2. Situación
O Concello de Rianxo está
situado ó sur da Provincia
da Coruña, sobre a marxe
dereita do río Ulla e da ría
de Arousa, a menos de 50
km. de Santiago de
Compostela. Linda ao norte
cos concellos de Lousame e
Rois, ao oeste con Boiro,
ao leste con Dodro e Catoira
e ao sur co mar da Arousa.
3. Xeografía física
O Concello conta
con 58,8 km2.
As marxes Sur e
Oeste son costeiras,
con abundantes
zonas de praia e
outras rochosas e de
cantís.
4. Orografía
Rianxo conta con dous grupos montañosos entre os que
discorre o amplo val do Río Té. Ao norte, os montes do
Treito. Ao leste, os montes Lioira e A Pena.
5. O clima de Rianxo é de tipo
atlántico húmido, con
invernos suaves e veráns
frescos. A temperatura no
mar oscila entre os 12º e
os 20º. Polo que o clima
é temperado e cálido.
En inverno hai en Rianxo
moita máis chuvia que en
verán. A temperatura media
anual encóntrase arredor
dos 15 ºC. e as precipita-
cións arredor de 1208 mm.
Clima
6. Vexetación
A vexetación é
variada,
predominando
o monte de
piñeiro e eucalipto,
o monte baixo de
silva, xesta e toxo,
e zonas de
carballos,
salgueiros, aveleiras e castiñeiros sobre todo
preto dos ríos.
7. Xeografía política
O hábitat de Rianxo está
disperso ao longo do val
do Río Té e máis da
costa, cun censo total de
11.479 habitantes (2014)
espallados pola grande
cantidade de aldeas e
casas illadas. O concello
consta de 6 parroquias:
Araño, Asados, Isorna,
Leiro, Rianxo e Taragoña.
8. Economía
Predomina o sector
primario e sobre todo a
pesca, onde destacan o
marisqueo, o cultivo de
mexilón e a pesca de
baixura. A maior presenza
industrial é a conserveira.
Nos últimos anos
produciuse un notable
incremento turístico,
chegando nos meses
estivais a duplicarse a
poboación.
9. En Rianxo
descubríronse
abundantes restos
de sepulturas
Tumulares (Os
Campiños, Monte
Picoto, Monte da
Pena...)
Isto significa que Rianxo posúe asentamentos con
comunidades humanas desde o Neolítico, en torno ao V
milenio antes de Cristo.
Historia
10. Historia
O topónimo de
Rianxo ten a súa
orixe no latín: “rivus
angulus”, é dicir, a
curvatura do río.
En Rianxo atopouse
unha lauda de época
romana, que se
coñece como "Estela
de Doirau«.
11. A xurisdición de
Rianxo foi adxudicada
ó patrono Santiago
no 934. Rianxo foi
cabeza de xurisdición
eclesiástica con
dominio de gran parte
do territorio pola Mitra
Compostelá, que exercía o cobro de rendas e dezmos do
mar (impostos feudais). Na Baixa Idade Media o señorío
de Rianxo estivo en poder dos Chariño ata despois das
Guerras Irmandiñas, que foi outorgado de novo á Mitra
Compostelá.
Historia
12. O carácter fidalgo da vila de
Rianxo que aínda se pode
ollar hoxe nas numerosas
casas nobres e con escudos
heráldicos, iniciouse no
séc. XVI coa liñaxe dos
Torrado como encargados
do cobro das rendas de
Asados, para a Mitra
Compostelá. Unha
descendente fundará o Pazo de Brión. A tamén importante liñaxe
dos Bastón construíu a Capela da Cruz (logo de Guadalupe). A
partir de 1834, coa nova organización en provincias e concellos, o
Concello de Rianxo adquiriu a actual configuración de 6 Parroquias.
Historia
13. Rianxo é unha
vila costeira
coñecida
dende
a época
antiga.
Polo que no
seu
patrimonio
constan
petróglifos,
mámoas, castros, igrexas, capelas, ermidas, pazos,
hórreos, cruceiros...
Patrimonio
15. Patrimonio. Mámoas
As mámoas
consisten nun
amontoamento
de terra e pedras
que acollen un
ou varios
enterramentos.
No centro da
mámoa a anta
componse dun
dolme, estrutura ovalada de grandes pedras que
forman unha cámara no interior do túmulo.
