1. Vermoeidheid bij patiënten met
kanker
NKCV
Cognitieve Gedragstherapie gericht op
vermoeidheidsklachten bij patiënten tijdens
een behandeling voor kanker

2. Vermoeidheid bij patiënten met
kanker
NKCV
Doel van de behandeling:
• Zoveel mogelijk voorkomen van ontstaan
van moeheid, of voorkomen van toename
van moeheid tijdens de behandeling van
kanker
• Voorkomen van blijvende moeheid na afloop
van behandeling van kanker

3. Vermoeidheid bij patiënten met
kanker
NKCV
Opzet:
10 bijeenkomsten CGT door psycholoog.
Eerste contact vlak vóór of na start behandeling
van kanker.
Laatste contact: voor nameting, ongeveer 6
maanden na start.
Therapeut had protocol
Patiënt kreeg informatieboekje

4. Vermoeidheid bij patiënten met
kanker
NKCV
Belangrijk onderdeel van de behandeling:
Zorgen dat de patiënt (weer) voldoende
lichamelijk actief wordt/blijft
Eventuele belemmeringen hierbij
bespreken en oplossen

5. Elfde Vlaams-Nederlandse
THERAPEUTENOVERLEG CHRONISCHE VERMOEIDHEID (VNTO-
CHROVER)
7 oktober van 9.30-12.45u
Programma:
9.30-9.45u Inleiding tot het programma, Prof. dr. G. Bleijenberg
9.45-10.05u Recente literatuur betreffende het CVS, Dr. H. Knoop
10.05-11.05u Vermoeidheid bij kanker: vanaf de diagnose tot één jaar na de
behandeling; de rol van CGT en andere nieuwe bevindingen, Mevr.
Dr. M. Goedendorp
11.05-11.25u CGT voor vermoeidheid tijdens de behandeling van kanker, een
casus; verschillen met CGT voor vermoeidheid na kanker, Mevr. drs
PAUZE T. Berends
11.40-12.00u Recente literatuur betreffende vermoeidheid na kanker, mevr. drs. J.
de la Fonteijne
12.00-12.30u De therapeutische relatie, verwachtingen, het beloop en de uitkomsten
van CGT voor CVS, Mevr. drs. J. van Bussel
12.30-12.45u Evaluatie, algemene discussie en afsluiting, Prof. dr. G. Bleijenberg

6. Mevr. V. is een 55 jarige vrouw bij wie onlangs
baarmoederhalskanker geconstateerd is. Na een
operatie, waarbij de baarmoeder verwijderd
wordt, volgt waarschijnlijk radiotherapie.

7. Bijeenkomst 1
Agenda
NKCV
Kennismaking en uitleg doel van behandeling
Ziekte en behandeling, verhaal van de patiënt
Informatie geven over vermoeidheid tijdens behandeling van
kanker
Inventarisatie activiteiten en adviezen hierover
Overhandigen schriftelijke informatie en uitleg hierover
Afsluiting

8. Bijeenkomst 1 Kennismaking
Mevrouw V., is gehuwd en heeft 2 kinderen, van 16
en 20 jaar. Als afgestudeerd psychologe geeft zij les
aan een HBO-opleiding. Ze werkt 28 uur per week.
Nu zit ze volledig in de ziektewet. Haar hobby is
hardlopen.

9. Bijeenkomst 1 Ziekte en behandeling, verhaal van de
patiënt
Mevrouw vertelt dat zij met heftige, langdurige
‘menstruatie-achtige’ klachten naar de huisarts ging. Ze
maakte zich een beetje zorgen over een mogelijk
ijzertekort. Na onderzoek werd al snel duidelijk dat het
om een kwaadaardig gezwel ging. De baarmoeder moest
verwijderd worden. Daar het om een vrij agressieve
tumor ging moet mevrouw ook 25 keer bestraald worden.
Daar is ze net mee begonnen. Doordat dit allemaal in
een vrij kort tijdsbestek plaatsvond geeft zij aan dat ze
een beetje in een roes geleefd heeft.

