Op 5 februari heeft Ruud van Tongeren, voorzitter van Stumico op de Bouw&ICT beurs een presentatie verzorgd onder de titel "BIM en de rol van de opdrachtgever". Voor een volle zaal is in deze presentatie ingegaan op de weg die opdrachtgevers ingaan naar professioneel opdrachtgeverschap, de verschillende soorten opdrachtgevers en hun aandachtsgebieden. Vanuit die gedachte is verder ingegaan op de rol die BIM kan speken in die beweging en wat voor voordelen dit dan oplevert voor de opdrachtgever. Ook de verschillende contractvorming en de gevolgen voor BIM zijn ter sprake gekomen.

1. BIM en de rol
van de opdrachtgever
Bouw & ICT beurs 5 februari 2013

2. Even voorstellen ….
• Ruud van Tongeren
• Werkzaam bij ARCADIS als
ICT Manager Applications
– Verantwoordelijk voor alle applicaties
– Verbetering proces- en informatiestromen door toepassing van
ICT
– Extra aandacht voor de implementatie van BIM met focus op
integraliteit tussen de divisies en disciplines
• Voorzitter van Stumico
– Sinds 2002

3. Stumico
• 30 jaar geleden opgericht door een groep enthousiaste
constructeurs
• Doelstelling: Zelf ontwikkelde programma’s met elkaar
delen
• Leren van elkaar door in een hobby achtige omgeving
kennis te delen
• In 2000 strategiewijziging:
– ICT programma’s zijn niet meer dan een hulpmiddel om het vak
uit te oefenen
– Belangrijkste programma’s worden gekocht

4. Stumico
• Vanaf 2002 platform voor ICT toepassing in de Bouw
waar aanbieders, kennis en ervaring samenkomen
• Veel succesvolle bijeenkomsten waarin eindgebruikers
ervaringen deelden en aanbieders toepassingen
• Centrale rol voor BIM
• Thans verbreding van scope. ICT wordt strategisch
toegepast in bouwproces. Dit gaat verder dan BIM
• Toepassing van ERP, GIS, maar ook Systems
Engineering en Asset Management
• Aandacht voor veranderende rollen van participanten
in het bouwproces, dus ook voor de opdrachtgever

5. Soorten opdrachtgevers
• Projectontwikkelaars
– B&U sector
– Nieuwbouw
– Uitbesteding ontwerp en realisatie
– Voornamelijk gericht op exploitatie
– Eindgebruiker niet betrokken bij project
• (semi) Rijksoverheid
– RWS, Dienst Vastgoed Defensie, RGD, Prorail
– Grote opdrachtgever in GWW en B&U sector
– Nieuwbouw en renovatie
– Betrokken bij ontwerp en realisatie
– Voornamelijk gericht op onderhoud en beheer
– Eindgebruiker betrokken

6. Soorten opdrachtgevers
• Provincies, waterschappen, gemeenten
– Hoofdzakelijk in GWW sector
– Nieuwbouw en renovatie
– Betrokkenheid bij ontwerp en realisatie
– Focus ligt op beheer en onderhoud
– Indirecte betrokkenheid eindgebruiker
• Woningcorporaties
– Hoofdzakelijk B&U
– Nieuwbouw en renovatie
– Betrokkenheid bij ontwerp en realisatie
– Focus op beheer en onderhoud
– Geen betrokkenheid eindgebruiker

7. Soorten opdrachtgevers
• Bedrijven
– B&U sector
– Nieuwbouw en renovatie
– Sterke betrokkenheid bij ontwerp en realisatie
– Focus ligt op beheer en onderhoud
– Zelf eindgebruiker
– Bouwen is geen corebusiness

8. Traditionele rol in bouwproces
• Veel zaken opgepakt die eigenlijk niet tot de
corebusiness behoren
– Nauwelijks grip op het bouwproces
– Meer financier van het proces
– Krijgt vaak niet waar naar gevraagd is
– Geconfronteerd met faalkosten, bouwfouten,
budgetoverschrijdingen
• Om dit te voorkomen worden andere partijen
ingeschakeld om de belangen te behartigen

9. Traditionele rol in bouwproces
Bron: Hennes de Ridder
• Deze ongrijpbaarheid leidt er toe dat de opdrachtgever
(overheden) zich steeds meer terugtrekt en zich
beperkt tot de taakstelling
• Dit moet leiden tot professioneel opdrachtgeverschap

