SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 25
La lengua como vehículo
de expresión y ejercicio
de la cultura de un
pueblo
Cosmovisión Kukama - Kukamiria
“… la anaconda es un ser prominente en la
cosmovisión kukama – kukamiria. Según ellos, en el
principio del mundo una mujer anaconda inmensa
da a luz a los primeros seres humanos. En otra
instancia se manifiesta como Muiwatsu, un animal
de gran tamaño que vive en el mundo del Primer Sol
debajo de la tierra y el agua. Domina sobre este
mundo y los seres que moran allende y atrae a los
espíritus malos para convertirlos en boas. En otra
vida era un brujo maligno. Cada vez que desea irse,
agita las aguas causando temblores y remolinos.
Cosmovisión
Shipibo
En la cosmovisión de los Shipibo, la anaconda Ronin tiene
“dominio” sobre los animales del agua, y además de eso, a
cambio de su colaboración, les da buena vida a los
jenechaikonibo, unos hombres shipibo que viven debajo en
el Mundo de las Aguas. La relación recíproca de Ronin y los
jenechaikonibo se extiende hasta las comunidades shipibo
de la tierra, las cuales le piden a Ronin permiso para
obtener su sustento del agua. En retorno a esta actitud
respetuosa y ritualística, Ronin los provee con buena
pesca”.
Elizabeth Ortel: “Madres protectoras, madres amenazantes: la yacumama en el imaginario de los pueblos
amazónicos”. Revista Kúúmu, N°13.FORMABIAP – Iquitos. 2012.
Cada lengua tiene su propio
espíritu y es difícil traducir
ideas o expresiones de una
lengua a otra
Yo, comencé a escribir cuando leí las primeras narraciones sobre los
indios. Los describían de una forma tan falsa escritores a quienes, yo,
respeto; de quienes he recibido lecciones, como López Albújar, como
Ventura García Calderón. López Albújar, conocía a los indios desde su
despacho de Juez en asuntos penales, y el señor Ventura García
Calderón, no sé cómo había oído hablar de ellos. Yo, tenía una
convicción absolutamente instintiva, de que el poder del Perú estaba,
no solamente entre la gente de las grandes ciudades, sino que, sobre
todo, estaba en el campo y en las comunidades (…) En éstos relatos,
estaba tan desfigurado el indio, y tan maloso y tonto el paisaje, o tan
extraño, que dije: No. Yo, lo tengo que escribir, tal cuál es; porque
yo, lo he gozado; yo, lo he sufrido. Y, escribí ésos primeros relatos
que se publicaron en el pequeño libro que se llama Agua.
• Lo leí, a estas gentes tan inteligentes, como
(Emilio) Westphalen, (Carlos) Cueto, y Luis
Felipe Alarco. El relato, les pareció muy bien.
Yo, lo había escrito en el mejor castellano que
podía emplear; que era bastante corto.
Porque, yo, aprendí a hablar el castellano con
cierta eficiencia, después de los ocho
años; hasta entonces, sólo hablaba quechua
(…)
• Cuando yo leí ése relato, en ese castellano
tradicional, me pareció horrible; me pareció
que había disfrazado el mundo; tanto casi
como las personas contra quienes intentaba
escribir, y a quienes pretendía rectificar. Ante
la consternación de estos, mis amigos, rompí
todas ésas páginas. Unos seis o siete meses
después, las escribí en una forma
completamente distinta; mezclando, un poco,
la sintaxis quechua dentro del castellano.
• En una pelea, verdaderamente infernal, con la
lengua. Guardé este relato, un tiempo. Yo, era
empleado de correos; estaba, una tarde, de
turno, y en una hora que no había mucho
público, lo leí. Y, el relato, era lo que yo había
deseado que fuera; y, así, se publicó.
¿Pin kayta nirqa?
Los pueblos originarios
poseen códigos propios de
lectura que la EIB debe
reconocer y desarrollar
Los textos andinos
• El kipu, observado,
decodificado, sentido,
tocado e interpretado.
• Nudos, colores, conjuntos
de hilos, secuencias
• Una cabeza (nudo grande)
voz, sentimiento, contenido
de la hebras y mensaje.
1590 (José de Acosta) “Los
libros hablan de historias,
leyes, ceremonias y
registros contables, todo lo
que los kipus pueden tratar
tan puntualmente, que uno
se queda asombrado”.
“Pachamama licencianmanta. Diospa
licencianmanta. Apukuna
licenciakunamanta, mana tukukunanpaq.
Kunanqa qanpa licenciaykimanta. Allpa
mama, q’aytu mama. Q’aytu,
munasqaykita rimasaq. Khipusqaykipis
contador wañunaykama. Sumaqta kay
wiraquchataqa yanapanki khipu” (Carvajal 2004).
• El mate burilado
“Desfilan emboscadas
astutas, incendios de
poblados y chozas que
