy wszedł w posiadanie ubrania żony przywódcy stawał się członkiem 7 kla-
sy.



GRUPY WIEKU

U Masajów dojrzałość osiąga się około 12 roku życia. Obrzezania chłopców dokonuje się między 12
a 16 rokiem życia, co 4 lub 5 lat. Obrzezani wchodzą do tej samej grupy wieku.

U Masajów z Kenii praktykuje się rytuały tj. przejście ojca chłopca przez ogrodzenie (zgoda na zo-
stanie starcem), przemieszczanie się przez 2-3 miesiące grupy z kraalu do kraalu (osiedla), golenie
głów, zabijanie zwierząt, obrzezanie.

Grupy wiekowe u Masajów:

 młode dziewczęta, kobiety zamężne, starsze (menopauza, siwienie);

 ayioni (chłopcy), sipolio (kandydaci), wojownicy, barnowi (nowicjusze), murrani (praw-
dziwi wojownicy), moruo (dorośli, zamężni, po 30 roku życia).

Inicjacja dziewcząt z plemienia Jao dzieli się na etapy:

 ciputu – od 7-9 roku życia do pierwszej miesiączki, okres odosobnienia, uświadomienia
seksualnego, deformacji warg sromowych, zamążpójście,

 matengusi – świętowanie pierwszej miesiączki, odosobnienie,

 citumbu – świętowanie pierwszej ciąży, golenie głowy, izolacja,

 wamwana – narodziny pierwszego dziecka.

STAROŻYTNE MISTERIA

Antyczne misteria miały często cel gospodarczy, związany z rolnictwem a czasem z gospodarką.
Porządek, w jakim następują obrzędy, sam w sobie stanowi element o ogromnym znaczeniu ma-
giczno-religijnym.

Misterium jest to zespół ceremonii, które pozwalają przejść neoficie z rzeczywistości profanum do
sacrum i pozwalają mu pozostawać z sacrum w bezpośredniej relacji. Wystawione na widok pu-
bliczny przedmioty są elementem kulminacyjnym obrzędu, jednak same w sobie nie stanowią mi-
sterium. Przykłady inicjacji:

 Eleusis – hierofanta (główny kapłan) oddzielał w grupie tych, którzy mieli nieczyste ręce od
pozostałych, wybrani oczyszczali się wodą w świątyni Eleusinionu, udawali się na proce-
sję, kąpali się w morzu, przebywali w izolacji, z Aten wyruszała procesja z wizerunkiem
lakchosa.

RELIGIE UNIWERSALISTYCZNE (CHRZEST)

Na wspólnotę pierwszych chrześcijan silny wpływ wywarł kult azjatycki, grecki i egipski.



Chrześcijańskie obrzędy przyjęcia do wspólnoty zostały skodyfikowane w Ordo baptismi i w Sa-
kramentarzu salezjańskim.

Rytuał chrztu dla dorosłych w Kościele rzymskim:

 wyłączenie - egzorcyzmy,

 wyłączenie i integracja - znak krzyża na czole,

 integracja - podanie soli, modlitwa, kandydat stawał się katechumenat

 okres przejściowy - katchumen mógł przebywać w kościele, ale musiał go opuszczać przed
mszą. Systematycznie odprawiano nad nim egzorcyzmy, nauczano go;

 effeta (otwórz się) – obrzęd następujący po ostatnim egzorcyzmie, kapłan zwilżał śliną pa-
lec i dotykał nim górnej wargi i uszu kandydatów, którzy się rozbierali i byli namaszczani
oliwą, wyrzekali się Szatana i recytowali Credo;

 okres przejściowy – rytuały wyłączenia i przygotowujące do integracji;

 obrzędy integracji – święcenie wodą, kandydat stawał się regeneratus – poczęty ponow-
nie, zakładał białą szatę, biskup naznaczał go znakiem krzyża (rytuał oddania bóstwu w
posiadanie i przyjęcie do wspólnoty), kandydat pił napój z miodu, wody i mleka,procesja z
zapalonymi świecami.

