Más contenido relacionado La actualidad más candente (20) Similar a Rdu hospital mar_9_2015 (20) Más de Utai Sukviwatsirikul (20) Rdu hospital mar_9_20152. คํานํา
ตามนโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ. 2554 และยุทธศาสตรการพัฒนาระบบยาแหงชาติ พ.ศ. 2555 -
2559 กําหนดใหยุทธศาสตรการใชยาอยางสมเหตุผล เปนเรื่องหนึ่งในยุทธศาสตรการพัฒนาระบบยาแหงชาติ
และคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ ไดมอบหมายใหคณะอนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
กํากับดูแลและดําเนินการใหเปนไปตามยุทธศาสตร ซึ่งใน พ.ศ. 2556 คณะอนุกรรมการฯ ไดเห็นชอบใหมีการ
ดําเนินโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (Rational Drug Use Hospital; RDU
Hospital) ขึ้น เพื่อใหการดําเนินการในสถานพยาบาลตอเรื่องการใชยาอยางสมเหตุผลเปนรูปธรรมชัดเจน เกิด
ความตระหนักถึงปญหาการใชยา และสรางระบบในการบริหารจัดการดานยาใหเปนมาตรฐานเดียวกัน
คูมือการดําเนินการโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลฉบับนี้ จัดทําขึ้นตามกุญแจ
สําคัญ 6 ประการของการเปนโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (PLEASE) โดยคณะทํางานและ
ผูเชี่ยวชาญที่เกี่ยวของในแตละดาน รวมกันพัฒนาขึ้นตามขอมูลหลักฐานในปจจุบัน และขอกําหนดที่เปนสากล
ตางๆ เพื่อใหโรงพยาบาลที่สมัครเขารวมโครงการฯ ไดพิจารณาใชเปนแนวปฏิบัติ ซึ่งจะมีการประเมินผล
สัมฤทธิ์ผานตัวชี้วัดตางๆ ที่กําหนดไว ทั้งในระหวางดําเนินการ (ปงบประมาณ 2557-2558) และเมื่อสิ้นสุด
โครงการฯ พรอมใหการรับรองแกโรงพยาบาลที่เขารวม ทั้งประชาสัมพันธใหผูเกี่ยวของและประชาชนไดรับ
ทราบ เพื่อยกยองโรงพยาบาลที่มีการดําเนินการเปนตัวอยางที่ดีและถือแบบอยางตอไป
การดําเนินการของโรงพยาบาลเพื่อสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลนี้ จําเปนตองอาศัยความรวมมือ
รวมใจตั้งแตผูบริหาร หัวหนางาน ผูปฏิบัติงานในทุกวิชาชีพ เพื่อใหการดําเนินการสําเร็จตามวัตถุประสงค และ
พัฒนาระบบจัดการดานยาใหมีประสิทธิภาพ มีธรรมาภิบาล และมีความยั่งยืน คณะอนุกรรมการฯ หวังวา
โครงการนี้จะเปนประโยชนสําหรับสถานพยาบาลที่ตองการพัฒนาอยางตอเนื่อง ใหมีความชัดเจนใน
แนวทางการพัฒนาระบบบริหารจัดการดานยา เพื่อประโยชนสูงสุดตอผูปวย และยกระดับคุณภาพบริการ
สุขภาพของประเทศไปพรอมกัน
คณะอนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ขอขอบคุณคณะทํางานชุดตางๆ ที่ชวยกันพัฒนา
เครื่องมือ ตัวชี้วัด และขอมูลสนับสนุนการดําเนินการ รวมทั้งหนวยงานตางๆ ที่ใหความรวมมือในการดําเนิน
โครงการฯ และขอบคุณโรงพยาบาลนํารอง ที่เปนโรงพยาบาลแนวหนาเพื่อทําใหเกิดการใชยาอยางสมเหตุผล
ของโรงพยาบาลทุกแหงในประเทศไทยตอไป
คณะอนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
มีนาคม 2558
3. สารบัญ
หัวขอ หนา
บทนํา 1
รายละเอียดโครงการ โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
วัตถุประสงคหลัก 3
ขั้นตอนการดําเนินงาน 3
กุญแจสําคัญ 6 ประการ 4
ตัวชี้วัดเพื่อการติดตามประเมินผล 8
แผนการดําเนินงาน และกิจกรรมโครงการฯ ปงบประมาณ 2557 - 2560 13
ผูรับผิดชอบโครงการ และหนวยงานที่เกี่ยวของ 14
ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ 14
สรุป 14
กุญแจดอกที่ 1 การสรางความเขมแข็งของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด 16
กุญแจดอกที่ 2 การจัดทําฉลากยามาตรฐาน ฉลากยาเสริม และขอมูลยาสูประชาชน 24
กุญแจดอกที่ 3 การจัดทําหรือจัดหาเครื่องมือจําเปนที่ชวยใหเกิดการสั่งใชยา อยางสมเหตุผล 30
กุญแจดอกที่ 4 การสรางความตระหนักรูของบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ 57
กุญแจดอกที่ 5 การดูแลดานยาเพื่อความปลอดภัยของประชากรกลุมพิเศษ 60
กุญแจดอกที่ 6 การสงเสริมจริยธรรมและจรรยาบรรณทางการแพทยในการสั่งใชยา 76
ภาคผนวก
ขอแนะนําแพทยสําหรับการสั่งยาอยางมีจริยธรรม 78
รายละเอียดตัวชี้วัด 81
คณะอนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล และคณะทํางานที่เกี่ยวของ 87
การประสานติดตอเพื่อขอขอมูลเพิ่มเติม 98
4. 1
บทนํา
องคการอนามัยโลกใหคําจํากัดความของ “การใชยาอยางสมเหตุผล (rational drug use)” ไว คือ
“ผูปวยไดรับยาที่เหมาะสมกับปญหาสุขภาพ โดยใชยาในขนาดที่เหมาะสมกับผูปวยแตละราย ดวยระยะเวลาการ
รักษาที่เหมาะสม และมีคาใชจายตอชุมชนและผูปวยนอยที่สุด” “Patients receive medications appropriate
to their clinical needs, in doses that meet their own individual requirements, for an adequate
period of time, and at the lowest cost to them and their community” (WHO, 1985) ซึ่งสอดคลอง
กับคําจํากัดความตามคูมือการใชยาอยางสมเหตุผลตามบัญชียาหลักแหงชาติ: 2552 ที่ขยายความวา
การใชยาอยางสมเหตุผล หมายถึง การใชยาโดยมีขอบงชี้ เปนยาที่มีคุณภาพ มีประสิทธิผลจริง สนับสนุน
ดวยหลักฐานที่เชื่อถือได ใหประโยชนทางคลินิกเหนือกวาความเสี่ยงจาการใชยาอยางชัดเจน มีราคาเหมาะสม
คุมคาตามหลักเศรษฐศาสตรสาธารณสุข ไมเปนการใชยาอยางซ้ําซอน คํานึงถึงปญหาเชื้อดื้อยา เปนการใชยาใน
กรอบบัญชียายังผลอยางเปนขั้นตอนตามแนวทางพิจารณาการใชยา โดยใชยาในขนาดที่พอเหมาะกับผูรับบริการ
ในแตละกรณี ดวยวิธีการใหยาและความถี่ในการใหยาที่ถูกตองตามหลักเภสัชวิทยาคลินิก ดวยระยะเวลาการ
รักษาที่เหมาะสม ผูรับบริการใหการยอมรับและสามารถใชยาดังกลาวไดอยางถูกตองและตอเนื่อง กองทุนในระบบ
ประกันสุขภาพหรือระบบสวัสดิการสามารถใหเบิกจายยานั้นไดอยางยั่งยืน เปนการใชยาที่ไมเลือกปฏิบัติ เพื่อให
ผูรับบริการทุกคนสามารถใชยานั้นไดอยางเทาเทียมกันและไมถูกปฏิเสธยาที่สมควรไดรับ
อยางไรก็ตาม ขอมูลจากการศึกษาตางๆ แสดงวา ยังมีการใชยาอยางไมสมเหตุผลในอัตราที่สูงอาจถึง
