Un paseo pola sexualidade da Antiga Grecia a través das súas obras de arte

1. E r o t i s m o n a A n t i g a G r e c i a Un paseo pola sexualidade da sociedade grega a través das súas obras de arte. Por Alba Sánchez Varela 1º Filoloxía Clásica

2. O home Na antiga Grecia o home era considerado un ser superior á muller. Os homes eran seres racionais e sensatos, capaces de se dominaren a si mesmos e de non caer baixo o influxo das paixóns. A súa virilidade sustentábase en parte no feito de seren suxeitos activos e dinámicos que posuían o poder da polis ( πόλις ) e se ocupaban dos asuntos da política e da guerra.

3. A representación dos órganos sexuais masculinos simbolizaba a forza da natureza, unha forza que os converteu nun obxecto sagrado de uso cotián como amuleto e protector contra o mal de ollo, (colgantes, petadores das portas, Hermas...). A imaxe da esquerda representa un tintinnabulum , un obxecto utilizado en Roma xeralmente realizado en bronce que simbolizaba un falo con campaíñas ó que se lle engadían patiñas, rabo e ás, como se fose un animal. Tamén en Roma proliferaban os fascines , amuletos de falo. O falo erecto traía boa sorte.

4. A vida pública pertencía ós homes. Os simposios ou banquetes eran unha desas institucións masculinas nas que só participaban homes, bebendo hidromel e viño mesturado con auga e falando sobre política e filosofía. As únicas mulleres que tomaban parte nestes banquetes eran as heteras ou cortesanas, amenizándoos con bailes, cancións e espectáculos. A imaxe de abaixo, elaborada polo pintor de Hasselmann, representa a unha muller regando e coidando o que semellan ser falos que brotan da terra.

5. A muller Na Grecia clásica, como no resto do mundo antigo, o papel das mulleres era ter fillos que perpetrasen a estirpe do esposo e sostivesen a cidade e a vellez dos seus pais. Eran perpetuas menores de idade, estaban sempre baixo a tutela dun home. As doncelas eran preparadas dende moi pequenas para o matrimonio e ensinábanlles a tecer e a administra-la casa. Estaban feitas para o xineceo.

6. Na casa do cidadán acomodado existían dúas zonas ben diferenciadas: as dependencias propiamente masculinas e o xineceo, este último sen fiestras á rúa para evitar ós miróns. Irónicamente, as mulleres con posibles, as de boa familia, vivían nun case perpetuo encerro; as pobres, as que se tiñan que busca-la vida día a día, gozaban de bastante liberdade. Pero ambas estaban condenadas á ignorancia: as pobres por non teren os medios para aprender, as ricas porque unha muller sabia resultaba desprezable. O decoroso, polo menos en Atenas, era unha apariencia fráxil, unha mirada baixa e submisa, unha actividade confinada ó xineceo e unha actitude non participativa. As únicas mulleres que eran capaces de soster unha conversa dun nivel medio eran as heteras, prostitutas que hoxe poderiamos chamar “de alto standing”, e non era aconsellable que unha muller decente se asemellase a elas. De feito, no mundo antigo a prostitución estaba socialmente aceptada, posto que xeraba cartos.

8. O d e s n u d o O desnudo en Grecia non ten ninguha connotación negativa senón que é outro tipo de vestido que diferencia ós sexos, etnias e clases sociais. Por suposto o desnudo era exclusivamente masculino. Os primeiros atletas participaban nos Xogos Olímpicos cubertos cunha especie de taparrabos pero a partir da 15ª Olimpiada fixérono xa en coiros. Na palestra competían tamén desnudos. As primeiras estatuas de homes desnudos foron os kuroi ( κουροί ), representacións de mozos idealizados dotadas dunha grande rixidez e hieratismo, coas liñas moi marcadas, os ollos amendoados e os xenitais pequenos. De feito, estes eran considerados signo de decencia e virilidade, non así os xenitais grandes, dos que se cría que aportaban fealdade ademais de ser propios de sátiros e seres monstruosos. Pouco a pouco a escultura irá evolucionando e as formas se suavizarán para dar paso a unha representación máis realista.

9. As representacións femininas eran as korai ( κοραί ), doncelas que compartían as mesmas características que os kuroi pero ían sempre vestidas con fermosos ropaxes. As esculturas de mulleres, a partir das korai, sempre irán cubertas ata o século IV, cando Praxíteles esculpa á venus de Cnido, á dereita. Vemos xa unha evidentísima relaxación nas formas e unha gran suavidade na súa expresión. Xa non é estática nin ríxida. A estatua causou grande escándalo no seu tempo e o autor empregou a excusa de qu a deusa fora sorprendida despois do baño. Fose como fose, o denudo masculino era propio do seu xénero natural. O feminino era algo artificial, case tanto como a primeira das mulleres: Pandora.

10. A p e d e r a s t i a A idea do amor entre homes é grega, os que amaban a un home eran os máis virís e era precisamente esa virilidade, esa andreia , o que facía que buscasen ós seus semellantes. Na sociedade de hoxe en día entendemo-la pederastia como unha parafilia enfermiza e totalmente deplorable. Na sociedade da Grecia antiga, a pederastia era non só un grato pracer senón tamén case unha institución estatal .

