Tijd en gevoel lijken geen rol te spelen in de meeste management modellen. Het leren denken in de gelaagdheid van onze cultuur, in drie 'stuursystemen' van biologische eigenschappen, formele afspraken en communicatie in tweerichtingverkeer, biedt inzicht in waar een mens of organisatie 'aan toe is'. En hoe je dat kunt onderzoeken. Met een stukje video uit een presentatie van Arnold Cornelis, over zijn boek De Vertraagde Tijd. Zie ook deel 2, toepassingen voor organisatieontwikkeling

1. De Logica van het Gevoel
Een visie op organisatieontwikkeling en -verandering
Deel 1 van de interactieve lezing
20 december 2013
Tonnie van der Zouwen

2. Programma
Deel 1
Wat is de Logica van het Gevoel? Waarom is dit een handige
theorie?
De rol van gevoel en tijd in de wetenschap en in ons dagelijks
leven
Reflectie: Welke vragen en reacties roept dit op?

3. Programma
Deel 2
Wat kan je ermee als adviseur/interimmer: De Logica van het
Gevoel als model voor organisatieontwikkeling en het kiezen van
passende interventiemethoden
Ontwikkelen communicatieve zelfsturing voor duurzame
verandering
Wat draagt bij aan duurzame verandering? Voorbeelden uit de
praktijk en waarom ze werken
Plenaire discussie: Wat kan je er (niet) mee in je praktijk?

4. Waarom de Logica van het Gevoel?
Doet recht aan de complexiteit, de gelaagdheid, van een situatie
Tijd komt in beeld, volgtijdelijkheid in ontwikkeling en leren
Dynamische verbanden in plaats van indelingen in een matrix of
twee bij twee assenstelsel
Aandacht voor zowel informele aspecten (macht, relaties,
eigenschappen van mensen) en formele aspecten (structuren,
procedures)
Gevoel speelt een belangrijke rol, we zijn lichamelijke wezens
Kapstok voor ontwikkeling van zinvol organiseren/ innoveren en
duurzame verandering

5. Wat is de Logica van het Gevoel?
Een kennistheorie, een filosofie over hoe mensen zich
ontwikkelen, hoe leren zich ontwikkelt
De kern van deze theorie: het leren denken in drie
kennissystemen, drie ‘stuursystemen’
Logica = alle vormen van interne sturing, de culturele
bewustwording van het gevoel

6. Kern van de Logica van het Gevoel
We bouwen de drie kennissystemen achtereenvolgens op, om onze
emoties te kunnen stabiliseren:
1. Het Natuurlijk Systeem om angst weg te nemen
2. Het Sociaal Regelsysteem om boosheid weg te nemen
3. Het Communicatief Zelfsturingssysteem om verdriet
weg te nemen
Je kunt daarin geen stappen overslaan (je leert eerst kruipen en dan pas
lopen).

7. Ontwikkeling in de tijd, de rol van gevoel
Ontwikkeling
capaciteiten
Ons gevoel geeft aan of en waar nieuwe
waarnemingen passen
beelden voor
de toekomst
verdriet
erkenning
communicatieve
eigenschappen
boosheid
rechtvaardigheid
structuren, regels,
procedures, functies,
managementsystemen
communicatief
zelfsturingssysteem
Zelfsturing:
communicatie
sociaal regelsysteem
externe sturing: discipline
formele
eigenschappen
angst
zich thuis voelen
symbolen, tradities,
verhalen, rituelen,
huisstijl
informele
eigenschappen
Gebaseerd op “De Logica van het gevoel” van
Arnold Cornelis, 1996
Tijd
natuurlijk systeem
interne sturing:
lef

8. Belangrijke kenmerken
Het ene systeem is niet belangrijker dan het andere (het is geen
evolutionair model, de andere systemen blijven bestaan)
Een nieuw systeem ontvouwt zich uit het voorgaande systeem als
dat rijp genoeg is
Alles wat leeft wil tot ‘bloei’ komen, zijn ‘verborgen programma’
ontwikkelen; voor de mens zijn dat de menselijke waarden
Het gaat niet om eigenschappen van het individu, maar om de
relatie van dat individu tot de culturele omgeving

9. Dynamische weergave van de drie systemen
veranderingen in
omgeving
+
toetsing in
communicatie
+
+
communicatief
systeem
+
-
nieuwe
leerprocessen
+
o
ontwikkelingsdrang,
aanwezige capaciteit
+
capaciteit
omgeving
+
-
on
ontwikkeling
capaciteit
natuurlijk
systeem
sociaal
systeem
+
+
+
invloed op
omgeving
regels,
normen,
structuren

