1. ბიზანტიის იმპერიაბიზანტიის იმპერია
ისტორიაისტორია
65-65-ე საჯარო სკოლაე საჯარო სკოლა
:ხელმძღვანელი ზაზა ნაცვლიშვილი:ხელმძღვანელი ზაზა ნაცვლიშვილი
:ავტორი ნიკა კუხალაშვილი:ავტორი ნიკა კუხალაშვილი

2. იმპერიის წარმოშობაიმპერიის წარმოშობა
ბიზანტიის იმპერიაბიზანტიის იმპერია შუა საუკუნეებში რომის იმპერიის აღმოსავლეთითშუა საუკუნეებში რომის იმპერიის აღმოსავლეთით
. .წარმოიშვა დედაქალაქი იყო კონსტანტინოპოლი ქვეყანას მართვადა. .წარმოიშვა დედაქალაქი იყო კონსტანტინოპოლი ქვეყანას მართვადა
, .იმპერატორი იმპერატორის თანამდებობა მემკვიდრეობით გადაეცემოდა, .იმპერატორი იმპერატორის თანამდებობა მემკვიდრეობით გადაეცემოდა
,რომის იმპერიის და ბიზანტიის პირველი გაყოფის დადგენა საკმაოდ რთულია,რომის იმპერიის და ბიზანტიის პირველი გაყოფის დადგენა საკმაოდ რთულია
Iთუმცა ამ მოვლენის დასაწყის ეტაპად მიიჩნევენ კონსტანტინე მიერIთუმცა ამ მოვლენის დასაწყის ეტაპად მიიჩნევენ კონსტანტინე მიერ
,აღმოსავლეთით ახალი დედაქალაქის კონსტანტინოპოლის დაარსებას ახალ,აღმოსავლეთით ახალი დედაქალაქის კონსტანტინოპოლის დაარსებას ახალ
" " .დედაქალაქს მეორენაირად ახალ რომს უწოდებდნენ" " .დედაქალაქს მეორენაირად ახალ რომს უწოდებდნენ

3. დროშა გერბიდროშა გერბი
მართველობის ფორმამართველობის ფორმა -- მონარქიამონარქია
პირვეპირველილი –იმპერატორი –იმპერატორი კონსტანტინე დიდიკონსტანტინე დიდი ((306–306–
337337))

