Kierunek filmowy w polskiej kinematografii w latach 1976-1981

1. O P R A C O W A N I E :
R A D O S Ł A W W O L S K I
KINO MORALNEGO
NIEPOKOJU

2. Pojęcie i ramy czasowe
 Nurt w polskiej kinematografii w latach 1976−1981
(do wprowadzenia stanu wojennego)
 „Kinowy nurt nieufności” (termin za: Mariola
Jankun-Dopartowa) jako najciekawszy kierunek
artystyczny w powojennym kinie polskim
 Autorem nazwy kierunku „kina moralnego
niepokoju” jest reżyser Janusz Kijowski

3. Geneza nurtu
 powstał na skutek wystąpienia reżyserów Andrzeja
Wajdy i Krzysztofa Zanussiego na Forum Filmowców w
Gdańsku w 1975 roku
 tłumienie przez władze komunistyczne swobody
twórczej filmowców, uniemożliwiające dyskusję nad
aktualnymi problemami społeczno-politycznymi
 manifesty studentów łódzkiej Szkoły Filmowej
 wydarzenia historyczne
 kontynuacja pracy dokumentalistów „nowej zmiany”
(Królikiewicz, Piwowski, Łoziński, Kieślowski) – mały
realizm, problematyka społeczna

4. MANIFEST ’71
Królikiewicz, Kieślowski i inni…
„Przegryziemy wam gardła – krzyczał purpurowy z
wściekłości Grzegorz Królikiewicz, machając palcem przed
nosem aktualnego rektora szkoły filmowej. To wy, wy uczycie
nas konformizmu – wtórowali mu Krzysztof Kieślowski i inni
młodzi dokumentaliści, atakując swych nauczycieli i starszych
kolegów podczas konferencji prasowej w Krzysztoforach.
Katakumbowy nastrój czerwonych, ceglanych sklepień starej
krakowskiej piwnicy i blask świec przydawały tym obrazom
dramatyzmu i niesamowitości. Działo się to wszystko podczas
kolejnego festiwalu filmów krótkometrażowych w Krakowie
na przełomie maja i czerwca 1971 r. Wszystko w niecałe pół
roku po tragicznych wydarzeniach Grudnia i kolejnym
historycznym zakręcie.”

5. MANIFEST ’79
Andrzej Wajda
 „(…) współczesne społeczeństwo polskie jest głęboko
zdemoralizowane w jego stosunku do pracy, do mienia
społecznego, do instytucji życia publicznego i jest to
niewątpliwie prawda. (…) czy może być zdrowe
społeczeństwo pogrążone tak głęboko w osobliwej
schizofrenii moralnej i czy zdaniem sztuki nie jest
zastanowienie się, co wyparło moralność prawdziwą z
terenu moralności publicznej oraz uporczywe optowanie
na rzecz jednolitego kodeksu moralnego, obowiązującego
zawsze i wszystkich?„
Odpowiedzialność artysty-filmowca wobec polskiej rzeczywistości
współczesnej, "Kino" nr 12, 1979

6. Bohater nieświadomy społecznie
 bohater: na ogół człowiek mniej więcej 30-letni
 inicjacja w życie społeczne, okazuje się fałszywa –
bohater nieszczęśliwy, wykluczony z życia
„Nie został wtajemniczony w rzeczywiste reguły
gry międzyludzkiej;
 idee <-> zasady, naiwność bohatera
 ponowna autentyczna inicjacja musi odbyć
o własnych siłach po świadomym rozeznaniu
 przejrzenie na oczy, świadomość społeczna

7. Schemat fabularny –
kanon filmowy wg Marioli Jankun-Dopartowej
I. Bohater sięga po szansę zawodową / Bohater
podejmuje grę o prestiż i korzyści;
II. Bohater wywołuje incydent / Bohater stosuje podstęp;
III. rozpad więzi uczuciowych łączących bohatera
z bliskimi osobami / Bohater osiąga korzyści
materialne dzięki więzi osobistej;
IV. Bohater zostaje usunięty z pracy (uczelni) lub podlega
naciskowi środowiska zawodowego;
V. Bohater podejmuje próbę kompromisu;
VI. Bohater odmawia współdziałania / Bohater wchodzi
w układ sprzyjający jego zamiarom;
VII. Dwuznaczne pojednanie bohatera z rzeczywistością /
Bohater zdemaskowany;

8. Nurt tworzyli:
 Krzysztof Zanussi:
- „Iluminacja", „Barwy ochronne", „Constans"
 Janusz Kijowski:
- „Kung-fu", „Indeks"
 Feliks Falk:
- „Wodzirej", „Szansa” i kont. „Komornik"
 Agnieszka Holland:
- „Aktorzy prowincjonalni", „Kobieta samotna"
 Filip Bajon:
- „Wahadełko"
 Krzysztof Kieślowski:
- „Personel", „Amator", „Przypadek„
 Andrzej Wajda:
- „Człowiek z marmuru”, „Bez znieczulenia”

9. Realizm w obrazie
 mały realizm - od dokumentalistów nowej zmiany
(„Nie Płacz” Królikiewicza, „Psychodrama”
Piwowskiego, „Z punktu widzenia nocnego
portiera" Kieślowskiego - charakterystyczne
środowisko małej społeczności (np. szkoła, fabryka,
zakład pracy)
 silne zakorzenienie w rzeczywistości - codzienne,
autentyczne wydarzenia
 metoda realistyczna - niedoświetlone
pomieszczenia, niedoskonałości dźwięku i w
obrazie

10. Rzeczywistość uświadomiona
 rzeczywistość dotąd nieprzedstawiona - degradująca
i ubezwłasnowolniającą jednostkę;
 dewiacje systemu, propaganda i indoktrynacje
polityczne;
 jednostka, a władza w systemie komunistycznym;
 niepokój bohatera wobec rzeczywistości, którą
poznaje;
 otwarte zakończenia wzmagają uczucie niepokoju

11. Przyzwoitość i awans społeczny
Witek (Bogusław Linda)
w „Przypadku” (1981, K. Kieślowski)

12. Filip Mosz (Jerzy
Stuhr)
w „Amatorze”
(1979, K. Kieślowski)

13. Agnieszka (Krystyna
Janda)
w „Człowieku z
marmuru"
(1976, A. Wajda)

14. Lutek Danielak (Jerzy Stuhr) w
„Wodzireju" (1977, F. Falk) i później
„Bohater roku” (1986, F. Falk)
Krzysztof Janota (Krzysztof
Zaleski) w „Szansie"
(1979, F. Falk)
Antybohaterowie
postawa konformistyczna – „ułożenie” sobie życia

15. 1980-1981
koniec nurtu
 "Człowiek z Żelaza" - 1980 -
tematycznie zakończył nurt,
tematyka - wydarzenia
strajku w "Stoczni" -
przedstawiał schyłek epoki
Gierka i narodziny
Niezależnego Związku
Zawodowego „Solidarność”
 1981 – wprowadzenie stanu
wojennego w Polsce