Manjinski mediji u Vojvodini

UNIVERZITET U NOVOM SADU
Fakultet Tehničkih Nauka
Departman za industrijsko inženjerstvo i
menadžment

Master rad:
Manjinski mediji u Vojvodini

Mentor: Docent dr Danijela Lalić
Student: Oliver Muškinja

Novi Sad,
2011. godina

УНИВЕРЗИТЕТ У НОВОМ САДУ  ФАКУЛТЕТ ТЕХНИЧКИХ НАУКА
21000 НОВИ СА Д, Трг Д оситеја Обрадови ћа 6

КЉУЧНА ДОКУМЕНТАЦИЈСКА ИНФОРМАЦИЈА

Редни број, РБР:
Идентификациони број, ИБР:
Тип документације, ТД: Монографска побликација
Тип записа, ТЗ: Текстуални штампани материјал
Врста рада, ВР: Мастер рад
Аутор, АУ: Оливер Мушкиња
Ментор, МН: Доцент др Данијела Лалић
Наслов рада, НР: Мањински медији у Војводини

Језик публикације, ЈП: Српски
Језик извода, ЈИ: Српски/енглески
Земља публиковања, ЗП: Србија
Уже географско подручје, УГП: Војводина
Година, ГО: 2011.
Издавач, ИЗ: Ауторски репринт
Место и адреса, МА: Трг Доситеја Обрадовића бр. 7, Нови Сад
Физички опис рада, ФО: 8/83/14/8/1/11/2
(поглавља/страна/ цитата/табела/слика/графика/прилога)

Научна област, НО: Индустријско инжењерство и менаџмент
Научна дисциплина, НД: ПР менаџмент
Предметна одредница/Кључне речи, ПО: Мањински медији, националне заједнице, информисање, Војводина

УДК
Чува се, ЧУ: У библиотеци Факултета техничких наука, Трг Доситеја Обрадовића 7,
Нови Сад
Важна напомена, ВН:

Извод, ИЗ: Мањински медији у Војводини суочавају се са великим проблемима у свом
функционисању нaкoн друштвeнo-пoлитичких прoмeнa 2000. гoдинe. Проблеми
се прe свeгa односе на законску регулативу, својинске односе, моделе
финансирања, људскe ресурсe и основне услове за рад, што свe скупa
онемогућава њихово функционисање у постојећем пословном окружењу.
Истраживање је показало да су ови проблеми кључни у успостављању ефикасног
и одрживог пословног модела мањинских медија у Војводини. На основу
евидентираних проблема предлажу се различита решења за постојеће проблеме
која би довела до уређивања свих проблемaтичних области и омогућила
мањинским медијима да обављају своју функцију са јасном утврђеним
елементима за ефикасно пословање.

Датум прихватања теме, ДП:
Датум одбране, ДО:
Чланови комисије, КО: Председник:
Члан: др Лепосава Грубић-Нешић
Члан: Потпис ментора
Члан:
Члан, ментор: Доцент др Данијела Лалић
Образац Q2.НА.06-05- Издање 1

UNIVERSITY OF NOVI SAD  FACULTY OF TECHNICAL SCIENCES
21000 NOV I SAD, Trg Dositeja Obradovića 6

KEY WORDS DOCUMENTATION

Accession number, ANO:
Identification number, INO:
Document type, DT: Monographic publication
Type of record, TR: Textual material, printed
Contents code, CC: Master work
Author, AU: Oliver Muškinja
Mentor, MN: Danijela Lalić
Title, TI: Minority media in Vojvodina

Language of text, LT: Serbian
Language of abstract, LA: Serbian/English
Country of publication, CP: Serbia
Locality of publication, LP: Vojvodina
Publication year, PY: 2011.
Publisher, PB: Author’s reprint
Publication place, PP: Trg Dositeja Obradovića 7, Novi Sad
Physical description, PD: 7/83/14/8/1/11/2
(chapters/pages/ref./tables/pictures/graphs/appendixes)

Scientific field, SF: Industrial engineering and management
Scientific discipline, SD: PR Menagement
Subject/Key words, S/KW: Minority media, national minoritiries, informing, Vojvodina

UC
Holding data, HD: In the library of the Faculty of Technical Science in Novi Sad Trg Dositeja
Obradovića 7
Note, N:

Abstract, AB: Minority media in Vojvodina faces serious problems in its functioning.
Problems are related to legislation, property relations, forms of financing,
human resources, and basic working conditions, which all together prevent
their functioning in existing business environment. Research has shown that
there problems are crucial in establishing effective and sustainable business
model of minority media in Vojvodina. On the basis of recorded problems the
research proposes different solutions to existing problems that would lead to
regulation of all problem areas and provide minority media to perform its
function with clearly defined elements for efficient operations.

Accepted by the Scientific Board on, ASB:
Defended on, DE:
Defended Board, DB: President:
Member: dr Leposava Grubić-Nešić
Member: Menthor's sign
Member:
Member, Mentor: Docent dr Danijela Lalić
Obrazac Q2.НА.06-05- Izdanje 1

Sadržaj
I Uvod .......................................................................................................................................... 2
1. ULOGA MEDIJA U SAVREMENOM DRUŠTVU ............................................................................................... 2
II Teorijsko-pojmovni okvir ........................................................................................................... 6
2.1 MANJINSKI MEDIJI U VOJVODINI ............................................................................................................ 8
2.1.1 O NACIONALNIM ZAJEDNICAMA ..................................................................................................... 8
2.1.2 O MANJINSKIM MEDIJIMA ........................................................................................................... 12
2.2 RELEVANTNI PRAVNI OKVIR ................................................................................................................ 14
2.2.1 PRAVNI OKVIR U SRBIJI................................................................................................................ 14
2.2.2 MEĐUNARODNI PRAVNI OKVIR ..................................................................................................... 18
III Istraživački deo....................................................................................................................... 21
3.1 CILJ I PREDMET ISTRAŽIVANJA ............................................................................................................. 21
3.2 METODOLOGIJA ............................................................................................................................... 22
3.3 UZORAK .......................................................................................................................................... 23
3.4 TOK ISTRAŽIVANJA (FAZE)................................................................................................................... 25
IV Rezultati istraživanja .............................................................................................................. 28
4.1 SVOJINA MEDIJA ............................................................................................................................... 28
4.2 FINANSIRANJE MANJINSKIH MEDIJA ..................................................................................................... 30
4.3 ZASTUPLJENOST JEZIKA NACIONALNIH ZAJEDNICA ................................................................................... 32
4.4 NIVO POKRIVENOSTI ......................................................................................................................... 34
4.5 CILJNA GRUPA MANJINSKIH MEDIJA ..................................................................................................... 35
4.6 NAJZASTUPLJENIJE OBLASTI INFORMISANJA ........................................................................................... 35
4.6 BROJ I OBUČENOST ZAPOSLENIH .......................................................................................................... 38
4.7 TEHNIČKO-TEHNOLOŠKI USLOVI ZA RAD ................................................................................................ 39
4.8 NAJVEDI PROBLEMI U RADU ................................................................................................................ 42
4.8.1 FINANSIRANJE ........................................................................................................................... 42
4.8.2 PROBLEMI U OBLASTI LJUDSKIH RESURSA ....................................................................................... 43
4.8.3 USLOVI ZA RAD .......................................................................................................................... 44
4.8.4 PRITISCI ................................................................................................................................... 44
4.8.4 OSTALI PROBLEMI ...................................................................................................................... 45
4.9 RADIO-TELEVIZIJA VOJVODINE ............................................................................................................. 48


V Bududnost (manjinskih) medija ................................................................................................ 52
5.1 MANJINSKI MEDIJI U MEDIJSKOJ STUDIJI................................................................................................ 52
5.1.1 PREPORUKE ZA REGIONALNU RADIODIFUZIJU .................................................................................. 55
5.1.2 PREPORUKE ZA LOKALNI RADIO I TV............................................................................................... 57
5.1.3 PREPORUKE ZA RTV .................................................................................................................... 58
5.1.4 PREPORUKE NACIONALNE EMITERE ............................................................................................... 59
VI Diskusija i zaključci ................................................................................................................. 61
VII Literatura .............................................................................................................................. 68
VIII Prilozi................................................................................................................................... 69
8.1 UPITNIK .......................................................................................................................................... 69
8.2 ETIČKI KODEKS PONAŠANJA MEDIJA U MULTIETNIČKOM DRUŠTVU ............................................................. 74
8.3 MEDIJI О ISTRAŽIVANJU ..................................................................................................................... 78


SAŽETAK
Manjinski mediji u Vojvodini su se od društveno-političkih promena 2000. godine našli u
novim poslovnim okolnostima koje imaju veliki uticaj na njihovo trenutno funkcionisanje, ali
i opstanak u bududnosti. Istraživanje Manjinski mediji u Vojvodini bavi se upravo problemima
koji postoje u funkcionisanju manjinskih medija na teritoriji Autonomne Pokrajine Vojvodine.
Problemi se pre svega odnose na mogudnost poslovanja i funkcionisanja ovih medija i mogu
se podeliti u dve oblasti. Prvu oblast čine problemi u oblasti finansiranja (izvora i načina
finansiranja), svojinskih odnosa (nejasni i neodređeni svojinski odnosi) i zakonske regulative
(pre svega kolizija zakona, ali i njihova nedorečenost). Druga oblast se odnosi na medijske
sadržaje, zatim na oblast ljudskih resursa u vezi sa manjinskim medijima i konačno na uslove
za rad manjinskih medija. Problematizacija navedenih ključnih aspekata u poslovanju
manjinskih medija u navedenim oblastima ima za cilj da se empirijskim istraživanjem
utvrdi/e: a) objektivno stanje u najvažnijim aspektima funkcionisanja manjinskih medija, b)
osnovni problemi i prepreke sa kojima se manjinski mediji susredu, i konačno c) napravi
predlog unapređivanja postojedeg stanja segmentiran prema ključnim tačkama istraživanja.
Početna hipoteza istraživanja ukazuje na neodrživo stanje u oblasti manjinskih medija, koje
je uslovljeno neregulisanim i neodređenim svojinskim odnosima, otežanim procesima
finansiranja koji utiču na kvalitetan rad medija. Pored tih problema prisutni su i sistemski
problemi koji se odnose na predstojedi proces digitalizacije, neregulisano medijske tržište,
nefunkcionalnost nadležnih institucija itd. Upravo zbog ovakve pretpostavke rad je i usmeren
na analizu ključnih oblasti kako bi dalo odgovore na neka veoma važna pitanja: Kakvo je
sveopšte stanje u oblasti manjinskog informisanja? Koji su to osnovni problemi u oblasti
manjinskih medija? Kako bi se problemi mogli prevazidi u cilju stvaranja održivih i stabilnih
uslova za rad manjinskih medija? Istraživanje predstavlja svojevrstan pokušaj otkrivanja
uzroka i posledica nagomilanih problema u radu manjinskih medija sa namerom da se na
jedan sistematski, konstruktivan i objektivan način ukaže na probleme i da se na osnovu
nalaza samog istraživanja osmisle i implementiraju rešenja koja bi dovela do održivog i
efikasnog funkcionisanja manjinskih medija.