ครึ่งหนึ่งของการใชยาทั้งหมด โดยเฉพาะในประเทศที่กําลังพัฒนา ซึ่งนําไปสูการสูญเสียตามมาทั้งในระดับบุคคล
ผูใชยา ทําใหเกิดปญหาตอประสิทธิผลของการรักษา และปญหาจากความคลาดเคลื่อนหรือผลขางเคียงของยา ไป
จนถึงสังคมโดยรวม เชน การเกิดแนวคิดวาเมื่อเจ็บปวยแลวจะตองกินยา (one pill for every ill) ทําใหความ
ตองการในการใชยาเพิ่มมากขึ้นโดยไมจําเปน หรือผลกระทบตอสิ่งแวดลอมในระยะยาว เชน การเกิดปญหาเชื้อ
โรคดื้อยา (antimicrobial resistance) มากขึ้น จากการใชยาปฏิชีวนะที่ไมเปนไปตามขอบงชี้ ทําใหผูปวยตองอยู
โรงพยาบาลนานขึ้น มีอัตราการเสียชีวิตสูงขึ้น และนําไปสูความสูญเสียทางเศรษฐกิจ อยางนอยปละ 4,000-5,000
ลานดอลลารในสหรัฐอเมริกา หรือ 9,000 ลานยูโรในยุโรป สวนในประเทศไทย คาดวามีมูลคาสูญเสียทาง
เศรษฐกิจจากการเจ็บปวยและเสียชีวิตกอนวัยอันควรถึงปละกวา 40,000 ลานบาท
แมการสงเสริมใหเกิดการใชยาอยางสมเหตุผลในประเทศไทยจะไดดําเนินการมาอยางตอเนื่อง ตั้งแตเริ่มมี
นโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ. 2524 แตก็ยังไมเกิดผลสัมฤทธิ์เทาที่ควร จึงเปนความจําเปนเรงดวนของประเทศที่
ตองปรับการดําเนินการใหเหมาะสมยิ่งขึ้น ดังจะเห็นไดจากการที่อนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
ภายใตคณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ ซึ่งมี ศ.คลินิก นพ.ธีรวัฒน กุลทนันท คณบดีคณะแพทยศาสตร
ศิริราชพยาบาล เปนประธาน (พ.ศ. 2553-2556) ไดระบุไวในรายงานการประชุม ครั้งที่ 1/2553 วา “การใชยา
อยางไมสมเหตุผลเปนปญหาที่จําเปนตองไดรับการแกไขอยางเรงดวนและควรไดรับการยกสถานะเปนวาระ
แหงชาติ” ซึ่งในเวลาตอมานโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ. 2554 ไดมีการบรรจุให การใชยาอยางสมเหตุผล เปน
ยุทธศาสตรดานที่ 2 ของยุทธศาสตรการพัฒนาระบบยาแหงชาติ พ.ศ. 2555-2559
ยุทธศาสตรดานที่ 2 การใชยาอยางสมเหตุผล มีวัตถุประสงค เพื่อสงเสริมการใชยาของแพทย บุคลากร
ทางการแพทย และประชาชน ใหเปนไปอยางสมเหตุผล ถูกตอง และคุมคา โดยไดกําหนดยุทธศาสตรยอยไว 7
ประการ ไดแก
1. การพัฒนาระบบและกลไกการกํากับดูแล เพื่อใหเกิดการใชยาอยางสมเหตุผล
5. 2
2. การพัฒนาระบบการผลิตและพัฒนากําลังคนดานสุขภาพ
3. การพัฒนากลไกและเครื่องมือ เพื่อใหเกิดการใชยาอยางสมเหตุผล
4. การสรางความเขมแข็งภาคประชาชนดานการใชยาอยางสมเหตุผล
5. การสงเสริมการผลิตและประกันคุณภาพยาชื่อสามัญ
6. การพัฒนาระบบและกลไกปองกันและแกไขปญหาที่เกิดจากการใชยาตานจุลชีพ และการดื้อยาของ
เชื้อกอโรค
7. การสงเสริมจริยธรรมผูสั่งใชยา และยุติการสงเสริมการขายยาที่ขาดจริยธรรม
ในเวลาตอมา อนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ที่มี ศ.คลินิก นพ.อุดม คชินทร คณบดี
คณะแพทยศาสตรศิริราชพยาบาลเปนประธาน (พ.ศ. 2556-2557) ในการประชุมครั้งที่ 3/2556 จึงเห็นชอบใน
หลักการใหมีการดําเนินโครงการ โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (Rational Drug Use Hospital,
RDU Hospital) ขึ้น เพื่อใหเกิดการดําเนินการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลดําเนินการอยางเปนรูปธรรม และ
สรางใหเปนระบบงานปกติ รวมทั้งสรางความตื่นตัวใหโรงพยาบาลตอเรื่องการใชยาอยางสมเหตุผล ทั้งเปนการ
บูรณาการกลไกและเครื่องมือสําคัญที่มีบทบาทในการผลักดันยุทธศาสตรดานที่ 2 นี้ใหสามารถดําเนิน
ไปสูเปาหมายไดอยางมีประสิทธิภาพ โดยเสนอใหมีการประเมินเพื่อใหรางวัลแกโรงพยาบาลที่เขารวมโครงการฯ
และจะมีการประชาสัมพันธใหผูเกี่ยวของและประชาชนไดรับทราบ เพื่อยกยองโรงพยาบาลที่มีการดําเนินการเปน
ตัวอยางที่ดีและถือเปนแบบอยางตอไป
6. 3
รายละเอียดโครงการ โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
วัตถุประสงคหลัก
1. สรางตนแบบ (model) ของโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ในโรงพยาบาลภาครัฐทั้ง
สวนกลางและสวนภูมิภาคทุกระดับ เชน โรงพยาบาลในกลุมสถาบันแพทยศาสตรแหงประเทศไทย
(UHOSNET) โรงพยาบาลศูนย โรงพยาบาลทั่วไป และโรงพยาบาลชุมชน เปนตน รวมถึงโรงพยาบาล
ภาคเอกชนที่สนใจเขารวม
2. พัฒนาระบบ กลไก และเครื่องมือเพื่อสนับสนุนและสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลใหเกิดขึ้นใน
สถานพยาบาลอยางเปนรูปธรรม
3. พัฒนาเครือขายเพื่อสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลในโรงพยาบาลระดับตางๆ อยางเปนระบบ
4. พัฒนากลวิธีในการสรางความตระหนักรู ซึ่งจะนําไปสูการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของบุคลากรทาง
การแพทยและผูรับบริการเพื่อนําไปสูการใชยาอยางสมเหตุผลที่ยั่งยืนในสังคม
ขั้นตอนการดําเนินงาน
โครงการฯ มีขั้นตอนการดําเนินงานที่สําคัญสรุปไดดังนี้
1. กําหนดแนวทางการดําเนินงานของโรงพยาบาลที่จะเขารวมโครงการฯ เรียกวา กุญแจสําคัญ 6
ประการ สูโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (PLEASE)
2. จัดทํากรอบการปฏิบัติงาน และรวมหารือกับทีมนักวิชาการจากกลุมสถาบันแพทยศาสตรแหง
ประเทศไทย บัญชียาหลักแหงชาติ และโรงพยาบาลตนแบบนํารองตางๆ เพื่อจัดทําขอมูลทางวิชาการ
ในการสนับสนุนขอปฏิบัติ ใหดําเนินไปภายใตหลักฐานเชิงประจักษทางการแพทย และบริบทในการ
ประกอบวิชาชีพเวชกรรมของประเทศ
3. รวมกับทีมนักวิจัยจากสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) พัฒนาตัวชี้วัดของโครงการฯ และศึกษา
ความตระหนักรูของบุคลากรทางการแพทยและประชาชน เพื่อสนับสนุนการดําเนินงานตางๆ
4. ผลักดันขอกําหนดของโครงการฯ เปน system specific accreditation เพื่อใหสถานพยาบาลขอรับ
รองมาตรฐานการเปน “โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล” ทั้งประสานใหเปนสวนหนึ่ง
ของโครงการ Engagement for Patient Safety ของสถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (สรพ.)
