1. Тал нутагт авч ирж буй үр дүн талаас нь:
Онол МУИС, ЭЗС-ийн оюутан Т.Шийрэв
Тэдгээрийн үр дүн дэлхий дахинд МУИС, ХЗС-ийн оюутан Б.Бундсүрэн
Тал нутагт
Зөвлөмж

2. Төр
Татвар
Иргэд
Сонгодог эдийн
засгийн онол
Хөдөлмөрийн хуваарийн
нөхцөлд хүмүүс зөвхөн
хувийн ашиг хожоо хайж
аж ахуйн харилцаанд
ордог. Хүн болгоны ийм үйл
ажиллагаа нь эцсийн
дүндээ нийгмийн баялгийг
бүтээж арвижуулдаг
Adam Smith (1723-1790)
Эдийн засгийг аль болох чөлөөтэй
байлгах, зах зээлийн чөлөөт
өрсөлдөөн,чөлөөт үнийн механизмд
ямар нэгэн хязгаарлалтыг төр засгийн
зүгээс хийхгүй байх ѐстой гээд хэрвээ
ингэж чадвал эдийн засгийг жам ѐсных
нь журамд оруулж үр өгөөжтэй болгоно
Төр татварын
бодлогоор дамжуулан
нийгмийн харилцааг
зохицуулах чиг үүргээ
хангадаг бөгөөд
чөлөөт эдийн засгийн
салшгүй чухал зүйл
бол татвар юм.

3. Дж.М.Кейнс /1883-1946/
Зарим зах зээлүүд төгс бус өрсөлдөөнтэй
байдаг бөгөөд мөн үнэ, цалин уян хатан бус
байдаг. Үүнээс болоод эдийн засаг тэнцвэргүй
байдалд орж байдаг тул эдийн засагт
төрийн оролцоо зайлшгүй шаардлагатай гэж
үздэг.
Засгийн газрын хэрэглээг
нэмэгдүүлж, мөнгөний
нийлүүлэлтийг ихэсгэснээр
үйлдвэрлэгчид баялаг бүтээх
боломж бий болно.
Кэмбриджийн профессор асан тэрээр
1930 аад оны хямралын үед
капитализмын аврагч болон тодорсон
юм. Учир нь тэрээр зах зээлийн эдийн
засгийг тогтворжуулахын тулд монэтар
болон санхүүгийн салбарт төр
оролцож тогтворжуулах нь чухал

4. Milton Friedman
/1912-2006/
Орлого дахь богино хугацааны
өөрчлөлт нь хэрэглэгчийн
хэрэглээний зан төлөвт маш
бага нөлөө үзүүлдэг
Монетаризм
Эдийн засгийн хямралын үед
мөнгөний нийлүүлэлтийг
нэмэгдүүлж, эдийн засгийн
халалтын үед мөнгөний
нийлүүлэлтийг бууруулах
замаар эдийн засгийн
тэнцвэрийг бий болгоно.

5. Энэ хямрал нь эхэн үедээ бүх нийтийн ажилгүйдэл зах зээл
дээрх түүхий эдийн болон ХАА-н бүтээгдэхүүний үнэ ханшийн
уналт нь зөвхөн АНУ-д өрнөж байсан боловч хормын зуур
Герман,дорнод европ бүр цаашлан Африк,Ази,Латин амеркийг
хамарч Австралийг ч нөмөрсөн байдаг.
1929 оны хямрал:
Тухайн үед Жон Мейнард Кейнс: Хэрвээ инфляци хаалгыг
чинь тогшиж байгаа бол гэмтэн нь хүн амын “хэт их
зарлага” дотор нуугдаад сууж буй учир түүнийг
илааршуулах эмчилгээний аргыг “Үндэсний эдийн засгийг
тогтворжуулагч, зохицуулагч” хэмээн өөрийгөө зарлан
тунхагласан Засгийн газарт бичиж өгчээ.
“Хөндлөнгөөс оролцох, зардлаа хумихыг олон түмэнд үүрэг
болгох, тэдний худалдан авах хэтийдсэн чадварыг татвар
нэмэх замаар намжаахад оршино.