KLJUČNE REČI: manjinski mediji, poslovni sistem, unapređivanje, nacionalne zajednice,
informisanje, Vojvodina

1


I Uvod
1. ULOGA MEDIJA U SAVREMENOM DRUŠTVU

Mediji u savremenom društvu dobijaju veoma specifičnu i važnu ulogu. Oni imaju ogroman
značaj „sažimanju prostora i vremena“ jer se zahvaljujudi njima informacije različitog tipa, iz
različitih i udaljenih delova sveta kredu neverovatnom brzinom i tako relativizuju bilo koju
vremensku i prostornu prepreku. Mediji na neki način čine ogledalo jednog društva pomodu
kojih se sve ono što se u društvu događa predstavlja članovima tog istog društva. Mediji
imaju neprocenjivu ulogu u prenošenju istinitih i relevantnih informacija svakom čoveku, na
kako na lokalnom, tako i na globalnom, svetkom nivou.

Iako mediji dobijaju na svom značaju gotovo svakim danom, postoji jedna oblast koja se
odnosi na medije, a koja na ovim prostorima nema (i pitanje je da li de u svetlu razvoja
modernog društva imati) dovoljnu pažnju. Ta oblast se danas naziva različitim terminima,
kao što su manjinski mediji, mediji nacionalnih manjina, mediji nacionalnih zajednica i sl.1
Iako takav naziv često zna da izazove negativne komentare, najjednostavnije je redi da on
predstavlja one medije, odnosno medijske proizvode2 koji se u jednom društvu odvijaju na
jezicima onih nacionalnih zajednica koje su u datom društvu prisutne. Dakako, manjinski
mediji u društvima koja su nacionalno homogena možda nemaju preveliku ulogu i značaj, ali
u društvima sa nacionalno heterogenim sastavom manjinski mediji mogu biti ogledalo
istinskog društvenog razvoja i uopšte pokazatelji društvenog usmerenja. Njihova uloga i
status u društvu je još više određena i podložna ekonomskim, političkim i društvenim
uslovima u kojima funkcionišu, te stoga predstavljaju veoma složenu oblast koja je različitim
vidljivim i nevidljiv, neposrednim i posrednim, direktnim i indirektnim vezama povezana sa
mnogim segmentima društva.

Manjinski mediji, pored svih uloga i funkcija koje imaju mediji „opšteg“ tipa, imaju i posebne
uloge i funkcije koje ih čine tako važnim i zanimljivim u svakom društvu. Njihova funkcija ne
svodi se samo na posredovanje u dostavljanju bitnih informacija za javnosti ili određenoj
društvenoj grupi, komercijalizaciju određenih sadržaja, ved imaju mnogo složeniju ulogu koja
bi se na neki način mogla shvatiti i kao važan mehanizam opstanka i očuvanja jedne
nacionalne zajednice, sa svim svojim osobenostima u suživotu sa drugim nacionalnom
zajednicama, bila ona manjinska ili vedinska.

1
U ovom radu se koristi termin manjinski mediji koji je preuzet i preveden termin iz engleskog jezika „minority
media“.
2
Medijski proizvodi nemaju status samostalne, ved čine deo neke vede medijske celine i mogu biti u obliku
podlista u novinama, posebne emisije ili programa u elektronskoj formi (bilo to putem televizije, interneta i sl.)

2


Ključnu stvar za razumevanje uloge manjinskih medija, drugačiju od informisanja i
ispunjavanja slobodnog vremena, predstavlja činjenica da manjinski mediji jesu veoma važna
karika u lancu ostvarivanju prava nacionalnih zajednica, ali i njihovih viših ljudskih potreba,
kao što je npr. potreba za pripadnošdu. Kao što je navedeno, pored sredstva informisanja na
sopstvenom jeziku, manjinski mediji imaju nekoliko važnih uloga koje bi se mogle predstaviti
na slededi način:

Simbolički aspekt manjinskih medija, koji može da deluje kao izraz identiteta
nacionalnih zajednica, i na taj način pokazati koliko je ustvari postojana nacionalna
raznolikost unutar jednog društva, ili jednostavnije rečeno, unutar jednog prostora.
Značaj osedanja i poznavanja sopstvenog identiteta je veoma veliki, jer svakom
čoveku govori o tome ko je on, šta je on, šta želi da bude, u kom pravcu se razvija i sl;

Pored činjenice da su manjinski mediji sredstvo izražavanja određenog identiteta, oni
imaju neprocenjivu ulogu (zbog svog karaktera „masovnosti“ i dostupnosti) u
unapređenju pristupa jezicima nacionalnih zajednica i kao sredstvo širenja običaja,
tradicije, kulture i istorije nacionalnih zajednica;

Naposletku, ali ne i od najmanjeg značaja, manjinski mediji mogu biti važni za
ostvarivanje punog i efikasnog učešda pripadnika nacionalnih zajednica u svim
sferama javnog života, što je još važnije, to mogu ostvariti kako na lokalnom nivou
(nivou uže zajednice) tako i na nacionalnom nivou (na nivou celokupnog društva).

Manjinski mediji imaju veoma važnu ulogu u razvijanju tolerancije, sprečavanja
pojave predrasuda i stereotipa prema manjinama kao i razvijanje suživota različitih
nacionalnih zajednica na jednoj teritoriji.

Navedeni uslovi naravno ne podrazumevaju da de prisustvom određenog manjinskog medija
u društvu postojati i funkcije koje de obezbeđivati očuvanje identiteta, običaja, tradicije,
kulture i istorije, kao i učešde pripadnika nacionalnih zajednica u javnom životu. Da bi se to
postiglo potrebno je da se obezbede i adekvatni uslovi koji bi se pre svega ogledali u3:

pristupu informacijama, što bi omogudilo nacionalnim zajednicama da znaju koja su
njihova prava, šta ona znače i što je najvažnije, na koji način da ih ostvare;

još jedan od važnih uslova, koji je direktno povezan sa ulogom medija, jeste pristup
širokom spektru debata i informacija, pristup različitim kanalima komunikacije što
omogudava pripadnicima nacionalnih zajednica da prenesu svoja mišljenja, stavove,
ideje, predlažu alternative itd;

3
Murdoch, G. (1992). Citizens, Consumers and Public Culture. In Media Cultures: Reappraising Transnational
Media u Gosselin, T. (2002). Minority media in Hungary and Slovenia: A Comparative Assessment. Ljubljana:
The Peace Institute. Str. 4.

3


jedna od možda ključnih aspekata a u vezi sa manjinskim medijima i nacionalnim
zajednicama jeste to da nacionalne zajednice prepoznaju sebe i svoje težnje u
prezentacijama tzv. mejnstrim medijima i da doprinesu objektivnosti, relevantnosti,
razvoju i proširenju iste te prezentacije.

Navedeni uslovi, međutim, nisu jedinstveni i univerzalni. Kao što je napomenuto, mnogi
faktori utiču na medijsku sferu, a pod posebnim uticajem su, zbog svog karaktera i manjinski
mediji. Različiti unutrašnji i spoljašnji faktori podrške pripadnika nacionalnih zajednica
manjinskim medijima moraju biti razmotreni. Na taj način može se utvrditi da li manjinski
mediji svojom strukturom i karakteristikama omogudavaju ili čak sprečavaju ostvarenje
sveobuhvatnog cilja nacionalnih zajednica, koji bi se mogao definisati kao „mirno očuvanje
jezičkog i kulturnog identiteta stanovništva koje su politički i ekonomski faktori stavili u
ugroženu poziciju“.4

Potrebno je napomenuti, da je jedno od osnovnih prava nacionalnih zajednica pravo na
informisanje na maternjem jeziku, ali koje je u tesnoj vezi sa pravom na obrazovanje, pravom
na očuvanje i razvoj kulture kao i prava na službenu upotrebu jezika. Sva ova prava se na neki
način, posredno ili neposredno, ogledaju kroz proces informisanja. Mediji, pa tako i
manjinski, imaju veoma važnu ulogu u oblasti obrazovanja, i kao što je ved navedeno, važan
su resurs za očuvanje i razvoj sopstvene kulture.

Kada je reč o odnosu manjinskih i masovnih medija, pored nekih zajedničkih osnovnih
funkcija i uloga, važno je ukazati na jednu vrednost koja manjinske medije izdvaja zbog svoje
specifičnosti. Ta vrednost se ogleda upravo u tome što manjinski mediji imaju mogudnost,
mehanizme i sposobnost da očuvaju jezik manjine, običaje i kulturu, u čemu ih masovni
mediji teško mogu zameniti upravo zbog toga što su namenjeni širem društvu, koje nema
takve specifičnosti i potrebe kao što imaju pripadnici nacionalnih zajednica. Ono što se
prema trenutnom ustrojstvu masovnih medija može uočiti, jeste da je nerealno očekivati da
oni sa velikom pažnjom i koncentracijom doprinose očuvanju identiteta, jezika i običaja
nacionalnih zajednica.

Da bi se ostvarile sve navedene funkcije, kao i ciljevi manjinskog informisanja, od ključne
važnosti je stvaranje odgovarajudih sistemskih, poslovnih i upravljačkih uslova. Bez
adekvatnih uslova u navedenim oblastima teško je očekivati postojanje efikasnih i održivih
manjinskih medija. Uslovi moraju da budu ispunjeni na svim nivoima, počevši od
elementarnih uslova za rad (u smislu postojanja radnog prostora i opreme), adekvatno
obučenih ljudskih resursa (koji bi mogli da odgovore zahtevima savremenog medijskog
tržišta), do sistemskih rešenja (u vidu zakona i drugih akata koji bi regulisali važna pitanja kao
što su pitanje svojine i finansiranja). Od posebne važnosti je oblast upravljanja manjinskim

4
Higgins, Stephen Harold (ed.). 1992. Ethnic Minority Media: An International Perspective u Gosselin, T. (2002).
Minority media in Hungary and Slovenia: A Comparative Assessment. Ljubljana: The Peace Institute. Str. 4.

4


medijima koja je često izostavljena iz analize ove oblasti. Ukoliko su svi neophodno uslovi
obezbeđeni, upravljačke strukture su one koje na adekvatan i efikasan način manjinske
medije moraju voditi i obezbediti im održivost.

5


II Teorijsko-pojmovni okvir
Kada je reč o teorijskom i pojmovnom okviru u kontekstu ovog rada potrebno je preciznije
definisati pojmove koji su od značaja za ovaj rad. Pojam „nacionalne manjine“, „nacionalne
zajednice“, „etničke manjine“ i „etničke zajednice“ se često upotrebljava u različitim
kontekstima što može dovesti do određenog nerazumevanja i nedoumica. Potrebno je
naglasiti da se u ovom radu koristi termin „nacionalna zajednica“ zbog činjenice da je prema
postojedim relevantnim pravnim aktima u Autonomnoj Pokrajini Vojvodini u upotrebi
navedeni pojam.