5. สนับสนุนการจัดทําเครือขายเพื่อสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลในโรงพยาบาลระดับตางๆ ตาม
ภูมิภาค เพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู และใหความชวยเหลือในการดําเนินการ
6. ประเมินผลสัมฤทธิ์ ใหการรับรองแกโรงพยาบาลที่เขารวมโครงการฯ และมอบรางวัลเชิดชูเกียรติแก
สถานพยาบาลที่ผานเกณฑตัวชี้วัดที่กําหนด ทั้งประชาสัมพันธใหผูเกี่ยวของและประชาชนไดรับทราบ
เพื่อยกยองโรงพยาบาลที่มีการดําเนินการเปนตัวอยางที่ดีและถือแบบอยางตอไป
7. 4
กุญแจสําคัญ 6 ประการ
PLEASE กุญแจสําคัญ
1. Pharmacy and Therapeutics Committee (PTC) Strengthening
ความเขมแข็งของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด
2. Labeling and Leaflet
ฉลากยา และขอมูลยาสูประชาชน
3. Essential RDU Tools
เครื่องมือจําเปนที่ชวยใหเกิดการสั่งใชยาอยางสมเหตุผล
3.1 Essential drug therapy recommendation
3.2 Evidence-based hospital formulary
3.3 Essential therapeutic monitoring and Investigation
3.4 Essential information system for RDU
3.5 System for drug use monitoring and feedback
3.6 Essential policy for RDU
4. Awareness for RDU Principles among Health Personnel and Patients
ความตระหนักรูของบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ
5. Special Population Care
การดูแลดานยาเพื่อความปลอดภัยของประชากรกลุมพิเศษ
6. Ethics in Prescription
การสงเสริมจริยธรรมและจรรยาบรรณทางการแพทยในการสั่งใชยา
กุญแจดอกที่ 1 การสรางความเขมแข็งของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด
(Pharmacy and Therapeutics Committee (PTC) Strengthening)
ตั้งแตป ค.ศ. 2002 องคการอนามัยโลกไดชี้ใหเห็นถึงความสําคัญของการมีคณะกรรมการเภสัชกรรมและ
การบําบัดที่เขมแข็งในสถานพยาบาล ซึ่งเปนที่ยอมรับในประเทศที่พัฒนาแลววา เปนปจจัยสําคัญในการสงเสริมให
เกิดการใชยาอยางสมเหตุผลและคุมคาขึ้นในสถานพยาบาล
โครงการ RDU Hospital มีเปาหมายในการสรางเสริมคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัดใหเปน
หนวยปฏิบัติงานที่มีความเขมแข็ง สามารถชี้นําการจัดการดานยาในองคกรไดอยางเหมาะสม และเปนที่ยอมรับ
โดยมีหนาที่และความรับผิดชอบตามแนวทางขององคการอนามัยโลก ในดานตางๆ ไดแก
1. การพัฒนาระบบเพื่อการติดตาม ตรวจสอบ และสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล รวมถึงกํากับการ
ปฏิบัติงานตามกรอบของกุญแจดอกที่ 2 ถึง 6 ใหดําเนินไปอยางมีประสิทธิภาพ
2. การจัดทําเภสัชตํารับ (hospital formulary) ที่มีความสอดคลองกับปรัชญาและหลักการของบัญชียา
หลักแหงชาติ
3. การสรางความมั่นใจตอคุณภาพยา (ensuring drug quality) แกผูใชยา
4. การติดตามความปลอดภัยดานยาและการดําเนินการปองกันแกไข (ensuring drug use safety)
5. การควบคุมคาใชจายดานยา (expenditure control)
8. 5
6. การฝกอบรมบุคลากร (staff education) และ
7. การควบคุมการสงเสริมการขายของบริษัทยา เวชภัณฑและอุปกรณทางการแพทย (controlling of
all promotion activities to staff)
ปจจัยที่มีความสําคัญอยางยิ่งตอความสําเร็จของการปฏิบัติงานตามภาระและหนาที่ของคณะกรรมการ
เภสัชกรรมและการบําบัด ประกอบดวย การมีพันธกิจที่มั่นคง (firm mandate) มีเปาประสงคในการปฏิบัติงานที่
ชัดเจน ไดรับการสนับสนุนจากผูบริหารระดับสูง มีความโปรงใสในการปฏิบัติงาน มีตัวแทนจากหลากหลายสาขา
มีความสามารถ ใชองคความรูที่อางอิงจากหลักฐานเชิงประจักษ ดําเนินงานภายใตแนวทางสหสาขาวิชาชีพ
(multidisciplinary approach) และมีทรัพยากรเพียงพอที่จะดําเนินงานตามมติของคณะกรรมการฯ
กุญแจดอกที่ 2 การจัดทําฉลากยามาตรฐาน ฉลากยาเสริม และขอมูลยาสูประชาชน
(Labeling and Leaflet)
ฉลากยาเปนเครื่องมือหนึ่งที่มีความสําคัญตอกระบวนการใชยาอยางเหมาะสมทั้งตอผูปวยที่จะชวยใหใช
ยาไดอยางถูกตองและปลอดภัย ตอเภสัชกรที่จะชวยในการใหคําอธิบายที่สําคัญเกี่ยวกับยาไดอยางมีประสิทธิภาพ
และตอแพทยที่จะชวยใหสั่งใชยาไดอยางสมเหตุผลมากขึ้น
โครงการ RDU Hospital มีเปาหมายในการสนับสนุนใหใช ฉลากยามาตรฐาน (RDU label) เพื่อให
ผูปวยรับทราบขอมูลที่สําคัญเกี่ยวกับยาไดอยางสะดวกและครบถวน ชวยใหผูปวยใชยาไดอยางถูกตองและ
ปลอดภัยมากขึ้น ทั้งชวยใหเภสัชกรใหคําแนะนําไดงายขึ้นเนื่องจากสามารถใชขอความบนฉลากยามาประกอบ
คําอธิบายไดโดยสะดวก นอกจากนั้น ดวยฉลากยามาตรฐานในปจจุบันมีขนาดเล็ก จึงเห็นมีความสําคัญในการใช
ฉลากยาเสริม (extended label) ที่มีขนาดใหญขึ้น ซึ่งสามารถแนบหรือแปะติดเปนสติกเกอรไปกับซองยาที่
ผูปวยไดรับจากสถานพยาบาล เพื่อเพิ่มขอมูลที่สําคัญแกผูปวย ซึ่งอาจมีความสําคัญตอการสงเสริมใหเกิดการใชยา
ไดอยางเหมาะสมยิ่งขึ้น
เอกสารขอมูลยาสําหรับประชาชน (patient information leaflet หรือ PIL) เปนเอกสารที่จัดทําขึ้น
ภายใตโครงการของสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยา เพื่อใหบริษัทยานําไปใชเปนตนแบบในการผลิตและสง
มอบไปพรอมกับผลิตภัณฑของตน หัวขอของเอกสารขอมูลยาสําหรับประชาชนประกอบดวย ยานี้คือยาอะไร ขอ
ควรรูกอนใชยา วิธีใชยา ขอควรปฏิบัติระหวางใชยา อันตรายที่อาจเกิดจากยา และควรเก็บรักษายานี้อยางไร ใน
ระหวางที่โครงการดังกลาวยังไมไดประกาศใชอยางเปนทางการ โครงการ RDU hospital จึงสงเสริมให
โรงพยาบาลดําเนินการใหผูปวยที่ประสงคจะไดขอมูลเกี่ยวกับยาเพิ่มขึ้น สามารถเขาถึงเอกสารดังกลาวไดสะดวก
กุญแจดอกที่ 3 การจัดทําหรือจัดหาเครื่องมือจําเปนที่ชวยใหเกิดการสั่งใชยาอยางสมเหตุผล
(Essential RDU Tools)
ประกอบดวยเครื่องมือ 6 ชนิด ไดแก