4. ისტორიაისტორია
- ,თავისი არსებობის მანძილზე ბიზანტია ერთ ერთ უძლიერეს ეკონომიკურ- ,თავისი არსებობის მანძილზე ბიზანტია ერთ ერთ უძლიერეს ეკონომიკურ
.კულტურულ და სამხედრო სახელმწიფოდ ითვლებოდა ევროპაში ბიზანტია.კულტურულ და სამხედრო სახელმწიფოდ ითვლებოდა ევროპაში ბიზანტია
,გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მნიშვნელოვან ტერიტორიებს კარგავდა,გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მნიშვნელოვან ტერიტორიებს კარგავდა
- -ეს ძირითადად გამოწვეული იყო რომაულ სპარსული და ბიზანტია არაბეთის- -ეს ძირითადად გამოწვეული იყო რომაულ სპარსული და ბიზანტია არაბეთის
.ომებით სპარსეთის და არაბეთის დასუსტების შემდეგ ბიზანტია აღმასვლას.ომებით სპარსეთის და არაბეთის დასუსტების შემდეგ ბიზანტია აღმასვლას
.იწყებს მაკედონელთა დინასტიის მმართველობის პერიოდში ბიზანტია.იწყებს მაკედონელთა დინასტიის მმართველობის პერიოდში ბიზანტია
.დომინანტი ხდება მთელს აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში.დომინანტი ხდება მთელს აღმოსავლეთ ხმელთაშუაზღვისპირეთში
- . 1071მოგვიანებით მცირე აზიაში დაიწყო თურქ სელჩუკთა შემოსევები წელს- . 1071მოგვიანებით მცირე აზიაში დაიწყო თურქ სელჩუკთა შემოსევები წელს
,მანასკერტის ბრძოლაში ბიზანტია დამარცხდა ზავის შედეგად იმპერიამ,მანასკერტის ბრძოლაში ბიზანტია დამარცხდა ზავის შედეგად იმპერიამ
.მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დათმო უკვე მოგვიანებით ქვეყნის სათავეში.მნიშვნელოვანი ტერიტორიები დათმო უკვე მოგვიანებით ქვეყნის სათავეში
,ექცევა კომნენოსთა დინასტია კომნენოსებმა შეძლეს იმპერიის ერთიანობის,ექცევა კომნენოსთა დინასტია კომნენოსებმა შეძლეს იმპერიის ერთიანობის
, Iშენარჩუნება იმპერატორ ანდრონიკე კომნენოსის გარდაცვალების შემდეგ, Iშენარჩუნება იმპერატორ ანდრონიკე კომნენოსის გარდაცვალების შემდეგ
. 1204ქვეყანაში სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეიცვალა წელს ბიზანტიამ. 1204ქვეყანაში სიტუაცია მნიშვნელოვნად შეიცვალა წელს ბიზანტიამ
,უდიდესი დარტყმა მიიღო ამ წელს განხორციელდა მეოთხე ჯვაროსნული,უდიდესი დარტყმა მიიღო ამ წელს განხორციელდა მეოთხე ჯვაროსნული
, .ლაშქრობა ჯვაროსნებმა იერუსალიმის ნაცვლად კონსტანტინოპოლი აიღეს, .ლაშქრობა ჯვაროსნებმა იერუსალიმის ნაცვლად კონსტანტინოპოლი აიღეს
იმპერიის ტერიტორიაზე შეიქმნა ერთმანეთის მიმართ დაპირისპირებულიიმპერიის ტერიტორიაზე შეიქმნა ერთმანეთის მიმართ დაპირისპირებული
. 1261 ,სახელმწიფოები წელს ბიზანტია კვლავ გაერთიანდა ქვეყანას სათავეში. 1261 ,სახელმწიფოები წელს ბიზანტია კვლავ გაერთიანდა ქვეყანას სათავეში
. ,პალეოლოგოსთა დინასტია ჩაუდგა ბიზანტიაში ხშირი იყო სამოქალაქო ომები. ,პალეოლოგოსთა დინასტია ჩაუდგა ბიზანტიაში ხშირი იყო სამოქალაქო ომები
. 1453ქვეყანა მნიშვნელოვან წინააღმდეგობას დამპყრობლებს ვეღარ უწევდა. 1453ქვეყანა მნიშვნელოვან წინააღმდეგობას დამპყრობლებს ვეღარ უწევდა
29 .წლის მაისს ოსმალეთის იმპერიამ კონსტანტინოპოლის აღება შეძლო29 .წლის მაისს ოსმალეთის იმპერიამ კონსტანტინოპოლის აღება შეძლო

5. მოსახლეობამოსახლეობა
ბიზანტიის იმპერიის მოსახლეობაბიზანტიის იმპერიის მოსახლეობა
( ,ეთნიკურად ჭრელი იყო ბერძნები( ,ეთნიკურად ჭრელი იყო ბერძნები
, , , ,სირიელები კოპტები სომხები ებრაელები, , , ,სირიელები კოპტები სომხები ებრაელები
,მცირე აზიის ელინიზებული ტომები,მცირე აზიის ელინიზებული ტომები
, , ,თრაკიელები ილირიელები დაკები, , ,თრაკიელები ილირიელები დაკები
, , ,გუთები სლავები არაბები პაჭანიკები და, , ,გუთები სლავები არაბები პაჭანიკები და
),სხვა რაც გავლენას ახდენდა ბიზანტიის),სხვა რაც გავლენას ახდენდა ბიზანტიის
-სოციალურ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ-სოციალურ ეკონომიკურ და პოლიტიკურ
.ურთიერთობათა ჩამოყალიბებაზე წამყვან.ურთიერთობათა ჩამოყალიბებაზე წამყვან
-როლს იმპერიის ეკონომიკურ პოლიტიკურ-როლს იმპერიის ეკონომიკურ პოლიტიკურ
და კულტურულ ცხოვრებაში ბერძენიდა კულტურულ ცხოვრებაში ბერძენი
.მოსახლეობა ასრულებდა სახელმწიფო ენა.მოსახლეობა ასრულებდა სახელმწიფო ენა
IV-VI , VIIსაუკუნეებში ლათინური იყოIV-VI , VIIსაუკუნეებში ლათინური იყო
- .საუკუნიდან ბერძნული- .საუკუნიდან ბერძნული