se hacen ascuas y
volutas de humo. Y, en
la plaza huantina,
flagelaciones,
fusilamientos o desfiles
de heridos
combatientes. (…) En
los combates por los
campos, se siente el
coraje bélico del mismo
burilador…” (Sabogal
[1945](1987: 24)
Construyendo un
mundo con escritura
alfabético fonético
Ñawpa away yachasqaymanta
Killa qallariy p’unchaw agostotaqa llapan
awanaykunatan vinowan tiqtipa ñawinman
ch’uyayku. Chaymantataq q’apachiyku, tukuspataq
chiqa takuwan takuykuspa sumaqta
waqaychapuyku. Pukllay k’uchupipas
rurallaykutaqmi.
Ñawpaqtaqa Santa Ana mamachamanta Apu
Castilloykumanta pukarakunamanta Santa
Tierramanta ima mañakuykuraq.
Chaymantaqa allwiyta qallariyku. Q’aytuykuta tukuy
sunqu mana tukukunanpaq ruminchaykuyku. Kimsata
saminchaykuspan qallariykuqa. Tukuspa illawaykuraq
chaymantataq ch’ukirihipayku. Phukurikuspa awayta
qallariyku. Tukunaykupaq huk awa k’aspiwan
t’iranaykupaq ch’ukirihipallaykutaq. Chaymantataq
huch’uy awanachakunawan tukupuyku. (….)
Kay awayqa wañunatapas unqunatapas willakun.
Genioykitapas yachallantaqmi. Millay genioyuqpaqqa
millaymi kan, munay genioyuqpaqqa munaychan
rurakun. (…).
• Albertina Tunqui Huanca e hija Flor Karina / Comunidad Huito: Cusco
Ñawpa away yachasqaymanta
Killa qallariy p’unchaw agostotaqa llapan awanaykunatan
ch’uyayku. Ñawpaqtaqa vinowanmi ch’uyayku.
Hinallataq tiqtipa ñawinwan ch’uyayku. Chaymantataq
q’apachiyku. Q’apachiyta tukuspataq chiqa takuwan
takuykuspa sumaqta waqaychapuyku. Pukllay
k’uchupipas ch’uyallaykutaqmi q’apachillaykutaqmi.
Ñawpaqtaqa Santa Ana mamachamanta mañakuykuraq.
Hinallataqmi Apu Castilloykumanta, hinallataq
pukarakunamanta Santa Tierramanta ima mañakuyku.
Chaymanña mañakuspa allwiyta qallariyku. Allwinapaqqa
q’aytuykuta tukuy sunqu ruminchaykuyku. Mana q’aytuyku
tukukunanpaq ruminchaykuyku. Ruminchaspaqa kimsata
saminchaykuspan allwiyta qallariykuqa. Allwiyta tukuspa
illawaykuraq chaymantataq ch’ukirihipayku. Chay allwiyta tukuspa
phukurikuspa awayta qallariyku. Awayta tukunaykupaq huk awa
k’aspiwan awa t’iranaykupaq ch’ukirihipallaykutaq. Chaymantataq
huch’uy awanachakunawan awayta tukupuyku. (….)
Kay awayqa wañunatapas willakunmi hinallataqmi unqunatapas
willakun. Genioykitapas yachallantaqmi. Millay genioyuqpaqqa
millaymi rurakun, munay genioyuqpaqqa munaychan rurakun. (…).
• Albertina Tunqui Huanca e hija Flor Karina / Comunidad Huito: Cusco
VICTORIANO HUAMAN QUISPE
(Presidente de APAFA) Paropata, 07 diciembre 2005
Arí, chaytapas yanapanin. Yacharichinin. Ñuqa kikiypuni yacharichirqani kay papa
hasp’iyta. Chay papa hasp’iy ñawpaqta, hasp’iyta qallarinaykupaq, chakraman
chayaspa ñuqaykuq kustumbriyku, kukachata hallpaykuspa. Kukachata
k’inturikuspa tierraman. Tierrapaq k’inturikuyku munayta. Chaymanta hasp’iytaqa
ñuqayku fuerte kaptinqa chakitakllawanraq hayt’arikuyku. Wakinqa mana.
Enseguidataq yastá ñá qallarinaykupaqqa, qanata kustumbrita rurakuyku. Tawa
wachumanta qanakuyku. Chay qanaman sillkharqukuspa hasp’iykupacha.
Anchhiyna. Chaymantaqa, yasta ñá hallpapi hallpaykuyku enseguidaqa.
Chaymantaqa ña wathiyakuykuña. Wathiyata mikhuykuspaqa yastá phinanata
rurarqukuyku huk hawachaman phinayku. Karupitaq rurayku chayqa mana wasi
kanchu. Phinanata ichhuchawan mast’arquspa munaychata. Anchayman tardenqa
yasta pallarqapuyku. Pallarquspaqa kaq ichhullawantaq pakarqapuyku,
munaychata.
Reflexión…
• Los discursos orales presentados son escuchados
cotidianamente por los niños y niñas.
• Los niños y niñas vienen familiarización con esas
formas discursivas diferentes a la tipología textual
escolar.
• Esta situación genera una brecha que dificulta los
aprendizajes tanto del castellano oral como
escrito.
• Esto genera el aprendizaje lento de las
competencias de las demás áreas curriculares.
La necesidades comunicativas en el marco de la EIB
Hacia la construcción de sociedades plurales
• Modos
comunicativos
en las culturas
andino
amazónicos
(personas,
naturaleza,
«espiritus»)
• Afirmación por
derecho
• La necesidad
de aprender la
lecto escritura
en lenguas
originarias
(discursos
propios y otros)
• Aprendizaje por
derecho
• La necesidad
de la oralidad
del castellano
como L2
• La necesidad
de la lecto
escritura en
castellano
como L2 (discursos
propios y otros)
• Aprendizaje por
derecho
Enriquecimiento de la competencia comunicativa para desempeños
en contextos diversos