Danas postoje određena neslaganja, pa čak i nedorečena objašnjenja i razlika između gore
navedenih pojmova te ih je stoga veoma teško i definisati u preciznoj meri, ili bar odrediti
neke glavne smernice. Postavlja se pitanje da li su etničke manjine, religijske ili jezičke
manjine u suštini i nacionalne manjine/zajednice. Na ovo pitanje ne postoji jednostavan i lak
odgovor. Termin „nacionalna manjina“ je prevashodno evropski termin jer se on kao takav
ne pojavljuje u Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima kao i u još nekim dokumentima
koji se odnose na ljudska prava.5 Pored pojavljivanja ovog pojma u Okvirnoj konvenciji
Saveta Evrope za zaštitu nacionalnih manjina, čini se da se ovaj termin u istom značenju
koristi i u Evropskoj konvenciji za zaštitu ljudskih prava i fundamentalnih sloboda i u Nacrtu
ugovora o Ustavu Evrope, koji navodi da „bilo koja vrsta diskriminacije zasnovana na
etničkom ili socijalnom poreklu...(ili) pripadništvu određenoj nacionalnoj manjini...treba biti
zabranjena“.

Da bi odredili ko, odnosno koje grupe se mogu smatrati nacionalnim ili etničkim
zajednicama a u uslovima koji su karakteristični za srpsko društvo u celini, najbolji osnov
može poslužiti Zakon o zaštiti sloboda i prava nacionalnih manjina prema kome „nacionalnu
manjinu čini svaka grupa državljana Republike Srbije koja je po brojnosti dovoljno
reprezentativna, iako predstavlja manjinu na teritoriji Republike Srbije, pripada nekoj od
grupa stanovništva koje su u dugotrajnoj i čvrstoj vezi sa teritorijom Republike Srbije i
poseduje obeležja kao što su jezik, kultura, nacionalna ili etnička pripadnost, poreklo ili
veroispovest, po kojima se razlikuje od vedine stanovništva, i čiji se pripadnici odlikuju brigom
da zajedno održavaju svoj zajednički identitet, uključujudi kulturu, tradiciju, jezik ili religiju“.6
Takvo značenje termin „nacionalne zajednice“ koji se koristi u ovom radu u sebi i nosi. Pojam
nacionalne zajednice/manjine u sebi dakle sadrži sledede odrednice:

5
Među njih spada i Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima (eng. International Covenant on Civil
and Political Rights); Međunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima (eng. International
Covenant on Economic, Social and Cultural Rights); Američka konvencija o ljudskim pravima (eng. American
Convention on Human Rights); Afrička povelja o ljudskim pravima i pravima naroda (eng. African Chapter on
Human and People's Rights).
6
U istom zakonu nacionalnim manjinama se smatraju sve grupe državljana koje se nazivaju ili određuju kao
narodi, nacionalne ili etničke zajednice, nacionalne ili etničke grupe, nacionalnosti ili narodnosti.

6


1. dugotrajnu i čvrstu vezu sa određenom teritorijom
2. obeležja kao što su jezik, kultura, nacionalna ili etnička pripadnost, poreklo ili
veroispovest po kojima se razlikuje od vedine stanovništva
3. briga za održavanje zajedničkog identiteta, kulture, tradicije, jezika i običaja

Na osnovu izložene odredbe, jasno je da govornici manjinskih jezika pripadaju društvenim
grupama kojima su brojčano manje od ostatka stanovništva i da su u dugotrajnoj vezi sa
teritorijom države, što implicira tradicionalnu upotrebu manjinskih jezika. Takođe, na osnovu
izložene odredbe, jasno je da je manjinski jezik, ukoliko postoji, različit od zvaničnog jezika,
jezika vedine stanovništva koji je ujedno i zvanični jezik. Imajudi u vidu da pojedine odredbe
Ustava predviđaju pravo na korišdenje svog jezika i pisma, odnosno korišdenje i izučavanje
svog maternjeg jezika, može se zaključiti da je slobodna volja, odnosno odluka svakog
pojedinca, državljanina Republike Srbije, šta smatra svojim jezikom, osnov za utvrđivanje
kako pripadništva pojedinca grupi govornika regionalnih ili manjinskih jezika, tako i samog
postojanja regionalnih ili manjinskih jezika.

Nakon definisanja pojma „nacionalne zajednice“ i „govornika manjinskog jezika“7 u
kontekstu ovog istraživanja, ostaje da se precizira na koji način se manjinsko informisanje
može ostvarivati, odnosno šta sami po sebi manjinski mediji znače za jedno društvo i
pripadnike nacionalne zajednice unutar njega. Kao jedno od osnovnih funkcija manjinskih
medija, ističe se uloga informisanja. Informisanje se, teorijski, može ostvarivati na različite
načine uz postojanje različitih uslova:

 Može se ostvarivati kada je pravo na informisanje sastavni deo zakonskog okvira
koji obezbeđuje informisanje na jezicima nacionalnih zajednica (ovo čini jedno od
temeljnih uslova, jer nepostojanje prava na informisanje na maternjem jeziku ukazuje
na odsustvo senzibilisanosti društva za prava i potrebe pripadnika nacionalnih
zajednica).

 Samo postojanje pravnog okvira još ne garantuje i ostvarivanje tzv. manjinskog
informisanja, jer je za njega potrebno postojanje medija, odnosno medijskih
proizvoda na jezicima nacionalnih zajednica (koji omogudavaju pripadnicima
nacionalnih zajednica da ostvaruju svoja prava ali i da posredno čuvaju i razvijaju svoj
jezik, kulturu i tradiciju).

 Kao što je to slučaj sa medijima uopšte, od ključne je važnosti da se ostvari pun
stepen nezavisnosti i samostalnosti (iako je ovo potrebno za medije bilo kog tipa,
nezavisnost i samostalnost od organa vlasti, centara modi, političkih stranaka,
uticajnih ličnosti je veoma važna da ostvarivanje manjinskog informisanja).

7
Izveštaj o primeni evropske povelje o regionalnim ili manjinskim jezicima. str. 42.

7


Manjinsko informisanje se može ostvarivati u praksi na dva načina, koja se sama po sebi ne
razlikuju po svojoj ulozi i cilju:

1. Postojanjem posebnog medija – ovo podrazumeva postojanje samostalne medijske
celine, koji može biti štampanog ili elektronskog tipa i koji je u celokupnom obimu
usmeren na informisanje na jeziku određene nacionalne zajednice.

2. Manjinsko informisanje se može odvijati i kroz medijske proizvode koji postoje na
jezicima nacionalnih zajednica – ovi proizvodi nemaju status samostalne, ved čine deo
neke vede medijske celine i mogu biti u obliku podlista u novinama, posebne emisije ili
programa u elektronskoj formi (bilo to putem televizije, interneta i sl.)

3. Ovaj oblik predstavlja ne neki način prelazni modalitet i odnosi se na postojanje
medija koji se po svojoj strukturi ne vezuje za jednu, konkretnu nacionalnu zajednicu,
ved se informisanje odvija na nekoliko jezika, što je pre svega, slučaj kada se govori o
javnim servisima.

2.1 MANJINSKI MEDIJI U VOJVODINI

Pravo na informisanje na jezicima nacionalnih zajednica u Republici Srbiji čini jedno od
osnovnih prava nacionalnih zajednica. Ono što prostor Srbije, odnosno konkretno u
kontekstu ovog rada Vojvodine čini posebno specifičnim i na neki način jedinstvenim jeste
što se informisanje odvija na nekoliko jezika, i to u poslednjih dvadeset do trideset godina. U
Srbiji se pored srpskog jezika, informisanje trenutno odvija i na mađarskom, slovačkom,
rumunskom, rusinskom, romskom, hrvatskom, ukrajinskom, češkom, nemačkom,
makedonskom, bugarskom, albanskom i vlaškom jeziku, i bunjevačkom govoru.

Sagledavajudi uloge i funkcije manjinskih medija, uočljivo je da je za efikasno funkcionisanje
ove oblasti potrebno ispunjenje mnogih uslova, koji su podložni različitim uticajima, koji se
mogu kretati od ekonomskih, preko političkih do kulturoloških. Značaj koji manjinski mediji
imaju za ostvarivanje, unapređivanje i zaštitu manjinskih prava za nacionalne zajednice
definisan je kako u domadim tako i u mnogim međunarodnim dokumentima i predstavlja
veoma važan osnov pri sagledavanju pravog stanja medijske oblasti u svim multinacionalnim
društvima.

2.1.1 O NACIONALNIM ZAJEDNICAMA

Činjenice koje su prikazane u ovom delu se pre svega odnose na one podatke koji ukazuju na
to zbog čega manjinski mediji na ovim prostorima i postoje. Razlog leži u činjenicu što na
ovim prostorima postoje nacionalne zajednice koje svojim značajem i specifičnostima
ostvaruju, između ostalih prava, i pravo na informisanje na sopstvenom jeziku. Dostupni

8


podaci koji se odnose na broj i raspored nacionalnih zajednica na teritoriji Srbije, odnosno
Vojvodine, raspoloživi su zahvaljujudi poslednjem popisu stanovništva, sprovedenog 2002.
godine. Na osnovu tog popisa (izuzimajudi Kosovo i Metohiju) u Srbiji živi 7.498.001
stanovnika, od čega 14.38% čine pripadnici nacionalnih zajednica8. Kada se radi o Vojvodini u
njoj živi 2.031.992 stanovnika, od čega 30.31% čine pripadnici nacionalnih zajednica (tabela
1)

Tabela 1. Stanovništvo u AP Vojvodini prema nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti prema popisu iz 2002.

Nacionalna/etnička pripadnost Svega %

Srbi 1.321.807 65.05
Crnogorci 35.513 1.75
Jugosloveni 49.881 2.45
Albanci 1.695 0.08
Bošnjaci 471 0.02
Bugari 1.658 0.08
Bunjevci 19.766 0.97
Vlasi 101 0.00
Goranci 606 0.03
Mađari 292.207 14.28
Makedonci 11.785 0.58
Muslimani 3634 0.18
Nemci 3154 0.16
Romi 29.057 1.43
Rumuni 30.419 1.50
Rusi 940 0.05
Rusini 15.626 0.77
Slovaci 56.637 2.79
Slovenci 2.005 0.10
Ukrajinci 4.635 0.23
Hrvati 56.546 2.78
Česi 1.648 0.08
Ostali 5.311 0.26
Neizjašnjeni/neopredeljeni 55.016 2.71
Regionalna pripadnost 10.154 0.50
Nepoznato 23.774 1.17
UKUPNO 2.031.992 100.00

8
Konačni rezultati popisa 2002. Stanovništvo prema nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti i prema polu i starosti u
Republici Srbiji. Republički zavod za statistiku. Str. 2.
http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2002/Pdf/G20021295.pdf

9


Kao što se iz tabele 1 može i uočiti, najbrojniju nacionalnu zajednicu u Vojvodini čine Mađari
dok je najmanje pripadnika vlaške nacionalne zajednice. Na grafikonu 1 prikazani su podaci o
procentualnom broju pripadnika nacionalnih zajednica u Vojvodini9, kako bi se još jasnije
prikazala nacionalna struktura stanovništva u Vojvodini i na taj način doprinelo boljem
razumevanju oblasti manjinskog informisanja, odnosno manjinskih medija.