10. “Het leek wel alsof ik ineens in een hele slechte
film terechtgekomen was. Ik ging met wat
klachtjes naar de huisarts en plotseling bleek ik
een agressieve vorm van kanker te hebben!
Normaal gesproken ben ik een jankerd. Maar nu
voel ik me oersterk! Ik moet wel, want mijn man
en kinderen zijn helemaal van de kaart. Ik moet
er nu voor hen zijn.”
Bij een scan van het buikgebied heeft men een
vlekje op de longen gezien. Over een aantal
weken zal een nieuwe scan gemaakt worden.
Mevrouw zegt dit,tot haar grote verbazing,
rustig af te wachten.

11. Bijeenkomst 1
Informatie over vermoeidheid tijdens de behandeling van kanker
NKCV
Moeheid klacht die vaak ontstaat tijdens behandeling van
kanker
Factoren die hierbij mogelijk een rol spelen:
- moeheid door de kanker
- moeheid door de behandeling
- stress van het ziek zijn en de behandeling
- vicieuze cirkel van vermoeidheid
Minder lichamelijk actief door behandeling volgen en meer moe
zijn Afname lichamelijke conditie Sneller moe en
langzamer herstel Nog minder lichamelijk actief

12. Bijeenkomst 1
Inventarisatie activiteitenniveau en adviezen hierover
NKCV
Activiteitenniveau van patiënt zo concreet mogelijk in kaart
brengen:
- wat deed hij voordat hij kanker kreeg?
- wat doet hij nu?
Let hierbij niet alleen op sport maar ook op zijn ‘dagelijkse
beweegpatroon’
Patiënt maakte dit concreet door lijsten hierover in te
vullen

13. Bijeenkomst 1 Inventarisatie lichamelijke activiteit
Mevrouw liep 3 x per week 45 minuten hard voordat ze ziek
werd. Ook ging zij steeds met de fiets naar het werk
(ongeveer 15 minuten fietsen) en doet zij haar
boodschappen meestal lopend of met de fiets. Door het
ziek zijn en het vele ziekenhuisbezoek is het hardlopen er
als een van de eerste dingen bij ingeschoten. Mevrouw
baalt hiervan. Het hardlopen was voor haar een goede
manier om te ontspannen. Ze zou dit nu, in deze spannende
tijd, juist zo goed kunnen gebruiken.

14. Bijeenkomst 1
Inventarisatie activiteitenniveau en adviezen hierover
NKCV
Hoe voorkomen dat de vicieuze cirkel van moeheid
optreedt?
Voor mensen die al lichamelijk actief waren/zijn voordat ze
ziek waren: zorg dat je weer zo actief wordt/blijft.
Voor mensen die nu en voor de diagnose niet lichamelijk
actief waren: zorg dat je lichamelijk actiever wordt.

15. Bijeenkomst 1
Inventarisatie activiteitenniveau en adviezen hierover
NKCV
In dagelijks leven zoveel mogelijk actief blijven
(trap in plaats van lift, fiets in plaats van auto etc.)
Daarnaast:
Aparte activiteit als lopen of fietsen
Start op een haalbaar niveau (meestal 5 minuten per dag)
2 x per dag lopen of fietsen
Opbouw van 5 minuten per week (1 minuut per dag )
- Twee dagen niet lopen voor de opbouw
Maximaal tot 2 keer half uur of 1 uur aaneen gesloten per
dag
* begin op een haalbaar niveau
* verhoog het activiteitenniveau geleidelijk
* voer de activiteiten consequent uit.