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Literatura incaica o prehipánica
Literatura incaica o prehipánicaLiteratura incaica o prehipánica
Literatura incaica o prehipánicaJuan Jurado Espeza
 
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01Literaturaincaica 120918191616-phpapp01
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01Leoncito Salvaje
 
9 guia texto argumentativo prehispanica
9 guia  texto argumentativo prehispanica9 guia  texto argumentativo prehispanica
9 guia texto argumentativo prehispanicaFreddy Saix
 
Literatura incaica
Literatura incaicaLiteratura incaica
Literatura incaica1988juanpa
 
Literatura prehispánica 3 av
Literatura prehispánica 3 avLiteratura prehispánica 3 av
Literatura prehispánica 3 avNatanoh
 
Literatura prehispánica
 Literatura prehispánica  Literatura prehispánica
Literatura prehispánica patrjand
 
Poesía Prehispánica Peruana
Poesía Prehispánica PeruanaPoesía Prehispánica Peruana
Poesía Prehispánica PeruanaMariopoma
 
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA - Cuento de Animales
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA  - Cuento de AnimalesLITERATURA INDÍGENA MEXICANA  - Cuento de Animales
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA - Cuento de AnimalesChristianovl
 
Literatura prehispánica
Literatura prehispánicaLiteratura prehispánica
Literatura prehispánicaMarco Reyes
 
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán FUNDACIÓN RUMI KILKA
 
Literatura precolombina mapa conceptual..
Literatura precolombina mapa conceptual..Literatura precolombina mapa conceptual..
Literatura precolombina mapa conceptual..óscar narváez
 

La actualidad más candente (19)

Literatura incaica o prehipánica
Literatura incaica o prehipánicaLiteratura incaica o prehipánica
Literatura incaica o prehipánica
 
Literatura precolombia
Literatura precolombiaLiteratura precolombia
Literatura precolombia
 
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01Literaturaincaica 120918191616-phpapp01
Literaturaincaica 120918191616-phpapp01
 
9 guia texto argumentativo prehispanica
9 guia  texto argumentativo prehispanica9 guia  texto argumentativo prehispanica
9 guia texto argumentativo prehispanica
 
Lit.prehispa (1)
Lit.prehispa (1)Lit.prehispa (1)
Lit.prehispa (1)
 
Literatura incaica
Literatura incaicaLiteratura incaica
Literatura incaica
 
Literatura prehispánica 3 av
Literatura prehispánica 3 avLiteratura prehispánica 3 av
Literatura prehispánica 3 av
 
Literatura prehispánica
 Literatura prehispánica  Literatura prehispánica
Literatura prehispánica
 
Poesía Prehispánica Peruana
Poesía Prehispánica PeruanaPoesía Prehispánica Peruana
Poesía Prehispánica Peruana
 
Yurupari
YurupariYurupari
Yurupari
 
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA - Cuento de Animales
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA  - Cuento de AnimalesLITERATURA INDÍGENA MEXICANA  - Cuento de Animales
LITERATURA INDÍGENA MEXICANA - Cuento de Animales
 
Origen del quechua
Origen del quechuaOrigen del quechua
Origen del quechua
 
Literatura prehispánica
Literatura prehispánicaLiteratura prehispánica
Literatura prehispánica
 
Literatura incaica o quechua
Literatura incaica o quechuaLiteratura incaica o quechua
Literatura incaica o quechua
 
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán
Narraciones míticas de la tradición oral de Putisnán
 
Literatura
LiteraturaLiteratura
Literatura
 
Literatura maya y azteca
Literatura maya y aztecaLiteratura maya y azteca
Literatura maya y azteca
 
Literatura prehispánica
Literatura prehispánicaLiteratura prehispánica
Literatura prehispánica
 
Literatura precolombina mapa conceptual..
Literatura precolombina mapa conceptual..Literatura precolombina mapa conceptual..
Literatura precolombina mapa conceptual..
 

Destacado

Gestión Punto de Venta: programa asesoramiento
Gestión Punto de Venta: programa asesoramientoGestión Punto de Venta: programa asesoramiento
Gestión Punto de Venta: programa asesoramientoCarmen Llaneza
 
33 razones de éxito
33 razones de éxito33 razones de éxito
33 razones de éxitoeClass
 
Air reply & NetSuite ecommerce overview
Air reply & NetSuite ecommerce overview Air reply & NetSuite ecommerce overview
Air reply & NetSuite ecommerce overview Giorgio Visintin
 
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito lima
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito limaDirecciones ip clase b 10 de noviembre verito lima
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito limaVerito Lima
 
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4Vivastream
 
Guia de materiales_en_auto_cad
Guia de materiales_en_auto_cadGuia de materiales_en_auto_cad
Guia de materiales_en_auto_cadLuis Garcia
 
