Lezing Economische vooruitzichten op de Lochemse golfclub De Graafschap op 8 oktober 2012.

1. Economische
ontwikkelingen
Schuldencrisis smoort traag herstel
9 oktober 2012 Tim Legierse
Kennis & Economisch Onderzoek

2. Agenda
• Wereldeconomie
• Europese schuldencrisis
• Eurozone economie
2 Kennis & Economisch Onderzoek

3. Wereldeconomie
Ontwikkelingen en vooruitzichten
9 oktober 2012
Kennis & Economisch Onderzoek

4. Wereldeconomie
Ongelijk herstel van productieniveau
index index
240 240
Industriële productie, index, 2000=100
220 en exponentiële trendlijn voor 1991-heden 220
200 200
180 180
160 160
140 140
120 120
100 100
80 80
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
Opkomende wereld Wereld Ontwikkelde wereld

5. Wereldeconomie
Mondiale groeivertraging
% %
4 4
2 2
0 0
-2 -2
3m/3m groei mondiale industriële productie
-4 en bijdrage van de verschillende regio's, -4
seizoensgecorrigeerd
-6 -6
-8 -8
08 09 10 11 12
VS Japan
EMU Overig ontwikkeld
Azië Oost Europa
Latijns Amerika Afrika en Midden-Oosten
Overig opkomend Totaal

6. Wereldeconomie
Grondstoffenprijzen blijven dwarsliggen
% %
120 120
100 100
80 80
60 60
40 40
20 20
0 0
-20 -20
-40 -40
-60 -60
Jaar-op-jaar verandering grondstoffenprijzen, realisatie
-80 en voorspelling op basis van gelijkblijvende prijzen -80
07 08 09 10 11 12 13
Voedsel Non-food agrarisch Industriële metalen Olie, brent

7. Wereldeconomie
Veel sneller kan niet
• Opkomende markten hebben ruimte om economie te stimuleren
– Maar grens productiecapaciteit zal snel weer bereikt zijn
– Recente stijging grondstoffenprijzen beperkt ruimte voor monetair beleid
– Forse groei van 2009/10 zal niet herhaald worden
• Ontwikkelde economieën kunnen nauwelijks stimuleren
– Beleidsrente in VS, Japan en eurozone kan nauwelijks verder omlaag
– Buitengewone monetaire maatregelen hebben nauwelijks effect
– Begrotingspositie VS, Japan en Zuid-Europa staat geen stimulering toe
– Waar het nodig is kan het niet en waar het kan is het niet nodig
• Houdbare bestedingsgroei moet uit overschotlanden komen
- Tekortlanden brengen schuldniveau terug
- Overschotlanden kunnen of willen het gat niet vullen
Kennis & Economisch Onderzoek

8. Europese Schuldencrisis
Kicking the can in the right direction?
Kennis & Economisch Onderzoek

9. De Noord-Zuid oplossing
Zuid Noord
Moet veranderen want: Kan de benodigde tijd
Leeft boven stand kopen want:
Heeft zwakke economie Binnen de eurozone zijn voldoende
financiële middelen beschikbaar
Heeft tijd nodig want:
Te harde bezuinigingen versterken
Heeft belang bij voorkomen
recessie, wat het proces wanbetaling want:
tegenwerkt Private financiële sector heeft in de
jaren voor de crisis vrijwillig forse
vorderingen opgebouwd
Positieve effecten structurele
hervormingen pas op termijn te Wil alleen helpen als zuid
verwachten verandert want:
Anders is de hulp weggegooid geld

10. ECB Outright Monetary Transactions
Een bazooka die onklaar gemaakt kan worden
• Meer transparantie
– Wekelijks over omvang portefeuille + marktwaarde
– Maandelijks over gemiddelde looptijd en geografische verdeling
• ECB geen bevoorrechte crediteur
– Maar dat was het in het geval van Griekenland ook niet
– Dus moeten we maar geloven
• Aankopen worden gesteriliseerd (dus geen QE)
• Gelimiteerde aankopen
– Geen vooraf beperkte hoeveelheid, maar
– Aankopen obligaties resterende looptijd t/m 3 jaar
– Aankopen alleen voor landen in EFSF/ESM programma
– Limiet bij afwijken van afspraken hulpprogramma

11. Marktreactie op OMT
This time is different
% %
8 8
Rendement op Spaanse staatsobligaties
7 7
6 6
5 5
4 4
3 3
2 ECB SMP II
ECB OMT 2
Ierland I
1 Griekenland I EFSF/IMF/EFSM
ECB 3yr LTRO’s 1
SMP I
0 0
jan-10 jul-10 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12
2-jaar 5-jaar 10-jaar

12. Crisismanagement
Meer van hetzelfde medicijn
• Hulp blijft afhankelijk van condities
• Hulpfondsen waarschijnlijk nog steeds te klein voor Spanje
en Italië samen
• ECB kan nog steeds niet makkelijk QE doen want er zijn
geen eurobonds om te kopen
• Speculatie tegen individuele lidstaten en op uiteenvallen
blijft mogelijk
• Griekenland blijft onzekere factor en kan nog steeds voor
besmetting zorgen

13. Crisismanagement
Economische bijwerkingen
30 %
ES
25
20 GR
IE
15 PT
IT FR
GB
10 US CA
Noot: De omvang van de bollen geeft BE DE SE
DK
5 de omvang van de geplande bezuini-
%
W
1
0
2
h
d
o
e
k
s
)
(
r
,
i
l
NL
gingen weer in de periode 2012-17 CH
JP AT
(% van het potentieel BBP).
0
-20 -15 -10 -5 0 5 10
BBP-mutatie (%, 2007-12)

