ดาวน์โหลดไฟล์นี้ได้ที่ www.philosophychicchic.com ญาณวิทยา ขอบข่ายเนื้อหา ความหมายและความสำคัญของญาณวิทยา บ่อเกิดและขอบเขตของญาณวิทยา ทฤษฎีทางญาณวิทยา

1. ปรัชญาเบื้องต้น
บทที่ ๔ ญาณวิทยา

2. บทที่ ๔ ญาณวิทยา
 ขอบข่ายเนื้อหา
ความหมายและความสาคัญของญาณวิทยา
บ่อเกิดและขอบเขตของญาณวิทยา
ทฤษฎีทางญาณวิทยา

3. Tell me and I will forget
Show me and I will remember,
Involve me and I will understand

4. ญาณวิทยา
Epistemology
คือ ทฤษฎีที่ว่าด้วยความรู้ ซึ่งนามาอธิบายความจริง
เป็นกฎเกณฑ์ที่มาจากเหตุผล เป็นวิธีการที่ทาให้เกิด
ความรู้จากความจริง รู้สาเหตุที่ให้เกิดเรื่องนั้น โ ยดย
การใช้ทฤษฎีวิเคราะห์ปัญหา เป็นความพยายามตอบ
คาถามและหาความหมายเกี่ยวกับความรู้ในด้านต่าง โ
ยดยเน้นว่า เรารู้ความจริงนั้นได้อย่างไร (How to know reality?)

5. ญาณวิทยา
วิชาว่าด้วยความรู้หรือทฤษฎีว่าด้วยความรู้
Epistemology
ญาณ วิทยา
Espisteme Logos
วิชาหรือความรู้ความรู้
+
ความรู้ หรือ Knowledge ทฤษฎี หรือ ศาสตร์
+
๔.๒ ความหมายของญาณวิทยา

6. ความสาคัญของญาณวิทยา
เป็นหัวใจในการดาเนินการหาความรู้
“การศึกษากรรมวิธีแห่งความรู้ของเราด้วยวิจารณญาณ
ควรจะเป็นพื้นฐานของความคิดคานึงทุกอย่าง”
**ลัทธิค้านท์ใหม่

7. บ่อเกิดของญาณวิทยา
 บ่อเกิดของญาณวิทยาเกิดขึ้นจากแนวความคิดทางปรัชญา ที่ต้องการ
อธิบายการเกิดขึ้นของความรู้ของมนุษย์ ซึ่งต่อมาแนวความคิดทางปรัชญา
นี้ได้พัฒนาเป็นทฤษฎีญาณวิทยา เช่น
ทฤษฎีเหตุผลนิยม (Rationalism)
ทฤษฎีประจักษ์นิยม (Empiricism)
ทฤษฎีอนุมานนิยม หรือทฤษฎีความรู้เชิงวิจารณ์ (Apiorism)
ทฤษฎีสัญชาตญาณนิยม หรืออัชฌัตติกญาณ (Intuitionism)

8. ขอบเขตของญาณวิทยา
๑) วิธีสร้างความรู้
๒) ธรรมชาติของความรู้
๓) ความแท้จริงของความรู้
๔) เงื่อนไขหรือเหตุปัจจัยแห่งความรู้
๕) มาตรฐานในการตัดสินความรู้

9.  การสร้างความรู้มี 4 วิธีคือ
 วิธีที่ยึดถือลัทธิที่มีอยู่ตั้งแต่เดิม
 วิธีตั้งข้อสงสัย แล้วสร้างความรู้ขึ้น
 วิธีวิจารณ์ พิจารณาสมเหตุสมผล
 วิภาษวิธี ข้อยต้ตอบ
๑) วิธีสร้างความรู้

10.  กลุ่มจิตนิยม
 เชื่อว่า ธรรมชาติของความรู้อยู่ที่บุคคลหรืออยู่ที่จิต
 กลุ่มสัจนิยม
 เชื่อว่า วัตถุและคุณสมบัติมีความจริงอยู่ในตัวของมันเอง
 กลุ่มสัมพัทธนิยม
 เชื่อว่า ธรรมชาติของความรู้เกิดขึ้นได้เพราะความสัมพันธ์ของ จิต กับ
วัตถุ
๒) ธรรมชาติของความรู้

11.  ๑. ทฤษฎีสมนัย คือ มีความรู้หรือเหตุผลตรงกัน ด้วยอาศัยความคิดที่ทุกคน
มีเป็นพื้นฐานอยู่แล้ว
 เช่น สุทธิชัย พูดว่า “ชุมพรอยู่ทางทิศใต้ของกรุงเทพ”
 ๒. ทฤษฎีความสอดคล้อง จะอธิบายสิ่งใด ต้องตรงตามสภาวะที่สิ่งนั้น
เป็นอยู่จริงโ
 เช่น ไม้ย่อมลอยน้า
 ๓. ทฤษฎีปฏิบัตินิยม ทฤษฎีต่างโ ต้องนาไปปฏิบัติให้เกิดประยยชน์จริงได้
๓) ความแท้จริงของความรู้