Broj pripadnika nacionalnih zajednica (u %)

0,00
0,02
0,03
0,05
0,08
0,08
0,08
0,10
% 0,16
0,18
0,58
0,77
0,97
1,43
1,50
2,78
2,79
14,28

0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00 14,00 16,00

Vlasi Bošnjaci Goranci Rusi Česi Albanci
Bugari Slovenci Nemci Muslimani Makedonci Rusini
Bunjevci Romi Rumuni Hrvati Slovaci Mađari

Grafikon 1. Broj pripadnika nacionalnih zajednica prikazan prema rastudem trendu u procentima

9
Konačni rezultati popisa 2002. Stanovništvo prema nacionalnoj ili etničkoj pripadnosti i prema polu i starosti u
Republici Srbiji. Republički zavod za statistiku. Str. 2.
http://pod2.stat.gov.rs/ObjavljenePublikacije/G2002/Pdf/G20021295.pdf

10


U nastavku prikazani su podaci o jezicima koji su u službenoj upotrebi u Autonomnoj Pokrajini
Vojvodini:

Mađarski jezik

Mađarski je tradicionalno prisutan na teritoriji sadašnje Vojvodine koja je pripadala Kraljevini
Mađarskoj (Austrougarska monarhija) do kraja Prvog svetskog rata. Prema popisu stanovništva,
293.299 lica pripada mađarskoj nacionalnoj manjini, od kojih 94% govori mađarski kao maternji
jezik. Mađarska nacionalna manjina je koncentrisana u Vojvodini (290.207 lica, uglavnom u
severnoj Bačkoj i severnom Banatu) i predstavlja 14,3% stanovništva Pokrajine, što ih čini
najvedom nacionalnom manjinom u Vojvodini. U opštinama Kanjiža/Magyarkanizsa,
Senta/Zenta, Ada, Bačka Topola/Topolya, Mali Iđoš/Kishegyes i Čoka/Csóka, vedina stanovništva
pripada mađarskoj manjini. Međutim, broj Mađara u Vojvodini je znatno opao devedesetih
godina prošlog veka. Mađarski jezik je u službenoj upotrebi u AP Vojvodini, u 27 opština i 8
mesnih zajednica.

Slovački jezik

Slovački je tradicionalno prisutan na teritoriji Vojvodine od 18. veka. Prema popisu stanovništva,
59.021 lice pripada slovačkoj nacionalnoj manjini od kojih 94% govori slovačkim kao maternjim
jezikom. Vedina lica koji pripadaju slovačkoj nacionalnoj manjini (56.637) živi u Vojvodini, posebno
u opštinama Bački Petrovac/Báčsky Petrovec i Kovačica. Slovački jezik je u službenoj upotrebi u AP
Vojvodini, u 10 opština i 3 mesne zajednice.

Hrvatski jezik

Hrvatski se tradicionalno koristi na teritoriji sadašnje Autonomne Pokrajine Vojvodina. Prema
popisu stanovništva, 70.602 lica pripadaju hrvatskoj nacionalnoj manjini, od kojih 34% govori
hrvatski kao maternji jezik. Hrvatskoj nacionalnoj manjini pripada 56.546 lica koja žive u
Vojvodini, posebno u opštinama Apatin i Subotica (Bačka). Broj Hrvata u Vojvodini je znatno opao
devedesetih godina prošlog veka. Hrvatski jezik je u službenoj upotrebi u AP Vojvodini, opštini
Subotica i jednoj mesnoj zajednici, opštini Apatin i Sremska Mitrovica.

Rumunski jezik

Rumunski je tradicionalno prisutan na teritoriji Vojvodine od 18. veka. Prema popisu stanovništva,
34.576 lica pripada rumunskoj nacionalnoj manjini, od kojih 92% govori rumunski kao maternji
jezik. Vedina lica koja pripadaju rumunskoj nacionalnoj manjini živi u Vojvodini (30.419), posebno
u opštinama Alibunar i Vršac/Vârşet. Rumunski jezik je u službenoj upotrebi u AP Vojvodini, u 8
opština i 11 mesnih zajednica.

11


Rusinski jezik

Rusinski je tradicionalno prisutan na teritoriji Vojvodine od 18. veka. Prema popisu stanovništva,
15.905 lica pripada rusinskoj nacionalnoj manjini, od kojih 82% govori rusinski kao maternji jezik.
Lica koja pripadaju rusinskoj nacionalnoj manjini žive skoro isključivo u Vojvodini, uglavnom u
opštinama Kula (11% stanovništva), Vrbasu/Verbas (8%) i Žablju/Žabelь (5%). Rusinski jezik je u
službenoj upotrebi u AP Vojvodini, u 5 opština i 1 mesnoj zajednici.

2.1.2 O MANJINSKIM MEDIJIMA

Kao što je ved navedeno, informisanje se u Republici Srbiji odvija, pored srpskog jezika, na
mađarskom, slovačkom, rumunskom, rusinskom, romskom, hrvatskom, ukrajinskom,
češkom, nemačkom, makedonskom, bugarskom, albanskom i vlaškom jeziku, te
bunjevačkom govoru.

Prema raspoloživim podacima u Srbiji postoji 937 registrovanih javnih glasila (novina, servisa
novinskih agencija, radio i televizijskih programa i internet javnih glasila). 10 Od tih 937 na
nivou Srbije postoji 164 medija i medijska proizvoda preko kojih pripadnici nacionalnih
zajednica mogu biti obaveštavani na maternjem jeziku o pitanjima od određenog javnog
značaja. Ove medijske proizvode proizvodila je 101 medijska ustanova. U ukupnom broju
medijskih proizvoda, elektronski prednjače u odnosu na štampane medijske proizvode.11

Tabela 2. Broj medija prema jeziku i tipu (štampani, radio i TV)

Jezik Štampa Radio TV UKUPNO
Mađarski 8 1 2 11
Romski 2 3 1 6
Slovački 2 1 2 5
Albanski 1 2 3 6
Rumunski 1 2 3
Rusinski 1 1
Hrvatski 1 1
Ukrajinski 1 1
Bugarski 1 1
Bunjevački 1 1
UKUPNO 19 9 8 36

Od navedenog broja, 36 javna glasila informisanje obavljaju isključivo na jezicima nacionalnih
zajednica, prema navedenom rasporedu: 19 štampanih, 9 radija i 8 televizija (tabela 2). Kada
je reč o podacima za Vojvodinu, objedinjeno, postoji ukupno 114 manjinskih medija,
odnosno medijskih proizvoda na jezicima nacionalnih zajednica.12

10
Podaci Agencije za privredne registre.
11
Informisanje na jezicima nacionalnih manjina (2007). Beograd: Fond za otvoreno društvo. Str .6.
12
Prema podacima Pokrajinskog sekretarijata za informacije.

12


Od ukupnog broja medija i medijskih proizvoda jednu tredinu čine medijski proizvodi koji se
štampaju na manjinskom jeziku na jednoj stranici ili se emituju u vremenu koje nije duže od
jednog sata, a kod 25 se emituje u trajanju koje je duže od jednog sata ili se objavljuje više
jedne stranice, ali manje od jedne polovine ukupnog sadržaja jednog medija.

Prema raspoloživim podacima, postoji 37 štampanih medijskih proizvoda, od toga 34 u
Vojvodini i tri u centralnoj Srbiji, pri čemu je od ukupnog broja štampanih medija 30 u
državnoj svojini, odnosno medijske ustanove koje ih izdaju su osnovane od strane različitih
tela i organa vlasti u koje spadaju i organi manjinske samouprave kao što su nacionalni saveti
nacionalnih manjina. Informativne programe na jezicima nacionalnih zajednica proizvode i
emituju dve javne radio-difuzne ustanove u Beogradu (Radiodifuzna ustanova Srbije-RUS) i
Novom Sadu (Radiodifuzna ustanova Vojvodine – RUV).

Radio programe na jezicima nacionalnih zajednica emituje 86 stanica – 74 u Vojvodini, a 12
u centralnoj Srbiji, čiji su programi uglavnom lokalnog karaktera.

TV program emituju 32 televizije, i to 27 u Vojvodini, a 5 u centralnoj Srbiji. Osam kablovskih
televizija emituju program na dva manjinska jezika: 7 na mađarskom i jedna na slovačkom
jeziku.13

Registrovana su dva informativna portala, na mađarskom i rusinskom jeziku. 14

Mnoge nacionalne zajednice u Republici Srbiji uživaju slobodu prijema informacija bez obzira
na granice. Sva područja u Srbiji koja naseljavaju nacionalne zajednice mogu da primaju
program iz susednih država. Osim na taj način, primanje i pružanje informacija i ideja
ostvaruje se i posredstvom reemitovanja radio i TV programa. Sloboda reemitovanja i
direktnog prijema radio/TV programa je u skladu sa obavezama i pravilima Evropske
konvencije o prekograničnoj televiziji i Direktive o televiziji bez granica.

Podaci o distribuciji štampanih medija i emitovanju/reemitovanju radio i TV programa
proizvedenih u susednim zemljama, odnosno matičnim državama, sadržani su u donjim
primerima:

● Štampani mediji iz Mađarske dostupni su na teritoriji opština na području AP Vojvodine, a
njihovi uvoznici su Forum, Novi Sad i Elegance Press, Subotica;

Putem kablovsko-distributivnog sistema na teritoriji pojedinih opština dostupni su TV
programi slededih emitera iz Mađarske: Mađar TV 1 i 2 – mađarska nacionalna televizija (24
sata dnevno), Duna TV (24 sata dnevno), TV 2 (6-24 sata dnevno), RTL Klub TV (6-24 sata
dnevno), HIR TV (6-24 sata dnevno), ATV (6-24 sata dnevno) i Halozat TV (6-24 sata dnevno);

13
Podaci koji se odnose na broj, odnosno tipove medija i medijskih proizvoda jednim delom su preuzeti iz
istraživanja Fonda za otvoreno društvo – Informisanje na jezicima nacionalnih manjina, a jedan deo je
promenjen nakon uvida u trenutno stanje.
14
www.vajdasagma.info na mađarskom i www.ruthenpress.info na rusinskom jeziku.

13


● Radio i TV programe emitera iz Slovačke reemituje Radio Novi Sad – program na
slovačkom jeziku, Novi Sad, u trajanju od 1-1,5 sati mesečno; Naša TV, Bački Petrovac (putem
satelita) i TV Petrovac, Bački Petrovac;

● Program HTV iz Hrvatske dostupan je na teritoriji pojedinih opština putem kablovsko-
distributivnog sistema i to kanali HRT 1 i 2 – hrvatska nacionalna televizija (24 sata dnevno);
RTL televizija (24 sata dnevno); NOVA TV (24 sata dnevno).

2.2 RELEVANTNI PRAVNI OKVIR

2.2.1 PRAVNI OKVIR U SRBIJI

U ovom delu rada predstavljen je relevantni pravni okvir kako na nacionalnom nivou, tako i
na širem, međunarodnom nivou koji precizno definiše prava na manjinsko informisanje,
ciljeve i mehanizme ostvarivanja manjinskog informisanja. Postojanje samog pravnog okvira
kako na nacionalnom tako i na međunarodnom nivou ne garantuje da se ta prava ostvaruju
kao i da je manjinsko informisanje samim tim i regulisano. Potrebno je da se ono ostvaruje u
praksi, da funkcioniše u zadovoljavajudim uslovima i da ispunjava postavljene ciljeve.

