Hoe duurzaamheid van een gebouw meetbaar maken? Door ir. Michaël Dierickx in het kader van Trilogie aan zee te Oostende, 2 september 2011

1. BREEAM
Hoe duurzaamheid van een gebouw
meetbaar maken ?
Trilogie aan zee
Oostende, 2 september 2011
ir. Michaël Dierickx
1

2. Agenda
 BREEAM
 Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen
2

3. Agenda
 BREEAM
 Inleiding
 BREEAM schemes
 Score-systeem
 Plan van aanpak
 Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen
3

4. Inleiding
 Definitie
 Building Research Establishment’s Environmental
Assessment Method
 Instrument om duurzaamheid meetbaar te maken
 Wereldwijd beschikbaar én vergelijkbaar
 115.000 gebouwen gecertificeerd
 700.000 gebouwen geregistreerd
 Gebaseerd op Europese wetgeving en normen
 Aanpasbaar per land
4

5. Inleiding
5

6. Inleiding
 Doelstellingen
 Beperken van impact gebouwen op omgeving
 Geloofwaardig label, i.o.m. hun ecologische impact
 Vraag naar duurzame gebouwen stimuleren
 Criteria vastleggen die wetgeving overstijgen
 Bewustmaking van/uitdaging voor gebouweigenaars,
-gebruikers, ontwerpers en aannemers
6

7. Inleiding
 Voordelen voor gebouweigenaar
 Waarde van gebouw neemt toe (tot 7,5%)
 Vlottere verkoop of verhuur (tot 3,5%)
 Vermindering van operationele kosten: onderhoud, …
(tot 9,5%)
 Commerciële meerwaarde
7

8. Inleiding
 Voordelen voor gebouwgebruikers
 Verbetering van werkomstandigheden
 Toename productiviteit
 Kantoren: 2 tot 4% (16%)
 Retail: stijging verkoop per m²
 Scholen: 10 tot 15% betere resultaten
 Vermindering van operationele kosten: energie, …
 Commerciële meerwaarde
 Bewustmaking
8

9. BREEAM schemes
 UK
 Nederland
 Noorwegen
 Spanje
 Zweden
 International
9

10. BREEAM schemes
 International
 BREEAM Europe Commercial (nieuwbouw en zware
renovaties)
 Kantoren
 Retail
 Industrie
 BREEAM International Bespoke (nieuwbouw en zware
renovaties)
 BREEAM Communities
 BREEAM In-Use (bestaande gebouwen)
10

11. BREEAM schemes
 International: verantwoordelijkheden (!)
 BREEAM New Build
 Assessor: Grontmij
 Auditor: BRE
 BREEAM In-Use
 Assessor: opdrachtgever
 Auditor: Grontmij
11

12. Score-systeem
 Prestatiecriteria - credits
 Management (12%)
 Comfort en gezondheid (15%)
 Energie (19%)
 Transport (8%)
 Water (6%)
 Materiaalgebruik (12,5%)
 Afval (7,5%)
 Ecologie (10%)
 Vervuiling (10%)
12

13. Score-systeem
 Globale score
 Minimum prestatie-eisen
 Bonuspunten voor innovatie
 Ratings:
 <30% UNCLASSIFIED
 >30% PASS
 >45% GOOD
 >55% VERY GOOD
 >70% EXCELLENT
 >85% OUTSTANDING
13

14. Score-systeem
14

15. Score-systeem
15

16. Plan van aanpak
 BREEAM-assessor
 Pre-assessment (voorontwerp)
 Vereenvoudigde beoordeling
 Niet verplicht, wel aanbevolen
 Assessment na definitief ontwerp
 Volledige beoordeling van ontwerp, incl. bewijsvoering
 Interim certificaat
 Assessment as-built
 Controle van score na DO, incl. bewijsvoering
 Finaal certificaat
16

17. Plan van aanpak
 Mogelijk extra studiewerk en bewijsvoering
 Architectuur
 Stabiliteit
 Technieken
 Omgevingsaanleg
 Aannemers
 In functie van de beoogde score !
 Geen bewijs = geen credit !
17

18. Agenda
 BREEAM
 Case: Hoofdkwartier Grontmij, Mechelen
 Context
 Wat is ‘duurzaamheid’?
 Sociale aspecten
 Economische aspecten
 Ecologische aspecten
 BREEAM-assessment
 BREEAM: lessons learned
18

19. Context
 Grontmij - ons profiel
 Opgericht in 1915  Omzet € 800 miljoen (2009)
 Advies & engineering  Flexibele, dynamische netwerk-
 Multidisciplinair organisatie
 Vooraanstaande Europese speler  Genoteerd op de Effectenbeurs
 Meer dan 11.000 professionals Euronext Amsterdam
 Actief in duurzame planning & design,  Jaarlijks 25.000 projecten
infrastructuur & mobiliteit en water,
energie & industrie
19