6. • 1930-аад оны
сүүл үеээс
Зөвлөлт Холбоот
Улс Кейнсийн
зарчмын дагуу
эдийн засгаа үр
өгөөжтэй
удирдсаны үр
дүнд уг хямралыг
даван туулж
чадсан байдаг.
Энэ үеэс эдийн
засагт төрийн
оролцоо их байх
тусам эдийн
засгийн үр
өгөөжтэй байдал
дээшлэх нь
гарцаагүй гэсэн
дүгнэлтэнд
хүрсэн байдаг.
• Мөн Франклин Рузвельт
1933 онд Америкийн
Ерөнхийлөгч болмогцоо
хямралыг давахын тулд
"төр эдийн засагт
оролцож, зохицуулалт
хийх ѐстой" гэсэн
Кейнсийн бодлогуудыг
хэрэгжүүлж эхэлсэн
байдаг. Холбооны Орон
сууцжуулах алба
байгуулагдан ядуу, дунд
орлоготой иргэдийг орон
сууцжуулах ажил
өрнүүлэв. Үр дүнд нь
нийгмийн асар том
бэрхшээлийг арилгаж,
Америкийн нэгдсэн Улс
хүн төрөлхтний түүхэнд
анх удаа орон сууцны
асуудлыг иж бүрэн
шийдвэрлэсэн орон
болсон юм. Дэд бүтцийн
салбар луу хөрөнгө
оруулалтыг чиглүүлж
олон сая хүнийг ажилтай
болгосноор нийгмийн
болон хүмүүнлэгийг
хямралыг зогсоож
чадсан.
АНУ ЗХУ

7. Герман төдийгүй бүх Европ хэрэгцээнээсээ хамаагүй
бага үйлдвэрлэл явуулж дээр нь их хэмжээний өрөнд
баригдсан, хэн ч, юу ч худалдан авч чадахгүй
болтлоо дампуурсан байжээ
Дайтаж явсан хэдэн зуун мянган цэрэг эрс, юу ч
үгүй болтлоо сүйдэж балгас болсон хотууд,
сэтгэл санааны гүн дарамттай, идэх хоол, өмсөх
хувцасгүй ард түмнийг хэрхэн, юугаар хооллож,
ирээдүйгээ яаж бий болгох вэ гэсэн хүндхэн
асуултын хариуд Конрад Аденауэр "Ажлын байр
бий болгох" гэсэн товчхон шийдэл олсон байна.
Хэдийгээр удаан хугацаанд үргэлжилсэн боловч Энэ
удаагийн хямралд ч мөн кейнсийн зарчимыг
баримталж байсан бөгөөд АНУ, Герман улсуудын
эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд Герман
улс бусад улс орнуудаас их хэмжээний зээл авч
төрийн оролцоотойгоор барилгын салбарт бүтээн
байгуулалт явуулж ажлын байр бий болгох замаар
хямралыг даван туулсан байдаг.
Уг хямралыг төрийн бодлогын хүрээнд арга
хэмжээнүүдийн амжилттай хэрэгжүүлсэн нь даван
туулах зам болсон.
1945 оны хямрал, эдийн
засаг дахь төрийн оролцоо

8. Дээрхи онолоор бол 1970-аад оны хямрал шууд хоёр
шалтгаанаар үүссэн юм. Нэгдүгээрт, энэ үед тэдний
хяналтад байсан капитал гаргах өөр газар нутаг, улс
орон дууссан байсан тул илүүдэл капиталыг “үгүй
хийх” шаардлага гарч ирсэн байсан, хоёрдугаарт
борлуулалтын зах зээлийн өсөлт нь нэгэнт зогссон тул
ШУТ-ийн хөгжлийн явц огцом хүндэрсэн байна. Хэт
үйлдвэрлэлийн хямрал үүсэхийг хүлээх эсвэл дэлхийн
социалист систем оршин тогтнож байхад дайн гаргах
нь маш эрсдэлтэй болоод байсан учир капиталын
ашиглалт бүхэлдээ буурч байв.
Энэ бүхний эцэст системийн шинжтэй том
хямрал үүссэн билээ. 1971 онд АНУ
долларын алтан баталгааг цаашид
хангаж чадахгүй /дефолт/ болсноо
зарлаж АНУ-ын долларын алтан
баталгааг цуцлаж Холбооны Нөөцийн
Банкны цаасан дэвсгэрт болгосон юм.
Үүний дараа 1973 онд нефтийн хямрал
эхэлсэн билээ.
Уг хямралын үе нь дэлхий нийтийг 2 лагерт хуваагаад байсан
хүйтэн дайны нөхцөл байдлыг улам дэвэргэж, америк тэргүүтэй
капиталистуудыг хүндхэн байдалд оруулж йүе юм. Энэ үеэс л тэд
кейнсийн онол, үзэл баримтлалын алдаа дутагдлыг шүүмжилж
эхэлснээр эдийн засгийн салбарт төрийн гарыг хумих бодлого
баримталжА.Смитын дэвшүүлсэн Үл үзэгдэгч гарын онолыг
тууштай хэрэгжүүлсэн
Уг онолыг тэд хэрэгжүүлэхийн тулд тэд
хамгийн чухал гэж онцолсон асуудал нь
чөлөөт өрсөлдөөнийг хамгаалах,
дэмжих бодлого, түүний хууль эрх зүйн
орчин байлаа.