10. Professioneel opdrachtgeverschap
• Professioneel opdrachtgeverschap zorgt voor samenhang en de
relaties tussen vraag (demand) en aanbod (supply)
• De opdrachtgever is eindverantwoordelijk voor het geleverde
resultaat. Dit betekent een bewuste keuze uit de mogelijke vormen
van keteninrichting, alsmede een duidelijke markering van de
eigen rol in het gehele proces
• Professioneel opdrachtgeverschap omvat alle processen, taken en
verantwoordelijkheden die in een organisatie noodzakelijk zijn om
als opdrachtgever sturing te geven aan de dienstverlening van de
opdrachtnemer
Bron: Twijnstra Gudde

11. Hoe vertaalt zich dat dan?
• Aandacht voor ketenintegratie
• Toetsen op resultaat en belonen prestaties (SE)
• Aandacht voor innovatieve contractvormen
• Aandacht voor verbeterde informatiemanagement
gedurende het gehele bouwproces
• En hier kan BIM een belangrijke rol in spelen
• Opdrachtgevers pakken hun verantwoordelijkheid door
standaarden voor te schrijven en te ontwikkelen
– RGD norm
– Conceptenbibliotheek

12. Wat is BIM dan?
• “Een BIM is een digitale beschrijving van een concreet aanwijsbaar
bouwwerk in de bestaande omgeving, relevant voor de hele
levenscyclus en toeleverketen van dat bouwwerk” (BIR)
• "BIM is het proces van het maken en gebruiken van een of
meerdere object georiënteerde databases van een bouwwerk, in zijn
omgeving, relevant voor het ontwerpen, realiseren en beheren van
dat bouwwerk gedurende zijn levenscyclus“ (ARCADIS)
• “Driedimensionaal (3D) objectgeoriënteerde digitale representatie
van het bouwproject, met als doel de samenwerking tussen partijen
en uitwisseling van gegevens in digitale vorm te ondersteunen”

13. Wat is BIM dan?
• Wat is het in ieder geval niet?
• “BIM is géén 3D-CAD (en 3D-CAD is dus géén BIM),
maar een 3D-CAD pakket kan wel, net zoals andere
externe programmatuur, gebruikt worden om bepaalde
gegevens in een BIM te plaatsen of om gegevens uit
een BIM te gebruiken”
• “BIM is geen tool voor de ontwerpers om 3D mee te
werken en daardoor mooie plaatjes oplevert”

14. Soorten BIM
• Loose Coupling

15. Soorten BIM
• Vendor BIM
Vendor: Bv Autodesk, Nemetschek
2000 2003 2005 2010

16. Soorten BIM
• Open BIM

17. Soorten BIM

18. Soorten BIM in bouwproces

19. Opdrachtgevers naar BIM?
• Hype of niet – Gartner Hype Cycle
B
C
D
A

20. Opdrachtgevers naar BIM?
• Toch schrijven opdrachtgevers al BIM voor

21. Opdrachtgevers naam BIM?
• Opdrachtgevers zien meerwaarde (bron: ABN-AMRO)
• Maar ook zij moeten zich realiseren dat het dal in de
hypecycle nog moet komen en dus een lange adem
moeten hebben

22. Voordelen BIM in Bouwproces
• Per fase
– Voorbereidingsfase
– Ontwerp
– Realisatie
– Onderhoud en beheer
• Vraag: Geef per fase 5 voordelen voor de
opdrachtgever

23. Voordelen BIM in Bouwproces
• Voorbereiding
– Hergebruik bestaande data
– Plaatsing in de omgeving
– Daardoor snel de knelpunten in zicht
– Vroegtijdige toets aan functionele eisen
– Snel varianten kunnen maken en beoordelen
– Betere besluitvorming (veelal politiek)
– Betere communicatie naar burgers (inspraak)
– Inzicht waar aan begonnen wordt en wat je tegenkomt

24. Voordelen BIM in Bouwproces
• Ontwerp
– Controle van de ontwerpuitgangspunten
– Vertaling van PvE is op alle aspecten te controleren
– Snelle visualisatie en daardoor beter inzicht
– Betere beslis en besluitvorming – vroeger in het proces
– Value added engineering beter mogelijk
– Inzicht in duurzaamheid, materialen, energieanalyse
– Door samenwerking blijft ontwerp consistent
– Betere evaluatie van de beheer en onderhoudskosten

25. Voordelen BIM in Bouwproces
• Realisatie
– Korte bouwtijd door consistent ontwerp
– As-build toetsen aan ontwerp
– Verlaging faalkosten – betere kwaliteit
Bron: Bloem 2009

