Voeding en vertering

1. Nutrition and Digestion Hoofdstuk 34 1 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010

2. Voeding Deel 1 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 2

3. Wat hebben dieren nodig? Dieren maken energie m.b.v. voedsel zuurstof Dieren bouwen lichamen m.b.v. voedsel (voor bouwstenen) aminozuren suikers vetten nucleotiden ATP (energie voor synthese) 3 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 voedsel ATP O2

4. Voedseleisen Dieren zijn heterotroof hebben voedsel nodig waarom? 3 redenen…. brandstof = chemische energie voor ATP-synthese bouwstenen = koolstofbron voor synthese essentiële voedingsstoffen = dat wat dieren niet kunnen maken elementen (N, P, K, Fe, Na, K, Ca, …), NAD, FAD, etc Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 4

5. Verschillende diëten Alle dieren eten andere organismen Herbivoor eten met name planten gorillas, koeien, konijnen, slakken, etc. Carnivoor eten andere dieren haaien, haviken, spinnen, slangen, etc. Omnivoren eten planten en dieren beren, mensen, wasberen, etc. Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 5

6. Verschillende diëten Adaptaties Specialisatie tanden Lengte maagdarmkanaal Aantal + grootte maag Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 6

7. Tanden Carnivoor grote hoektanden scherpe kiezen Herbivoor scherpe snijtanden grote, brede maalkiezen Omnivoor niet gespecialiseerd Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 7

8. Lengte maagdarmkanaal Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 8 Carnivoren kort maagdarmkanaal eiwit makkelijker af te breken dan cellulose Herbivoren en omnivoren lang maagdarmkanaal meer tijd om cellulose af te breken symbiotische bacteriën in de darm

9. Vertering Deel 2 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 9

10. Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 10

11. Voedsel verwerken Opname Verteren mechanisch bewerken kleiner maken van voedsel chemisch bewerken voedsel afbreken tot moleculen die geabsorbeerd worden enzymen Absorberen absorberen via celmembraan diffusie actief transport Verwijderen Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 11

12. Verteringsstelsels Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 12

13. Verteringsstelsel mens Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 13

14. Processen en structuren Beweging en controle peristaltiek voedsel voorwaarts duwen d.m.v. golven van (gladde) samentrekkingen van lengte- en dwarsspieren in de wanden van het spijsverteringsstelsel sfincter (sluitspier), reguleert het passeren van materiaal tussen de verschillende delen van het spijsverteringsstelsel Klieren speekselklieren, alvleesklier, lever & galblaas afgifte verteringssappen (enzymen + vloeistof) Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 14

15. Slikken (en niet stikken..) Strotklepje (epiglottis) probleem: ademhalen en slikken via hetzelfde kanaal sluit luchtpijp (trachea) af tijdens slikken voedsel beweegt richting slokdarm (esophagus) Slokdarm beweegt voedsel richting maag d.m.v. peristaltiek Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 15

16. Mond mechanische bewerking tanden voedsel verkleinen chemische bewerking speeksel speeksel amylase enzym breekt zetmeel af buffers neutraliseren zuren om tandafbraak tegen te gaan antibacteriële stoffen doden van bacteriën in voedsel Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 16

18. zetmeelafbreken

20. Maagzweer Gevolg van de sterke aantasting van de maagwand door pepsine Veroorzaakt door stress? Veroorzaakt door bacteriële infectie! Heliobacterpylori Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 19

22. zetmeelafbreken

24. voedselopslaan

25. voedselafbreken

27. Duodenum 1e deel van de dunne darm zuur voedsel uit maag wordt vermengd met verteringssappen uit de volgende klieren: alvleesklier lever galblaas Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 22

28. Alvleesklier Enzymen peptidasen trypsine trypsinogeen chymotrypsine chymotrypsinogeen carboxypeptidase procarboxypeptidase pancreas-amylase lipase Buffers HCO3- verhoogt de zuurgraad Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 23

30. zetmeelafbreken

32. voedselopslaan

33. voedselafbreken

37. zetmeelafbreken

39. voedselopslaan

40. voedselafbreken

44. Bouw dunne darm Absorptie door darmvlokken (villi) en microvilli uitstulpingen darmwand vergroting oppervlak absorptie Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 28