Oblast manjinskog informisanja uređena je Ustavom Republike Srbije, zatim Zakonom o
zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, Zakonom o informisanju i Zakonom o
radiodifuziji.

Ustav Republike Srbije među osnovnim ljudskim pravima pominje slobodu medija i pravo na
obaveštenost, te određuje da je svako slobodan da bez odobrenja, na način predviđen
zakonom, osniva novine i druga sredstva javnog obaveštavanja, da se televizijske i radio-
stanice osnivaju se u skladu sa zakonom, da u Republici Srbiji nema cenzure, a nadležni sud
može sprečiti širenje informacija i ideja putem sredstava javnog obaveštavanja samo ako je
to u demokratskom društvu neophodno radi sprečavanja pozivanja na nasilno rušenje
Ustavom utvrđenog poretka ili narušavanje teritorijalnog integriteta Republike Srbije,
sprečavanja propagiranja rata ili podstrekivanja na neposredno nasilje ili radi sprečavanja
zagovaranja rasne, nacionalne ili verske mržnje, kojim se podstiče na diskriminaciju,
neprijateljstvo ili nasilje. Ostvarivanje prava na ispravku neistinite, nepotpune ili netačno
prenete informacije kojom je povređeno nečije pravo ili interes i prava na odgovor na
objavljenu informaciju uređuje se zakonom. Sa ovim osnovnim pravom je tesno povezano i
pravo na obaveštenost, prema kojem svako ima pravo da istinito, potpuno i blagovremeno
bude obaveštavan o pitanjima od javnog značaja i sredstva javnog obaveštavanja su dužna
da to pravo poštuju i svako ima pravo na pristup podacima koji su u posedu državnih organa i
organizacija kojima su poverena javna ovlašdenja, u skladu sa zakonom.

U delu koji se odnosi na prava nacionalnih manjina, Ustav navodi da se pripadnicima
nacionalnih manjina, pored prava koja su Ustavom zajemčena svim građanima, jemče

14


dodatna, individualna ili kolektivna prava. Individualna prava ostvaruju se pojedinačno, a
kolektivna u zajednici sa drugima, u skladu sa Ustavom, zakonom i međunarodnim
ugovorima.

Putem kolektivnih prava pripadnici nacionalnih manjina, neposredno ili preko svojih
predstavnika, učestvuju u odlučivanju ili sami odlučuju o pojedinim pitanjima vezanim za
svoju kulturu, obrazovanje, obaveštavanje i službenu upotrebu jezika i pisma, u skladu sa
zakonom.

Radi ostvarenja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obaveštavanju i službenoj
upotrebi jezika i pisma, pripadnici nacionalnih manjina mogu izabrati svoje nacionalne
savete, u skladu sa zakonom.

U okviru prava na očuvanje posebnosti, pripadnici nacionalnih manjina, pored ostalog, imaju
pravo na izražavanje, čuvanje, negovanje, razvijanje i javno izražavanje nacionalne, etničke,
kulturne i verske posebnosti, kao i pravo na potpuno, blagovremeno i nepristrasno
obaveštavanje na svom jeziku, uključujudi i pravo na izražavanje, primanje, slanje i razmenu
obaveštenja i ideja; na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa
zakonom.

Zakonom o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina se uređuje i zaštita nacionalnih
manjina od svakog oblika diskriminacije u ostvarivanju prava i sloboda i uspostavljaju se
instrumenti kojima se obezbeđuju i štite posebna prava nacionalnih manjina na samoupravu
u oblasti obrazovanja, upotrebe jezika, informisanja i kulture i obrazuju se ustanove radi
olakšavanja učešda manjina u vlasti i u upravljanju javnim poslovima.

U delu o pravima na očuvanje posebnosti se navodi da pripadnici nacionalnih manjina imaju
pravo na potpuno i nepristrasno obaveštenje na svom jeziku, uključujudi pravo na
izražavanje, primanje, slanje i razmenu informacija i ideja putem štampe i drugih sredstava
javnog obaveštavanja, a da de država u programima radija i televizije javnog servisa
obezbediti informativne, kulturne i obrazovne sadržaje na jeziku nacionalne manjine, a može
da osniva i posebne radio i televizijske stanice koje bi emitovale programe na jezicima
nacionalnih manjina, ali i pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju i održavaju
medije na svom jeziku.

Zakon o javnom informisanju pod javnim glasilom u članu 11. podrazumeva novine, radio
programe, televizijske programe, servise novinskih agencija, Internet i druga elektronska
izdanja navedenih javnih glasila, kao i druga sredstva javnog informisanja koja pomodu reči,
slike ili zvuka objavljuju ideje, informacije i mišljenja namenjene javnoj distribuciji i
neodređenom broju korisnika.

15


Član 5. stav 1. Zakona o javnom informisanju predviđa da radi ostvarivanja prava nacionalnih
manjina i etničkih zajednica u informisanju na sopstvenom jeziku i negovanju sopstvene
kulture i identiteta, Republika, autonomna pokrajina, odnosno lokalna samouprava
obezbeđuje deo sredstava ili drugih uslova za rad javnih glasila na jezicima nacionalnih
manjina i etničkih zajednica.

Za ostvarivanje prava na primanje i prenošenje informacija i ideja na jezicima nacionalnih
manjina bez mešanja javnih organa od značaja je član 2. stav 3. Zakona o javnom
informisanju koji predviđa da niko ne sme, ni na posredan način, da ograničava slobodu
javnog informisanja, naročito zloupotrebom državnih ili privatnih ovlašdenja, zloupotrebom
prava, uticaja ili kontrole nad sredstvima za štampanje i distribuciju javnih glasila ili nad
uređajima za emitovanje i radiofrekvencijama, kao ni bilo kojim drugim načinom podesnim
da ograniči slobodan protok ideja, informacija i mišljenja. U članu 15. tog zakona ističe se da
je distribucija domadih i stranih javnih glasila slobodna. Član 17. istog zakona predviđa da
nadležni okružni sud može, na predlog javnog tužioca, zabraniti distribuciju informacije ako
utvrdi da je to neophodno u demokratskom društvu radi sprečavanja: poziva na nasilno
rušenje ustavnog poretka, narušavanja teritorijalnog integriteta Republike, propagiranja
rata, podstrekivanja na neposredno nasilje ili zagovaranja rasne, nacionalne ili verske mržnje
koje predstavlja podsticanje na diskriminaciju, neprijateljstvo ili nasilje, a od objavljivanja
informacije neposredno preti ozbiljna, nepopravljiva posledica čije se nastupanje ne može
sprečiti na drugi način.

Prema članu 14. Zakona o javnom informisanju, javnog glasila može biti svako domade ili
strano pravno ili fizičko lice, u skladu sa zakonom, ali osnivači javnog glasila ne mogu biti, ni
posredno ni neposredno, država i teritorijalna autonomija, kao ni ustanova, preduzede i
drugo pravno lice koje je u pretežnom delu u državnoj svojini ili koje se u celini ili pretežnim
delom finansira iz javnih prihoda, osim ukoliko je to predviđeno posebnim zakonom kojim se
uređuje oblast radiodifuzije. To rešenje omogudava stvaranje štampanih sredstava javnog
informisanja na jezicima nacionalnih manjina.

Republika, autonomna pokrajina, odnosno lokalna samouprava obezbeđuje deo sredstva ili
drugih uslova za rad javnih glasila na jezicima nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava
nacionalnih manjina u informisanju na sopstvenom jeziku i negovanju sopstvene kulture i
identiteta (član 5. Zakona o javnom informisanju).

Zakon o radiodifuziji pod radiodifuzijom podrazumeva radio i televiziju kao elektronske
medije masovne komunikacije, koja se ostvaruje posredstvom analognog ili digitalnog
prenosa teksta, govora, zvuka, nepokretnih i pokretnih slika u vidu programskih sadržaja
namenjenih najširoj javnosti putem radio talasa ili kablovskih distributivnih sistema do
odgovarajudih prijemnih uređaja (član 4. t. 1. Zakona), a u članu 3. predviđa da se regulisanje
odnosa u oblasti radiodifuzije, između ostalog, zasniva na načelu zabrane svakog oblika
cenzure i/ili uticaja na rad radiodifuznih javnih glasila, čime se garantuje njihova nezavisnost,
nezavisnost njihovih redakcija i novinara.
16


Član 72. stav 1. Zakona o radiofiuziji propisuje da je emiter obavezan da proizvodi i emituje
program na srpskom jeziku, ili da obezbedi da programi koji su proizvedeni na stranim
jezicima budu emitovani prevedeni na srpski jezik, a u stavu 2. tog člana da se ta obaveza ne
odnosi na emitere koji proizvode i emituju program namenjen nacionalnim manjinama, kao i
delove programa javnog radiodifuznog servisa, kojima se zadovoljavaju potrebe nacionalnih
manjina u informisanju na sopstvenom jeziku.

Prema članu 21. stav 1. Zakona o radiodifuziji, Republička radiodifuzna agencija (RRA) se
stara da programi emitera ne sadrže informacije kojima se podstiče diskriminacija, mržnja ili
nasilje protiv lica ili grupe lica zbog njihove različite političke opredeljenosti ili zbog njihovog
pripadanja ili nepripadanja nekoj rasi, veri, naciji, etničkoj grupi, polu ili seksualnoj
opredeljenosti. Prema stavu 2. istog člana Zakona, postupanje emitera suprotno zabrani iz
stava 1. tog člana je osnov za izricanje predviđenih mera od strane RRA, nezavisno od drugih
pravnih sredstava koja stoje na raspolaganju oštedenom. Prema članu 61. t. 8. Zakona o
radiodifuziji, dozvola za emitovanje programa prestaje da važi i pre isteka vremena na koje je
izdata, između ostalog, ako RRA, nakon sprovedenog postupka u skladu sa tim zakonom i
propisima donetim na osnovu njega, emiteru izrekne meru oduzimanja dozvole za
emitovanje programa zbog povrede obaveze emitera ili zbog nepoštovanja uslova
predviđenih dozvolom za emitovanje programa.

Statut AP Vojvodine u delu o multikulturalizmu i interkulturalizmu navodi da je dužnost svih
pokrajinskih organa i organizacija da podstiču i pomažu očuvanje i razvijanje višejezičnosti i
kulturne baštine nacionalnih zajednica, koje tradicionalno žive na u AP Vojvodini, kao i da
posebnim merama i aktivnostima pomažu međusobno uvažavanje i upoznavanje različitih
jezika, kultura i veroispovesti u AP Vojvodini.

U delu koji se odnosi na autonomiju nacionalnih zajednica, u Statutu se navodi da pripadnici
nacionalnih zajednica, putem izabranih nacionalnih saveta ostvaruju oblik autonomije,
osnivaju ustanove, samostalno odlučuju ili učestvuju u odlučivanju u pitanjima iz oblasti
obrazovanja, kulture, upotrebe jezika i informisanja.