9. Дайн байлдааны үеэр олзлогдсон орны
тариаланч, уран дархчуудыг суурьшуулан,
гар урлал газар тариаланг нэвтрүүлэх
Торгоны замаар дамжуулан гадаад оронтой
гадаад худалдаа хөгжүүлэх зэрэг арга
хэмжээг төрийн бодлогоор авч хэрэгжүүлж
байсан нь тухайн үеийн эдийн засагт төр
хүчтэй нөлөөлж байсны илрэл юм.
Монголын Эзэнт Гүрний үеэс мал сүргийг
өсгөх бодлого баримталж, малчдыг хэсэг
бүлэг болгон аж ахуйгаа хөтлөхөөр тусгаж
байсан нь, Адам Смитийн хөдөлмөр зохион
байгуулалтын онол гарахаас өмнө Чингис
хаан амьдралд нэвтрүүлсэн байдаг
Монгол нутагт одоогоос 2222 жилийн
тэртээ анхны төрт улс байгуулагдаж
байсан бөгөөд эдийн засгийн бүтэц нь
мал аж ахуй, ан гөрөө зонхилж байв.
Монголын эзэнт гүрний үеийн эдийн засгийн
бүтцэд дээрх хүчин зүйлүүд чухал үүрэгтэй
байсан бөгөөд төрийн оролцоо салбар бүрт
зонхилж, зохицуулалт хийж байсан байдаг.
Тухайлбал торгоны зам дагуух худалдааг
бүхэлд нь хянаж, төрийн нэрийн өмнөөс
худалдаачдыг бусад орнуудру у томилж
явуулж байсан зэрэг

10. Социализмын үеийн монголын
эдийн засгийн хамгийн онцлох
бөгөөд хамгийн өвөрмөц шинж нь
чөлөөт зах зээлийг хааж төвлөрсөн
төлөвлөгөөгөөр эдийн засгийг
удирдаж байсан нь тал нутгийн
түүхэнд эдийн засагт төрийн
оролцоо хамгийн их байсан үе юм.
1921 оноос хойш
Монголын эдийн засаг,
тухайн үеийн Зөвлөлт
Холбоот Улсыг даган
дуурайх байдлаар хөгжиж
ирсэн байдаг.
Уг үеийн монголын эдийн засгийг төр
бүхлээр нь удирдаж байсны хувьд үүнээс
гарсан үр дүнгүүд нь бусад социалист
орнуудын адил эдийн засаг нь тогтвортой
байсан хэдий ч эдийн засгийн өсөлт
багатай, мөн үүнийгээ дагаад эрсдэл
багатай байсан байдаг.
1921 оноос өмнөх Монгол
орны хувьд Дэлхийн
орнуудаас эдийн засгийн
байдлаараа нэн хоцрогдмол,
уламжлагдан ирсэн мал аж
ахуй, бага сага тариалан
эрхэлдэг байсан.

11. Өнөөдөр монголын эдийн засаг өрөөсгөл бүтэцтэй, тэнцвэржээгүй, үйлдвэрлэсэн
үндэсний орлогынхоо 90% ийг хэрэглээнд зориулдаг, өргөтгөсөн нөхөн
үйлдвэрлэл хөрөнгө оруулалтын дотоод эх үүсвэр байхгүй, хатуу валютын
нөөцгүй зэрэг олон шалтгааны улмаас сайнгүй байдалтай байна.
Өнөөгийн эдийн засаг дахь төрийн оролцооны онцлогыг дурьдвал:
Чөлөөт зах зээлийг сонгодог
эдийн засгийн онолын дагуу
хөгжүүлэхээр хууль эрх зүйн
орчинг бүрдүүлсэн байгаа
хэдий ч засгийн газар
халамжийн шинжйтэй бэлэн
мөнгө удаа дараа тарааж
эдийн засгийг тогтворгүй
болгож байгаа дүр зураг
ажиглагдаж байна.
Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль
тодорхой биш дээр нь хатуу
бодлоготой байгаа учираас эдийн
засгийн хөгжлийн хамгийн гол
зангилаанд гацалт үүсээд байна
Чөлөөт өрсөлдөөнийг
хамгаалах тал дээр эдийн
засгийн хөгжлийн түлхүүр
болох дотоодын
үйлдвэрлэлийг хамгаалах,
бодлогоор дэмжих асуудал
үнэхээр явц муутай байна.
Зах зээлийн эдийн засгийн талаарх
төрийн бодлого хууль болж
гарахдаа бодит байдалтай уялдаа
муу байгаа нь төрийн оролцоо их
байх тусам эдийн засаг тогтворгүй
болох шалтгаан болж байна