16. Bijeenkomst 1 Opbouw van lichamelijke activiteit
Mevrouw wil eigenlijk weer heel graag gaan hardlopen.
Het liefst zou ze daarom nu alvast gaan beginnen met
‘gewoon’ lopen. Ze denkt echter dat ze dat nu niet zo
goed kan omdat ze door de bestraling last heeft van
buikpijn en diarree. Lopen is nu niet fijn. Fietsen lijkt
haar prettiger. Ze besluit om te gaan fietsen en wil
starten met 2 x 5 minuten per dag.

17. Bijeenkomst 1
Inventarisatie activiteitenniveau en adviezen hierover
NKCV
Deze activiteiten inpassen in dagelijks leven en minstens
een half jaar volhouden
Patiënt activiteitenopbouw laten registreren

18. Bijeenkomst 1 Verwachting van de behandeling en
toekomst:
“Ik weet niet zo goed wat ik van deze behandeling kan
verwachten. Ik hoop dat ik dadelijk weer de dingen kan
doen, die ik eerst ook deed. Ik wil niet voor de rest van
mijn leven kankerpatiënt zijn. Maar kan dit?
En ik wil met mijn gezin naar China! Dit was een droom
die we jaren geleden hadden. We hebben dit alsmaar op
de lange baan geschoven. De avond voor de operatie
hebben mijn man en ik ons voorgenomen; als ik hier goed
uitkom, dan gaan we, wat er ook gebeurt! Ik kan me er
nu, eerlijk gezegd, niet meer zo veel bij voorstellen…”

19. Bijeenkomst 2 en verder
NKCV
Bespreken van het activiteitenniveau aan de hand
van de registratie.
Voortzetten activiteitenopbouw bespreken
Eventuele problemen bij opbouw activiteiten:
- geen toename in ‘dagelijks’ bewegen
- geen opbouw in lichamelijke activiteit
- wel lichamelijke activiteitenopbouw gestart
maar kon het niet volhouden

20. Bijeenkomst 2 Lichamelijke activiteit
Dit was bij mevrouw V. niet aan de orde.

21. Bijeenkomst 2 en verder
NKCV
Andere mogelijke belemmeringen om lichamelijk
actief te worden/blijven:
• Onregelmatig slaapwaak-ritme
• Langdurig rusten/slapen overdag
• Te veel andere activiteiten
• Andere prioriteiten
• Emoties die vermoeidheid versterken
• Reactie omgeving
• (complicaties tijdens) de behandeling van kanker

22. Bijeenkomst 2 Lichamelijke activiteit
De bestraling is in volle gang. Mevrouw geeft aan dat ze
zich nu meer moe voelt. Ook heeft ze veel last van
buikpijn en diarree. Het fietsen is desondanks goed
gelukt. Ze fietst nu 2 x 15 minuten. “Dat doe je
gewoon”. Mevrouw slaapt wisselend. Ze wil eigenlijk elke
ochtend samen met haar zoon opstaan maar als ze een
slechte nacht heeft gehad lukt haar dit niet. Soms gaat
ze dan wel overdag liggen, maar ze vindt dit helemaal
niet prettig. Het zou fijn zijn als ze wat beter zou
slapen.

23. Expert Centre
Belemmering bij activiteitenopbouw
Achtergrondinformatie over vermoeidheid
na behandeling van kanker
Chronic
NKCV
Fatigue
Verstoord slaapwaak-ritme:
Biologische klok
Zorg voor een regelmatig dag-nacht ritme; ontregel
jezelf niet
Vaste bedtijden, ook in het weekend
Niet meer slapen overdag, zodra het enigszins kan

24. Bijeenkomst 2 Slaapwaak-ritme
Mevrouw wil elke dag om 07.15 uur opstaan, dan kan ze
samen met haar zoon ontbijten. Ze wil 8,5 uur slapen en
rekent daarop haar avondbedtijd uit. Mevrouw is heel
blij met ons advies om het overdag liggen zo veel
mogelijk te beperken! De verpleegkundige in het
ziekenhuis had gezegd dat ze goed naar haar lichaam
moest luisteren en aan haar vermoeidheid moest
toegeven. Een dutje overdag zou haar goed doen.