26. Voordelen BIM in Bouwproces
• Onderhoud en beheer
– Verbeteren beheer en onderhoudsproces
• BIM model bevat veel informatie over systemen in gebouw (grafisch en
specificaties)
• Completere overdracht van informatie naar beheerder/gebruiker
– Integratie met beheer en onderhoudssystemen
• As built informatie overzetten naar FM systeem
• Basis voor sensoring en beheer op afstand
– Onderhoudsplan
• Onderhoud en vervanging te koppelen. Geen verrassingen
• Vervanging op basis van uitgangspunten

27. BIM in contracten/aanbesteding
• Er is een zekere wisselwerking tussen die twee waar te
nemen
• Maar BIM kan in elke contractvorm worden toegepast
• Het grootste rendement wordt uit BIM gehaald bij vormen
waarbij intensief en geïntegreerd wordt samengewerkt
• Op het vlak van intensieve samenwerking tussen
verschillende disciplines schuilt in juridisch opzicht wel een
(belangrijk) risico: De mogelijke verwatering van de
traditionele verantwoordelijkheden en de daaruit
voortvloeiende aansprakelijkheid

28. BIM in contracten/aanbesteding
• Maak BIM onderdeel van de vraagspecificatie
• Afspraken maken over
– BIM doelen
– Nauwkeurigheid
– Welke informatie moet er in welke fase in zitten
– Aanleveren model (IFC of ander format)
– Maak gebruik van al aanwezige standaardcontracten, bv van
AIA of een Nederlandse afgeleide daarvan

29. BIM in contracten/aanbesteding

30. Hoe toe te passen in de praktijk
• RGD
– DBFMO contract
– DBM contract (nader bestudeerd)
– Maincontracting voor beheer en onderhoud
– BIM maakt onderdeel uit van vraagspecificatie
• RWS en Prorail
– Ontwikkelingen gaande als bij RGD
– RWS werkt al met Informatie Leverings Specificatie (ILS)

31. Opdrachtgevers en BIM
standaarden
• In Amerika
– Al in 2006 heeft deze overheidsinstantie in Amerika een
uitgebreid programma geïnitieerd om te komen tot effectieve
implementatie van 3D/4D BIM
• In Finland
– Senaati (RGD) sinds 2007 alle projecten verplicht in BIM

32. RGD BIMnorm
• Waarom?
– BIM past in de keuze van de RGD om zich volledig te richten
op professioneel publiek opdrachtgeverschap
– Behoefte aan gebouwinformatie t.b.v. control – op gebouw- en
voorraadniveau
– Terugdringing faalkosten – vooral in beheerfase
• In welke contracten?
– Beste kans op succes in langlopende contracten voor de
beheerfase

33. RGD BIMnorm
• Eisen
– Materiële en ruimtelijke elementen in het model weergegeven
in principe 3D
– Contractueel gevraagde functies gekoppeld aan die elementen
– Contractueel gevraagde bouwwerkinformatie uit het model
geëxtraheerd

34. RGD BIMnorm
• Te leveren
– De contractpartner heeft vrije keuze BIM applicaties en
bestandsformaten
– Uit BIM geëxtraheerde informatie o.a. in DWG (tekeningen) en
IFC (model)
• Alles Detailniveau LOD300
– Objecten zijn gematerialiseerd en accuraat in termen van
hoeveelheden, afmetingen, vorm, locatie en oriëntatie. Aan de
objecten kan ook niet-geometrisch informatie zijn gekoppeld.

35. Conclusies
• We hebben met verschillende categorieën
opdrachtgevers te maken met verschillende
aandachtsgebieden
• Al deze opdrachtgevers maken een beweging naar
professioneel opdrachtgeverschap
• Dit betekent meer in de sturende en regie- rol
• Opdrachtgevers erkennen het nut van BIM in de
verschillende fase van het bouwwerk
• Grotere opdrachtgevers maken de beweging om BIM
als onderdeel van de vraagspecificatie op te nemen

36. Conclusies
• Opdrachtgevers moeten zich realiseren dat het
grootste voordeel met BIM wordt behaald bij
contractvormen waarin intensief wordt samengewerkt
• Opdrachtgevers moeten in de BIM-vraag duidelijk
specificeren wat zij eisen.
• Juridisch zijn er geen grote valkuilen maar hooguit
onzekerheden. Deze moeten afgevangen worden.
• Grotere opdrachtgevers pakken hun sturende rol om
NL BIM standaarden te ontwikkelen
• Opdrachtgevers zijn de sleutel om de implementatie
van BIM in NL te laten slagen

37. Dank voor uw aandacht
www.stumico.nl
Twitter: @stumico
ruud.vantongeren@arcadis.nl