6. კონსტანტინოპოლიკონსტანტინოპოლი
,რომის იმპერია მიუხედავად,რომის იმპერია მიუხედავად
,სირთულეებისა არსებობას,სირთულეებისა არსებობას
,განაგრძობდა თუმცა სიმძიმის,განაგრძობდა თუმცა სიმძიმის
ცენტრმა იმპერიის უფრო მდიდარცენტრმა იმპერიის უფრო მდიდარ
აღმოსავლურ პროვინციებშიაღმოსავლურ პროვინციებში
.გადაინაცვლა კონსტანტინე.გადაინაცვლა კონსტანტინე
330დიდმა წელს იმპერიის ახალი330დიდმა წელს იმპერიის ახალი
—დედაქალაქი —დედაქალაქი
კონსტანტინოპოლი ბოსფორისკონსტანტინოპოლი ბოსფორის
,სრუტის სანაპიროზე კარგად,სრუტის სანაპიროზე კარგად
დაცული ძველბერძნულიდაცული ძველბერძნული
პოლისის ბიზანტიონის ადგილასპოლისის ბიზანტიონის ადგილას
(დააარსა აქედან მოდის(დააარსა აქედან მოდის
,სახელმწიფო სახელწოდეაც,სახელმწიფო სახელწოდეაც
რომელიც რენესანსის მოღვაწეებმარომელიც რენესანსის მოღვაწეებმა
იმპერიის დაცემის შემდეგიმპერიის დაცემის შემდეგ
).შემოიღეს ბიზანტიელები).შემოიღეს ბიზანტიელები
საკუთარ ქვეყანას რომის იმპერიასსაკუთარ ქვეყანას რომის იმპერიას
, ,უწოდებდნენ თავს რომაელებად, ,უწოდებდნენ თავს რომაელებად
,ღვთის რჩეულ ხალხად ხოლო,ღვთის რჩეულ ხალხად ხოლო
იმპერატორს სრულიადიმპერატორს სრულიად
საქრისტიანოს მეთაურადსაქრისტიანოს მეთაურად
.თვლიდნენ.თვლიდნენ
კონსტანტინოპოლს როგორცკონსტანტინოპოლს როგორც
წარმართული რომის საპირისპროდწარმართული რომის საპირისპროდ
დაარსებული ქრისტიანულდაარსებული ქრისტიანულ
,დედაქალაქს განსაკუთებული,დედაქალაქს განსაკუთებული
. „მნიშვნელობა მიენიჭა ახალი. „მნიშვნელობა მიენიჭა ახალი
“რომი აღმოსავლურ და დასავლურ“რომი აღმოსავლურ და დასავლურ
კულტურის ბუნებრივიკულტურის ბუნებრივი
.დამაკავშირებელი იყო ერთიანი.დამაკავშირებელი იყო ერთიანი
რომის იმპერიის უკანასკნელირომის იმპერიის უკანასკნელი
I- (379-იმპერატორის თეოდოსიუს ისI- (379-იმპერატორის თეოდოსიუს ის
395) გარდაცვალების შემდეგ395) გარდაცვალების შემდეგ
იმპერია საბოლოოდ გაიყოიმპერია საბოლოოდ გაიყო
( )აღმოსავლეთ რომის ბიზანტიის და( )აღმოსავლეთ რომის ბიზანტიის და
.დასავლეთ რომის იმპერიად.დასავლეთ რომის იმპერიად

