ร่าง แนวปฏิบัติบัติ สำหรับ เภสัชกรชุมชน เมื่อเผชิญหน้ากับ ผู้มาซื้อยาไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะสม

1. แนวปฏิบัติของเภสัชกรชุมชน
กรณีพบผู้มาซื้อยาเพื่อประสงค์นำาไปใช้ในทางที่ไม่
เหมาะสม
ปัจจุบัน พบเห็นการนำายาไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะสมในกลุ่มวัยรุ่น
และเยาวชนที่กำาลังแพร่ขยายอย่างรวดเร็ว คือ การนำายาทรามาดอล
(Tramadol) ไปใช้ผสมร่วมกับเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ นำ้าอัดลม เครื่อง
ดื่มชูกำาลัง ยานำ้าเชื่อมแก้แพ้ แก้ไอ เพื่อให้เกิดฤทธิ์มึนเมา ทดแทนการ
กินเหล้า หรือ สิ่งเสพติดอื่นๆ ที่เข้าถึงยากกว่า โดยแหล่งกระจายยาที่
สำาคัญ คือ ร้านขายยา
ผู้ประกอบการร้านยาจะพบเห็น วัยรุ่น เยาวชน เข้าหาหาซื้อยา
ข้างต้น อยู่เนืองๆ โดยเฉพาะ ร้านขายยาบริเวณรอบๆ สถานศึกษาและ
แหล่งชุมชนแออัด สร้างความลำาบากใจให้กับเภสัชกรผู้มีหน้าที่ปฏิบัติ
การในร้านยา ในการจัดการกับ ผู้ที่มาขอซื้อยาไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะ
สมเหล่านี้ สำานักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) ขอแนะนำา
แนวปฏิบัติเพื่อพบกับผู้มาขอซื้อยาเหล่านี้ ดังต่อไปนี้
1. ตรวจสอบยืนยันตัวผู้ใช้ยา
2. สอบถามถึงความจำาเป็นในการใช้ยา
3. ประเมินผู้มาขอซื้อว่า คนไข้เป็นผู้มีความจำาเป็นทางการแพทย์ที่จะ
ใช้ยานี้หรือไม่มากน้อยเพียงใด
4. กรณีเป็น เด็กอายุตำ่ากว่า ๑๗ ปี เภสัชกรชุมชนต้องไม่จ่ายในทุก
กรณี
5. เมื่อประเมินแล้วว่า พบว่ามีความจำาเป็นต้องใช้ยา ให้จ่ายยาทราม
าดอลได้ ครั้งละไม่เกิน ๒๐ เม็ดต่อคน ส่วนยาแก้ไอ ยาแก้แพ้ จ่าย
ได้ไม้เกินครั้งละ ๓ ขวดต่อคน
6. ขอบัตรประชาชน เพื่อลงรายละเอียดในบัญชีขายยาอันตราย
ตามแบบที่กฎหมายกำาหนด (แบบฟอร์ม ขย. ๑๑ ) โดยให้ข้อมูล
กับผู้ซื้อว่า “ตามที่กฎหมายกำาหนด การซื้อยาชนิดนี้ผู้ซื้อต้อง
กรอกข้อมูลลงในฟอร์มที่กำาหนดจึงสามารถซื้อยาได้ หากไม่
กรอกข้อมูลตามความเป็นจริง จะไม่สามารถซื้อยาได้”

2. 7. กรณีที่มีการมาซื้อบ่อยครั้ง ต้องขอหลักฐานทางการแพทย์ เช่น
ซองยาจากโรงพยาบาล ประวัติผู้ป่วย เป็นต้น มาเพื่อประกอบการ
ประเมินความจำาเป็นในการใช้ยาซำ้า
8. กรณีที่รู้ว่า ผู้มาขอซื้อประสงค์นำายานี้ไปใช้ในทางที่ไม่เหมาะสม
มีข้อควรพิจารณาดังนี้
• การปฏิเสธว่า “ร้านนี้ไม่มียารายการนี้” (แต่ที่จริง มีจำาหน่าย)
อาจจะทำาให้คนกลุ่มนี้โกรธแค้น หากทราบความจริง
• ฉะนั้น จึงควรให้ความจริง แต่ต้องไม่จ่ายให้ โดย
o เสนอทางเลือกอื่นที่ปลอดภัย โดยหากเภสัชกร แจ้งไปว่า
Tramadol ขายไม่ได้แล้ว ให้ เสนอจ่ายยาตัวอื่น
”ทดแทน (ถ้าเป็นวัยรุ่นที่ใช้ยาในทางที่ผิด เขาจะปฏิเสธ
ทันที จะยืนยันต้องการเอายาแคปซูลเหลือง-เขียว
เท่านั้น แล้วน่าจะออกจากร้านไป)
o อ้างเหตุผลที่ชัดเจน เป็นจริง คือ “เนื่องจากยานี้หากทาน
เกินขนาดจะทำาให้เกิดอาการข้างเคียงต่อระบบประสาท
มึนงง วิงเวียน เฉื่อยชา คลื่นไส้ อาเจียน ระบบหัวใจและ
หลอดเลือดทำางานล้มเหลว ชักเกร็งและ กดการหายใจจน
เสียชีวิต ทางราชการจึงมีการควบคุมเข้มงวด จะมีการเข้า
มาตรวจสอบสมำ่าเสมอ ผู้ขายจะมีความผิดตามกฎหมาย
ด้วย จึงไม่สามารถจำาหน่ายให้ได้”
• หากการจำาหน่ายยาให้ไปเพื่อ (ตัดความรำาคาญ) ผู้มาขอซื้อ
อาจจะบอกกล่าวไปยังกลุ่มผู้เสพ หรือ ลงประกาศใน Social
media ระบุชื่อร้านของท่าน ทำาให้มีเครือข่ายผู้เสพมาขอซื้อ
เพิ่มเป็นจำานวนมาก ปัญหาจะตามมาไม่รู้จบ
9. กรณี เภสัชกรหรือพนักงานในร้านยา ผ่านการฝึกอบรม เกี่ยวกับ
เทคนิคการให้คำาปรึกษาเพื่อการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม สามารถ
เริ่มกระบวนการให้คำาปรึกษา โดยอาจจะใช้หลัก 5 A
• ถามถึงประสบการณ์ในการเสพ ช่วยสร้างความคุ้นเคย
(A1 : Ask)
• แนะนำาถึงโทษและพิษภัย (A2 : Advise)

3. • ประเมินความรุนแรงในการติด ความตั้งใจในการเลิก และ
เหตุจูงใจ (A3 : Assess)
• ให้คำาแนะนำา ปรึกษา ถึงเทคนิคในการเลิก (A4 : Assist)
• ติดตาม เพื่อให้คำาแนะนำาเพิ่มเติม และ สร้างกำาลังใจ (A5 :
Arrange)
10. แจ้งข้อมูลให้ผู้นำาชุมชน /ผู้ใหญ่บ้าน / กำานัน ให้ช่วยสอด
ส่องดูแล โดยหน่วยงานภาครัฐต้องลงพื้นที่เพื่อให้ความรู้เพื่อให้
ทราบเกี่ยวกับโทษของการใช้ยาอย่างไม่เหมาะสม แก่ชุมชน ผู้
ปกครอง และเยาวชนตลอดจนสถานศึกษา..... อย่างจริงจัง และ
ต่อเนื่อง
-----------------------------------------
“ร้านยา ที่พึ่งพาของประชาชน”