- Waar gaat het om bij familie, netwerk en vrijwilligers? - Betrokkenheid of verplichte inzet? - Grenzen verleggen vanuit informele en formele zorg

1. Grenzen verleggen?!
Samenspel tussen formele
en informele zorg
Cecil Scholten, 14 februari 2013

2. Inhoud
1. Vragen over grenzen
2. Ontwikkelingen
3. Begrippenkader
4. Soorten grenzen
5. Bezwaren
6. Visie
7. Kansen

3. I. Vragen over grenzen
Eens of oneens
a) Mantelzorger mag naaste douchen
b) Familielid mag naaste spuit geven
c) Familie is en blijft verantwoordelijk voor welzijn
van naaste
d) Vrijwilliger mag cliënt met slikproblemen helpen
met eten
e) Vrijwilliger mag cliënt spuit geven
f) Vrijwilliger mag pinnen voor cliënt

4. 2. Ontwikkelingen
• Zorg wordt te duur
• Dreigend tekort aan beroepskrachten
• Vrijwilligers worden schaars
• ZorgZwaartePaketten met minder welzijn
• Van AWBZ naar Wmo en langer thuis
• Meer focus op zorg en ondersteuning ‘in eigen
kring’
• Blijvende focus op kwaliteit en veiligheid

5. 3. Begrippenkader
Vanuit start van relatie
Contact start vanuit relatie met cliënt:
• Mantelzorg – intensief, langdurig, ingerold
• Familie en andere bekenden uit sociale netwerk –
minder intensief, op verzoek, makkelijker nee te
zeggen
Contact start vanuit organisatie:
• Vrijwilligers – op eigen initiatief
• Geleide vrijwilligers – gestimuleerd, met opdracht

6. 4. Soorten grenzen

7. Juridisch: mantelzorgers
Tussen de zorgaanbieder en de mantelzorger
bestaat geen formele relatie. De zorgaanbieder is
daarom niet verant-woor-delijk voor wat de mantel-
zorger doet en evenmin aansprakelijk voor schade
die de cliënt lijdt door diens fouten.
De zorgaanbieder is pas aansprakelijk als hij tekort-
schiet als toezichthouder. In situaties waarin de
cliënt en de zorgaanbieder het niet eens worden
over de inzet van mantelzorg, is het verstandig dit
in het dossier aan te tekenen en inzet van de man-
telzorger te monitoren. Hierdoor maakt de zorgaan-
bieder toetsbaar dat hij aan zijn zorgplicht heeft
voldaan.

8. Juridisch: vrijwilligers
Vrijwilligers werken vanuit de organisatie. Daarmee
is de organisatie formeel opdrachtgever en
verantwoordelijk voor wat vrijwilligers doen en
mogelijk overkomt. Aansprakelijkheid en andere
zaken worden afgedekt via verzekeringen.
Geef ruimte aan ‘spontane helpers’ (familie of
andere bekenden van cliënt) om spontaan te
helpen. Beschouw hen voor de verzekering als
vrijwilliger.

9. Enkele wetten nader bekeken
De Wet BIG verbiedt onbevoegden om ‘beroeps-
matig’ voor­behouden handelingen ‘buiten nood-
zaak’ uit te voeren. Wet BIG is echter niet van
toepassing op mantelzorgers en vrijwilligers.
Mantelzorgers zijn zelf aansprakelijk.
Organisatie is aansprakelijk voor vrijwilligers.
Daarom ligt het voor de hand dat als een
vrijwilliger voorbehouden handelingen ver-richt, hij
of zij daarbij aan dezelfde zorgvuldigheidseisen
behoren te voldoen als een beroepskracht.

10. Kwaliteitswet
Opdracht van Kwaliteitswet Zorginstellingen is om
verantwoorde zorg te bieden. Nader beschreven in
het Kwaliteitskader Verantwoorde Zorg voor de
sector Verpleging, Verzorging en Zorg Thuis wat dat
inhoudt.
O.a. over mantelzorg:
‘Indien de cliënt het wenst, wordt de mantel­zorg nadrukkelijk
betrokken in het zorgproces. De zorgaan-bieder vraagt de
cliënt en de mantel-zorgers naar de gewenste en
mogelijke hulp van mantelzorgers. De zorgverle-
ners leggen alle afspraken met cliënt en mantel--
zorg vast in het zorgleefplan.’
Ook ruimte voor vrijwilligers in Zorgleef-
plan.