7. კონსტანტინე დიდიკონსტანტინე დიდი
,რომის იმპერატორები რომლებიც თავს,რომის იმპერატორები რომლებიც თავს
,ღმერთებს უტოლებდნენ სამას წელზე მეტხანს,ღმერთებს უტოლებდნენ სამას წელზე მეტხანს
.დევნიდნენ ქრისტიანებს ქრისტიანების დევნის.დევნიდნენ ქრისტიანებს ქრისტიანების დევნის
(306-შეწყვეტა იმპერატორ კონსტანტინე დიდის (306-შეწყვეტა იმპერატორ კონსტანტინე დიდის
337) .სახელთან არის დაკავშირებული ახალი337) .სახელთან არის დაკავშირებული ახალი
სარწმუნოებით კონსტანტინე დიდი ნგრევის პირასსარწმუნოებით კონსტანტინე დიდი ნგრევის პირას
მისული რომის იმპერიის ერთიანობისმისული რომის იმპერიის ერთიანობის
.შენარჩუნებასა და განახლებას ცდილობდა.შენარჩუნებასა და განახლებას ცდილობდა
, ,ქრისტიანობა მისი აზრით მრავალეროვანი, ,ქრისტიანობა მისი აზრით მრავალეროვანი
იმპერიის სიმტკიცის საფუძველი უნდაიმპერიის სიმტკიცის საფუძველი უნდა
. I- 313გამხდარიყო კონსტანტინე მა წელს გამოსცა. I- 313გამხდარიყო კონსტანტინე მა წელს გამოსცა
- ,რჯულშემწყნარებლობის აქტი მილანის ედიქტი- ,რჯულშემწყნარებლობის აქტი მილანის ედიქტი
რომლითაც ქრისტიანებს სხვა რელიგიურირომლითაც ქრისტიანებს სხვა რელიგიური
მიმდინარეობების გვერდით თანაბარი უფლებებიმიმდინარეობების გვერდით თანაბარი უფლებები
. ,მიანიჭა მაშინ როცა რომის იმპერია დაღუპვის. ,მიანიჭა მაშინ როცა რომის იმპერია დაღუპვის
,პირას იყო დაიწყო ეკლესიის პოლიტიკურ ძალად,პირას იყო დაიწყო ეკლესიის პოლიტიკურ ძალად
.გარდაქმნის პროცესი ეს ძალიან თამამი ნაბიჯი.გარდაქმნის პროცესი ეს ძალიან თამამი ნაბიჯი
,იყო რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა არა,იყო რომელსაც დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა არა
,მარტო გვიანდელი რომის იმპერიისთვის არამედ,მარტო გვიანდელი რომის იმპერიისთვის არამედ
.მთელი შუა საუკუნეებისთვის კონსტანტინე.მთელი შუა საუკუნეებისთვის კონსტანტინე
,დიდმა ბრძანება გასცა დაებრუნებინათ,დიდმა ბრძანება გასცა დაებრუნებინათ
,ქრისტიანებისათვის ის ქონება რომელიც მათ,ქრისტიანებისათვის ის ქონება რომელიც მათ
.დევნის დროს ჩამოართვეს.დევნის დროს ჩამოართვეს
კონსტანტინე დიდიკონსტანტინე დიდისს
-მოზაიკა აია სოფიას ტაძარში-მოზაიკა აია სოფიას ტაძარში

8. XIკონსტანტინე XIკონსტანტინე
XIკონსტანტინე პალეოლოგოსიXIკონსტანტინე პალეოლოგოსი ( . 8 , 1405 – . 29 ,დ თებერვალი გ მაისი( . 8 , 1405 – . 29 ,დ თებერვალი გ მაისი
1453) -1453) - 1448 .ბიზანტიის ბოლო იმპერატორი წლიდან გარდაცვალებამდე1448 .ბიზანტიის ბოლო იმპერატორი წლიდან გარდაცვალებამდე
.მოკლეს ოსმალებმა კონსტანტინოპოლის აღებისას.მოკლეს ოსმალებმა კონსტანტინოპოლის აღებისას
ზოგიერთი მართლმადიდებლური ეკლესია დაზოგიერთი მართლმადიდებლური ეკლესია და
ბერძნული კათოლიკური ეკლესია აღიარებენბერძნული კათოლიკური ეკლესია აღიარებენ
( :მას წმინდანად ან წამებულად ბერძნულად( :მას წმინდანად ან წამებულად ბერძნულად
θνομάρτυρας).ἐ თუმცა ბერძნულθνομάρτυρας).ἐ თუმცა ბერძნულ
მართლმადიდებელ ეკლესიას არასოდესმართლმადიდებელ ეკლესიას არასოდეს
.მოუხდენია მისი კანონიზაცია.მოუხდენია მისი კანონიზაცია