20. Context
 Essentiële criteria bij locatiekeuze:
 Verhuurbare oppervlakte
 Mobiliteit/bereikbaarheid
 Openbaar vervoer (bus/trein)
 Parkeergelegenheid
 Zichtbaarheid/uitstraling
 Toegankelijkheid
 Uitbreidbaarheid
 AAA locatie
20

21. Context
 Essentiële criteria bij locatiekeuze:
 Duurzaamheid:
 ‘respecting the future’
 bedrijfsimago
 investeren in know-how
 economisch optimum
21

22. Context
 Vruchtbare samenwerking tussen studiebureau
Grontmij en projectontwikkelaar ViRiX
 Multidisciplinair proces: uiteenlopende ontwerpcriteria
 Geïntegreerd ontwerp: tijdens alle projectfasen
22

23. Wat is ‘duurzaamheid’?
 Streven naar een optimum tussen:
 Sociale aspecten
 Economische aspecten
 Ecologische aspecten
23

24. Sociale aspecten – (1) bereikbaarheid
 Motivatie: besparing in tijd én CO2-uitstoot
nieuwe locatie
HQ Mechelen
24

25. Sociale aspecten – (2) comfort
 Esthetisch comfort - uitstraling
 Thermisch comfort
 Luchtkwaliteit
 Lichtkwaliteit
 Akoestisch comfort
25

26. Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort
26

27. Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort
27

28. Sociale aspecten – (2.1) esthetisch comfort
28

29. Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort
 Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering
 Watervoerende leidingen in draagvloer
29

30. Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort
 Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering
 Lage-temperatuur-verwarming en hoge-temperatuur-
koeling
30

31. Sociale aspecten – (2.2) thermisch comfort
 Warmte- en koudeafgifte: betonkernactivering
 Lage-temperatuur-verwarming en hoge-temperatuur-
koeling
 Dankzij thermische inertie pieken en dalen in warmte-
en koelbehoefte opvangen
 Energie-overdracht via straling = erg comfortabel
 Opgepast voor gesloten verlaagde plafonds!
31

32. Sociale aspecten – (2.3) luchtkwaliteit
 Hygiënische ventilatie - debiet aan verse lucht
 EPB-wetgeving: 22 m³/h.pers (IDA 3)
 ARAB: 30 m³/h.pers (IDA 3)
 Kantoor M: 72 m³/h.pers (kantoren, IDA 1)
50 m³/h.pers (vergaderzalen, IDA 2)
32

33. Sociale aspecten – (2.4) lichtkwaliteit
 Daglichttoetreding
 Daglichtfactor = 3,2 - 3,4 %
 Aglas/Avloer = 17,5 %
33

34. Sociale aspecten – (2.4) lichtkwaliteit
 Daglichttoetreding
 Daglichtfactor = 3,2 - 3,4 %
 Aglas/Avloer = 17,5 %
 Verlichtingssterkte
Locatie Norm (lux) Kantoor M (lux)
Kantoor 300 - 750 500
Vergaderzaal 300 - 750 500
Refter 150 - 300 500
Sanitair 100 - 200 250
34

35. Sociale aspecten – (2.5) akoestisch comfort
 Geluid = lucht-, contact- en installatiegeluid
 Geluidabsorptie intern vnl. via:
 Baffles en akoestische plafonds
 Absorptie op de centrale kern en op de kopse wanden
 Tapijt op de vloer
 Geluidisolatie extern vnl. via:
 Beglazing gevel (ongelijke glasbladdiktes)
35

36. Sociale aspecten – (2.5) akoestisch comfort
36

37. Economische aspecten
 Bouwkosten
 Besparing ten gevolge van behoud bestaande structuur
aanwenden voor duurzame ingrepen
 Besparingspotentieel energieverbruik
 Kantoor Zaventem (2008) = 22,9 €/m²
bouwjaar = 1991
 Kantoor Groot-Bijgaarden (2008) = 15,7 €/m²
bouwjaar = 2003
 Kantoor M (geraamd) = 9,2 €/m²
37

38. Economische aspecten
 Premies, subsidies en fiscale optimalisatie
 Vermindering onroerende voorheffing energiezuinige
gebouwen
 E-peil ten hoogste E70: 20%
 E-peil ten hoogste E40: 40%
 Gedurende 10 jaar!
38

39. Economische aspecten
 Premies, subsidies en fiscale optimalisatie
 Vermindering onroerende voorheffing energiezuinige
gebouwen
 Ventilatie met warmteterugwinning: 3.750 €
 Koudewarmteopslagsysteem: 4.560 €
 Snelheidsregelaars: ca. 4.750 €
 Hoogrendementsmotoren: ca. 350 €
 New-lighting: ca. 5.000 €
39