25. Belemmering bij activiteitenopbouw
NKCV
Diarree: medische adviezen opvolgen. Pauzedagen
voor lichamelijke activiteitenopbouw samen laten
vallen met dagen waarop het slecht gaat. Duurt dit
langer dan 2 dagen, dan proberen vanaf 50 % van
het bereikte activiteitenniveau weer op te bouwen
volgens dezelfde principes.

26. Belemmering bij activiteitenopbouw
NKCV
Dip tijdens radiotherapie: conditie neemt gedurende
radiotherapie vaak af. Overleggen met
radiotherapeut wat toegestaan is. Zo mogelijk,toch
doorgaan met opbouw. Als het niet lukt weer
teruggaan naar 50 % van huidige niveau en vanaf
daar weer opbouwen volgens dezelfde principes.

27. Bijeenkomst 3
De bestraling is inmiddels afgelopen! Ondanks de dip van
vorige keer is mevrouw, na overleg met haar
radiotherapeut, toch doorgegaan met fietsen. Ze vertelt
trots dat ze nu 2 x 30 minuten fietst. Ze had nooit
gedacht dat ze dit zo leuk zou vinden. Ze heeft een
racefiets aangeschaft! Ze wil het fietsen graag verder
uitbouwen, als ik daar geen bezwaar tegen heb. Op een
aantal uitzonderingen na, toen ze behoorlijk ziek was, is
het haar gelukt om niet meer overdag te gaan liggen.
Het slapen gaat iets beter. Wel piekert ze nu af en toe
over het plekje op haar longen.

28. Expert Centre
Belemmering bij activiteitenopbouw
Achtergrondinformatie over vermoeidheid
na behandeling van kanker
Chronic
NKCV
Fatigue
Angst voor metastasen/recidief:
Werkwijze:
Expliciteren van de gedachten
Aangeven dat dit nu logisch is
Niet-helpende cognities uitdagen en door
patiënt laten herformuleren in helpende
cognities

29. Bijeenkomst 4
Het fietsen gaat nog steeds goed. Mevrouw maakt
uitgebreide fietstochten in de regio. De
allerergste klachten zijn nu een beetje voorbij.
Mevrouw zegt, met enige schroom, dat ze nu aan
het genieten is van het thuis zijn. Nu beseft ze
pas hoe druk het de afgelopen jaren was. Ze
heeft onlangs contact gehad met haar
bedrijfsarts. Deze heeft gezegd dat ze het
voorlopig maar rustig aan moet doen. Mevrouw
staat een beetje in dubio.

30. Enerzijds wil ze weer graag aan het werk, dan pas kan ze
deze periode ook weer echt achter zich laten. Anderzijds
zijn er reorganisatieproblemen op het werk die het voor
haar aanzienlijk minder aantrekkelijk maken om terug te
keren.
Ook vertelt zij dat er vanuit haar vriendenkring erg veel
belangstelling voor haar is. Ze krijgt veel bezoek en dat
vindt ze erg gezellig. Dat kun je natuurlijk niet allemaal
doen als je weer aan het werk bent…

31. Werkhervatting
NKCV
NKCV
Werkhervatting bij bestaande werksituatie
Patiënt schrijft plan voor werkhervatting, hierin staat:
- startdatum
- opbouwtempo
- einddatum
• Patiënt bedenkt welke eventuele belemmeringen er zijn en hoe
hij deze kan oplossen
• Opbouwen volgens stappen lichamelijke activiteitenopbouw
• Elke week een stap van 30 of 60 minuten erbij
• Opbouw niet te lang duren
• Patiënt bespreekt plan met bedrijfsarts en werkgever