16. Patrimonio. Castros
Da Idade do Ferro, Rianxo
conserva os castros,
construídos en outeiros por
pequenas comunidades
campesiñas que buscan o
illamento xeográfico como
medida de defensa e control
visual sobre as terras de cultivo
circundantes. En Rianxo están
catalogados sete asentamentos
castrexos. Na imaxe vemos o
Castro Barbudo , en Targoña.
18. Patrimonio. Capelas e ermidas
Hai numerosas
capelas e ermidas
en Rianxo, pero a
máis importante
é a Capela de
Guadalupe,
fundada en 1671 sobre un templo anterior coñecido como
Nosa Sra. da Cruz, dende 1854 contén a imaxe da Virxe
de Guadalupe, a rianxeira, que dá lugar ás maiores festas
do concello.
19. Patrimonio. Pazos
Por "pazo" coñécese
a casa señorial galega,
residencia de nobres
e fidalgos.
Son caracte-
rísticos dos
séculos XVII
e XVIII.
O máis
importante
en Rianxo é o Pazo de Martelo, que pertenceu ao
señor de Rianxo e trobador medieval , Paio Gomez
Chariño.
20. Patrimonio. Cruceiros
As cruces altas de pedra
teñen a súa orixe na Irlanda
recén evanxelizada,
cando esta serviu de refuxio á
Igrexa católica e representan
a asimilación cristiá do
elemento de culto en pedra
herdado de culturas celtas
anteriores. Resalta a presenza
de figuras esculpidas
e de elementos decorativos.
21. Patrimonio. Hórreos
O hórreo ou gharneira é un graneiro adicado ao
almacenamento das colleitas de cereais. Se ben o hórreo
era tamén o expoñente da capacidade produtiva dos
propietarios. En Rianxo atópase o hórreo máis longo de
toda Galicia (36'75 metros a cámara e 37'05 m o celeiro)
22. Patrimonio. Campo das graneiras
No lugar
de Meiquiz
atópase
un terreo
común
destinado
exclusiva-
mente
aos
hórreos,
converténdose nunha das maiores concentracións de
hórreos de Galicia.
23. Patrimonio. Campelo e Vilar
Ós pés do
Pico Muralla,
atópanse
dous
lugares que
manteñen
vivo o modo
de vida
tradicional
e a
arquitectura rural.
Son o Campelo e o Vilar. Neles destaca o conxunto
de hórreos.
24. Patrimonio. A aldea maldita
No lugar de
Abuín, atópase a
coñecida como
Aldea Maldita.
Arredor dela
xiran lendas, que
din que unha
familia tiña alí
enterrado un
tesouro; outras, que o tesouro fora enterrado polos
pobos nórdicos... Tamén se di que a aldea foi
sacudida en varias ocasións por pestes, o que lle
acarreou a fama de "maldita".
25. Espazos naturais. O pozo Bastón
Trátase
dunha
fervenza
que
forma un
pequeno
estanque
natural
no río
Té.
Debido ó seu calado é posible darse un baño.
Accédese dende a parroquia de Araño, remontando o
río Té dende Buía.
27. Espazos naturais. A Fincheira
Dende
Punta
Fincheira
ata a
Praia de
Tanxil
esténdese
un paseo
nun
entorno
natural
moi preto do
centro urbano.
28. Espazos naturais. A Pesqueira
No percorrido
do río Té,
destaca a zona
da Pesqueira,
onde unha
pequena presa
crea unha
fervenza que
abrangue todo
o ancho do río.
Na zona hai
terras sen cultivar e carballeiras. Tamén se poden
atopar multitude de muíños.
29. Festas
Como en calquera
outro lugar de
Galicia, en Rianxo
hai festas
de carácter
patronal,
gastronómicas e
universais.
30. Festas patronais. A Guadalupe
A Guadalupe é a festa máis
importante de Rianxo,
celébrase o primeiro
domingo de setembro
despois do día 8. Están
declaradas de Interese
Turístico e contan con máis
de 150 anos de tradición.
Rianxo honra á "Moreniña"
cunha semana de festas.
31. A Guadalupe
O día grande das
festas destaca a
procesión marítima,
na que a imaxe da
Virxe é paseada
pola ría, sempre
acompañada por
barcos adornados
con flores.