9. ბიზანტიამ შეინარჩუნა განვითარებულიბიზანტიამ შეინარჩუნა განვითარებული
,და მოქმედი სახელმწიფო აგრეთვე,და მოქმედი სახელმწიფო აგრეთვე
,ძლიერი არმია გაუძლო ბარბაროსთა,ძლიერი არმია გაუძლო ბარბაროსთა
შემოტევას ხალხთა დიდი გადასახლებისშემოტევას ხალხთა დიდი გადასახლების
.ეპოქაში ბიზანტიამ ანტიკური.ეპოქაში ბიზანტიამ ანტიკური
ცივილიზაციის მიღწევებიდან უმრავიცივილიზაციის მიღწევებიდან უმრავი
.ფასეული რამ შეითვისა ბიზანტიაში.ფასეული რამ შეითვისა ბიზანტიაში
,ერთმანეთს შეერწყა ქრისტიანობა,ერთმანეთს შეერწყა ქრისტიანობა
,ელინური კულტურა რომაული,ელინური კულტურა რომაული
სახემწიფოებრიობა და ქვეყანა მთელისახემწიფოებრიობა და ქვეყანა მთელი
შუა საუკუნეების მანძილზეშუა საუკუნეების მანძილზე
კულტურულად განვითარებულ დაკულტურულად განვითარებულ და
ძლიერ სახელმწიფოდ რჩებოდა ევროპასაძლიერ სახელმწიფოდ რჩებოდა ევროპასა
.და ახლო აღმოსავლეთში.და ახლო აღმოსავლეთში
ბიზანტიაში საერო და სასულიერობიზანტიაში საერო და სასულიერო
ხელისუფლების ერთიანობისხელისუფლების ერთიანობის
კონცეფციას დიარქიის იდეა დაედოკონცეფციას დიარქიის იდეა დაედო
. ,საფუძვლად ამ იდეის თანახმად. ,საფუძვლად ამ იდეის თანახმად
საერო ხელისუფლება განაგებდასაერო ხელისუფლება განაგებდა
,ქვეშევრდომთა საერო ხოლო,ქვეშევრდომთა საერო ხოლო
—სასულიერო ხელიუფლება სულიერ—სასულიერო ხელიუფლება სულიერ
.ცხოვრებას დიარქიის იდეის მთავარი.ცხოვრებას დიარქიის იდეის მთავარი
პრინციპი ფუნქციათა განაწილება დაპრინციპი ფუნქციათა განაწილება და
.მოვალეობათა ერთიანობა იყო.მოვალეობათა ერთიანობა იყო
ანტიკური ცივილიზაციაანტიკური ცივილიზაცია

10. მაკედონელთამაკედონელთა
დინასტიის ხანადინასტიის ხანა
(867-1057)(867-1057)
ბიზანტიაში ახალი დინასტიის გამეფებამდე ხატმებრძოლეობა თანდათანბიზანტიაში ახალი დინასტიის გამეფებამდე ხატმებრძოლეობა თანდათან
, VIIIშესუსტდა ჯერ კიდევ საუკუნის ბოლოს დედოფალმა ირინემ სცადა, VIIIშესუსტდა ჯერ კიდევ საუკუნის ბოლოს დედოფალმა ირინემ სცადა
,ხატებისადმი თაყვანისმცემლობის აღდგენა მაგრამ ეკლესიისადმი,ხატებისადმი თაყვანისმცემლობის აღდგენა მაგრამ ეკლესიისადმი
,დამოკიდებულების პოლიტიკის რადიკალური შეცვლა მოხდა მხოლოდ მაშინ,დამოკიდებულების პოლიტიკის რადიკალური შეცვლა მოხდა მხოლოდ მაშინ
როცა სამხედრო წოდება სავსებით დაკმაყოფილდა ეკლესიისაგან მიღებულიროცა სამხედრო წოდება სავსებით დაკმაყოფილდა ეკლესიისაგან მიღებული
. 843 I- ,მიწებით წელს დედოფალმა თეოდორა მა რომელიც თავისი. 843 I- ,მიწებით წელს დედოფალმა თეოდორა მა რომელიც თავისი
III- (842–867) ,მცირეწლოვანი შვილის მიხეილ ის მართავდა იმპერიას აღადგინაIII- (842–867) ,მცირეწლოვანი შვილის მიხეილ ის მართავდა იმპერიას აღადგინა
.მართლმადიდებლობა და ხატებისადმი თაყვანისცემაც.მართლმადიდებლობა და ხატებისადმი თაყვანისცემაც
I (867–886)მაკედონელთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი ბასილი I (867–886)მაკედონელთა დინასტიის პირველი წარმომადგენელი ბასილი
,წარმოშობით მაკედონელი გლეხი იყო რომელმაც ხელისუფლებისკენ გზა,წარმოშობით მაკედონელი გლეხი იყო რომელმაც ხელისუფლებისკენ გზა
III- .თავისი მფარველის მიხეილ ის მოკვლით გაიკაფა მეფობა მანIII- .თავისი მფარველის მიხეილ ის მოკვლით გაიკაფა მეფობა მან
. 872პავლიკიანელებთან ბრძოლით დაიწყო ეს ბრძოლა დამთავრდა მხოლოდ. 872პავლიკიანელებთან ბრძოლით დაიწყო ეს ბრძოლა დამთავრდა მხოლოდ
.წელს მათი სასტიკი დასჯით.წელს მათი სასტიკი დასჯით
ახალმა იმპერატორმა ისავრიელთა დინასტიის თითქმის ყველა რეფორმაახალმა იმპერატორმა ისავრიელთა დინასტიის თითქმის ყველა რეფორმა
.გააუქმა და იუსტინიანეს კანონმდებლობა აღადგინა.გააუქმა და იუსტინიანეს კანონმდებლობა აღადგინა