How to broadcast a b ex report through e
How to broadcast a b ex report through eHow to broadcast a b ex report through e
How to broadcast a b ex report through eZaynab Fadlallah
 
Qui som fit and feel?
Qui som fit and feel?Qui som fit and feel?
Qui som fit and feel?fit&feel
 
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]jamaal
 
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)..."Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...Zsadany "Zad" Vecsey
 
Mesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoy
Mesa redonda II: Esteban de Manuel KeenoyMesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoy
Mesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoyinvestenisciii
 
Manual del líder para la educación comunitaria
Manual del líder para la educación comunitariaManual del líder para la educación comunitaria
Manual del líder para la educación comunitariaBrillithRguez
 

Destacado (20)

T06edp
T06edpT06edp
T06edp
 
416403a
416403a416403a
416403a
 
La Silla y el encuentro
La Silla y el encuentroLa Silla y el encuentro
La Silla y el encuentro
 
Ifc 1er semestre_2010
Ifc 1er semestre_2010Ifc 1er semestre_2010
Ifc 1er semestre_2010
 
Gestión Punto de Venta: programa asesoramiento
Gestión Punto de Venta: programa asesoramientoGestión Punto de Venta: programa asesoramiento
Gestión Punto de Venta: programa asesoramiento
 
33 razones de éxito
33 razones de éxito33 razones de éxito
33 razones de éxito
 
Air reply & NetSuite ecommerce overview
Air reply & NetSuite ecommerce overview Air reply & NetSuite ecommerce overview
Air reply & NetSuite ecommerce overview
 
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito lima
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito limaDirecciones ip clase b 10 de noviembre verito lima
Direcciones ip clase b 10 de noviembre verito lima
 
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4
Integrated Marketing Analytics & Data-Driven Intelligence: Module 4
 
Guia de materiales_en_auto_cad
Guia de materiales_en_auto_cadGuia de materiales_en_auto_cad
Guia de materiales_en_auto_cad
 
How to broadcast a b ex report through e
How to broadcast a b ex report through eHow to broadcast a b ex report through e
How to broadcast a b ex report through e
 
Bluegrass sinners
Bluegrass sinnersBluegrass sinners
Bluegrass sinners
 
Qui som fit and feel?
Qui som fit and feel?Qui som fit and feel?
Qui som fit and feel?
 
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]
Training Seminars [Nov Dec 2007 Schedule]
 
Hemisferios
HemisferiosHemisferios
Hemisferios
 
oasis-de-paz
oasis-de-pazoasis-de-paz
oasis-de-paz
 
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)..."Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...
"Missing Link Discovered" Forum with Prof. Csikszentmihalyi (9 November 2015)...
 
Oferta Máster 2015
Oferta Máster 2015Oferta Máster 2015
Oferta Máster 2015
 
Mesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoy
Mesa redonda II: Esteban de Manuel KeenoyMesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoy
Mesa redonda II: Esteban de Manuel Keenoy
 
Manual del líder para la educación comunitaria
Manual del líder para la educación comunitariaManual del líder para la educación comunitaria
Manual del líder para la educación comunitaria
 

Similar a La lengua como vehículo de expresión

Similar a La lengua como vehículo de expresión (20)

Cultura precolombina 2011
Cultura precolombina 2011Cultura precolombina 2011
Cultura precolombina 2011
 
Qawaq 4
Qawaq 4Qawaq 4
Qawaq 4
 
Ficha de lectura Un viejo que leía novelas de amor
Ficha de lectura Un viejo que leía novelas de amorFicha de lectura Un viejo que leía novelas de amor
Ficha de lectura Un viejo que leía novelas de amor
 
Ngen mapu
Ngen mapuNgen mapu
Ngen mapu
 
Analisis de yawar fiesta
Analisis de yawar fiestaAnalisis de yawar fiesta
Analisis de yawar fiesta
 
53222644 analisis-de-yawar-fiesta
53222644 analisis-de-yawar-fiesta53222644 analisis-de-yawar-fiesta
53222644 analisis-de-yawar-fiesta
 
resumen de la obra el hijo delhijo del feje
resumen de la obra el hijo delhijo del fejeresumen de la obra el hijo delhijo del feje
resumen de la obra el hijo delhijo del feje
 
La literatura Incaica
La literatura IncaicaLa literatura Incaica
La literatura Incaica
 
El folclor peru
El folclor peruEl folclor peru
El folclor peru
 
Literatura Ecuatoriana (Aborigen-Romanticismo) JOSE LUIS NARVAEZ
Literatura Ecuatoriana (Aborigen-Romanticismo) JOSE LUIS NARVAEZLiteratura Ecuatoriana (Aborigen-Romanticismo) JOSE LUIS NARVAEZ
Literatura Ecuatoriana (Aborigen-Romanticismo) JOSE LUIS NARVAEZ
 
Qawaq 21
Qawaq 21Qawaq 21
Qawaq 21
 
Qawaq 7
Qawaq 7Qawaq 7
Qawaq 7
 
Descarga Cultura.unam.mx
Descarga Cultura.unam.mx
Descarga Cultura.unam.mx
Descarga Cultura.unam.mx
 