1. คําแนะนําการใชยาในกลุมยาเปาหมายที่สอดคลองกับหลักฐานเชิงประจักษที่เปนปจจุบันและเหมาะสม
กับบริบทในการปฏิบัติงานของแตละสถานพยาบาล
2. เภสัชตํารับที่รายการยาถูกคัดเลือกอยางโปรงใส โดยใชหลักเกณฑที่สอดคลองกับหลักฐานเชิงประจักษ
และหลักฐานดานความคุมคา
3. แนวทางการสงตรวจและการตรวจทางหองปฏิบัติการที่จําเปนตอการวินิจฉัยโรคเปาหมายและการติดตาม
ผลการรักษาที่สอดคลองกับระดับของสถานพยาบาล
9. 6
4. การจัดหารวมกับการจัดทําระบบขอมูลอิเล็กโทรนิคสดานยาและการรักษาโรคที่จําเปนตอการใชยาอยาง
สมเหตุผล
5. ระบบและวิธีการปฏิบัติในการประเมินและการติดตามผลการใชยา รวมทั้งการใหขอมูลยอนกลับแกผูสั่ง
ใชยา
6. นโยบายดานยาที่จําเปนตอระบบการใชยาที่สมเหตุผล ไดแก นโยบายการใชยาตามบัญชียาหลักแหงชาติ
นโยบายการสั่งใชยาดวยชื่อสามัญทางยา และนโยบายการใชยาในผูปวยสิทธิรักษาพยาบาลกลุมตางๆ
อยางเทาเทียมกัน เปนตน
ทั้งนี้ สถานพยาบาลควรมีการประเมินพัฒนาระบบยาและการใชยาอยางสมเหตุผลอยางสม่ําเสมอและ
ตอเนื่อง เชน ใหมีการตรวจทานยาและการใหขอมูลยอนกลับแกผูสั่งใชยากอนการสงมอบหรือการใหยาแกผูปวย
โดยมีระบบการบันทึกและรายงานผลการปฏิบัติงานตอคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด เพื่อติดตามและ
ปองกันไมใหเกิดปญหาเดิมซ้ําอีก เปนตน
โครงการ RDU Hospital ไดจัดทําคําแนะนําและตัวชี้วัดสําหรับโรคที่พบบอยในเวชปฏิบัติ โดยแบงเปน 2
กลุมโรค คือ โรคติดเชื้อ (Rational Use of Antibiotics, RUA) และโรคไมติดตอเรื้อรัง (Non-Communicable
Disease, NCD) รวม 6 ประเภท ไดแก 1) ความดันเลือดสูง 2) เบาหวาน 3) ไขมันในเลือดสูง 4) ขอเสื่อม / เกาต
5) โรคไตเรื้อรัง และ 6) โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง / โรคหืด โดยมีขั้นตอนดังนี้
1. ยกรางคําแนะนําฯ โดยคณะทํางานเฉพาะกิจ ซึ่งมีองคประกอบ ไดแก แพทยและเภสัชกรจาก
เครือขายโรงพยาบาล กลุมสถาบันแพทยศาสตรแหงประเทศไทย ผูแทนแพทยจากราชวิทยาลัย
แพทยและ/หรือเภสัชกรจากโรงพยาบาลสังกัดกระทรวงสาธารณสุข อาจารยจากคณะเภสัชศาสตร
และผูแทนคณะทํางานผูเชี่ยวชาญการคัดเลือกยาในบัญชียาหลักที่เกี่ยวของ
2. นํารางคําแนะนําฯ รับฟงความคิดเห็นในชองทางตางๆ จากโรงพยาบาลนํารอง ราชวิทยาลัย สมาคม
วิชาชีพ คณะผูเชี่ยวชาญ และผูปฏิบัติที่เกี่ยวของ
3. คณะทํางานเฉพาะกิจ นําความเห็นไปพิจารณาปรับปรุงเปนแนวทางฉบับสมบูรณ
กุญแจดอกที่ 4 การสรางความตระหนักรูของบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการตอการใชยาอยางสม
เหตุผล (Awareness for RDU Principles among Health Personnel and Patients)
การสรางความตระหนักรูตอการใชยาอยางสมเหตุผลในบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ และเห็น
ถึงความสําคัญในเรื่องดังกลาว เปนปจจัยสําคัญที่จะทําใหโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
เปนที่ยอมรับ และนําไปปฏิบัติไดอยางยั่งยืน สงผลใหผูรับบริการไดรับเฉพาะยาจําเปนที่มีคุณภาพ เกิดประสิทธิผล
ของการรักษาตามแนวทางการรักษามาตรฐานอยางครบถวน ปลอดภัย และคุมคา
โครงการ RDU Hospital มีเปาประสงคใหเกิดการสรางกลไก ระบบ และกิจกรรมของสถานพยาบาล ที่
สนับสนุนการสรางความตระหนักรูฯ เพื่อใหเกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมการใชยาของบุคลากรทางการแพทย
และผูรับบริการใหมีความสอดคลองกับหลักเกณฑในการใชยาอยางสมเหตุผล และตางมีเจตคติที่ดี จนไดรับการ
ยอมรับเปนวัฒนธรรมองคกร และกลายเปนบรรทัดฐานทางสังคมในหมูประชาชนผูใชยาซึ่งรวมถึงตัวผูปวยเอง
และบุคคลใกลชิดที่อาจมีสวนชวยเหลือในการใชยาของผูปวย
10. 7
กุญแจดอกที่ 5 การดูแลดานยาเพื่อความปลอดภัยของประชากรกลุมพิเศษ
(Special Population Care)
การดูแลใหมีการใชยาอยางเหมาะสมแกผูปวยที่มีความเสี่ยงตอผลขางเคียงของยา เปนปจจัยหนึ่งที่สําคัญ
ในการลดภาวะแทรกซอนจากยาตอผูรับบริการ
โครงการ RDU Hospital มีเปาประสงคใหเกิดกลไก ระบบ และมาตรการ ในระบบยาของสถานพยาบาล
ที่สนับสนุนใหเกิดการใชยาอยางรอบคอบ ระมัดระวัง ในประชากรกลุมพิเศษ และกลไกดังกลาวถูกนําไปใชอยางมี
ประสิทธิภาพในการปองกันอันตรายจากการใชยาในสวนที่สามารถปองกันได โดยไดจัดทําคําแนะนําและตัวชี้วัด
สําหรับการดูแลดานยาเพื่อความปลอดภัยของประชากรกลุมพิเศษ 6 กลุม ไดแก 1) ผูสูงอายุ 2) สตรีตั้งครรภ 3)
สตรีใหนมบุตร 4) ผูปวยเด็ก 5) ผูปวยโรคตับ และ 6) ผูปวยโรคไตเรื้อรัง เพื่อลดภาวะแทรกซอนจากยาใน
ผูรับบริการกลุมพิเศษ สอดคลองกับมาตรฐานตามตัวชี้วัดที่ไดรับการกําหนดขึ้น
กุญแจดอกที่ 6 การสงเสริมจริยธรรมและจรรยาบรรณทางการแพทยในการสั่งใชยา
(Ethics in Prescription)
โครงการ RDU Hospital มีเปาประสงคใหสถานพยาบาลปฏิบัติตามแนวทางในการคัดเลือกยาและการสั่ง
ใชยาที่เปนไปตามเกณฑจริยธรรมวาดวยการสงเสริมการขายยาของประเทศไทย รวมถึงการจัดใหเกิดกลไก ระบบ
และมาตรการ ตามขอกําหนดในการมีปฏิสัมพันธกับบริษัทยา ซึ่งผลลัพธที่ไดคือกระบวนการนํายาเขาและออกจาก
สถานพยาบาลมีความโปรงใส ตรวจสอบได ไมตกอยูในอิทธิพลของการสงเสริมการขายยาที่ขาดจริยธรรม และ
เปาประสงคในระดับบุคลากร ใหมีการสั่งใชยาภายใตแนวทางของการใชยาอยางสมเหตุผล และตรงตามหลัก
จริยธรรมทางการแพทย โดยคํานึงถึงการสั่งใชยาที่เปนประโยชนแกผูรับบริการจริง ผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นจาก
การใชยา ความเทาเทียมของผูรับบริการ และการเคารพในสิทธิผูปวย
11. 8
ตัวชี้วัดเพื่อการติดตามประเมินผล
วัตถุประสงคของการใชตัวชี้วัด
1. เปนเครื่องมือผลักดันใหเกิดการดําเนินงานไปสูเปาหมายการใชยาอยางสมเหตุผล
2. เพื่อเปนเครื่องมือติดตามสถานการณและความกาวหนาในการดําเนินงานของโรงพยาบาลที่เขารวม
โครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
3. เปนขอมูลสวนหนึ่งของแสดงผลการดําเนินการโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
ในภาพรวม ระหวางดําเนินการ และเมื่อสิ้นสุดโครงการนํารอง
ลักษณะตัวชี้วัด
ประกอบดวยตัวชี้วัดดานกระบวนการ (process) ผลผลิต (output) และผลลัพธ (outcome) โดยมุงเนน
การวัดผลการดําเนินงานเพื่อการสงเสริมการใชยาสมเหตุผลตามแนวทางของโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใช
ยาอยางสมเหตุผล (PLEASE) ซึ่งดําเนินการขับเคลื่อนโดยคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด (PTC) เปนหลัก
การมีฉลากยามาตรฐานที่ใหขอมูลถูกตองครบถวน การใชเครื่องมือสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ไดแก การ
ทบทวนบัญชียาโรงพยาบาล คําแนะนําการใชยาอยางสมเหตุผลตามกลุมโรค การใชยาปฏิชีวนะอยางรับผิดชอบ
คําแนะนําการใชยาในผูปวยกลุมพิเศษ การสงเสริมใหเกิดความตระหนักรูในการสั่งยาและใชยาอยางสมเหตุผลใน
บุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ และการสงเสริมจริยธรรมและจรรยาบรรณทางการแพทยในการสั่งใชยา
ตัวชี้วัดสวนใหญใหความสําคัญกับการวัดกระบวนการและผลผลิต มากกวาการวัดผลลัพธเชิงคลินิก โดย
ภาพรวมตัวชี้วัด ประกอบดวยการประเมินเชิงคุณภาพแบงเปนระดับคะแนน 0-5 และเชิงปริมาณดวยการวัดเปน
ตัวเลข เชน รอยละ สัดสวน จํานวน และการวัดเชิงกระบวนการ เชน มีหรือไมมี เปนตน
ประเภทของตัวชี้วัด
1. ตัวชี้วัดหลัก (Core Indicator) 10 ตัวชี้วัด
หมายถึง ตัวชี้วัดที่เปนขอตกลงเบื้องตนของทุกโรงพยาบาลที่เขารวมโครงการฯ ที่จะนําไปผลักดัน
โครงการไปสูเปาหมาย ดําเนินการเก็บขอมูล และเพื่อติดตามผล เพื่อแสดงถึงกระบวนการและผลผลิต และ
ผลลัพธจากการดําเนินงานเพื่อสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (เอกสารในภาคผนวก) ประกอบดวย
1.1 ตัวชี้วัดพื้นฐาน (Basic Indicator) 3 ตัว หมายถึง ตัวชี้วัดที่แสดงผลการดําเนินการโดยภาพรวม
ของแตละโรงพยาบาล และภาพรวมทั้งโครงการฯ ในประเด็นที่สําคัญ 3 ประเด็น คือ การไมสั่งยา
เกินความจําเปน การสงเสริมการใชยาในบัญชียาหลัก และการลดการใชยาปฏิชีวนะในกรณีที่ไม
จําเปน ตัวชี้วัดพื้นฐานนี้สามารถใชเปรียบเทียบกับขอมูลกับนานาชาติได
1.2 ตัวชี้วัดหลัก PLEASE 7 ตัว
2. ตัวชี้วัดรอง PLEASE 25 ตัวชี้วัด
2.1 ตัวชี้วัดรอง ในกุญแจ P 9 ตัว ซึ่งเปนตัวชี้วัดเชิงปริมาณที่สําคัญอยางยิ่ง เนื่องจาก PTC จะเปน
กลไกสําคัญในการดําเนินการตามกุญแจสําคัญอื่นๆ เพื่อใหประสบผลสําเร็จในการดําเนินการใหเกิด
การใชยาอยางสมเหตุผลในโรงพยาบาล
12. 9
2.2 ตัวชี้วัดรอง ในกุญแจ L E A S E 16 ตัว เปนตัวชี้วัดเชิงกระบวนการ ผลผลิต หรือผลลัพธ ของการ
ดําเนินการ ประกอบดวย
2.2.1 ตัวชี้วัดเรื่องฉลากยา (Label) 2 ตัว
2.2.2 ตัวชี้วัดการใชเครื่องมือ RDU (Essential RDU tools) 6 ตัว
โดยเลือก 6 ตัวชี้วัดนี้ จากทั้งหมด 12 ตัว ดังตอไปนี้
- บัญชียาโรงพยาบาล (Formulary) 1 ตัว
- กลุมโรคไมติดตอเรื้อรัง 6 กลุม (Es) 7 ตัว
- การใชยาปฏิชีวนะอยางรับผิดชอบ (RUA) 4 ตัว
2.2.3 ตัวชี้วัดการสรางความตระหนักของบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ 2 ตัว
(Awareness)
2.2.4 ตัวชี้วัดการใชยาในผูปวยกลุมพิเศษ (Special population) 4 ตัว
โดยเลือก 4 ตัวชี้วัด จากทั้งหมด 7 ตัว
2.2.5 ตัวชี้วัดดานการสงเสริมจริยธรรม (Ethics in prescription) 2 ตัว
3. ตัวชี้วัดเสริม หมายถึง ตัวชี้วัดที่แตละโรงพยาบาลอาจเลือกเพิ่มเติมจากตัวชี้วัดหลักและรอง จากรายการ
ตัวชี้วัดกลุมโรคไมติดตอเรื้อรัง (Es) ตัวชี้วัดการใชยาปฏิชีวนะอยางรับผิดชอบ (RUA) ตัวชี้วัดการสรางความ
ตระหนักของบุคลากรทางการแพทยและผูรับบริการ (A) และตัวชี้วัดการใชยาในผูปวยกลุมพิเศษ (S) ตาม
ความสมัครใจและความพรอม ตามบริบทของแตละโรงพยาบาล จากคําแนะนําในแตละบทที่กลาวถึง หรือ
โรงพยาบาลอาจไมเลือกตัวชี้วัดเสริมเลยก็ได
4. ตัวชี้วัดเฉพาะ หมายถึง ตัวชี้วัดที่โรงพยาบาลอาจเสนอเพิ่มเติม โดยที่ตัวชี้วัดที่เสนอเพิ่มไมมีอยูในรายการ
ตัวชี้วัดหลัก ตัวชี้วัดรอง หรือตัวชี้วัดเสริม เปนตัวชี้วัดที่โรงพยาบาลเห็นความสําคัญ เปนอัตตลักษณของ
โรงพยาบาล หรือไดดําเนินการไปแลวบางสวนหรือทั้งหมด หรือกําลังมีแผนดําเนินการเพื่อสงเสริมการใชยา
อยางสมเหตุผล
13. 10
ความถี่และผูรับผิดชอบในการเก็บขอมูลตัวชี้วัด
การชี้แจงแนวทางการดําเนินการของโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลจัดขึ้นในวันที่
9 มีนาคม 2558 จึงขอนับวันที่ 10 มีนาคม 2558 เปนวันเริ่มตนในการจัดเก็บตัวชี้วัดโครงการฯ
ตัวชี้วัด ความถี่
ในการ
วัด
กําหนดการเก็บขอมูล กําหนดวันสง
ขอมูล
(โดยประมาณ)
ผูรับผิดชอบ
ตัวชี้วัด
ผูประสานงาน
RDU Indicator
ตัวชี้วัด
หลัก
และ
ตัวชี้วัด
รอง
3 ภายในเดือนมีนาคม 2558 เก็บ
ขอมูล 6 เดือนกอนดําเนิน
โครงการ; ภายในเดือนสิงหาคม
2558 (ดําเนินการแลว 6 เดือน);
ภายในเดือนกุมภาพันธ 2559
(ดําเนินการแลว 12 เดือน)
พรอมเยี่ยม พูดคุยกับทาง
โรงพยาบาล (โดย รพ.แมขาย
+/- สวนกลาง) ทุกครั้ง
31 มีนาคม 2558;
31 สิงหาคม 2558;
29 กุมภาพันธ
2559
PTC คณะทํางาน
บริหารโครงการฯ
ตัวชี้วัด
เสริม
3 ภายในเดือนมีนาคม 2558 เก็บ
ขอมูล 6 เดือนกอนดําเนิน
โครงการ; ภายในเดือนสิงหาคม
2558 (ดําเนินการแลว 6
เดือน); ภายในเดือนกุมภาพันธ
2559 (ดําเนินการแลว 12
เดือน) พรอมเยี่ยม พูดคุยกับ
ทางโรงพยาบาล (โดย รพ.แม
ขาย +/- สวนกลาง) ทุกครั้ง
31 มีนาคม 2558;
31 สิงหาคม 2558;
29 กุมภาพันธ
2559
PTC คณะทํางาน
บริหารโครงการฯ
ตัวชี้วัด
เฉพาะ
อยางนอย
2 ครั้ง
ภายในเดือนมีนาคม 2558 เก็บ