12.  นักปราชญ์ ฝ่ายตะวันตกเรียกว่า คาทีกอรี่ (Categories) คือ
 1. สสาร
 2. กาล
 3. เทศะ
 4. ความเป็นเหตุเป็นผล
๔) เงื่อนไขหรือเหตุปัจจัยแห่งความรู้

13.  มี ๒ ลัทธิ ที่อธิบายไว้ คือ
๕) มาตรฐานในการตัดสินความรู้
(๑) ลัทธิประจักษวาท เชื่อว่า “ความรู้สามารถเปิ ดเผยตัวเองได้
ทั้งผุดขึ้นในจิตของบุคคล และความรู้จริงจะต้องอาศัยประสบการณ์”
(๒) ลัทธิวิวรตวาท เชื่อว่า “ความรู้ไม่สามารถเปิ ดเผยตัวเองได้
จะผุดขึ้นในใจก็ไม่ได้ แต่ความรู้จะเกิดขึ้นได้ ต่อเมื่อมีสื่อกลาง
ที่จะทาให้เกิดความรู้”

14. ทฤษฎีญาณวิทยา
เหตุผลนิยม- ความเข้าใจ (understanding)
ประสบการณ์นิยม – ผัสสะ (sensation)
ลัทธิค้านท์ - ทั้งความเข้าใจและผัสสะ
สัญชาตญาณนิยม - อัชฌัตติกญาณ (intuition)
วิวรณ์ - การเปิ ดเผยจากพระเจ้า (revelation)
พระพุทธศาสนา – ตรัสรู้ (enlightenment)

15.  คือแนวความคิดที่ถือว่ามนุษย์มีความรู้ติดตัวมาตั้งแต่เกิด ซึ่งความรู้
นั้นจัดว่าเป็นความรู้ที่แท้จริง เป็นอิสระจากประสบการณ์ ถือว่าเป็นความรู้ที่
แน่นอนตายตัว ที่เรียกว่า ความจริงที่จาเป็น (necessary truth) จะต้องไม่
เป็นความจริงที่ไม่แน่นอน (contingent truth)
 กิจกรรมทางปัญญา คือ การคิดตามเหตุผลซึ่งจะเป็นเครื่องมือที่
สามารถนามนุษย์ไปสู่ความรู้ที่แน่นอนได้
 ใช้วิธีการนิรนัย (Deduction) ในการแสวงหาความรู้
เหตุผลนิยม (Rationalism)

16. นักปรัชญาในกลุ่มเหตุผลนิยม
๑. เรอเน เดการ์ตส์ (Rene Decartes : 1596 – 1650)
๒. บารุค สปิ ยนซา (Baruch Spinoza : 1632 – 1677)
๓. คอทฟริด วินเฮล์ม ฟอน ไลบ์นิช (Cottfried Wilhelm Von Leibniz
: 1646 – 1716)

17. เรอเน เดการ์ตส์ (Rene Decartes : 1596 – 1650)
บิดาของปรัชญาสมัยใหม่ ผู้ถือว่า
“มนุษย์มีความรู้ติดตัวมาตั้งแต่เกิด”
(Innate Idea)
คว า ม รู้ ใ น ใ จ ข อ ง ม นุ ษ ย์นั้น ก็
เหมือนกับน้าที่มีอยู่ในแผ่นดิน ถ้ารู้จัก
วิธีการขุดก็จะทาให้สามารถค้นพบน้าคือ
ความรู้ในจิตของมนุษย์ได้อย่างไม่ยาก

18. ประสบการณ์นิยม (Empiricism)
• คือแนวความคิดที่ถือว่าความรู้ของมนุษย์มีบ่อเกิดมา
จากประสบการณ์เท่านั้น (Experience) ซึ่งหมายถึงว่า ความรู้
เหล่านั้นจะต้องผ่านประสาทสัมผัสทั้ง 5 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย
อย่างเดียว
• ใช้วิธีการอุปนัย (Induction) ในการแสวงหาความรู้

19. นักปรัชญาในกลุ่มประสบการณ์นิยม
1. ฟรานซิส เบคอน (Francis Bacon : 1561 – 1626)
2. ยทมัส ฮอบส์ (Thomas Hobbes : 1588 – 1679)
3. จอห์น ล็อค (John Locke : 1632 – 1704)
4. เดวิด ฮิวม์(David Hume : 1711 – 1776)
1 2 3 4

