Morele intuïtie, Fontys Hogeschool Kind & Educatie, Pabo Tilburg, Bernolf Kramer

1. Ethiek
Morele
intuïtie
LA Cultuur en diversiteit
Fontys PABO Tilburg
Bernolf Kramer

2. In dit blokuur…
• Heinz dilemma
• Morele intuïtie (Moral instinct)
• Bystander effect
• Trolley Problem

5. Heinz dilemma (Kohlberg)
• Heinz woont in een land waar je je niet kunt verzekeren tegen
ziektekosten. De vrouw van Heinz is ernstig ziek. De artsen
hebben haar opgegeven, tenzij ze een speciaal medicijn krijgt
dat kort geleden is uitgevonden door een apotheker in het
land. De apotheker wil rijk worden van zijn vinding en vraagt
daarom tien maal de prijs die het hem kost om het medicijn te
maken. Heinz heeft het geld niet en probeert daarom overal
geld te lenen. Zo krijgt hij de helft van het benodigde geld bij
elkaar. Heinz gaat naar de apotheker, vertelt dat zijn vrouw op
sterven ligt en vraagt of hij het medicijn voor de helft van de
prijs kan kopen. De apotheker weigert, ook als de man
aanbiedt het resterende bedrag later te betalen.
Heinz zit met een groot probleem, hij heeft al het mogelijke
geprobeerd om aan het benodigde geld te komen. De enige
manier waarop hij het medicijn kan krijgen is door het te
stelen.

6. Vragen
1. Wat moet Heinz doen?:
O stelen
O niet stelen
2. Vind je het belangrijk dat Heinz er alles aan moet doen om zijn
zieke vrouw te helpen?
O Ja
O Nee
Waarom vind je dat belangrijk?
3. Diefstal is bij wet verboden. Vind je het belangrijk dat mensen
zich aan de wet houden?
O Ja
O Nee
Waarom vind je dat (niet) belangrijk?

7. In volgorde zetten
• Heinz moet het medicijn stelen omdat het leven
van zijn vrouw belangrijker is dan het eigendom
van medicijnen.
• Heinz mag niet stelen want dan komt hij in de
gevangenis.
• De vrouw van Heinz heeft net als ieder ander
het recht op leven en dat recht moet
gewaarborgd worden in een samenleving.
• Heinz moet het medicijn stelen omdat hij van zijn
vrouw houdt.

8. Bij welk stadium?
• Jij zou zelf ook willen dat je echtgenoot de pillen
voor je zou stelen.
• Heinz mag niet stelen want dan komt hij in de
gevangenis.
• Die apotheker steelt eigenlijk ook, dus mag
Heinz het stelen

9. Stadia Kohlberg
1. Onderbouw: Machtsverhoudingen
2. Middenbouw: Voor wat hoort wat
3. Bovenbouw: Vriendschap en doen
zoals je zelf ook behandeld wilt
worden

10. Doden om te leven?
• ...Je drijft met 4 vrienden al 5 dagen lang in een
rubber bootje op zee, omdat jullie boot is
gezonken. Als er een reddingsbootje aankomt
merk je dat al je vrienden bewusteloos zijn en
dat er maar 3 mensen in de reddingsboot
passen. Jullie zitten zo ver op zee dat als jullie
later zouden terugkomen om de andere 2
personen te komen halen deze niet meer in
leven zullen zijn...
Is het voor jou moreel toegelaten om 2 van je vrienden achter te
laten op zee om te sterven zodat de rest gered kan worden?

11. W ie red je?
• Je kunt in een brandend gebouw de linker gang
nemen en je eigen kind redden, of je kunt
rechtsom gaan en vijf, tien, twintig of misschien
nog meer andere kinderen sparen.
Wat doe je?