11. Functionele grenzen
Gericht op uit te voeren werkzaamheden en verant-
woordelijkheden met vraag vanuit de organisatie:
wat mogen mantelzorgers, familieleden, vrienden
en vrijwilligers wel en niet doen?
In combinatie met denken vanuit cliënt en diens
informele omgeving: wat kunnen en willen infor-
mele zorgverleners doen?

12. Persoonlijke grenzen
• Cliënten en mantelzorgers stellen grenzen op
basis van hun eigen wensen, behoeften en
verwachtingen.
• Vrijwilligers stellen grenzen op basis van hun
betrokkenheid, vaardigheden, beschikbare
tijd
• Beroepskrachten stellen grenzen op basis van
beschikbare tijd en … relatie-gevoel

13. Relationele grenzen
Gericht op betrokkenheid en samenwerking in de relatie
tussen:
• cliënten, mantelzorgers en vrijwilligers
• vrijwilligers en hun organisaties
• welzijns- en vrijwilligersorganisaties
• andere zorgorganisaties
• overheden
Is er sprake van stimulans voor samenspel of is het eerder
afschuiven of juist inpikken?!

14. 5. Bezwaren te overwinnen?!
A. Angst bij zorgorganisaties voor fouten en reputa-
tieschade
B. Onzekerheid bij beroepskrachten over deskundig-
heid en functie
C. Weerstand bij mantelzorgers en vrijwilligers tegen
opvullen van ‘gaten in de zorg’
Oude denken: primaat van zorg bij formele zorg
Nieuwe denken en doen: samenspel in 4-hoek tussen
informele zorgverleners (mantelzorgers, familie en
sociaal netwerk, vrijwilligers) en formele
zorgverleners

15. 6. Visie: Samenspel

16. 7. Kansen
• Visie = betekenis die mantelzorgers en familieleden
hebben voor cliënt en bijdrage die vrijwilligers willen
leveren en wijze waarop organisatie daarmee
omgaat
• Voorwaarden = wat mantelzorgers en familieleden
nodig hebben om hun relatie met naaste vol te
kunnen houden en/of voort te zetten. En wat
vrijwilligers nodig hebben om hun werk goed en op
een prettige manier te kunnen uitvoeren.
• Verbintenis = gezamenlijke betrokkenheid tot stand
brengen tussen informele en formele zorgverleners
om kwaliteit van leven van cliënten te
optimaliseren.

17. Visie: Samenspel
1. Cliënt en diens wensen en behoeften als uitgangs-
punt. Ook van mantelzorger.
2. ‘Goede buur’-concept: welbevinden als insteek met
mogelijk eenvoudige zorghandelingen.
3. Welzijn en zorg op veilige en verantwoorde wijze
realiseren met bijbehorende risico’s.
4. Contact van cliënten met omgeving en vrijwilligers
versterken, ondersteunen en faciliteren vanuit
formele zorg.

18. Voorwaarden
1. Helderheid in verwachtingen over en weer +
uitvoering in praktijk
2. Deskundigheidsbevordering en scholing +
uitwisselen op de werkvloer
3. Zicht op mogelijkheden van zorg bij welzijn via
risicoinventarisatie
4. Competenties en aansturing van medewerkers
gericht op relatie-zorg
Ook tijd en deskundigheid voor en in
mobiliseren, motiveren en matchen!

19. Verbintenis
1. Draagvlak bij alle betrokkenen voor visie op
samenspel met informele zorg
2. Nieuwe rol van zorgmedewerkers
3. Zonder angst voor risico’s en reputatieschade
4. Weerstand wegnemen bij informele zorgverleners

20. Praktische handvatten
• Samenspel op www.expertisecentrummantelzorg.nl
• Grenzen en Samenwerking op
www.zorgbetermetvrijwilligers.nl
• Familieparticipatie en vrijwilligers op www.vilans.nl
Succes met bouwen aan relatie-zorg!
Cecil Scholten, c.scholten@vilans.nl.