01. ACTIVIDAD N°1.pdf
01. ACTIVIDAD N°1.pdf01. ACTIVIDAD N°1.pdf
01. ACTIVIDAD N°1.pdf
 
Augusto monterroso
Augusto monterrosoAugusto monterroso
Augusto monterroso
 
Literatura prehispanica
Literatura prehispanicaLiteratura prehispanica
Literatura prehispanica
 
Libro esclavitud
Libro esclavitudLibro esclavitud
Libro esclavitud
 
Manifestaciones literarias precolombinas por darwin suntaxi
Manifestaciones literarias precolombinas por darwin suntaxiManifestaciones literarias precolombinas por darwin suntaxi
Manifestaciones literarias precolombinas por darwin suntaxi
 
Uchiza y los cholones
Uchiza y los cholonesUchiza y los cholones
Uchiza y los cholones
 
Poetisas Mundiales
Poetisas Mundiales Poetisas Mundiales
Poetisas Mundiales
 

Más de YESSICA NATALI CORREA MARTINEZ

Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...
Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...
Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...YESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidad
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidadOrientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidad
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidadYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVA
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVAUSO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVA
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVAYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBE
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBEPROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBE
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBEYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...YESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONES
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONESTECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONES
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONESYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉ
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉTECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉ
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE ADULTOS
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE  ADULTOSGUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE  ADULTOS
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE ADULTOSYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTES
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTESGUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTES
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTESYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLAR
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLARLINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLAR
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLARYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTES
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTESORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTES
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTESYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIA
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIAORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIA
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIAYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIAORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIAYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIACOMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIAYESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN YESSICA NATALI CORREA MARTINEZ
 

Más de YESSICA NATALI CORREA MARTINEZ (20)

Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...
Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...
Cartilla para familias de estudiantes con Trastorno por Déficit de Atención c...
 
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidad
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidadOrientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidad
Orientaciones para docentes y recursos digitales para atender la diversidad
 
LA EDUCACIÓN MÁS ALLA DE LAS AULAS
LA EDUCACIÓN MÁS ALLA DE LAS AULASLA EDUCACIÓN MÁS ALLA DE LAS AULAS
LA EDUCACIÓN MÁS ALLA DE LAS AULAS
 
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVA
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVAUSO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVA
USO DE HERRAMIENTAS Y RECURSOS DIGITALES DE APOYO PARA LA GESTION EDUCATIVA
 
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBE
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBEPROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBE
PROTOCOLO PARA DIRECTIVOS: MATRÍCULA EXCEPCIONAL 2020 EN II. EE. DE EBR Y EBE
 
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...
CONOCIENDO LOS SERVICIOS DE LAS INSTITUCIONES ALIADAS DURANTE LA EMERGENCIA S...
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: SCAMCER
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: SCAMCER TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: SCAMCER
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: SCAMCER
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONES
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONESTECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONES
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: OCHO CONVERSACIONES
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉ
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉTECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉ
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ECOLAR: LOS 5 POR QUÉ
 
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: CREA
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: CREA TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: CREA
TECNICAS PARA INNOVAR LA GESTION ESCOLAR: CREA
 
BASE EMOCIONAL SEGURA
BASE EMOCIONAL SEGURABASE EMOCIONAL SEGURA
BASE EMOCIONAL SEGURA
 
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE ADULTOS
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE  ADULTOSGUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE  ADULTOS
GUIA PARA LA INTERVENCION DE CASOS DE VIOLENCIA DE ADULTOS
 
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTES
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTESGUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTES
GUIA DE ATENCION DE CASOS DE VIOLENCIA ENTRE ESTUDIANTES
 
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLAR
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLARLINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLAR
LINEAMIENTOS PARA LA GESTION DE LA CONVIVENCIA ESCOLAR
 
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTES
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTESORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTES
ORIENTACIONES PARA EL ACOMPAÑAMIENTO Y MONITOREO A DOCENTES
 
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIA
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIAORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIA
ORIENTACIONES PEDAGOGICAS EN LA ENSEÑANZA APRENDIZAJE NIVEL PRIMARIA
 
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIAORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
ORIENTACIONES A DOCENTES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
 
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIACOMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
COMO GESTIONO MIS EMOCIONES EN EL CONTEXTO DE LA EMERGENCIA SANITARIA
 
GESTION DE EMOCIONES Y CIUDADANIA ACTIVA
GESTION DE EMOCIONES Y CIUDADANIA ACTIVAGESTION DE EMOCIONES Y CIUDADANIA ACTIVA
GESTION DE EMOCIONES Y CIUDADANIA ACTIVA
 
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN
COMUNICADO A PADRES DE FAMILIA PROTECCION DE LA IMAGEN
 

Último

BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdf
BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdfBITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdf
BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdfsolidalilaalvaradoro
 
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptx
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptxPresentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptx
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptxRosabel UA
 
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdf
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdfPROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdf
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdfMaritza438836
 
historieta materia de ecologías producto
historieta materia de ecologías productohistorieta materia de ecologías producto
historieta materia de ecologías productommartinezmarquez30
 