32. Binnenkort vindt de scan van haar longen plaats.
Ze is een beetje gespannen, maar vindt dit ook
normaal. Ze merkt wel dat de spanning bij haar
kinderen en partner weer oploopt. Ze vindt het
moeilijk om hier mee om te gaan.
Op internet is ze op zoek gegaan naar
georganiseerde Chinareizen…

33. Behandelmodule 6
Social support and social interactions
Belemmering bij activiteitenopbouw
NKCV
Sociale omgeving en interacties
Werkwijze:
Discrepantie tussen ervaren steun en verwachting bespreken
Andere houding aanleren
Partner erbij betrekken
Zonodig: leren beter voor zichzelf op te komen
Wat wil je en kun je hierin geven?
Hoe ga je dat aanpakken?

34. Bijeenkomst 5
De uitslag van de scan was goed! Op het thuisfront is het
eindelijk wat rustiger! Mevrouw heeft een plan voor
werkhervatting gemaakt. Ze wil 4 dagen gaan werken en
beginnen met 3 uur per dag. Van daaruit wil ze 1 x in de 2
weken met 1 uur per dag uitbreiden. Ze heeft een
afspraak gemaakt met haar werkgever en de bedrijfsarts
om haar plan voor te leggen.

35. Ze ziet er tegenop om te beginnen. Ze vindt dat de
gevolgen van de reorganisatie een devaluatie van haar werk
inhouden. Ze heeft echter besloten zich hier niet meer
druk over te maken. Ze wil haar voldoening meer uit haar
privéleven halen. De Chinareis neemt steeds concretere
vormen aan!

36. Bijeenkomst 6
Het plan voor werkhervatting is door zowel de werkgever
als de bedrijfsarts goedgekeurd. Ze is afgelopen week
begonnen met 4 x 3 uur. Ze geeft aan dat ze zich bij
thuiskomst wel down voelde. Dit heeft volgens haar niet
met vermoeidheid te maken maar meer met het feit dat
een van haar collega’s is overleden aan kanker. Ze is hier
verdrietig door. Vooral als ze aan zijn jonge kinderen
denkt. Ze betrekt het echter niet op zichzelf. “Ik leef
mee, meer niet, ik leef me niet volledig in. Dat wil ik niet”.

37. Mevrouw fietst nog steeds. Ze vindt dit erg leuk.
Afgelopen weekend heeft ze samen met haar man een
fietstocht van 40 kilometer gemaakt!

38. Bijeenkomst 7
Het gaat goed volgens mevrouw. Ze werkt nu al 4 x 5 uur
per dag. Ze verwacht geen problemen bij de verdere
opbouw. Wel vindt ze het af en toe moeilijk om zich aan
de veranderde lesstof te houden. “Ik houd me aan het
programma, maar als het effe kan, geef ik er lekker toch
mijn eigen draai aan!” De Chinareis is voor eind mei gepland!
We spreken af dat het tijd wordt om af te ronden.

39. Laatste bijeenkomst
NKCV
- evaluatie van datgene wat bereikt is
- hoe verder leven op te pakken
- lichamelijk actief blijven
- wat te doen bij problemen rondom moeheid

40. Laatste bijeenkomst
De werkhervatting verloopt volgens schema en levert weinig
problemen op. Mevrouw gaat steeds meer haar ‘normale’
gang. Met alle voor en nadelen die daarbij horen. Ze blijft
fietsen. De tochten zijn nu wel korter omdat ze meer uren
werkt maar ze haalt met gemak 5 x 1 uur in de week. Het
slaapwaak-ritme begint ze los te laten. Ze heeft dit nu
niet meer nodig.

41. Mevrouw vertelt niet moe te zijn. Ze is blij dat het haar
gelukt is, betrekkelijk kort na het ziek zijn, weer volop in
het leven te staan. Na een korte opfrissing over de
onderdelen van de behandeling die zij waardevol vond
(slaapwaakritme, helpende gedachten, sociale omgeving)
sluiten we de behandeling af.