32. O pregón das festas da
Guadalupe, no que se reunen
todas as persoas
participantes nalgunha peña
na praza principal da vila, para
botárense agua ou viño,
chámase o Chupitaso.
A Guadalupe
A despedida das festas é o
momento máis emocionante. Ás
dúas da madrugada a orquestra e o
pobo na Praza de Castelao cantan
a "Rianxeira" acompañados pola
luz das
bengalas.
33. A Rianxeira
"A Rianxeira" é
unha
canción popular
convertida nun dos
símbolos culturais
de Galicia e
representativa dos
emigrantes.
A súa música foi
composta en
Bos Aires en 1947
por Anxo Romero Loxo, nunha reunión no Centro Rianxo
na que se atopaba tamén Xesús Freiro Dourado, "Pinciñas",
compositor da letra. A súa estrea oficial foi en 1950, para
recibir a Castelao no porto de Bos Aires.
34. Festas patronais. O Carme
As festas do Carme
celébranse en Rianxo, así
como na maioría dos
municipios costeiros galegos,
a mediados do mes de xullo,
sendo unha das festas máis
típicas do verán. Resulta moi
fermosa a procesión
marítima de barcos
adornados en honor á Virxe
protectora dos mariñeiros.
35. Festas relixiosas. O Corpus Chirsti
Esta festividade
relixiosa celébrase
no mes de xuño.
Destacan nela as
alfombras
florais, elaboradas
polos veciños e
veciñas, que
decoran as rúas
da vila polas que
despois pasa a procesión.
36. Festas gastronómicas. A Festa da xouba
A festa da xouba
celébrase coincidindo
co Apóstolo,
Día de Galiza.
A xouba é unha
sardiña pequena,
é o peixe máis
característico
de Rianxo, que se prepara de distintas maneiras:
asadas, en escabeche, en empanada…
A arte de pesca tradicional en Rianxo para pescar a
sardiña é o xeito.
37. Festas pagás. O Entroido
O Entroido é unha festa
popular que indica a fin do
inverno e o comezo da
primavera. Nel conflúen
rituais cristiáns e pagáns,
sendo a época na que se
poden romper todas as
normas. É unha das festas
máis irreverentes en Galicia.
En Rianxo faise
a queima do Toribiño,
o boneco máis famoso do entroido.
38. Festas pagás. As cacharelas de San Xoán
A noite de San Xoán é
unha noite máxica, que
coincide co solsticio
de verán. É a noite do
lume, das fogueiras e
da auga, porque nesa
noite a auga das fontes,
a auga do mar e a auga
do orballo ten
propiedades máxicas que purifican o espírito e serven para
fecundar. Tamén é a noite do lume das cacharelas, arredor
delas sitúase a xente para comer as sardiñas asadas e
despois saltalas para espantar o meigallo.
39. Festas pagás. O magosto
O Magosto é a festa do outono
na que as castañas son as
protagonistas xunto co viño novo.
Celébrase polo San Martiño.
Ásanse castañas, báilase,
cóntanse contos, cántase...
O costume di que hai que lle
manchar a cara de cinsa á xente
cos restos da cacharela e despois
saltala para que dea boa sorte.
40. Persoeiros
Rianxo é unha pequena
vila mariñeira con fama de
artística, pois nela naceron
moitos escritores,
ilustradores e pensadores
galegos, artistas todos
recoñecidos polas súas
obras en galego ou polo
seu labor a prol de Galicia.
41. Persoeiros. Paio Gomez Chariño
Naceu en 1225 en Pontevedra,
e foi asasinado en 1295 preto de
Ciudad Rodrigo. Foi trobador dos
Cancioneiros Medievais. Son
famosasás súas "barcarolas“, como
As ffroles do meu amigo.
Do seu poderío medieval da fe o seu
rico sepulcro que se atopa en
Pontevedra e que garda esta
inscrición: “aquí xace o moi nobre cabaleiro Paio Gómez
Chariño, o primeiro señor de Rianxo, que gañou a Sevilla
sendo de moros e os privilexios desta vila”.
42. Castelao naceu en Cabo da Vila
o 29 de xaneiro de 1886 e finou no
Sanatorio do Centro Galego de
Bos Aires, vítima dun cancro de
pulmón e do exilio provocado pola
ditadura franquista, o 7 de xaneiro
de 1950.