40. Ecologische aspecten – (1) renovatie
 Hergebruik bestaande structuur
40

41. Ecologische aspecten – (1) renovatie
 Hergebruik bestaande structuur
41

42. Ecologische aspecten – (1) renovatie
 Hergebruik bestaande structuur
 Studie uitgevoerd door WTCB:
 besparing van 2.500 m³ gewapend beton en 16,5 ton
constructiestaal
 besparing van maar liefst 1.000 ton CO2
 equivalent aan energieverbruik voor verwarming
gedurende 50 jaar
42

43. Ecologische aspecten – (1) renovatie
 Hergebruik bestaande structuur
43

44. Ecologische aspecten – (2) energie
 K-peil
 Koudebrugarme detaillering
 E-peil
44

45. Ecologische aspecten – (2.1) K-peil
 Peil van warmte-isolatie: maat voor de warmte-
verliezen doorheen de gebouwschil
 EPB-wetgeving: max. K45
Kantoor M: K17
45

46. Ecologische aspecten – (2.1) K-peil
 Peil van warmte-isolatie: maat voor de warmte-
verliezen doorheen de gebouwschil
 EPB-wetgeving: max. K45
Kantoor M: K17
 Bouwdelen:
 Vloer = 10cm in-situ gespoten PUR
 Muur = 9 tot 27cm resolschuim
 Hoogrendementsglas met houten raamprofielen
 Plat dak = 18cm PUR
46

47. Ecologische aspecten – (2.1) K-peil
47

48. Ecologische aspecten – (2.1) K-peil
48

49. Ecologische aspecten – (2.2) detaillering
 Koudebrug = extra (ongeoorloofd) warmteverlies,
met risico op condensatie en schimmelvorming
 Dakrand
49

50. Ecologische aspecten – (2.2) detaillering
 Vloeraansluiting
50

51. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Peil van primair energieverbruik: maat voor het
energieverbruik van een gebouw
 EPB-wetgeving: max. E100
Kantoor M: E33, excl. PV-panelen
E0, incl. PV-panelen
51

52. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Peil van primair energieverbruik: maat voor het
energieverbruik van een gebouw
 EPB-wetgeving: max. E100
Kantoor M: E33, excl. PV-panelen
E0, incl. PV-panelen
 Luchtdichtheid
 Lage-energiegebouw: max. 1,5 h-1
 Passiefgebouw: max. 0,6 h-1
 Kantoor M: 0,99 h-1
52

53. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Luchtdichtheid
53

54. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Peil van primair energieverbruik: maat voor het
energieverbruik van een gebouw
 EPB-wetgeving: max. E100
Kantoor M: E33, excl. PV-panelen
E0, incl. PV-panelen
 Luchtdichtheid
 Zonwerend glas of automatisch regelbare zonwering
op ZO-, Z-, ZW- en W-gevels
54

55. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
55

56. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
56

57. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Verwarming en koeling: warmtepomp met BEO-veld
57

58. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Verwarming en koeling: warmtepomp met BEO-veld
58

59. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Mechanische balansventilatie:
 WTW door warmtewiel (76%)
 Frequentiegestuurde ventilatoren, aangestuurd door
CO2-detectie
59

60. Ecologische aspecten – (2.3) E-peil
 Verlichting:
 Energie-efficiënte armaturen: P < 10 W/m² (kantoren)
 LED-verlichting in inkomhal en buiten
 Aanwezigheidsdetectie
 Daglichtregeling
60

61. Ecologische aspecten – (3) water
 Herbruik regenwater
 Toilet, urinoir
 Onderhoud
61

62. Ecologische aspecten – (3) water
 Waterbesparende toestellen
 Automatische spoeling van urinoirs
 WC’s met dubbele toetsbediening
 Spaardouchekoppen
 Geen onnodige warmwatertappunten
62

63. Ecologische aspecten – (4) materiaalgebruik
 Vergelijkende studie van geveloplossingen door
WTCB
63

64. BREEAM-assessment
 Management
64

65. BREEAM-assessment
 Energie
65

66. BREEAM-assessment
 Water
66

67. BREEAM-assessment
 Innovatie
67

68. BREEAM-assessment
 Score
 Finale score nog niet gekend
 Doelstelling is ‘excellent’
68

69. BREEAM: lessons learned
 Gemotiveerde bouwheer is essentieel
 Zo vroeg mogelijk BREEAM-assessor bij ontwerp
betrekken
 Duidelijke afspraken maken (wie-wat-hoe-wanneer)
 Bouwheer
 Architect
 Studiebureau
 Aannemer
69

70. BREEAM: lessons learned
 Niet steeds noodzakelijk om ingreep door te voeren,
soms volstaat haalbaarheidsstudie voor credit
 Meerkosten, functie van beoogde score
 Studiekost
 BRE-fees
 BREEAM-assessor
 Bijkomend studiewerk
 Bouwkost
 Administratie en bewijsvoering niet onderschatten
70

71. Bedankt voor jullie aandacht !
 Contactgegevens
Michaël Dierickx
michael.dierickx@grontmij.be
015/45 13 00
 Meer informatie
www.grontmij.be
www.breeam.org
71