ขอมูล 6 เดือนกอนดําเนิน
โครงการ; ภายในเดือน
กุมภาพันธ 2559 (ดําเนินการ
แลว 12 เดือน)
31 มีนาคม 2558;
29 กุมภาพันธ
2559
PTC คณะทํางาน
บริหารโครงการฯ
14. 11
แหลงขอมูล
ตัวชี้วัดหลักสวนใหญสามารถเรียกทํารายงานไดจากฐานขอมูลอิเล็กทรอนิกสดานการรักษาพยาบาลและ
ฐานขอมูลสําหรับการบริหารงานฝายเภสัชกรรม สําหรับโรงพยาบาลที่ใชโปรแกรม HosXP การดึงขอมูลจะ
สามารถทําไดจากแฟมขอมูลผูปวย โรค ยา และหองปฏิบัติการ สําหรับโรงพยาบาลที่ใชโปรแกรมอื่นจะตอง
ปรึกษาเจาหนาที่ฝายเทคโนโลยีสารสนเทศในการทํารายงานตามตัวชี้วัด ตัวชี้วัดบางตัวอาจตองดําเนินการเก็บ
ขอมูลจากแฟมประวัติผูปวยหรือการสํารวจดวยแบบสอบถาม
ความถูกตองของขอมูลตัวชี้วัด
สําหรับตัวชี้วัดเชิงตัวเลข ความถูกตองของรายงานตามตัวชี้วัด ขึ้นอยูกับความถูกตองและความครบถวน
ของขอมูลในฐานขอมูล การทบทวนเกณฑในการดึงขอมูลจากฐานขอมูลอิเล็กทรอนิกสซ้ํา และความเชี่ยวชาญของ
ผูที่เก็บขอมูลจากแฟมประวัติผูปวย รวมถึงวิธีการเก็บขอมูลดวยแบบสอบถามเปนไปตามแนวทางที่กําหนด
ขอจํากัดของตัวชี้วัดหลักและตัวชี้วัดรอง
ตัวชี้วัดชุดนี้ ไมรวมการวัดผลลัพธดานคุณภาพชีวิตและดานเศรษฐศาสตรของการดําเนินโครงการ และไม
ครอบคลุมทุกโรคและกลุมพิเศษทุกกลุม ไมรวมการสงเสริมการใชยาในรานยาหรือสถานบริการสาธารณสุข
ประเภทอื่น
วิธีการรวบรวมขอมูลตัวชี้วัด
ในระยะแรกของการดําเนินงานโครงการฯ ใหเก็บขอมูลตามคูมือตัวชี้วัด ในกรณีที่ไมสามารถดึงรายงาน
สําเร็จรูปได ใหบันทึกตัวตั้งและตัวหารตามสูตรคํานวณ หรือบันทึกจํานวน และการประเมินผลเชิงคุณภาพ โดยลง
ขอมูลใน Excel file ซึ่งจะสามารถคํานวณคาตัวชี้วัดได ถาทางโรงพยาบาลสามารถคํานวณตัวชี้วัดไดจาก
ฐานขอมูล ใหใสคาตัวเลขหรือจํานวนลงใน Excel file ไดเลยโดยไมตองใสตัวตั้งและตัวหารจากสูตร จะมีการ
พัฒนาโปรแกรมรายงานสําเร็จรูปเพื่อทํารายงานตัวชี้วัดในระยะตอไป
การใชขอมูลตัวชี้วัด
ผูประสานงานตัวชี้วัดของโรงพยาบาลนําเสนอขอมูลจากตัวชี้วัด ตอ PTC ในการประชุมเปนระยะ พรอม
กับขอมูลเพิ่มเติมเพื่อใหเกิดความเขาใจและสามารถวิเคราะห คนหาปญหาและหาแนวทางจัดการปญหาการใชยา
ไมสมเหตุผลได เชน ขอมูลการวิเคราะหในรายละเอียดตามผูใหบริการหรือผูสั่งยา ตามสิทธิประกันสุขภาพของ
ผูรับบริการ ตามกลุมอายุ หรือการทบทวนระบบการใหบริการดานยา
ผูประสานงาน RDU Indicator ของโรงพยาบาลสงรายงานตัวชี้วัด (Excel file) พรอมกับขอมูลอื่นๆ ที่
จําเปน ทางอีเมลใหกับคณะทํางานบริหารโครงการฯ ตามกําหนดการที่ระบุไวขางตน
15. 12
แหลงที่มาของตัวชี้วัด
ตัวชี้วัดพัฒนาขึ้นสําหรับโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ภายใตกรอบแนวคิดกุญแจ
สําคัญ 6 ประการ PLEASE โดยมีขั้นตอนดังนี้
1. นักวิจัยทบทวนและรวบรวมตัวชี้วัด จากตัวชี้วัดเดิมของ สรพ. สปสช. และชุดตัวชี้วัดการใชยาอยางสม
เหตุผลของประเทศไทย ไดรางตัวชี้วัด version 1
2. พิจารณาปรับ ลด และเพิ่มเติมโดยคณะทํางานบริหารโครงการฯ ไดรางตัวชี้วัด version 2
3. รับฟงความเห็นและขอเสนอแนะเบื้องตนตอจากโรงพยาบาลในสังกัด สปสช.เขต 1 ไดรางตัวชี้วัด
version 3
4. รวบรวมตัวชี้วัดจากการพิจารณาคัดเลือกจาก
1) คณะทํางานพัฒนาคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัดในระบบบริการสุขภาพ
2) คณะทํางานพัฒนาฉลากสําหรับยาที่จายในโรงพยาบาล
3) คณะทํางานจัดทําเครื่องมือในการสั่งใชยาอยางสมเหตุผลและการดูแลผูปวยกลุมพิเศษ
4) คณะทํางานเฉพาะกิจเพื่อจัดทําเครื่องมือจําเปนสําหรับการใชยาอยางสมเหตุผลและการดูแลผูปวย
กลุมพิเศษ
5) คณะทํางานสงเสริมจริยธรรมและธรรมาภิบาลวาดวยการสงเสริมการขายยา
6) คณะทํางานบริหารโครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
7) ผูทรงคุณวุฒิ
5. ทดลองเก็บขอมูล (pilot test) รับฟงความเห็นและขอเสนอแนะจากโรงพยาบาลที่ทําการทดลองเก็บ
ขอมูลตัวชี้วัด 10 โรงพยาบาล ประกอบดวย โรงพยาบาลรามาธิบดี โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ โรงพยาบาล
สงขลานครินทร โรงพยาบาลเลิดสิน โรงพยาบาลขอนแกน โรงพยาบาลสมุทรปราการ โรงพยาบาลชุมแพ
โรงพยาบาลพระยืน โรงพยาบาลบางบอ และโรงพยาบาลเชียงแสน
6. คัดเลือกและใหขอเสนอแนะตัวชี้วัด Es และ S โดยคณะทํางานพัฒนาเครื่องมือสงเสริมการใชยาอยางสม
เหตุผล Version 4
7. คัดเลือกตัวชี้วัด โดยคณะทํางานบริหารโครงการฯ จนได Version 5 ตัวชี้วัดหลัก 10 ตัว และตัวชี้วัดรอง
25 ตัว
8. พัฒนาคูมือตัวชี้วัดและวิธีการคํานวณตัวชี้วัด
16. 13
แผนการดําเนินงาน และกิจกรรมโครงการฯ ปงบประมาณ 2557 – 2560
1.จัดทําคูมือและตัวชี้วัดโครงการ
และจัดประชุมชี้แจงและทําแผน
รวมกัน
2.จัดทําแผนกับหนวยงานที่มีรวมลง
นามบันทึกขอตกลง และดําเนินการ
รวมกัน
3.วิเคราะห ประเมินสถานการณ
ปจจุบันเกี่ยวกับระบบการดําเนินการ
เพื่อสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล
ในโรงพยาบาลโดยใชแบบประเมิน
ตนเองกอนการดําเนินการตาม
ตัวชี้วัดที่กําหนด
4.โรงพยาบาลนําแนวทาง/ขอมูล/
เครื่องมือใน 6 กุญแจสําคัญไปปฏิบัติ
5.พัฒนาเครือขาย รพ.แยกตามภาค
รวมกับโรงพยาบาลสังกัดอื่น
6.มี ก าร พั ฒน า ศั ก ย ภ าพ ก า ร
ดําเนินการและแลกเปลี่ยนเรียนรูใน
เครือขาย ในสวนกลางและพื้นที่ เพื่อ
คนหา best practice
7.ถอดบทเรียน รูปแบบ (model)
ของโรงพยาบาลสงเสริมการใชยา
อยางสมเหตุผล
ระยะที่ 1.3 โรงพยาบาลดําเนินการ
ตามแนวทางโครงการและมีการ
แลกเปลี่ยนเรียนรูระหวางเครือขาย
และจากเครือขายสูสวนกลาง
(พ.ย.57 – ก.ย.58)
1. มอบรางวัล
1.1 คัดเลือกโรงพยาบาลที่เปน best
practice โดยคณะอนุกรรมการสงเสริม
การใชยาอยางสมเหตุผลและลงพื้นที่โดย
ทีมอนุกรรมการที่ไดรับมอบหมาย รวม
ผูแทนจาก สรพ.