5º SOY LECTOR PART1- MD EDUCATIVO.pdfde
5º SOY LECTOR PART1- MD  EDUCATIVO.pdfde5º SOY LECTOR PART1- MD  EDUCATIVO.pdfde
5º SOY LECTOR PART1- MD EDUCATIVO.pdfdeBelnRosales2
 
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejor
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejorLOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejor
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejormrcrmnrojasgarcia
 
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdf
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdfPrograma sintetico fase 2 - Preescolar.pdf
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdfHannyDenissePinedaOr
 
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...Carol Andrea Eraso Guerrero
 
Salvando mi mundo , mi comunidad , y mi entorno
Salvando mi mundo , mi comunidad  , y mi entornoSalvando mi mundo , mi comunidad  , y mi entorno
Salvando mi mundo , mi comunidad , y mi entornoday561sol
 
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docx
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docxSecuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docx
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docxNataliaGonzalez619348
 
Buenas Practicas de Manufactura para Industria Farmaceutica
Buenas Practicas de Manufactura para Industria FarmaceuticaBuenas Practicas de Manufactura para Industria Farmaceutica
Buenas Practicas de Manufactura para Industria FarmaceuticaMarco Camacho
 
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3Gonella
 
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/F
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/FEl PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/F
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/FJulio Lozano
 
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJO
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJODIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJO
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJOLeninCariMogrovejo
 
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...Angélica Soledad Vega Ramírez
 
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE 9-4-24 (1).docx
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE     9-4-24 (1).docx4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE     9-4-24 (1).docx
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE 9-4-24 (1).docxMagalyDacostaPea
 
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.monthuerta17
 

Último (20)

BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdf
BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdfBITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdf
BITÁCORA DE ESTUDIO DE PROBLEMÁTICA. TUTORÍA V. PDF 2 UNIDAD.pdf
 
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptx
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptxPresentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptx
Presentación Bloque 3 Actividad 2 transversal.pptx
 
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdf
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdfPROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdf
PROGRAMACIÓN CURRICULAR - DPCC- 5°-2024.pdf
 
historieta materia de ecologías producto
historieta materia de ecologías productohistorieta materia de ecologías producto
historieta materia de ecologías producto
 
5º SOY LECTOR PART1- MD EDUCATIVO.pdfde
5º SOY LECTOR PART1- MD  EDUCATIVO.pdfde5º SOY LECTOR PART1- MD  EDUCATIVO.pdfde
5º SOY LECTOR PART1- MD EDUCATIVO.pdfde
 
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejor
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejorLOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejor
LOS AMBIENTALISTAS todo por un mundo mejor
 
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdf
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdfPrograma sintetico fase 2 - Preescolar.pdf
Programa sintetico fase 2 - Preescolar.pdf
 
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...
Desarrollo de habilidades del siglo XXI - Práctica Educativa en una Unidad-Ca...
 
Salvando mi mundo , mi comunidad , y mi entorno
Salvando mi mundo , mi comunidad  , y mi entornoSalvando mi mundo , mi comunidad  , y mi entorno
Salvando mi mundo , mi comunidad , y mi entorno
 
Acuerdo segundo periodo - Grado Noveno.pptx
Acuerdo segundo periodo - Grado Noveno.pptxAcuerdo segundo periodo - Grado Noveno.pptx
Acuerdo segundo periodo - Grado Noveno.pptx
 
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docx
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docxSecuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docx
Secuencia didáctica.DOÑA CLEMENTINA.2024.docx
 
Buenas Practicas de Manufactura para Industria Farmaceutica
Buenas Practicas de Manufactura para Industria FarmaceuticaBuenas Practicas de Manufactura para Industria Farmaceutica
Buenas Practicas de Manufactura para Industria Farmaceutica
 
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3
Apunte de clase Pisos y Revestimientos 3
 
Acuerdo segundo periodo - Grado Sexto.pptx
Acuerdo segundo periodo - Grado Sexto.pptxAcuerdo segundo periodo - Grado Sexto.pptx
Acuerdo segundo periodo - Grado Sexto.pptx
 
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/F
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/FEl PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/F
El PROGRAMA DE TUTORÍAS PARA EL APRENDIZAJE Y LA FORMACIÓN INTEGRAL PTA/F
 
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJO
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJODIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJO
DIDÁCTICA DE LA EDUCACIÓN SUPERIOR- DR LENIN CARI MOGROVEJO
 
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...
Contextualización y aproximación al objeto de estudio de investigación cualit...
 
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE 9-4-24 (1).docx
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE     9-4-24 (1).docx4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE     9-4-24 (1).docx
4° SES MATE DESCOMP. ADIT. DE NUMEROS SOBRE CASOS DE DENGUE 9-4-24 (1).docx
 
Unidad 2 | Teorías de la Comunicación | MCDIU
Unidad 2 | Teorías de la Comunicación | MCDIUUnidad 2 | Teorías de la Comunicación | MCDIU
Unidad 2 | Teorías de la Comunicación | MCDIU
 
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.
Si cuidamos el mundo, tendremos un mundo mejor.
 

