Lezing van Greet De Block en Bart Van der Herten op de Landschapscontactdag 2012

1. La Belgique Industrielle
De wisselwerking tussen transport en landschap
tijdens de 19de eeuw
Greet De Block
Bart Van der Herten

2. Ontwikkelingen 1750-1830
• Snelle regimewissels in de Zuidelijke
Nederlanden met eigen accenten voor het
transport
– Oostenrijkse periode (tot 1790)
– Franse periode (tot 1815)
– Hollandse periode (tot 1830)

8. Ontwikkelingen 1750-1830
• Macro-economische ontwikkeling

9. Macro-economische ontwikkeling (1)
• De industriële revolutie (1800-1830)
– Mechanisering van de textielnijverheid
(Verviers)
– Steenkool en metaalnijverheid (Luik-Verviers
en Mons-Charleroi)
– Antwerpen en Brussel als dienstencentra
– Platteland als dominante sector (+ 50%)

10. Macro-economische ontwikkeling (2)
• Economische factoren
– Natuurlijke rijkdommen: grondstoffen en
landbouwareaal
– Goed geschoolde arbeiders
– Arbeidsreserve op het platteland
– Overname van Engelse technologie
– Groot aantal Belgische uitvindingen
– Inkomensstijging en dus meer vraag
– België als exportland

11. Macro-economische ontwikkeling (3)
– Besluit: overgang van landbouweconomie
naar gemengde agrarisch-industriële
economie werd afgerond ca. 1850.
– België werd één van de pioniers van de
industriële ontwikkeling
– De spoorwegen waren de motor van deze
ontwikkeling

12. Het transportvraagstuk anno 1831

13. Transport ca. 1830 (1)
• Het wegvervoer:
– Belangrijke investeringen sinds Oostenrijkse
periode: steenwegen
– Tolsysteem: de gebruiker betaalt
– Eerste grote verbindingen en interstedelijk
netwerk, relatief weinig grensovergangen
– Personenvervoer: 5 à 10 km/u
– Goederenverkeer: weinig georganiseerd, zeer
traag, risicovol en duur

14. 1830

15. Transport ca. 1830 (2)
• De binnenscheepvaart
– Rivieren: zeer problematisch – niet
gekanaliseerd – bodem onregelmatig
– Vervoer vooral regionaal
– Investeringen in kanalen richting Frankrijk en
Nederland
– Tolsysteem
– Zeer traag (2-3 km/u)

16. 1830

17. De rol van transport
• Inzicht bij de overheid in het belang van
een goed ontwikkeld transportsysteem
– Voor import en export (vb. steenkool)
– In de prijsvorming van producten
– Voor de verspreiding van goederen van de
industriële revolutie, ook in België
– België op zich niet leefbaar (overproductie)
Gevolg: een belangrijk economisch
probleem

18. Een kanaal of een spoorweg?
• Parlementair debat: de keuze voor een
overheidsbedrijf én de keuze voor een
spoorweg
• Van lijn Antwerpen naar Keulen naar een
internationaal assenstelsel met Mechelen
als centraal spoorwegknooppunt
• Spoorwegwet 1834
• Eerste treinrit: 5 mei 1835

19. Een kanaal of een spoorweg?
• België als spoorwegpionier:
– Veel innovatie
– Export van spoorwegtechnologie
– Uniek overheidsmodel met inbreng van de
private sector
– Intermodaal model
– Uniek financieringsmodel met zeer lage
tarieven

20. Spoorwegen als
ruggengraat van de
transportinfrastructuur

24. 1880

35. Ontwikkelingen vanaf 1880

36. De buurtspoorwegen
• Jaren 1880: sociaal vraagstuk –
transportvraagstuk – economische crisis
• Antwoord: een lichte spoorweg-
infrastructuur langs de gewone wegen
• Eerste fase: stervorming rond steden
• Vervolgens: hele grondgebied
• Zeer snelle ontwikkeling
• Gemengde financiering overheden

40. Het wegvervoer
• Zeer grote toename van het aantal
steenwegen
• Twee soorten: aanvoerroutes naar de
spoorwegen of belangrijkste
transportmogelijkheid in regio’s waar geen
spoorwegen waren aangelegd
• De snelheid nam niet echt toe t.o.v. 1830
• Relatieve achteruitgang van de trafiek
o.i.v. de spoorwegen

41. 1880

42. De binnenscheepvaart
• De ‘vergeten’ sector: overheid investeert in
sector waar technologische ontwikkeling wordt
verwacht
• België verdeeld in drie rivierbekkens
• Historische ontwikkeling: elke waterweg met
eigen kenmerken
• Rivieren zeer problematisch
• Kanaal Brussel-Charleroi
• Regionale eenmaking van binnenwateren
• Amper netto-aanleg tijdens 19de eeuw

43. 1880

44. De tweede industriële revolutie

47. De tweede helft van de 20ste eeuw

51. La Belgique Industrielle
Dank je!
Greet De Block
Bart Van der Herten