É a personalidade máis
sobranceira de Rianxo. É o persoeiro galego máis importante
do séc. XX para a lingua, a cultura e a identidade do país. A el
hai que agradecerlle a sinatura do Estatuto Galego do 36,
antes do golpe de estado, grazas ao cal Galiza figura na
Constitución Española do 78 como unha “nacionalidade
histórica” e o galego é lingua cooficial xunto ao castelán.
Persoeiros. Castelao
43. Castelao foi artista
plástico, dramaturgo,
narrador, ensaísta e
político. Entre as
súas obras podemos
destacar as
estampas dos
Álbums de Guerra,
as estampas do
Álbum Nós,
os libros de relatos Cousas e Retrincos, a obra de teatro
Os vellos non deben de namorarse, a novela Os dous
de sempre e o ensaio político Sempre en Galiza.
Persoeiros. Castelao
44. Naceu o 29 de xaneiro de
1889 na rúa de abaixo
de Rianxo. Era xornalista,
escritor, poeta,
dramaturgo, ensaísta,
editor, crítico de arte...
No 1970 Rafael Dieste ingresa como membro na
RAG da Lingua. As súas obras máis importantes foron: A
fiestra valdeira, Dos arquivos do trasno e as Historias
e invenciones de Félix Muriel, personaxe ao que o
noso instituto lle roubou o nome.
Morreu vítima dun accidente doméstico, o 15 de outubro
do 1981.
Persoeiros. Rafael Dieste
45. Persoeiros. Manuel Antonio
Naceu en Rianxo o 12 de xullo
do 1900.Os seus primeiros poemas
publicáronse na revista Suevia,
colaborou no xornal La Rendición
de Padrón. En 1926 publicouse
o seu único libro en vida, unha das
obras máis importantes da
Historia da Literatura Galega,
De catro a catro.
Finou na súa casa de Asados o 28
de xaneiro de 1930. A obra creativa
de Manoel Antonio pertence ao
vangardismo do 1º terzo do séc. XX.
46. Persoeiros. Brea Segade
Naceu en Taragoña o
4 de agosto de 1904
no lugar de Iñobre e
finou o 7 de xaneiro
de 1934.
Foi un poeta que, xunto a Rafael Dieste, fundou a
revista manoscrita Charamuscas.
En 2004 a Deputación da Coruña editou o libro Un
reiseñor canta lonxe. Xosé
María Brea Segade: o home e a obra.
47. Persoeiros. Faustino Rey Romero
Naceu na Lagarteira,
Cestelo, na parroquia
de Santa María de Isorna
o 27 de outubro de 1921.
Morreu em Bos Aires em 1971.
Foi o precursor da famosa Romaría Vikinga.
A obra de Rey Romero divídese entre o ensaio
teolóxico e a poesía. Entre os primeiros publicou
a Teoría general de la existencia, en Bos Aires no
ano 1968.Obtivo polo seu poemario Poema das
materias sagras o premio Pedrón de Ouro no ano
1964.
48. Persoeiros. Nov@s creador@s
Rianxo non só posúe unha historia
pasada de grandes creadores, senón que
tamén hai na actualidade poetas,
narrador@s, músic@s, escultor@s,
pintor@s, ensaístas…, que seguen a
manter viva a chama da creatividade.
Gonzalo Hermo
(escritor)
Antón Alcalde
(músico)
“Che” Tembra Redondo
(artista plástico)
49. •O mar feito tradición
•http://www.omarfeitotradicion.com/patrimonio
•http://www.omarfeitotradicion.com/persoeiros
•Rianxo fala
•http://www.rianxofala.com/#!labor1/c1bys
•Google imaxes
•https://www.google.com/imghp?hl=gl&gws_rd=ssl
•Fotos de Rianxo
•www.fotosderianxo.es
•CRA de Rianxo
•http://www.edu.xunta.craderianxo.es
Fontes de información
50. Tarefa elaborada polo alumnado de PCPI-2
(Proxecto Rianxo)
IES Félix Muriel. Rianxo
Curso académico 2014-15
• Cataysa González e Adrián Castro. Xeografía e Economía.
• Alba Arca e Paulo Domínguez. Historia.
• Yolanda Vidal e Julio Rodríguez. Patrimonio.
• Santiago Fungueiriño e David Rodríguez. Espazos Naturais.
• Samuel Abuín e Miguel Iglesias. Festas.
• Adrián Gómez e Daniel Ramos. Persoeiros.