1.2 มอบรางวัลโรงพยาบาลสงเสริมการ
ใชยาอยางสมเหตุผลที่รวมโครงการจาก
ประธานกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ
2. สรางความยั่งยืนสูระบบงานปกติ
2.1 พัฒนาเครื่องมือการใชยาอยางสม
เหตุผลสนับสนุนโรงพยาบาลอยาง
ตอเนื่อง
2.2 พัฒนาตัวชี้วัดการใชยาสมเหตุผล
เชื่อมโยงกับการรับรองคุณภาพ
สถานพยาบาล
2.3 พัฒนาเครือขายเพื่อสงเสริมการใช
ยาอยางสมเหตุผล
ระยะที่ 1.4 ประเมินผล และ
สรุปโครงการระยะที่ 1
(ก.ย. – พ.ย.58) มอบรางวัล และวางแผนการสราง
ความยั่งยืนสูระบบงานปกติ
1. วิเคราะห ประเมินสถานการณ
ปจ จุบั น เกี่ ย วกั บ ร ะ บ บก า ร
ดําเนินการเพื่อสงเสริมการใชยา
อยางสมเหตุผลในโรงพยาบาลโดย
ใชแบบประเมินตนเองหลังการ
ดําเนินการหรือตามตัวชี้วัดที่กําหนด
เมื่อครบ 1 ป
2. สรุปโครงการ
1. พัฒนาโครงการฯ รวมกับ
หนวยงานที่เกี่ยวของ
2. เสนอโครงการตอ
คณะอนุกรรมการสงเสริมการใช
ยาสมเหตุผล (4 เม.ย.57)
ระยะที่ 1.1 พัฒนาโครงการ /
เสนอโครงการตออนุกรรมการฯ
(พ.ย. 2556 – เม.ย.2557)
1. ประชาสัมพันธ เชิญชวน
โรงพยาบาลเขารวมโครงการ
(พ.ค.- ส.ค.57)
2. พัฒนาเครื่องมือในการ
ดําเนินการตาม 6 กุญแจสําคัญ
(พ.ค. – ต.ค.57)
3. ประชุมชี้แจง สรางการมีสวน
รวมในการดําเนินการตามแนวทาง
(29-30 ต.ค.57)
ระยะที่ 1.2 ประชาสัมพันธ
โครงการและ/รับสมัคร รพ.นํา
รอง /พัฒนาเครื่องมือสนับสนุน
การดําเนินการ/ (เม.ย.– ต.ค.57)
ระยะที่ 1 ปงบ 2557-2558 ระยะที่ 2 ปงบ 2559 ระยะที่ 3 ปงบ 2560
ขยายโครงการฯ ใหครอบคลุม
โรงพยาบาลรัฐอื่น สถานบริการ
สุขภาพอื่น เชน โรงพยาบาลรัฐ
ในสังกัดตางๆ โรงพยาบาล
เอกชน คลินิก รานยา
17. 14
ผูรับผิดชอบโครงการ และหนวยงานที่เกี่ยวของ
โครงการโรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (RDU hospital PLEASE) ไดรับความเห็นชอบ
จากคณะอนุกรรมการสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล ในการประชุมครั้งที่ 1/57 เมื่อวันที่ 4 เมษายน 2557
โดยมีสํานักงานคณะกรรมการอาหารและยาทําหนาที่เปนฝายเลขานุการ ในเวลาตอมา ไดจัดการประชุมหารือ
โครงการฯ เพื่อกําหนดรายละเอียดการนําไปสูการปฏิบัติรวมกับผูเขารวมประชุมจากโรงพยาบาลตางๆ เชน
โรงพยาบาลศิริราช โรงพยาบาลรามาธิบดี โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ และโรงพยาบาลในสังกัดกระทรวง
สาธารณสุข เปนตน และประชุมรวมกับผูแทนจากหนวยงานที่เขารวมรับผิดชอบโครงการฯ ไดแก สถาบันวิจัย
ระบบสาธารณสุข (สวรส.) กลุมสถาบันแพทยศาสตรแหงประเทศไทย (กสพท.) สํานักงานหลักประกันสุขภาพ
แหงชาติ (สปสช.) สถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องคการมหาชน) (สรพ.) เครือขายโรงพยาบาลกลุม
สถาบันแพทยศาสตรแหงประเทศไทย (UHOSNET) อนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแหงชาติ สํานักพยาบาล
และการประกอบโรคศิลปะ กรมสนับสนุนบริการสุขภาพ กลุมงานพัฒนาระบบสนับสนุนบริการ สํานักบริหาร
การสาธารณสุข และสํานักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข
ประโยชนที่คาดวาจะไดรับ
โรงพยาบาลทุกระดับทั้งภาครัฐ (และเอกชน) มีระบบสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผลอยางเปน
รูปธรรม นําการใชยาอยางสมเหตุผลไปสูการปฏิบัติโดยผนวกไวในงานประจํา และมีการพัฒนาขึ้นเปน
เครือขายโรงพยาบาลที่ปฏิบัติงานและเรียนรูรวมกันในการสงเสริมและสนับสนุนการใชยาอยางสมเหตุผล ซึ่ง
นําไปสูการใชยาที่ใหประโยชนสูงสุดแกประชาชนผูรับบริการ ไมใชยาเกินความจําเปน คุมคา ปลอดภัย ลด
ปญหาเชื้อดื้อยา เปนการใชยาที่สอดคลองกับหลักเกณฑดานเวชจริยศาสตร ตอบสนองตอนโยบายแหงชาติ
ดานยา และนําไปสูการลดคาใชจายดานยาและการสงตรวจทางหองปฏิบัติการที่ไมจําเปน โดยใหคุณภาพการ
รักษาพยาบาลที่ดียิ่งขึ้น และเกิดความปลอดภัยดานยา
ประชาชนมีความตระหนักรูตอคําวา “การใชยาอยางสมเหตุผล” มีความเขาใจที่ถูกตองตอยาที่ใช
เกิดความรวมมือในการใชยา และสามารถใชยาเหลานั้นไดอยางถูกตอง และปลอดภัย รวมทั้งไมเรียกรองการ
ใชยาและการสงตรวจทางหองปฏิบัติการที่เกินความจําเปน เกิดความศรัทธาและเชื่อมั่นในการใชบริการจาก
โรงพยาบาลที่ผานเกณฑคุณภาพดานการใชยาอยางสมเหตุผล
สรุป
การใชยาและการสงตรวจทางหองปฏิบัติการที่เหมาะสมและกอปรดวยจริยธรรม เปนหนาที่และ
มาตรฐานทางวิชาชีพของบุคลากรสาธารณสุข และเปนพันธกิจที่มีความสําคัญเปนอันดับตนของสถานพยาบาล
ทุกแหง แตที่ผานมาปญหาการใชยาและการสงตรวจทางหองปฏิบัติการอยางไมสมเหตุผลยังไมไดรับการแกไข
อยางเปนระบบ สงผลใหผูปวยไดรับยาเกินความจําเปน เสี่ยงตออันตรายจากยา กอปญหาเชื้อดื้อยาจนเขาสู
ภาวะวิกฤต ทําใหผูปวย สถานพยาบาลและรัฐ สูญเสียคาใชจายโดยไมจําเปนเปนมูลคามหาศาล จนทําให
ประเทศไทยมีรายจายดานยาตอคาใชจายดานสุขภาพสูงกวาประเทศที่พัฒนาแลวมากกวา 3 เทา5
โครงการ โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล (RDU Hospital PLEASE) เปนนวัตกรรมอัน
เกิดขึ้นจากความรวมมือของผูเกี่ยวของทุกภาคสวนดวยความประสงคที่จะแกไขปญหาการใชยาและการสง
ตรวจทางหองปฏิบัติการที่ไมสมเหตุผลอยางเปนรูปธรรม จนการใชยาอยางสมเหตุผลไดรับการยอมรับเปน
วัฒนธรรมขององคกร และกลายเปนบรรทัดฐานทางสังคมในหมูประชาชนผูใชยา