10. Drie vormen van
verdwalen

11. Communicatieve zelfsturing
Een leerproces waarbij de doelstelling telkens moet worden
bezien en pas achteraf kan worden bepaald
Gaat niet over zelfsturing van een team of van individuen, maar
over zelfsturing van leerprocessen; verbindt individuele en sociale
leerprocessen in een zingevingssysteem
Terugmeldingen zijn van belang; hoe meer terugmeldingen hoe
intelligenter het systeem wordt omdat er referentiepunten voor
waarden ontstaan
De universele menselijke waarde: als mens te leren leven, in een
oneindig aantal verschijningsvormen; herkenbaar als levenslust

12. Ontwikkeling van wereldbeelden (1)
Werkelijkheid
Ontwikkeling
• Integratie feiten en
mogelijkheden
• Toetsing aan waarden
• Vrijheid
• Hoe denk ik, stuur ik
• Meer sociale werkelijkheden
• Mogelijkheden
• Belangen
• Rechtvaardigheid
• Wat doe ik
Sociaal
regelsysteem
• Energetische processen
• Feiten
• Waarheid
• Wie ben ik
18e eeuw e.v.
Communicatief
ZelfsturingsSysteem
Natuurlijk
systeem
20e eeuw e.v.
Tijd

13. Ontwikkeling van wereldbeelden (2)
Kennis
Ontwikkeling
• Heeft een wil en een
betekenis
• Doelen centraal: past
wel of niet bij het doel
• Is context gebonden
• Methodologie centraal:
goede of slechte methode
Sociaal
regelsysteem
• Is falsificeerbaar
• Objectiviteit centraal:
goede of foute waarneming
18e eeuw e.v.
Communicatief
ZelfsturingsSysteem
Natuurlijk
systeem
20e eeuw e.v.
Tijd

14. Ontwikkeling van wereldbeelden (3)
Wetenschap
Ontwikkeling
• Integratie door
• Communicatieve
zelfsturing
• Antropocentrisch
• Sociaal constructivisme
• Sociocentrisch
Sociaal
regelsysteem
Natuurlijk
systeem
• Positivisme
• Fysiocentrisch
18e eeuw e.v.
Communicatief
ZelfsturingsSysteem
20e eeuw e.v.
Tijd

15. Ontwikkeling van wereldbeelden
(samenvatting)
Ontwikkeling
Werkelijkheid
Kennis
Wetenschap
• Integratie feiten en
mogelijkheden
• Toetsing aan waarden
• Vrijheid
• Hoe denk ik, stuur ik
• Heeft een wil en een
betekenis
• Doelen centraal: past
wel of niet bij het doel
• Integratie door
• Communicatieve
zelfsturing
• Antropocentrisch
Communicatief
ZelfsturingsSysteem
•
•
•
•
•
Meer sociale werkelijkheden
Mogelijkheden
Belangen
Rechtvaardigheid
Wat doe ik
• Is context gebonden
• Methodologie centraal:
goede of slechte
methode
• Sociaal
constructivisme
• Sociocentrisch
Sociaal
regelsysteem
•
•
•
•
Energetische processen
Feiten
Waarheid
Wie ben ik
• Is falsificeerbaar
• Objectiviteit centraal:
• Goede of foute waarneming
• Positivisme
• Fysiocentrisch
18e eeuw e.v.
20e eeuw e.v.
Natuurlijk
systeem
Tijd

16. Rol van gevoel
Gevoel is een verzameling van sturingsbedoelingen, zowel bewust
als onbewust
Ons gevoel geeft aan of en waar nieuwe waarnemingen passen
Stabiliseren: gevoelens en emoties worden verbonden met
betekenissen uit een kennissysteem en komen tot rust
Emoties: de sterke vormen van gevoel, als stabilisering (nog) niet
tot stand komt

17. Rol van gevoel in de wetenschap
In de wetenschap (en daarmee in managementmodellen), had
gevoel geen status omdat het zelfsturende individu geen status
had; gevoel is subjectieve dus ongeldige kennis
In de 20e eeuw denkt men in de ruimtelijke structuur van het
eigen vak, de specialisten konden onderling niet communiceren,
dat wilden ze ook niet (kennisdeling gebaseerd op arbeidsdeling)
Rationeel denken is ontdekken wat er al is; gevoel en emotie zijn
irrationeel en worden onder de oppervlakte gehouden; dat
verhindert zelfsturing
Vernieuwingen komen per definitie van zelfstuurders: grote
denkers, artiesten, ondernemers

18. Integratie theorie en praktijk
Een uitnodiging om met het eigen gevoel de kennistheorie van de
stabiliteitslagen in de cultuur te toetsen op geldigheid
Door het springen van concrete voorbeelden naar de abstracte
theorie en weer terug
Dat levert een permanente toetsing, het kenmerk van een
wetenschappelijke benadering
Een goede theorie kan zowel oppervlakkig (voorbeelden uit
dagelijkse praktijk) als in de diepte (abstracte beschouwingen)
gebruikt worden

19. De tijd moet er rijp voor zijn
Fragment van een interview met Arnold Cornelis.
Zie meer op www.arnoldcornelis.ning.com