12. Эдийн засгийн бодлогын
түвшинд
Эдийн засгийн хууль
эрх зүйн хүрээнд
Эдийн засгийн бизнесийн
хүрээнд
• Үндэсний үйлдвэрлэл, бүтээн байгуулалтыг
дэмжих, хамгаалах зорилгоор татварын
болон зээлийн бодлогыг оновчтой
хэрэгжүүлэх
• Валютын нөөцийг бий болгохийн тулд
хувийн хэвшлүүдийг бодлогоор дэмжиж
дэлхийн тавцанд гаргах
• Зах зээлийн эдийн засаг, чөлөөт өрсөлдөөнийг
хамгаалах зорилгоор хуулийг илүү нарийн
зохицуулалттай болгож төрийн ямар үед ямар
арга хэмжээ авахийг хуульчилж оруулах ч
шаардлагатай байж болох юм
• Энэ нь өнөөгийн хөрөнгө оруулалтын тухай
хуулийн тодорхой бус байдлаас үүдэлтэй билээ
• Хуулиар нарийн зохицуулалт
хийгээд өгчвөл төр энэ салбараас
гараа татаж аль болох өөрийнх нь
зах зээлийн чөлөөт өрсөлдөөний
зарчимаар хөгжүүлэхийг эрмэлзэх
дүр зураг ажиглагдаж байна

13. Бид хуулийн засаглалтай
улс болохийн төлөө
тэмүүлж байгаагийн хувьд:
Чухамдаа зах зээлийн эдийн
засгийн амин сүнс нь миний
санахад хэрэглэгчийн хүсэл
сонирхол, дуудлагад нийцсэн
үйлчилгээг хэн санал болгож
байна хэрэглэгч түүнийгээ
сонгодог энэ үйлдэл юм
Харин сонголт нь олон эсэх,
чанартай эсэх, уг сонголт нь
үндэсний эрх ашигт нийцэж
байгаа эсэх дээр төр хяналт
тавиж зохицуулах шаардлага нь
дээр дурьдсан түүхэн
жишээнүүд дээр ил тод
харагдаж байгаа бөгөөд
хамгийн чухал нь төр энэ
бүхэнд гараа дүрэлгүй зөвхөн
хуулиар л зөв удирдах явдал
юм.

14.  Америк, Япон, Өмнөд солонгос, Их британи зэрэг дэлхийн хүчирхэг эдийн
засагтай улс орнуудын нууц бол засгийн газар нь хувийн хэвшилээ дэмжсэн
үндэстний томоохон бодлоготой байж тэдгээрээрээ дамжуулан үндэсний
эдийн засагаа хөл дээр нь босгоод зогсохгүй дэлхийн тавцанд улс орноо
гаргаж ирсэн байдаг.
 Эдгээр улс орнуудыг би хуулийн засаглалтай, хууль жинхэнэ утгаараа
хэрэгждэг, оновчтой шийдэлтэй гэж ойлгодог. Тэд эдийн засагтаа хуулийн
тодорхой зохицуулалтыг авч хэрэгжүүлж, тэдний бодлого нь ядахнаа бусдыг
үргээгээд байхааргүй тодорхой байдаг нь бидэнд хамгийн их дутагддаг зүйл
юм шиг.
 Төр эдийн засагт гагцхүү хуулийн хүрээнд л оролцдог, өөр ямарч тохиолдолд
эдийн засагтаа гар дүрээд байдаггүй энэ зарчим бол зах зээлийн эдийн
засгийн хамгийн чухал түлхэц өгөх хүч мөнөөс мөн.

15. Анхаарал тавьсанд баярлалаа