45. Absorptie nutrienten Passief transport water Actief transport (eiwit pompen) tegen concentratie gradient in hierdoor kan veel meer geabsorbeerd worden dan door passief transport Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 29

46. Absorptie nutrienten Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 30

48. zetmeelafbreken

50. voedselopslaan

51. voedselafbreken

55. afbraak vet

56. afbraakzetmeel

57. afbraaknucleïnezuren

59. Darmflora Onschadelijke, nuttige bacteriën leven in dikke darm Escherichiacoli (E.coli) veel gebruikt in wetenschappelijk onderzoek bacteriën produceren vitamines Vitamine K, biotine, foliumzuur, vitamine B bacteriën produceren gassen product van bacterieel metabolisme methaan, H2S Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 33

60. Endeldarm Laatste sectie van dikke darm verwijderen feces onverteerd materiaal vezels, cellulose zouten bacteriën Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 34

62. zetmeelafbreken

64. voedselopslaan

65. voedselafbreken

69. afbraak vet

70. afbraakzetmeel

71. afbraaknucleïnezuren

73. omzetting & opslag Deel 3 (niet in Audesirk!) Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 37

74. Bouw lever Opgebouwd uit leverlobjes levercellen rondom centraal adertje op elke hoekpunt: tak poortader tak leverslagader galgang Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 38

75. Bloedvoorziening lever Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 39 Leverslagader zuurstofrijk glucoseconcentratie gelijkmatig Leverader zuurstofarm glucoseconcentratie wisselend Poortader zuurstofarm glucoseconcentratie wisselend

76. Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 40

77. Functies lever Suikerstofwisseling Vetstofwisseling Eiwitstofwisseling Bloedafbraak Ontgifting Uitscheiding Opslag Energieverbruik en warmteproductie Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 41

78. Suikerstofwisseling 42 insuline opname glucose uitbloed lever zet glucose om in glycogeen verzadigdgevoel pancreas hoog sensor Bloedsuikerspiegel (0,1%) laag sensor afgifte glucose lever hongersignaal pancreas glucagon

79. Suikerstofwisseling Zoogdierenregulerengebruik en opslag glucose insulinereduceertbloedsuikerspiegel afgegeven door alvleesklierwanneer de bloedsuikerspiegelboveneenzeker punt komt stimuleertopname glucose door cellen en opslag van glucose (alsglycogeen) in lever en spiercellen glucagonverhoogtbloedsuikerspiegel afgegevendoor alvleesklierwanneer de bloedsuikerspiegelondereenzeker punt komt stimuleertafbraak van glycogeenen afgifte van glucose aan het bloed 43 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010

80. Vetstofwisseling Vorming van vet uit vetzuren & glycerol Vorming van niet-essentiële vetzuren uit andere vetzuren, aminozuren of monosachariden Afbraak vetten Opslag vetten (tot 5% van het levergewicht) effect alcohol… Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 44

81. Eiwitstofwisseling Vorming plasma-eiwitten albumine, globuline, stollingsfactoren Transaminering vorming van niet-essentiële aminozuren uit andere aminozuren lysine, methionine, tryptofaan kunnen NIET gemaakt worden Desaminering afbraak van aminozuren NH2 wordt omgezet in ureum (afgevoerd in urine) restant omgezet in glucose of verbrand in citroenzuurcyclus Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 45

82. Bloedafbraak Opruimen beschadigde of versleten rode bloedcellen Hemoglobine deels hergebruikt deels omgezet in bilirubine uitscheiding via gal IJzer opgeslagen in lever als ion naar beenmerg vorming nieuwe rode bloedcellen Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 46

83. Ontgifting Omzetting van schadelijke, lichaamseigen stoffen ammoniak, bilirubine Omzetting van geneesmiddelen, alcohol, drugs wel accumulatie van zware metalen als kwik en lood Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 47

84. Uitscheiding Uitscheiding via gal van: bilirubine galzure zouten cholesterol Zie verder: Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 48

85. Energieverbruik en warmteproductie Veel stofwisselingsreacties in lever gaan gepaard met warmteproductie Temperatuur lever 39°C Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 49

86. Opslag Glycogeen Vet Bepaalde gifstoffen vitamine A, D, K + vitamines uit B-reeks Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010 50

87. Einde 51 Sint Oelbertgymnasium - 2009/2010