14. Moeilijke opgave voor Zuid-Europa en Ierland
• Griekenland
 Heeft meer tijd nodig; heeft verdere schuldherstructurering nodig
 Dat moet kunnen met een beetje creativiteit
 Nog veel meer structurele hervormingen en bezuinigingen nodig
• Ierland
 Economie gestabiliseerd maar van herstel nog geen sprake
 Moeilijkheid volhouden bezuinigingen test kracht van de regeringscoalitie
 Hoopt op verlaging last van redding bankwezen
• Portugal
 Recessie niet veel groter dan verwacht, herbalancering economie succesvol
 Heeft meer tijd gekregen voor tekortreductie maar bezuinigingen niet kleiner
 Moeilijkheid volhouden bezuinigingen test kracht van de regeringscoalitie
• Spain
 Serieus bezig met bezuinigingen, hervormingen en opschonen bankwezen
 Zakt nog dieper weg in recessie door grootschalige bezuinigingen
 Tekortreductie verder bemoeilijkt door regionale overheden
• Italy
 Begrotingstekorten en vergrijzing niet grootste probleem
 Structurele hervormingen door Monti, maar meer nodig
 Verkiezingen in voorjaar 2013 mogelijke bron van nieuwe onrust

15. Europese schuldencrisis
Kan hulp ooit helpen?
% %
25 25
2-jaars staatsrente
20 20
15 15
10 10
5 5
0 0
jan-10 jul-10 jan-11 jul-11 jan-12 jul-12
IE PT ES IT DE NL

16. Europese schuldencrisis
Goede stappen maar het doormodderen blijft
• Zuid-Europa en Ierland werken hard aan hun kan van de oplossing
• Noord-Europa en ECB hebben meer hulpmiddelen beschikbaar gesteld
• Onzekerheid blijft door manier van crisismanagement
• Lastige EU onderhandelingen op het programma
– Bankenunie
– Eerst alleen Europese toezichthouder?
– Of meteen ook Europees DGS en resolutieregime?
– Wat is voldoende voor directe herkapitalisatie banken?
– Op weg naar een vorm van begrotingsunie
– Meer invloed van EC op nationale begrotingen en economisch beleid
– Vorm van wederzijdse garantie schulden of overdrachten in crisistijd

17. Eurozone economie
Schuldencrisis drukt stempel
9 oktober 2012
Kennis & Economisch Onderzoek

18. Eurozone economie
Eurozone terug in recessie
% %
2 2
1 1
0 0
-1 -1
BBP volume eurozone, kwartaal-op-kwartaal groei,
-2 seizoensgecorrigeerd, werkelijke ontwikkeling en -2
voorspelde groei op basis van de samengestelde
inkoopmanagersindex (PMI) voor het eurogebied
-3 -3
99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
Werkelijke BBP-groei Groei voorspeld op basis van PMI

19. Eurozone economie
Herbalancering zorgt voor zwakke groei
% %
2 2
1 1
0 0
-1 -1
groei particuliere consumptie eurozone,
4K gemiddelde t.o.v. voorgaande 4 kwartalen,
realisatie en voorspelling
-2 -2
02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13
Overig Griekenland Portugal Ierland
Spanje BENELUX
Italië Duitsland
Frankrijk Eurozone

20. Meer weten?
Ontvang de Kennismail!
www.rabobank.com/economie
Kennis & Economisch Onderzoek

21. Meer weten?
Ontvang de Kennismail!
www.rabobank.com/economie
Kennis & Economisch Onderzoek

22. Zuid
Bezuinigingsinspanning
%-punt %-punt
16 16
Verlaging begrotingstekort door actief begrotingsbeleid
14 gemeten als de verandering van het structurele begrotings- 14
saldo in de aangegeven perioden zoals gerapporteerd in
12 de IMF World Economic Outlook van april 2012
12
10 10
8 8
6 6
4 4
2 2
0 0
-2 -2
2009-2011 2011-2013

23. Zuid
Hervorming publieke pensioenen
%-punt
2012 14 Verwachte toename van publieke
pensioenuitgaven van 2010 tot 2060,
12 in %-punt BBP, EU verwachting in
2009 en 2012 vergrijzingsstudie
10 CY
8 SI
BE MT
6 NO
SK
IE ES RO
4 FI
HU NL
AT LT
DE
2 CZ
UK EL
SE FR
BG
0 PT
EE DK
-4 -2 IT0 2 4 6 8 10 12 14
-2 %-punt
PL
2009
LV
-4

24. Zuid
Structurele hervormingen
%-punt %-punt
0.7 0.7
Beleidsinspanning 2008-2011, structurele
0.6 hervormingen, gebaseerd op OECD 'Going for Growth' 0.6
0.5 0.5
0.4 0.4
0.3 0.3
0.2 0.2
0.1 0.1
0.0 0
-0.1 -0.1
-0.2 -0.2
-0.3 -0.3
E
D
H
C
U
L
G
B
C
I
U
T
K
S
A
C
U
A
R
F
K
D
O
K
L
N
P
J
T
A
T
I
O
N
U
H
Z
N
X
M
E
S
S
U
Z
C
I
F
O
P
K
U
T
P
E
I
S
E
R
G

25. Zuid
Terugwinnen
prijsconcurrentiekracht
index index
148 148
144 144
Unit labour cost,
140 index 00Q1=100 140
136 136
132 132
128 128
124 124
120 120
116 116
112 112
108 108
104 104
100 100
96 96
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
at be de gr ie it nl pt es fr

26. Zuid
Verlaging tekort lopende rekening
% %
16 16
Saldo lopende rekening, %-BBP,
12 4-kwartaals gemiddelde 12
8 8
4 4
0 0
-4 -4
-8 -8
-12 -12
-16 -16
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12
Frankrijk Duitsland Griekenland
Ierland Italië Nederland
Portugal Spanje Eurozone