11. A parella pederástica estaba formada por un erastés (ἐραστής), suxeito activo que penetra, e erómenos (ἐρόμενος), suxeito pasivo que se deixa penetrar. Estes adolescentes acadaban a idade de merecer ós doce anos aproximadamente e ós dezaoito xa se lles consideraba demasiado maduros. Entre os dezaoito e os vintecinco anos os rapaces debían absterse de calquera actividade pederástica. Os erómenos non debían entregarse inmediatamente ó seu erastés . Tiñan que conquistalos e facerse de rogar antes de ceder. O erastés tamén tiña que gañarse o seu amor e satisfacer ó seu efebo facéndolle regalos, que usualmente consistían en animais (galos, lebres, patas de cordeiro...). Parece ser que se trataba dun rito de paso da adolescencia á idade adulta. Na Atenas clásica, a pederastia era propia das clases aristocráticas e en Esparta, no cuartel, tamén se daban este tipo de prácticas .

12. Eros entre mulleres Da homosexualidade feminina sábese moi pouco. Algúns textos constatan que as mulleres, insatisfeitas debido á forte división dos sexos que había na Grecia antiga, poderían ter canalizado esa insatisfacción cara a homosexualidade de xeito natural, e en mitoloxía temos as relacións afectivas entre Ártemis e Atenea con ninfas dos seus séquitos, os amores de Ifis e Iante ou o travestismo de Zeus e Leucipo para seducir respectivamente a Calisto e Dafne. Houbo incluso un tratado nos séculos alexandrinos, elaborado por Filanis de Leucadia, que versaba sobre posuras homosexuais femininas. Semella que en Lesbos a parella máis común era a da muller madura e a mociña, pero o carácter formativo da relación era evidente, aínda que se establecía sobre bases máis igualitarias que a pederastia masculina.

13. O sexo Os gregos distinguían dous tipos de sexualidade: a destinada á reproducción, o sexo conxugal encerrado dentro da casa (οἰκός), unha obriga do cidadán para co Estado xa que se debían aportar fillos para sustenta-la cidade, e a da recreación, o sexo por pracer , que se atopa fóra da casa, en prostíbulos, con heteras, escravos ou concubinas. Sobre esta distinción falaremos un pouco máis adiante. Tanto para os gregos como para os romanos, o sexo merecía especial respeto debido á súa función sagrada de enxedrar vida. Para os gregos, o amor era unha pulsión física, un irreprimible desexo de copular, sede sexual . Non concebían a líbido dentro do matrimonio, dentro del o sexo era entendido como un traballo, unha obriga para co Estado, deixaba de ser diversión. Se un esposo non odiaba á súa muller o máis positivo que por ela sentía era filía (φιλία), un cariño repousado que excluía o amor paixonal. A esposa non suscitaba paixón, só servía para te-los fillos. Os gregos da época clásica non sempre concebían que puidese haber unha reciprocidade na erótica, no eros (ἔρως) dunha parella. Ó suxeito sexualmente activo, o home, correspondíalle un suxeito pasivo, a muller, que servía para o seu pracer. O home era sexualmente libre, a muller non. Os homes non se namoraban, iso era cousa de mulleres, porque o amor traía consigo enfermidade, nósos (νόσος), irracionalidade, e iso non é masculino nunha sociedade na que a andreia (ἀνδρεῖα) se basea no control dun mesmo. O comportamento da muller é distinto, namórase, enaxénase.

14. Os gregos coñecían todas as posibles posturas do amor, aínda que na práctica atíñanse ás dúas que consideraban máis comúns e eficaces: o misioneiro, co home enriba da muller, controlando todo o proceso da penetración, e a catro patas, penetrando dende atrás e erixíndose de novo como o suxeito activo. Hai mostras destes sucesos tanto na literatura coma na arte da cerámica. “ [...] pero se me obriga pola forza contra a miña vontade [...], deixareime de mala gana e non lle seguirei nos seus meneos[...]. Non levantarei cara o teito as miñas zapatillas persas[...] nin me porei a catro patas como unha leoa encima do raiador de queixo ”. ( Lisístrata , Aristófanes, 225 - 235). Entre os gregos, o amor e o sexo celebrábanse nas festas dionisíacas, nas afrodisias e nas Tesmoforias, nas que as mulleres cociñaban alimentos con formas fálicas.

15. P r á c t i c a s As felacións sempre eran obrigadas para as heteras, pois era algo denigrante para elas. O caso contrario non apareceu representado xamáis en Grecia e só aparece documentado no mundo romano unha vez, nunha imaxe das termas suburbanas de Pompeia. Un cunnilingus era algo vil e degradante. Outras prácticas como a masturbación están máis discutidas. Algúns autores afirman que os gregos a entendían como unha conducta condenable. Outros autores defenden que a consideraban como un alivio natural e un sucedáneo da relación sexual. En canto á masturbación feminina, sábese que as mulleres empregaban uns consoladores chamados olisboi (ὀλίσβοι), pero non quedan case testemuñas, a non ser una imaxe bastante polémica da copa de Apolodoro, datada contra o ano 500 a.C., sobre a que os estudosos non se poñen de acordo e sobre a que circulan numerosas teorías: para uns trátase dunha escea de masturbación na que unha muller está estimulando a outra, para outros, trátase tan só dun ritual no que unha muller lle está perfumando o monte de Venus a outra, debido quizais ó recipiente que porta, un exáliptron, un contedor de perfumes de uso funerario.

16. En canto ó voyeurismo , semella ter tido escasa incidencia nos costumes gregos, polo que aparecerá máis adiante no mundo romano inventando a figura do escravo que observa oculto ós seus amos mentres estes teñen relacións íntimas. Por último, os gregos untaban o seu pene con aceite de oliva antes de copular; ó parecer era un costume hixiénico. Tamén as damas se untaban antes de introducirse o olisbos . E como dato curioso, era frecuente a depilación feminina do pube, debido a unha especie de odio dos varóns por ese factor.