20. ฟรานซิส เบคอน พูดถึงเทวรูปคืออคติในใจมนุษย์
ว่ามีอยู่ 4 ประการ
1. เทวรูปแห่งเผ่าพันธุ์ (Idol of the Tribe) หมายถึง กรรมพันธุ์ที่
ได้รับจากการอบรมสั่งสอน
2. เทวรูปแห่งถ้า (Idol of the Cave) หมายถึง ประสบการณ์ส่วนตัว
ของมนุษย์ในแต่ละคน
3. เทวรูปแห่งตลาดนัด (Idol of the Market place) หมายถึง ความ
สับสนในการใช้ภาษาเป็นสิ่งที่น่ากลัวและอันตรายที่สุด
4. เทวรูปแห่งยรงละคร (Idol of the Theater) หมายถึง ระเบียบ
ประเพณี ปรัชญา ศาสนา

21. เบคอน เห็นว่า เทวรูปทั้ง 4 ที่มีอยู่ในใจ
มนุษย์นั้นจะต้องใช้ปัญญาในการทา
หน้าที่กวาดล้างเทวรูปเหล่านี้ออกจาก
ใจ เมื่อทาได้ มนุษย์จะเข้าถึงสัจธรรม
อันถูกต้อง

22. จอห์น ล็อค (John Locke : 1632 – 1704)
จอห์น ล็อค เขาเห็นว่า ความรู้ทุกอย่าง
ล้วนแต่เริ่มต้นจากประสบการณ์ทั้งนั้น
(All knowledge comes from
experience) นั่นคือ คนเราเกิดมามีจิต
ว่างเปล่าเหมือนกระดาษขาวที่ยังไม่มี
ตัวอักษรอะไรเขียนลงไปเลย

23. เดวิด ฮิวม์ (David Hume : 1711 – 1776)
เจ้าของแนวคิด กังขานิยม (Sceptic) ที่ผลักดันแนวความคิด
แบบประสบการณ์นิยมจนถึงจุดสูงสุด เขาไม่เชื่อในทุกสิ่งทุกอย่าง
จนกว่าจะได้พิสูจน์ด้วยตัวเองในแต่ละครั้ง เขากล่าวไว้ในตอนหนึ่ง
ว่า
“ทุก โ ฝีก้าว ข้าพเจ้ารู้สึกลังเล ความคิดใหม่ทุกครั้งทาให้ข้าพเจ้า
รู้สึกขยาดกลัวต่อความผิดเหลวไหลในเหตุผลของข้าพเจ้า ”

24. ลัทธิของค้านท์
เอ็มมานูเอล ค้านท์
(Immanuel Kant : 1724 – 1804)

25. นักปรัชญาที่วิพากษ์และสรุปแนวคิดของ 2 กลุ่มที่ผ่านมา
ค้านท์ กล่าวว่า เป็นความเข้าใจผิดของฝ่ายประสบการณ์
นิยมซึ่งถือว่า จิตไม่ใช่ตัวทางานในกระบวนการการทางานรับรู้ของ
มนุษย์ และก็เป็ นความเข้าใจผิดของฝ่ ายเหตุผลนิ ยมที่ไม่ให้
ความสาคัญกับความรู้ทางผัสสะ

26. ญาณวิทยาในพระพุทธศาสนา
คือแนวความคิดที่ถือว่าความรู้ขั้นมูลฐานของมนุษย์เกิด
จากประสาทสัมผัสทั้ง 6 คือ ตา หูจมูก ลิ้น กาย ใจ
อีกประการหนึ่ง แหล่งความรู้ที่มนุษย์ได้รับจะมาจาก
3 แหล่ง ดังต่อไปนี้ คือ
• สุตมยปัญญา ปัญญาเกิดจากการฟัง การอ่าน
• จินตามยปัญญา ปัญญาเกิดจากการพิจารณา
• ภาวนามยปัญญา ปัญญาเกิดมาจากการฝึกฝนอบรมจิต

27. เปรียบเทียบญาณวิทยาของพุทธศาสนากับญาณวิทยาในตะวันตก
พระพุทธศาสนา ได้วิจารณ์แนวคิดทางตะวันตกในเรื่องญาณวิทยาว่า
สุตมยปัญญา = ประสบการณ์นิยม
จินตามยปัญญา = เหตุผลนิยม
ภาวนามยปัญญา = อัชฌัตติกญาณ คือ สมถภาวนา ได้แก่ ความรู้แจ้ง
อย่างฉับพลัน แต่ยังมีกิเลสอยู่
ส่วนการบรรลุธรรมหรือการตรัสรู้ นั้นจะไม่มีกิเลสในจิตใจเลย ทาให้
ความรู้ที่ได้รับถูกต้องชัดเจนเสมอ ดังนั้นเพื่อที่จะให้ได้รับความรู้ที่ถูกต้อง
มนุษย์จึงควรฝึกอบรมจิตด้วยสมถภาวนา เพื่อให้จิตใจสงบและเจริญวิปัสสนา
ภาวนา เพื่อทาลายกิเลส

28. จบบทที่ ๔

29. ดาวน์โหลดไฟล์นี้ได้ที่
www.philosophychicchic.com
สนุกกับการเรียนรู้ปรัชญาและศาสนาแบบชิคๆ เคียงคู่รอยยิ้ม