Nadležnosti AP Vojvodine se odnose i na javno informisanje na pokrajinskom nivou i to u
uređivanju pitanja od pokrajinskog značaja u javnom informisanju u skladu sa Ustavom,
međunarodnim ugovorima i zakonom koji određuje pitanja od pokrajinskog značaja. Dalje,
odnose se na utvrđivanje javnog interesa građana AP Vojvodine u oblasti informisanja i
radiodifuzije i bliže uređivanje uslova i načina obavljanja delatnosti pokrajinskog javnog
radiodifuznog servisa. Konačno, AP Vojvodina je nadležna za obezbeđivanje rada javnih
glasila od pokrajinskog značaja na jezicima nacionalnih zajednica koje čine brojčanu manjinu
u ukupnom stanovništvu AP Vojvodine.

Informisanje na jezicima nacionalnih manjina putem štampanih medija, nezavisno od
njihovog svojinskog režima, pomognuto je od strane javne vlasti. Od 2003. godine

17


Ministarstvo kulture Republike Srbije raspisuje godišnji konkurs za sufinasiranje javnih glasila
i programa na jezicima nacionalnih manjina. Početkom svake godine raspisuje se poseban
konkurs za sufinansiranje javnih glasila i programa elektronskih medija na jezicima
nacionalnih manjina. Pokrajinski sekretarijat za informacije AP Vojvodine putem javnog
konkursa, koji se raspisuje najmanje jednom godišnje, pruža finansijsku podršku tehničko-
tehnološkom unapređenju lokalnih (opštinskih) i regionalnih medija. Pokrajinski sekretarijat
za obrazovanje i kulturu AP Vojvodine godišnje raspisuje konkurs za sufinansiranje časopisa
za kulturu, književnost i umetnost, časopisa za omladinu i časopisa za decu koji izlaze, u
pisanoj i elektronskoj formi, i na jezicima nacionalnih manjina koji su od posebnog značaja za
razvoj kulture, književnosti i umetnosti u AP Vojvodini.

2.2.2 MEĐUNARODNI PRAVNI OKVIR

Oblast manjinskog informisanja regulisana je i u slededim međunarodnim dokumentima:
Deklaraciji Komiteta ministara o ulozi medija u promovisanju socijalne kohezije i
interkulturalnog dijaloga; Deklaraciji o zaštiti uloge medija u demokratiji u kontekstu
koncentracije medija; Okvirnoj konvenciji za zaštitu nacionalnih manjina; Evropskoj povelji o
regionalnim ili manjinskim jezicima kao i vedem broju Konvencija UNESKO-a. U osnovi, svi ovi
akti se zasnivaju na određenim fundamentalnim principima koji su određeni međunarodnim
2
dokumentima koji se fokusiraju na sledede preporuke :

 Prema Deklaraciji o slobodi izražavanja i informisanja Saveta Evrope (SE) potvrđeno
je da su medijski pluralizam i raznovrsnost sadržaja medija od suštinskog značaja u
demokratskom društvu i predstavljaju suštinu temeljnih prava na slobodu izražavanja
i informisanja;

 U Deklaraciji o zaštiti uloge medija u demokratiji u kontekstu medijske koncentracije,
ističe se da politike, definisane da podstaknu razvoj nekomercijalnih medija, mogu da
promovišu raznolikost autonomnih kanala za širenje informacija i izražavanje
mišljenja, posebno kroz društvene grupe retko usmerene na mejnstrim medije;

 U Deklaraciji o ulozi medija civilnog društva u promovisanju društvene kohezije i
međukulturnog dijaloga se priznaju mediji zajednice (mediji osnovani od strane
geografske ili interesne zajednice) kao posebna vrsta medija, odvojenih od javnog
servisa i privatnih komercijalnih medija i preporučuje odgovarajuda lepezu pitanja;

o Pozivaju se države da podstaknu razvoj različitih medija, sposobnih da
doprinesu pluralizmu i različitostima, stvarajudi prostor za dijalog,
odgovarajudi potrebama ili zahtevima određenih grupa civilnog društva na taj
način doprinosedi faktorima društvene kohezije i integracije;

18


o Jedna od preporuka se odnosi i na promociju kulture i tolerancije, odnosno
negovanje kulture razumevanja između različitih etničkih, kulturnih i verskih
grupa civilnog društva;

o Veoma je važno poštovati princip uređivačke nezavisnosti, ohrabriti medije da
doprinesu kulturnom dijalogu, kao i da se spreče eventualni sukobi kroz
diskusije i šire demokratsko učešde pripadnika svih etničkih, kulturnih verskih i
drugih zajednica;

 Važna preporuka proizilazi i iz Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina u
pogledu priznavanja prava pripadnika nacionalnih manjina da primaju i prenose
informacije na maternjem jeziku i da se osigura da pripadnici nacionalnih manjina ne
budu diskriminisani u pristupu medijima i da dobijaju mogudnost stvaranja i
korišdenja sopstvenih sredstava javnog informisanja;

 Veoma je važno ukazati i na Evropsku povelju o regionalnim ili manjinskim jezicima,
posebno u pogledu obaveza da se osigura, olakša i/ili podstiče stvaranje medija na
regionalnim ili manjinskim jezicima;

 UNESKO Maputo deklaracija o negovanju slobode izražavanja pristupa informacijama
i osnaživanju ljudi (2008) se odnosi na doprinose tri važna segmenta emitera – javnog
servisa, komercijalnih medija i medija nacionalnih zajednica – u pogledu medijske
različitosti, uloge elektronskih medija u podsticanju nedovoljno zastupljenih ili
marginalizovanih grupa u pristupu informacijama, sredstvima izražavanja i učešdu u
donošenju odluka, naglašavajudi potrebu da se poboljšaju uslovi za razvoj medijske
zajednice;

o Potrebno je poboljšati interkulturalni dijalog putem medija, uz poklanjanje
posebne pažnje interesima pripadnika manjinskih grupa i medijima manjinskih
zajednica, i konkretno da se ispita kako različite vrste medija mogu da igraju
ulogu u promovisanju društvene kohezije i integracije svih zajednica i
generacija;

o Potrebno je istadi da su mediji efikasno sredstvo za jačanje kulturne i jezičke
raznolikosti, socijalne inkluzije i lokalnog identiteta kao i medijskog pluralizma;

o Preporuka je da se manjinsko informisanje eksplicitno prizna u zakonu kao
poseban oblik emitovanja, i da se primenjuje fer i jednostavan postupak za
izdavanje dozvola za rad;

19


o Prepoznavanje medijske zajednice kao posebnog medijskog sektora, uz javni
servis i privatne, komercijalne medije, i sa tim u vezi naglašavanje potrebe da
se ispita način prilagođavanja pravnog okvira koji bi omogudio priznanje i
razvoj medijske zajednice i pravilnog obavljanja njihove društvene funkcije;

o Potrebno je skrenuti pažnju na činjenicu da je poželjno da se manjinskim
medijima dodeli, u meri u kojoj je to mogude, dovoljan broj frekvencija, kako
u analognom tako i u digitalnom okruženju i da se osigura da mediji zajednica
ne budu u nepovoljnom položaju, posebno nakon prelaska na digitalno
okruženje;

o Potreba da se razvije podrška obrazovnih i stručnih programa za sve zajednice
kako bi ih podstakli da u potpunosti iskoriste raspoložive tehnološke
platforme.

Pri uređivanju oblasti manjinskog informisanja veoma je važno da se postigne maksimalni
mogudi nivo u ostvarivanju ovih preporuka i njihovo stalno unapređivanje uz pomod različitih
mehanizama. Konačno, cilj samog istraživanja jeste i da se utvrdi stepen ispunjenosti ovih
preporuka u praksi, ispitivanje mogudnosti primene, unapređivanja i prilagođavanja
preporuka situaciji u srpskom društvu, kao i da se ukaže na specifičnu situaciju u oblasti
manjinskih medija koja je jedinstvena u pogledu broja nacionalnih zajednica, jezika na kojima
se informisanje vrši, broja manjinskih medija u Vojvodini i realne potrebe za medijima koji
mogu na adekvatan način da ostvare svoju ulogu. Pri svemu ovome mora se uzeti u obzir
politički i ekonomski kontekst koji u poslednjih nekoliko godina u velikoj meri utiče na
bududnost manjinskih medija i posredno ili neposredno utiče i na ostvarivanje prava
nacionalnih zajednica.

20


III Istraživački deo
3.1 CILJ I PREDMET ISTRAŽIVANJA

Da bi se razumeo sam cilj i predmet istraživanja u oblasti manjinskih medija, potrebno je
istadi glavne odrednice postojedeg stanja, i koliko je mogude, odrediti njegove glavne
uzročnike.

Manjinsko informisanje se aktivno predupređivalo do kraja osamdesetih godina, a period
koji je nakon toga nastupio, kako u kontekstu političkih, tako i u kontekstu ekonomskih
promena nije obezbeđivao dovoljne i potrebne uslove za efikasno funkcionisanje jedne takve
oblasti. Činjenica je, da je nakon velikih promena do kojih je došlo nakon 2000. godine oblast
manjinskog informisanja ušla u fazu transformacije u svim sferama, počevši od pitanja
svojine, finansiranja, funkcionisanja, uslova rada, stručne osposobljenosti pa sve do tema
koje su javnosti značajne i interesantne.

Predmet ovog istraživanja u određenoj meri pokriva sve navedene oblasti, a pre svega se
fokusira na:

1. ulogu manjinskih medija u ostvarivanju ljudskih prava
2. svojinska pitanja manjinskih medija koja čine osnovu funkcionisanja
3. finansijske aspekte, odnosno finansijsku nezavisnost i održivost
4. jezičku strukturu manjinskog informisanja
5. nivoe pokrivenosti, odnosno dostupnosti
6. ciljnu javnost manjinskih medija (pre svega u vidu društvenih grupa)
7. oblasti koje su najzastupljenije u manjinskom informisanju
8. stručnu osposobljenost i obučenost ljudskih resursa
9. tehničko-tehnološke uslove za rad u okviru manjinskih medija
10. mapiranje glavnih problema u funkcionisanju manjinskih medija

Ove oblasti utvrđene su na osnovu smernica i pokazatelja o nepovoljnom položaju
manjinskih medija koji se odnose na informisanje manjinskih zajednica u AP Vojvodini, a ono
je za cilj imalo:

sticanje opšte slike o manjinskim medijima u pogledu navedenih oblasti;
mapiranje osnovnih problema i prepreka koji postoje u oblasti manjinskog
informisanja;
predlog unapređivanja postojedeg stanja u oblasti manjinskog informisanja
segmentiran po ključnim tačkama.

21


Detaljna analiza navedenih oblasti pruža mogudnost davanja konkretnih odgovora na
istraživačka pitanja koja mogu da se postave i ovako:

1. Kakvo je sveopšte stanje u oblasti manjinskog informisanja?
2. Koji su to osnovni problemi u oblasti manjinskih medija?
3. Kako bi se problemi mogli prevazidi u cilju stvaranja održivih i stabilnih uslova za rad
manjinskih medija?