La lengua como vehículo de expresión

  • 1. La lengua como vehículo de expresión y ejercicio de la cultura de un pueblo
  • 2.
  • 4. “… la anaconda es un ser prominente en la cosmovisión kukama – kukamiria. Según ellos, en el principio del mundo una mujer anaconda inmensa da a luz a los primeros seres humanos. En otra instancia se manifiesta como Muiwatsu, un animal de gran tamaño que vive en el mundo del Primer Sol debajo de la tierra y el agua. Domina sobre este mundo y los seres que moran allende y atrae a los espíritus malos para convertirlos en boas. En otra vida era un brujo maligno. Cada vez que desea irse, agita las aguas causando temblores y remolinos.
  • 6. En la cosmovisión de los Shipibo, la anaconda Ronin tiene “dominio” sobre los animales del agua, y además de eso, a cambio de su colaboración, les da buena vida a los jenechaikonibo, unos hombres shipibo que viven debajo en el Mundo de las Aguas. La relación recíproca de Ronin y los jenechaikonibo se extiende hasta las comunidades shipibo de la tierra, las cuales le piden a Ronin permiso para obtener su sustento del agua. En retorno a esta actitud respetuosa y ritualística, Ronin los provee con buena pesca”. Elizabeth Ortel: “Madres protectoras, madres amenazantes: la yacumama en el imaginario de los pueblos amazónicos”. Revista Kúúmu, N°13.FORMABIAP – Iquitos. 2012.
  • 7. Cada lengua tiene su propio espíritu y es difícil traducir ideas o expresiones de una lengua a otra
  • 8. Yo, comencé a escribir cuando leí las primeras narraciones sobre los indios. Los describían de una forma tan falsa escritores a quienes, yo, respeto; de quienes he recibido lecciones, como López Albújar, como Ventura García Calderón. López Albújar, conocía a los indios desde su despacho de Juez en asuntos penales, y el señor Ventura García Calderón, no sé cómo había oído hablar de ellos. Yo, tenía una convicción absolutamente instintiva, de que el poder del Perú estaba, no solamente entre la gente de las grandes ciudades, sino que, sobre todo, estaba en el campo y en las comunidades (…) En éstos relatos, estaba tan desfigurado el indio, y tan maloso y tonto el paisaje, o tan extraño, que dije: No. Yo, lo tengo que escribir, tal cuál es; porque yo, lo he gozado; yo, lo he sufrido. Y, escribí ésos primeros relatos que se publicaron en el pequeño libro que se llama Agua.
  • 9. • Lo leí, a estas gentes tan inteligentes, como (Emilio) Westphalen, (Carlos) Cueto, y Luis Felipe Alarco. El relato, les pareció muy bien. Yo, lo había escrito en el mejor castellano que podía emplear; que era bastante corto. Porque, yo, aprendí a hablar el castellano con cierta eficiencia, después de los ocho años; hasta entonces, sólo hablaba quechua (…)
  • 10. • Cuando yo leí ése relato, en ese castellano tradicional, me pareció horrible; me pareció que había disfrazado el mundo; tanto casi como las personas contra quienes intentaba escribir, y a quienes pretendía rectificar. Ante la consternación de estos, mis amigos, rompí todas ésas páginas. Unos seis o siete meses después, las escribí en una forma completamente distinta; mezclando, un poco, la sintaxis quechua dentro del castellano.
  • 11. • En una pelea, verdaderamente infernal, con la lengua. Guardé este relato, un tiempo. Yo, era empleado de correos; estaba, una tarde, de turno, y en una hora que no había mucho público, lo leí. Y, el relato, era lo que yo había deseado que fuera; y, así, se publicó. ¿Pin kayta nirqa?
  • 12. Los pueblos originarios poseen códigos propios de lectura que la EIB debe reconocer y desarrollar
  • 13.
  • 14. Los textos andinos • El kipu, observado, decodificado, sentido, tocado e interpretado. • Nudos, colores, conjuntos de hilos, secuencias • Una cabeza (nudo grande) voz, sentimiento, contenido de la hebras y mensaje. 1590 (José de Acosta) “Los libros hablan de historias, leyes, ceremonias y registros contables, todo lo que los kipus pueden tratar tan puntualmente, que uno se queda asombrado”. “Pachamama licencianmanta. Diospa licencianmanta. Apukuna licenciakunamanta, mana tukukunanpaq. Kunanqa qanpa licenciaykimanta. Allpa mama, q’aytu mama. Q’aytu, munasqaykita rimasaq. Khipusqaykipis contador wañunaykama. Sumaqta kay wiraquchataqa yanapanki khipu” (Carvajal 2004).
  • 15.
  • 16.