26. Morele intuïtie

29. Bystander effect

30. Wat is ethiek?
Ethiek – de regels of
principes van goed
of fout gedrag

31. Morele ontwikkeling
Fasen van ontwikkeling
• Jean Piaget
• Thomas Lickona en Lawrence Kohlberg
• Meegaan is belangrijk (kind min of meer gelijk
geven in zijn opvattingen)
• Doe je dat niet, dan krijg je enkel het
sociaalgewenste, maar is het niet iets van het
kind zelf

32. Conditioneren
• Paard Hans kon rekenen…
• Hoe dan?
• Hans was geconditioneerd, dwz dat
Hans precies die antwoorden gaf die de
vrager wilde horen, het sociaalgewenste
gedrag.
• Vergelijk: een kind geeft een antwoord en je
zegt: “bijna goed” of “hoe kan het ook”. Het
kind weet dan dat het antwoord onjuist is.

33. Moral Minds
• Moral Minds (Marc Hauser, 2006) gaat er van uit
dat wij een aangeboren systeem hebben om te
beslissen welke acties toegestaan, verboden of
verplicht zijn.
• Moreel instict gaat er echter ook van uit dat de
inhoud cultureel wordt overgedragen.

34. Trolley problem
The Trolley Problem

35. Situatie 1

36. Denise
Ja: 89%
Nee: 11 %

37. Situatie 2

38. Frank
Ja: 11%
Nee:89%

40. Ned
Ja: 52 %
Nee: 48%

42. Oscar
Ja: 76%
Nee: 24%

43. Morele intuïtie
• Intentie versus neven effect

44. Moreel instinct
• Wat krijgen kinderen in
Nederland mee als moreel
instinct?

45. Najjb Amhali

47. Moreel instinct
• “De morele intuïtie wordt in het verborgene
gescherpt, en tenslotte oordeelt ook dit kind met
speels gemak en in een mum van tijd over tal
van dilemma’s waar het verstand ogenschijnlijk
nauwelijks bij wordt geraadpleegd.”
• Jonathan Haidt (2007): Niet alles wordt
beredeneerd. Soms heb je niet meteen
argumenten.

48. Morele intuïtie groeit
• Kinderen krijgen plaatjes te zien van een
jongetje in 4 situaties. De afspraak wordt
uitgelegd en alle kinderen zijn in staat te
onderscheiden in welke hij ‘stout’ is.
• Wij ontwikkelen normbesef en de cultuur vult dat
in.

49. Morele intuïtie
• Kinderen voelen bepaalde elementen als
wenselijk, goed of waardevol aan, en
andere als verwerpelijk, slecht of
mensonwaardig. Intuïtief maken ze een
afweging van goed en kwaad.
• In de morele intuïtie staan ervaringen en
emoties immers voorop.

50. Niet voldoende
• Het verwoorden van een emotie is echter
niet voldoende voor een verantwoording
van je handelen. Kritische reflectie is ook
noodzakelijk.
• Vermijden dat emoties een morele
afweging belemmeren of vertroebelen.

51. Reflectie
• Ethiek is nu een kritische reflectie op de
morele intuïtie.
• Voor ethische reflectie zijn emotionele vermogen
nodig om inzicht te verkrijgen in een probleem
en om een verantwoorde keuze te kunnen
maken.
• Emoties en intuïties kunnen je op het
spoor zetten van wat er moreel
gezien aan de hand is.

52. Bronnen (oa)
• Aronson, E., Wilson, T.D. & Akert, M. ( 2007 )
Prosocial Behaviour: Why do people help? In J.
Marshall ( Eds. ). Social Psychology ( pp. 343-
373 ). New Jersey: Pearson
• Beemen, L. van. (2006).
Ontwikkelingspsychologie. Groningen: Wolters
Noordhoff.
• Boerman, R. en Ebskamp, J. (2001). Een
waardevolle leraar. Baarn: HBuitgevers.
• Dohle, M. (1999). Opvoeden tot moreel besef.
Heeswijk-Dinther: Uitgeverij Esstede.
• Hauser, M. (2006). Moral Minds. New York:
HarperCollins Publishers.
• Kroon, T/ (2009). De morele intuïtie van kinderen.
Amsterdam: Uitgeverij SWP.
• Lickona, T. en Ytsma, W. (2000). Als kinderen je
een zorg zijn. Over opvoeding in waarden en
normen. Baarn: HB uitgevers.