Kada je reč o hipotezi istraživanja, potrebno je napomenuti, pošto je istraživanje bilo
eksplorativnog karaktera, da se ona može definisati tvrdnjom da u oblasti manjinskog
informisanja postoje veliki problemi koji onemogudavaju njihov neometan i samostalan rad,
koji na kraju, ugrožavaju i samo ostvarivanje prava na manjinsko informisanje. Ovakva
hipoteza postavlja se na osnovu neregulisanih i neodređenih svojinskih odnosa u oblasti
manjinskog informisanja, otežanim procesima finansiranja koji utiču na kvalitetan rad
medija. Pored toga, prisutni su i drugi problemi kao što su nezadovoljavajudi tehničko-
tehnološki uslovi za rad, nedovoljna pripremljenost za predstojedi proces digitalizacije, još
uvek neregulisano i haotično medijsko tržište, kao i problemi koji se odnose na nedovoljno
efikasan institucionalni sistem u ovoj oblasti (RRA, RATEL, SOKOJ itd.)

3.2 METODOLOGIJA

Istraživanje o manjinskim medijima sprovedeno je tokom 2010. godine uz korišdenje ankete
u obliku pismenog upitnika koji je konstruisan za ovo istraživanje. Određena pitanja bila su
prilagođena vrsti medija i klasifikovani na taj način (štampani, radio i tv) kako bi dostavljanje
podataka bilo lakše i efikasnije za osobe koje su ga popunjavale, a samim tim olakšalo i
obradu podataka i njihovu analizu. To je značilo da je forma određenih pitanja bila različita za
štampane i elektronske medije, iako se suštinski sama pitanja, odnosno njihova sadržina nije
menjala.

Upitnik se sastojao od 22 pitanja koja su vedinom bila zatvorenog tipa (17 pitanja), jedan deo
bio je otvorenog tipa (5 pitanja) sa napomenom da su poslednja tri pitanja za cilj imala
prikupljanje kvalitativnih podataka koja su posebno obrađivana i čija je analiza zahtevala
poseban pristup.

Uzimajudi u obzir sam predmet istraživanja i značaj manjinskog informisanja, a radi sticanja
dubljeg uvida u samu prirodu i karakter manjinskih medija, od velike važnosti bilo je i
proučavanje onoga što manjinski mediji kao takvi prenose javnosti. U toj fazi pristupilo se
analizi sadržaja informacija koje se prenose, te je takva analiza bila od suštinske važnosti u
pitanjima koja su se odnosila na teme koje su najzastupljenije u manjinskom informisanju.

Prikupljeni podaci obrađivani su upotrebom PASW (SPSS) v. 18 statističkog paketa za obradu
podataka, upotrebom deskriptivne statistike.

22


3.3 UZORAK

Kao što je navedeno, u Srbiji postoji 937 registrovanih glasila15, dok na prostoru AP
Vojvodine postoji 114 manjinskih medija, odnosno manjinskih medijskih proizvoda.

Od 114 medija i medijskih proizvoda, ovim istraživanjem, slučajnim izborom, obuhvadeno je
49 medija i medijskih proizvoda – 19 štampanih, 30 elektronskih (od kojih 21 radio i 19 TV
stanica) na ukupno 11 jezika.16

Broj medija/medijskih proizvoda

9

19

štampani
radio
TV

21

Grafikon 2. Broj obuhvadenih medija i medijskih proizvoda prema tipu (štampani, radio i tv)

Kada je reč o dinamici objavljivanja, podaci pokazuju da se prisustvo onih medija koji se
objavljuju jednom mesečno (njih 9), zatim jednom nedeljno (njih 6), dok se preostali broj
odnosi na štampane medije koji se objavljuju svakodnevno i kvartalno. Što se tiče broja
stranica analiziranih štampanih medija, on se krede od minimalnih 4, do maksimalnih 78
stranica (prosek stranica iznosi oko 34).

15
Agencija za privredne registre Republike Srbije.
16
mađarski, slovački, rumunski, rusinski, romski, hrvatski, ukrajinski, bunjevački, nemački, češki i makedonski.

23


Dinamika objavljivanja - štampani mediji

9

6 jednom mesečno
jednom nedeljno
svakodnevno/kvartalno
34

Grafikon 3. Dinamika objavljivanja štampanih medija

Analiza elektronskih medija pokazuje da je među njima najvedi broj onih koji program
emituju na dnevnom nivou i to u rasponu od 14 do 24 časa dnevno (24), dok je broj
elektronskih medija koji program emituju na nedeljnom nivou veoma mali (3).

Dimanika emitovanja - elektronski mediji

3

dnevno
nedeljno

24

Grafikon 4. Dinamika emitovanja elektronskih medija

Godina osnivanja analiziranih medija pokazuje da su među najstarijim, prema očekivanju,
štampani mediji (od kojih je najstariji osnovan 1949. godine), zatim radio stanice (najstarija
osnovana 1944. godine), dok je primetno da je vedina TV stanica koje emituju program na
jezicima nacionalnih zajednica osnovana mnogo kasnije.17

17
Savet radne zajednice Radio-Novog Sada je 1971. godine doneo odluku o stvaranju samostalne radne jedinice
- Televizije Novi Sad. Skupština Vojvodine je 1972. donela odluku o prerastanju radija u Radio-televiziju Novi
Sad (RTNS). Televizijski program je počeo da se emituje 26. novembra 1975. godine. Pošto TV Vojvodine nije

24


U tabeli 3. prikazani su mediji koji su učestvovali u ovom istraživanju, s napomenom da su
radio-televizijski sistemi odvojeni iz razloga što su i dostavljene posebne forme putnika,
prilagođene samim medijskim sistemima.
18
Tabela 3. Spisak obuhvadenih medija istraživanjem

NAZIVI MEDIJA
Radio Novine TV
Radio Novi Sad Magyar Szo TV Pančevo
Radio Pančevo Kulska komuna TV Viktorija
Radio Viktorija Dunataj TV Yu Eco
Radio Kulska komuna Bečejski mozaik TV Mozaik
Radio Bela Crkva Panorama Pannon TV
Panda radio Kovin Ekspres TV Kovačica
Radio Active Torđanske novine TV Bačka
Radio Kisač Bunjevačke novine Sremska TV
Radio Odžaci Tandrčak TV Bački Petrovac
Radio Subotica Mužljanske novine
Radio Sečanj Makedonska videlina
Radio Far Ridne slovo
Radio Regije Hlas Ludu
Radio Kikinda Vzlet
Radio Bačka Ruske slovo
Pannon radio Fecske
Radio Kovačica Hrvatska riječ
Radio Zrenjanin Het Nap
Radio Stara Pazova

3.4 TOK ISTRAŽIVANJA (FAZE)

Realizacija istraživanja započeta je u aprilu 2010. godine, dok su konačni rezultati objavljeni u
septembru iste godine sa detaljnim izveštajem.

Pre nego što je pristupljeno samom istraživanju, prva faza istraživanja obuhvatala je potrebu
prikupljanja građe koja bi mogla bliže odrediti i ukazati na specifičnosti koje se žele istražiti, a
koje su navedene u predmetu istraživanja i definisane njegovim ciljevima.

Primarni izvor u prikupljanju građe za istraživanje činila su postojeda istraživanja sprovedena
u Srbiji, ali i u zapadnim društvima, kako onim razvijenim tako i u onim koja su prošla,
odnosno prolaze postsocijalističku tranziciju i nastoje usvojiti nove vrednosti zapadnog

učestvovao u istraživanju, podatak o osnivanju prve televizije koja je informisala na jezicima nacionalnih
zajednica nije unet u tabelu.
18
TV Vojvodine, kao deo sistema RTV Vojvodine uprkos dostavljanju upitnika i elektronskim putem i putem
pošte, nije dostavio popunjeni upitnik. Uprkos tome, nedostatak podataka od jednog važnog medija ne utiče na
kvalitativnu dimenziju istraživanja, jer su osobenosti RTV Vojvodine kao sistema obuhvadene u osvrtu na
medijsku studiju koja je analizirana u posebnom poglavlju ovog rada.

25


društva. Ono što je odmah uočljivo, jeste da istraživanja o manjinskim medijima u Srbiji
gotovo i da nema. Koliko je poznato, do sada nijedna državna institucija istraživanje iz ove
oblasti nije sprovela.

Broj istraživanja koja se bave temom manjinskog informisanja, posebno iz aspekta iz kojeg se
bavilo i ovo istraživanje je veoma mali. Do sada postoji tek nekoliko istraživanja koja
sveobuhvatno, celovito i multidisciplinarno pristupaju oblasti manjinskog informisanja,
odnosno manjinskih medija. U Srbiji je takvo istraživanje sproveo Fond za otvoreno društvo,
2007. godine, te su osnove i nalazi tog istraživanja poslužila kao dobar primer za usmerenje
ovog istraživanja. U njemu se po prvi put na sistematizovan način pokušava dodi do
određenih rezultata i ukazivanja na konkretne probleme.

Kada je reč o istraživanjima ovog tipa u okolnim zemljama, postoje određena istraživanja, ali
se takođe ne može redi da je to broj koji bi bio dovoljan za jednu sveobuhvatnu analizu.
Treba napomenuti da je istraživanje čini izuzetnu empirijsku i teorijsku građu u oblasti
manjinskih medija je uporedno istraživanje Tanie Gosselin, 2003. godine kojim se istraživala
oblast manjinskih medija u Sloveniji i Hrvatskoj.

Najčešde se u građi analizira uloga manjinskih medija i njihov značaj za pripadnike
nacionalnih zajednica, ali se ne utvrđuju uslovi za njihovo funkcionisanje, ili određuju
smernice koje bi poboljšale informisanje na jezicima nacionalnih zajednica.

U drugoj fazi prišlo se prikupljanju građe putem relevantnih novinskih članaka, članaka koji
su objavljeni u elektronskom obliku na internetu, analizom dokumenata sa različitih
konferencija, okruglih stolova, tribina i sl. Na osnovu toga, prikupljena je osnova koja je dala
smernice u kom pravcu istraživanje treba usmeriti. Bitno je napomenuti da je pitanje
informisanja na jezicima nacionalnih zajednica postalo aktuelno nakon „demokratskih
promena“ do kojih je došlo nakon 2000. godine. Raspoloživa građa koja je dostupna se
odnosi pre svega na period nakon tih događaja i u vedoj meri ona sadrži pitanja koja se
pojavljuju u gotovo svakom dostupnom materijalu.19

Nakon prikupljanja građe, bilo je nužno prikupiti podatke o broju, tipu i nazivu medija i
medijskih proizvoda na teritoriji AP Vojvodine, kako bi se odredio uzorak i stekao uvid u
osnovne podatke o manjinskim medijima u Vojvodini. Pošto se istraživanje sprovodilo u
Vojvodini, navedeni podaci zatraženi su od Pokrajinskog sekretarijata za informacije, koji je
dostavio spisak, tip, vrstu medija kao i sve neophodne podatke.

Nakon što je utvrđen broj medija i medijskih proizvoda, pristupilo se izradi upitnika koji je
kreiran posebno za ovo istraživanje. Da bi se ubrzao istraživački proces, upitnici su sa
pratedim pismom dostavljeni na adrese odabranih medija elektronskim putem, pri čemu je
omogudeno elektronsko popunjavanje i dostava upitnika elektronskom poštom.
19
Pretragom elektronskih baza i interneta uočeno je prisustvo vedeg broja članaka koji se bave ovom
problematikom, ali ne u istraživačkom kontekstu.

26


Faza nakon dostave upitnika odnosila se na njihovo prikupljanje i unošenje u bazu podataka,
nakon čega je pristupljeno njihovoj obradi, analizi i evaluaciji.