  • 17. • El mate burilado “Desfilan emboscadas astutas, incendios de poblados y chozas que se hacen ascuas y volutas de humo. Y, en la plaza huantina, flagelaciones, fusilamientos o desfiles de heridos combatientes. (…) En los combates por los campos, se siente el coraje bélico del mismo burilador…” (Sabogal [1945](1987: 24)
  • 18. Construyendo un mundo con escritura alfabético fonético
  • 19. Ñawpa away yachasqaymanta Killa qallariy p’unchaw agostotaqa llapan awanaykunatan vinowan tiqtipa ñawinman ch’uyayku. Chaymantataq q’apachiyku, tukuspataq chiqa takuwan takuykuspa sumaqta waqaychapuyku. Pukllay k’uchupipas rurallaykutaqmi. Ñawpaqtaqa Santa Ana mamachamanta Apu Castilloykumanta pukarakunamanta Santa Tierramanta ima mañakuykuraq.
  • 20. Chaymantaqa allwiyta qallariyku. Q’aytuykuta tukuy sunqu mana tukukunanpaq ruminchaykuyku. Kimsata saminchaykuspan qallariykuqa. Tukuspa illawaykuraq chaymantataq ch’ukirihipayku. Phukurikuspa awayta qallariyku. Tukunaykupaq huk awa k’aspiwan t’iranaykupaq ch’ukirihipallaykutaq. Chaymantataq huch’uy awanachakunawan tukupuyku. (….) Kay awayqa wañunatapas unqunatapas willakun. Genioykitapas yachallantaqmi. Millay genioyuqpaqqa millaymi kan, munay genioyuqpaqqa munaychan rurakun. (…). • Albertina Tunqui Huanca e hija Flor Karina / Comunidad Huito: Cusco
  • 21. Ñawpa away yachasqaymanta Killa qallariy p’unchaw agostotaqa llapan awanaykunatan ch’uyayku. Ñawpaqtaqa vinowanmi ch’uyayku. Hinallataq tiqtipa ñawinwan ch’uyayku. Chaymantataq q’apachiyku. Q’apachiyta tukuspataq chiqa takuwan takuykuspa sumaqta waqaychapuyku. Pukllay k’uchupipas ch’uyallaykutaqmi q’apachillaykutaqmi. Ñawpaqtaqa Santa Ana mamachamanta mañakuykuraq. Hinallataqmi Apu Castilloykumanta, hinallataq pukarakunamanta Santa Tierramanta ima mañakuyku.
  • 22. Chaymanña mañakuspa allwiyta qallariyku. Allwinapaqqa q’aytuykuta tukuy sunqu ruminchaykuyku. Mana q’aytuyku tukukunanpaq ruminchaykuyku. Ruminchaspaqa kimsata saminchaykuspan allwiyta qallariykuqa. Allwiyta tukuspa illawaykuraq chaymantataq ch’ukirihipayku. Chay allwiyta tukuspa phukurikuspa awayta qallariyku. Awayta tukunaykupaq huk awa k’aspiwan awa t’iranaykupaq ch’ukirihipallaykutaq. Chaymantataq huch’uy awanachakunawan awayta tukupuyku. (….) Kay awayqa wañunatapas willakunmi hinallataqmi unqunatapas willakun. Genioykitapas yachallantaqmi. Millay genioyuqpaqqa millaymi rurakun, munay genioyuqpaqqa munaychan rurakun. (…). • Albertina Tunqui Huanca e hija Flor Karina / Comunidad Huito: Cusco
  • 23. VICTORIANO HUAMAN QUISPE (Presidente de APAFA) Paropata, 07 diciembre 2005 Arí, chaytapas yanapanin. Yacharichinin. Ñuqa kikiypuni yacharichirqani kay papa hasp’iyta. Chay papa hasp’iy ñawpaqta, hasp’iyta qallarinaykupaq, chakraman chayaspa ñuqaykuq kustumbriyku, kukachata hallpaykuspa. Kukachata k’inturikuspa tierraman. Tierrapaq k’inturikuyku munayta. Chaymanta hasp’iytaqa ñuqayku fuerte kaptinqa chakitakllawanraq hayt’arikuyku. Wakinqa mana. Enseguidataq yastá ñá qallarinaykupaqqa, qanata kustumbrita rurakuyku. Tawa wachumanta qanakuyku. Chay qanaman sillkharqukuspa hasp’iykupacha. Anchhiyna. Chaymantaqa, yasta ñá hallpapi hallpaykuyku enseguidaqa. Chaymantaqa ña wathiyakuykuña. Wathiyata mikhuykuspaqa yastá phinanata rurarqukuyku huk hawachaman phinayku. Karupitaq rurayku chayqa mana wasi kanchu. Phinanata ichhuchawan mast’arquspa munaychata. Anchayman tardenqa yasta pallarqapuyku. Pallarquspaqa kaq ichhullawantaq pakarqapuyku, munaychata.
  • 24. Reflexión… • Los discursos orales presentados son escuchados cotidianamente por los niños y niñas. • Los niños y niñas vienen familiarización con esas formas discursivas diferentes a la tipología textual escolar. • Esta situación genera una brecha que dificulta los aprendizajes tanto del castellano oral como escrito. • Esto genera el aprendizaje lento de las competencias de las demás áreas curriculares.
  • 25. La necesidades comunicativas en el marco de la EIB Hacia la construcción de sociedades plurales • Modos comunicativos en las culturas andino amazónicos (personas, naturaleza, «espiritus») • Afirmación por derecho • La necesidad de aprender la lecto escritura en lenguas originarias (discursos propios y otros) • Aprendizaje por derecho • La necesidad de la oralidad del castellano como L2 • La necesidad de la lecto escritura en castellano como L2 (discursos propios y otros) • Aprendizaje por derecho Enriquecimiento de la competencia comunicativa para desempeños en contextos diversos