18. 15
การดําเนินงานของโครงการฯ ขับเคลื่อนผานกุญแจสําคัญเพื่อความสําเร็จ 6 ประการ (PLEASE) ซึ่ง
ขอปฏิบัติตาง ๆ ผานการคัดกรองจากผูเชี่ยวชาญหลากหลายสาขาภายใตหลักฐานทางวิชาการที่เชื่อถือได
รวมกับการประเมินและติดตามผลดวยตัวชี้วัดที่จัดทําขึ้นโดยกระบวนการวิจัยดานระบบสาธารณสุข
สถานพยาบาลที่ดําเนินงานผานเกณฑจะไดรับการรับรองคุณภาพสถานพยาบาลในมาตรฐานการเปน
“โรงพยาบาลสงเสริมการใชยาอยางสมเหตุผล” จากสถาบันรับรองคุณภาพสถานพยาบาล (องคการมหาชน)
และไดรับรางวัลเชิดชูเกียรติ นอกจากนั้นยังอาจไดรับงบประมาณสนับสนุนเพิ่มเติมจากหนวยงานที่เปน
ผูใชบริการของสถานพยาบาล เชน สํานักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ เปนตน
ทายที่สุด ประโยชนสุขทั้งหลายจะตกแกประชาชนทุกหมูเหลา ในอันที่จะไดรับบริการทางการแพทย
ที่มีคุณภาพ ซึ่งชวยสรางเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีแกประชาชนทุกคนโดยไมเลือกปฏิบัติ
เอกสารอางอิงที่สําคัญ
1. คณะกรรมการพัฒนาระบบยาแหงชาติ. นโยบายแหงชาติดานยา พ.ศ. 2554 และยุทธศาสตรการพัฒนา
ระบบยาแหงชาติ พ.ศ. 2555-2559. กรุงเทพฯ: โรงพิมพชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย,
2554: 1-41.
2. พิสนธิ์ จงตระกูล. คําจํากัดความและกรอบความคิดในการใชยาอยางสมเหตุผล. ใน: คณะอนุกรรมการ
พัฒนาบัญชียาหลักแหงชาติ. คูมือการใชยาอยางสมเหตุผลตามบัญชียาหลักแหงชาติ เลม 1 ยาระบบ
ทางเดินอาหาร. กรุงเทพฯ: โรงพิมพชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2552: ข1-38.
3. World Health Organization. Promoting rational use of medicines: core components.
Geneva, 2002: 1-6.
4. พิสนธิ์ จงตระกูล. คําแนะนําทั่วไปเกี่ยวกับการใชยา. ใน: คณะอนุกรรมการพัฒนาบัญชียาหลักแหงชาติ.
คูมือการใชยาอยางสมเหตุผลตามบัญชียาหลักแหงชาติ เลม 1 ยาระบบทางเดินอาหาร. กรุงเทพฯ: โรง
พิมพชุมนุมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, 2552: ข39-56.
5. พินิจ ฟาอํานวยผล, ปาณบดี เอกะจัมปกะ, นิธิศ วัฒนมะโน. ระบบบริการสุขภาพไทย ใน สุวิทย วิบุลผล
ประเสริฐ, บรรณาธิการ. การสาธารณสุขไทย 2551-2553. กรุงเทพฯ: โรงพิมพองคการสงเคราะหทหาร
ผานศึก, 2554: 233-318.
19. 16
กุญแจดอกที่ 1 การสรางความเขมแข็งของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด
ตั้งแตป ค.ศ. 2002 องคการอนามัยโลกไดชี้ใหเห็นถึงความสําคัญของการมีคณะกรรมการเภสัชกรรม
และการบําบัด (Pharmacy and Therapeutics Committee: PTC) ที่เขมแข็ง ซึ่งเปนที่ยอมรับในประเทศที่
พัฒนาแลววาเปนกุญแจสําคัญในการสงเสริมใหเกิดการใชยาอยางสมเหตุผลขึ้นในโรงพยาบาลและเครือขายใน
ขอบเขตการใหบริการของตน จึงชี้แนะใหรัฐบาลเกื้อหนุนโรงพยาบาลใหมีการจัดตั้งคณะกรรมการเภสัชกรรม
และการบําบัดขึ้น โดยการกําหนดใหเปนเกณฑรับรองคุณภาพของสถานพยาบาล
1. องคประกอบของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด
คณะกรรมการฯ ควรมาจากตัวแทนของทุกสาขาวิชาชีพที่เกี่ยวของกับระบบยาและการบําบัด ซึ่ง
บุคคลเหลานี้ควรปฏิบัติหนาที่ไดโดยอิสระปลอดจากการบังคับบัญชา และตองเปดเผยผลประโยชนทับซอนที่มี
(declare any conflict of interest)
2. บทบาทหนาที่และความรับผิดชอบของคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัด
จากการทบทวนและสํารวจบทบาทหนาที่ของคณะกรรมการฯ ที่สอดคลองกับการดําเนินการของ
ประเทศไทย และจากการหารือในคณะทํางานพัฒนาคณะกรรมการเภสัชกรรมและการบําบัดในระบบบริการ
สุขภาพ ไดมีมติใหคณะกรรมการฯ มีหนาที่และความรับผิดชอบดังนี้
1. กําหนดและทบทวนนโยบายดานยาและการสั่งใชยา เพื่อพัฒนาระบบยาในภาพรวมของ
โรงพยาบาลและสถานพยาบาลในเครือขาย
2. กําหนดมาตรการบริหารเวชภัณฑ ตั้งแตการจัดซื้อจัดหา การบริหารคลังยา ตลอดจนการสราง
ความเชื่อมั่นในคุณภาพยาของโรงพยาบาล
3. จัดทําและปรับปรุงบัญชียาโรงพยาบาลที่เปนปจจุบัน และคัดเลือกดวยขอมูลที่เปนหลักฐานเชิง
ประจักษที่นาเชื่อถือ
4. กําหนด/รับรองแนวเวชปฏิบัติ ที่ใชเปนแนวทางสําหรับการสั่งจายยาสําหรับผูสั่งใชยา† รวมถึง
การกําหนดแนวทางการตรวจทางหองปฏิบัติการที่จําเปนและเหมาะสม เพื่อการติดตามการ
รักษาและการใชยา
5. กําหนดนโยบายและกํากับดูแลใหมีการสั่งใชยาอยางสมเหตุผล โดยเฉพาะอยางยิ่งยาปฏิชีวนะ
และยาที่มีคาใชจายสูง
6. มีระบบการจัดการดานยาเพื่อความปลอดภัยและกํากับติดตามอยางเปนรูปธรรม เชน ระบบการ
จัดการความคลาดเคลื่อนทางยา (Medication Error) พัฒนาระบบการปองกันการจายยาที่มี
ปฏิกิริยาตอกันในคูที่หามใชรวมกัน (Drug Interaction) ระบบการติดตามอาการไมพึงประสงค
จากการใชยา (Adverse Drug Reaction) และการปองกันการแพยาซ้ํา ระบบการจัดการยากลุม
เสี่ยงสูง (High Alert Drug) และการประสานรายการยา (Medication Reconciliation) รวมถึง
การใหขอมูลยาแกประชาชน
7. กําหนดมาตรการ พัฒนาระบบและกํากับติดตามเพื่อลดอิทธิพลจากการสงเสริมการขายยา กํากับ
ติดตามการสั่งใชยาและใหขอมูลยอนกลับ (supervision, audit and feedback) แกผูสั่งใชยา
เมื่อพบปญหาในการใชยา รวมทั้งการฝกอบรมบุคลากรเพื่อปองกันและแกไขปญหาที่เกิดขึ้น