27


IV Rezultati istraživanja
4.1 SVOJINA MEDIJA

Manjinski mediji na teritoriji Vojvodine, obuhvadeni ovim istraživanjem u najvedem broju se
nalaze u vlasništvu države ili jedinice lokalne samouprave (15); u privatnoj svojini (9);
svojini udruženja građana (5); kao i različitih fondova (5). Preostali broj nalazi se u vlasništvu
nevladine organizacije i novinsko-izdavačke ustanove. Veoma je važno ukazati na svojinsku
transformaciju, prilikom koje je u šest obuhvadenih medija osnivačko pravno preneseno na
nacionalni savet nacionalne manjine i na taj način, pored toga što je ostalo nejasno u čijem
su oni vlasništvu, ostalo je nejasno i nerazjašnjeno i pitanje svojinskih odnosa. Svojinska
struktura obuhvadenih medija prikazana je grafikonom 5.

Svojinska struktura medija

državna/jedinica lokalne
6 samouprave
privatna svojina
1
1 15
udruženje građana

5 fond

NVO
5 novinsko-izdavačka ustanova
9
nacionalni savet nacionalne
manjine

Grafikon 5. Svojinska struktura manjinskih medija

Ovakva vlasnička struktura manjinskih medija posledica je, pre svega, prekinute privatizacije
koja je po Zakonu o radiodifuziji trebala da bude završena do 31. decembra 2007. godine.
Četiri dana pre isteka navedenog roka (prema zaključku Vlade Republike Srbije 27. decembra
2007.) zbog činjenice što privatizacioni model nije garantovao i zaštitio dalji siguran opstanak
informisanja na jezicima nacionalnih zajednica, neizvesnosti ishoda privatizacije elektronskih
medija koji emituju program na jezicima nacionalnih zajednica, kao i iskazanog
nezadovoljstva takvim modelom privatizacije od strane nacionalnih saveta nacionalnih
manjina, manjinskih političkih stranaka i određenih delova vlasti, čitav proces je obustavljen i
za sada nema nagoveštaja o njegovom ponovnom pokretanju.

28


Jedan od važnih problema koji je povezan sa pitanjem svojine i svojinskih odnosa, jeste
problem neusklađenosti zakonskih okvira, i to:

 prema Zakonu o javnom informisanju „osnivači javnog glasila ne mogu biti, ni
posredno ni neposredno, država ili teritorijalna autonomija, kao ni ustanova,
preduzede u drugo pravno lice koje je u pretežnom delu u državnoj svojini ili koje se u
celini ili pretežnim delom finansira iz javnih prihoda, osim ukoliko je to predviđeno
posebnim zakonom kojim se uređuje oblast radiodifuzije“ (Član 14.)

 sa druge strane, navedeni zakon je u direktnoj suprotnosti sa Zakonom o lokalnoj
samoupravi, koji omogudava nacionalnim savetima da budu osnivači javnih glasila
(Član 19.) u kojem se navodi da „nacionalni savet može, na način utvrđen zakonom,
samostalno ili zajedno sa drugim pravnim licem, osnivati ustanove i privredna društva
za obavljanje novinsko-izdavačke delatnosti i radio-televizijske delatnosti, štampanja i
reprodukcije snimljenih medija i vršiti prava i obaveze osnivača“ iako se oni jednim
delom finansiranju iz javnih prihoda, što Zakon o javnom informisanju ne dozvoljava.
Ovim zakonom je, takođe, predviđena i mogudnost da „Republika, autonomna
pokrajina ili jedinica lokalne samouprave kao osnivač javnih preduzeda i ustanova u
oblasti javnog informisanja koje u celini ili pretežno vrše informisanje na jeziku
nacionalne manjine mogu u sporazumu sa nacionalnim savetom u celini ili delimično
preneti osnivačka prava na nacionalni savet“.

 konačno, u Zakonu o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina ističe se da
„pripadnici nacionalnih manjina imaju pravo da osnivaju i održavaju medije na svom
jeziku“, kao i da država „može da osniva i posebne radio i televizijske stanice koje bi
emitovale programe na jezicima nacionalnih manjina“.

Skupština AP Vojvodine je 2004. godine osnivačka prava nad manjinskim listovima od
pokrajinskog značaja prenela na nacionalne savete nacionalnih manjina.20 Na taj način, jedan
deo medija na jezicima nacionalnih zajednica dospeo je u ingerenciju nacionalnih saveta
nacionalnih manjina. Sprovodedi tu odluku, javna glasila su dospela u situaciju da na neki
način zavise od volje nacionalnih saveta nacionalnih manjina (postoje veoma protivrečna
mišljenja o korisnosti odluke da se osnivačka prava prenesu na nacionalne savete), što de
svakako biti veoma važno kada se privatizacija manjinskih medija u bududnosti ponovno
bude pokrenula.

20
U prvom postupku osnivačka prava preneta su u sedam listova, dok su kasnije osnivačka prava nacionalni
saveti preuzeli u još tri docnije pokrenuta lista na manjinskim jezicima.

29


4.2 FINANSIRANJE MANJINSKIH MEDIJA

Manjinski mediji se nalaze u veoma specifičnom položaju jer zbog ograničenog tiraža i
auditorijuma kojem se obradaju (objektivnije je redi čak mogu obradati) nisu u mogudnosti da
budu ekonomski samoodrživi i iz tog razloga postoji potreba za podrškom države. Tema
finansiranja manjinskih medija gotovo stalno je prisutna jer postoji shvatanje da se manjinski
mediji trebaju postaviti u isti rang kao i ostali, komercijalni mediji. Međutim, zaboravlja se
najvažnija činjenica, a to je da manjinski mediji nisu komercijalni mediji, oni nisu osnovani sa
ciljem stvaranja profita putem oglašivača, niti su osnovani da putem senzacionalizma dostižu
visoke tiraže ili širok auditorijum gledalaca, odnosno slušalaca.

Najvedi broj medija koji su obuhvadeni ovim istraživanjem, a prema raspoloživim podacima,
finansira se iz budžeta jedinice lokalne samouprave i budžeta AP Vojvodine. Detaljnije,
finansiranje manjinskih medija u Vojvodini je najviše iz budžeta jedinice lokalne samouprave
(24); iz budžeta AP Vojvodine (11); putem konkursa (6); i projekata (4). Pored navedenih
izvora finansiranja, postoje i oblici dodatnog izvora finansiranja koji se mogu svesti na
sledede:

 prihode od oglašivača i marketing (27)
 donacije domadih donatora (10)
 prihode direktno od čitalaca (7)
 dotacije (7)
 sponzorstva (6)
 donacije međunarodnih donatora (3)
 iznajmljivanje opreme (1)

iznajmljivanje opreme
Izvori finansiranja
donacije međunarodnih
donatora
30 27 sponzorstva
24
25 dotacije

20 prihodi od čitalaca

15 donacije domadih donatora
10 11
10 7 7 oglašivači i marketing
6
3 4 4 projekti
5
1
konkursi
0

Grafikon 6. Izvori redovnog i dodatnog finansiranja

30


Na grafikonu 6. se može uočiti da se najvedi deo prihoda iz budžetskih sredstava jedinica
lokalnih samouprava i budžeta AP Vojvodine odnosi na dodatne izvore prihoda, u vidu
prihoda od oglašivača i marketinga, kao i na prihode od domadih donatora. Međutim, iza
ovih podataka krije se jedan mnogo vedi problem, koji se često u finansijskim analizama
zanemari ili prosto ne uzme u obzir na način kako bi to zaista trebalo. Činjenica je da je
period 2009. i 2010. godine, period u kojem je nastupila svetska ekonomska kriza i u kojem
je inače finansijski veoma nestabilno poslovanje zapalo u još vede teškode. Ono što je u ovoj
oblasti važno istadi, jeste da ne treba stvarati iluziju o tome da se manjinski mediji mogu
finansirati, zasnivati svoje postojanje i razvoj, kao i ispunjavanje glavnih uloga na bazi izvora
dodatnog finansiranja. U periodu pada ekonomskih aktivnosti, od 2009. godine tiraž dnevnih
listova je opao za 13 odsto u odnosu na 2008. godinu, dok se pad tiraža nedeljnih i
dvonedeljnih izdanja krede i do 21 odsto. Broj oglasa u štampi je tokom 2009. u proseku niži
za 30 do 50 odsto nego tokom 2008. godine.21 Pojedina istraživanja ukazuju na to da
manjinski mediji iz sopstvenih prihoda na tržištu mogu pokriti maksimalno 30 odsto svojih
troškova, pri čemu se u nekim medijima ne dostiže više od 2 do 3 odsto pokrivenosti
troškova. Ukoliko svemu ovome dodamo i inače male tiraže štampanih manjinskih medija i
mrežu pokrivenosti elektronskih medija, može se zaključiti da su izvori ovakvog finansiranja
veoma skromni i da pored osnovnih izvora prihoda, ostali prikazani prihodi predstavljaju
samo jedan mali deo u ukupnim sredstvima sa kojima manjinski mediji raspolažu. Broj
čitalaca manjinskih medija je relativno mali, nema dovoljnog broja oglasa, odnosno
oglašivača koji bi se preko manjinskih medija oglašavali i zbog tog razloga teško je očekivati
ostvarivanje komercijalnih efekata u vidu vedeg profita. Pored toga, činjenica da veoma mali
broj medija (7) ima prihode direktno od čitalaca, samo govori u prilog tome koliko je
finansijska održivost manjinskih medija važna i s obzirom na specifičnosti veoma složena.

Ukoliko bi se sredstva iz budžetskog finansiranja kao fiksna budžetska stavka (kako jedinica
lokalnih samouprava, tako i budžeta AP Vojvodine) ukinula, odnosno ukoliko bi se prešlo na
projektno finansiranje ili finansiranje putem konkursa, ostaje bojazan da bi ionako skromna
materijalna sredstva, dovela u pitanje funkcionisanje i opstanak medija. Izneti podaci ukazuju
na to da de prihodi od oglašivača i marketinga na taj način ostati jedini „stalni“ izvori prihoda,
na koje se manjinski mediji zbog ved navedenih problema nikako ne mogu osloniti.
Zasnivanje izvora finansiranja na donacijama, dotacijama i sponzorstvima na koje se veliki
broj manjinskih medija oslanja, ne garantuje nesmetano funkcionisanje i predstavlja
periodične izvore materijalnih sredstava ili drugih oblika pomodi što ne može da bude održivi
finansijski model na duži rok. Ovde je važno napomenuti i činjenicu koja se odnosi na
finansiranje putem konkursa. Do sada nisu utvrđeni precizni kriterijumi raspodele sredstava
na osnovu konkursa, koji bi mogli da se primenjuju prilikom raspodele sredstava i koji bi u
prvi plan na taj način stavili kvalitet medijskog proizvoda i efekte koji određeni medij može
imati iz aspekta ispunjavanja onih uloga koje manjinski mediji teorijski imaju.

21
Skrozza, T. (2010). Dosije o medijima-preživljavanje na mišide. NUNS. Beograd. str.3

31

Manjinski mediji u Vojvodini

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Oliver Muškinja

Más de Oliver Muškinja (10)

Manjinski mediji u Vojvodini