11. (1081-კომნენოსთა დინასტიის ხანა (1081-კომნენოსთა დინასტიის ხანა
1185)1185)
XI IIსაუკუნის ნახევარში ბიზანტია კრიზისსXI IIსაუკუნის ნახევარში ბიზანტია კრიზისს
,განიცდიდა გამწვავდა ბრძოლა პროვინციელ,განიცდიდა გამწვავდა ბრძოლა პროვინციელ
დიდებულებსა და დედაქალაქის წარჩინებულებსდიდებულებსა და დედაქალაქის წარჩინებულებს
.შორის გაუარესდა იმპერიის საგარეო პოლიტიკური.შორის გაუარესდა იმპერიის საგარეო პოლიტიკური
.მდგომარეობა ამას თან დაერთო.მდგომარეობა ამას თან დაერთო
ხელისუფლებისათვის ბრძოლა და დინასტიურიხელისუფლებისათვის ბრძოლა და დინასტიური
, 1081ჭიდილი რომელიც წლისათვის კომნენოსების, 1081ჭიდილი რომელიც წლისათვის კომნენოსების
.დინასტიის გამარჯვებით დასრულდა კომნენოსები.დინასტიის გამარჯვებით დასრულდა კომნენოსები
-გამეფდნენ მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოთა -გამეფდნენ მსხვილ ფეოდალურ საგვარეულოთა
, ,პალეოლოგოსების დუკების კონსტანტინოპოლის, ,პალეოლოგოსების დუკების კონსტანტინოპოლის
კარზე მყოფი ქართველი ფეოდალების მხარდაჭერითკარზე მყოფი ქართველი ფეოდალების მხარდაჭერით
და გამოხატავდნენ პროვინციული ფეოდალურიდა გამოხატავდნენ პროვინციული ფეოდალური
. XIIარისტოკრატიის ინტერესებს საუკუნეში ბიზანტია. XIIარისტოკრატიის ინტერესებს საუკუნეში ბიზანტია
-ერთ ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო ხმელთაშუა-ერთ ერთი უძლიერესი სახელმწიფო იყო ხმელთაშუა
.ზღვის აუზში სახელმწიფოს და ჯარის გაძიერებით.ზღვის აუზში სახელმწიფოს და ჯარის გაძიერებით
კომნენოსებმა მრავალ წარმატებას მიაღწიესკომნენოსებმა მრავალ წარმატებას მიაღწიეს
( ,მოიგერიეს ნორმანების შემოტევები ბალკანეთში( ,მოიგერიეს ნორმანების შემოტევები ბალკანეთში
მცირე აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი წაართვესმცირე აზიის მნიშვნელოვანი ნაწილი წაართვეს
).სელჩუკებს და დააწესეს სუვერენიტეტი ანტიოქიაზე).სელჩუკებს და დააწესეს სუვერენიტეტი ანტიოქიაზე

12. დასასრულიდასასრული