Chrześcijański rytuał chrztu ukształtował się pod wpływem gnostycyzmu – pierwotny rytuał:

 post;

 zanurzenie w wodzie lub pokropienie nią.

BRACTWA RELIGIJNE

Obrzędy przystępowania do wspólnoty Sikhów – recytowanie modlitw, poświęcenie posłodzonej
wody, skraplanie nią głowy i oczu nowicjusza, spożywanie placka, oświadczenie kandydata o
tym, że niezależnie skąd pochodzi, urodził się w Patnie, żyje w Aliwalu i jest synem Gowinda Sin-
gha, nowicjat trwa 5 dni, na koniec kandydat obmywa mistrzowi wielki palec u nogi.

W marokańskich bractwach inicjacja nazywa się wird i polega na zejściu do wodopoju i napiciu się.

DZIEWICE KONSEKROWANE I PROSTYTUTKI ŚWIĄTYNNE

Sekwencja obrzędów podczas konsekracji dziewic – odbywają się zgodnie z pontyfikatem rzym-
skim, polegają na złożeniu ślubów przed biskupem, odśpiewaniu Veni Creator Spiritus, poświęce-
niu habitów, welonów, pierścieni i kornetów, nałożenie welonu na znak zaślubienia Jezusa.



Obrzędy konsekrowania prostytutek świątynnych u Kaikolanów z Kojambatur – ceremonia zarę-
czynowa (stosunek seksualny z wujem ze strony matki, pomiędzy kochankami znajduje się miecz,
który dziewczyna składa w świątyni bóstwa) i ceremonia małżeńska.

KLASY, KASTY, GRUPY ZAWODOWE

Przynależność do kast czy klas społecznych ma charakter dziedziczny, jednak bardzo rzadko
dziecko od urodzenia jest ich pełnoprawnym członkiem, np.:

 Indianie Lekugnen – podzieleni na 4 kasty: wodzów (dziedziczna), szlachetnie urodzonych
(dziedziczna), plebejuszy i niewolników; przynależność do klas jest zaznaczona imieniem –
obrzęd nadawania imion następuje po rytuałach dojrzałości: 40 szlachetnie urodzonych
musi się zgodzić na bycie świadkami; najczęściej nadawane jest imię dziadka.

Kasty mają także charakter grupy zawodowej. Przyjmowanie dzieci do kasty odbywa się przy
użyciu podczas ceremonii narzędzi związanych z profesją. Niemożliwe jest przechodzenie z kasty
niższej do wyższej. Kasty dzieli od siebie wiele tabu – wystarczy, że członek wyższej dotknie
członka niższej kasty, a automatycznie zostaje wykluczony ze swojej, np.:

 Europejski obrzęd wstępowania do grupy zawodowej – rekrutacją zajmowały się gildie;
zawód był uwarunkowany tradycją, która pozwalała jednostce awansować jedynie w ra-
mach wąskiej grupy, w której zaczęła karierę zawodową.

WYŚWIĘCANIE KAPŁANA I CZAROWNIKA

Kasta braminów, czyli podwójnie urodzonych jest przykładem stanu przejściowego między kastą a
profesją magiczno-religijną. Człowiek rodzi się braminem, lecz musi się nauczyć żyć jak bramin.
Rzeczywistość sacrum, w której żyje dzieli się na 3 okresy:

 preliminarny – kończy się wraz z upanajana, czyli rozpoczęciem nauki u mistrza,

 liminalny – nowicjat,

 postliminalny – kapłaństwo.

U Madejczyków z Bagdadu przechodzenie z jednego stopnia hierarchii duchownej do drugiego od-
bywa się w czasie 60-dniowego okresu czystości.


12. obrzędy inicjacji

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Mirzam86

Más de Mirzam86 (20)

12. obrzędy inicjacji