ΔΟΚΙΜΙΟ ΘΕΩΡΙΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Θεωρία Νεοελληνικής Γλώσσας Γ Λυκείου
ΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
Το δοκίμιο είναι μια απόπειρα, μια δοκιμή προσέγγισης ενός θέματος χωρίς
να εξαντλεί το θέμα τελείως. Το δοκίμιο επιδιώκει να προβληματίσει τον
αναγνώστη, να τον πείσει, να τον πληροφορήσει ή να τον ευχαριστήσει και
κινείται ανάμεσα στην επιστήμη, στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία. Είναι το
είδος του γραμματειακού λόγου που έχει μέση έκταση και περιέχει τια
απόψεις του συγγραφέα για θέματα κοινωνικού, φιλοσοφικού,
επιστημονικού, ηθικού, πολιτικού, αισθητικού ….ενδιαφέροντος.
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα δοκιμίου
Σύντομο, κατανοητό και καλογραμμένο.
Έκφραση προσωπικών απόψεων για ένα θέμα.
Ο δέκτης είναι το ευρύ κοινό.
Καλύπτει ποικίλα θέματα.
Αντιδιδακτισμός και αντιδογματισμός: στόχος του δοκιμίου είναι να
προβληματίσει τον δέκτη και όχι να επιβάλει απόψεις.
Επαφή με τη λογοτεχνία.
Προσπάθεια ανάλυσης και ερμηνείας ενός θέματος.
Διαχρονικότητα.
Απουσία εξάντλησης του θέματος και εξαγωγής τελεσίδικων
συμπερασμάτων και απόψεων.
Κοινωνικός προβληματισμός.
Γλώσσα του δοκιμίου
Είναι η γλώσσα του επιστημονικού ή στοχαστικού λόγου.
Χρήση συνδετικών λέξεων και φράσεων.
Εκφράσεις που δηλώνουν τη θέση του συγγραφέα.
Χρήση υποτακτικού λόγου.
Χρήση λογικής αλλά και ποιητικής γλώσσας.
Αφηρημένο λεξιλόγιο.
Επιγραμματική και αποφθεγματική διατύπωση πολλές φορές.
Τα παραπάνω στοιχεία δεν αποκλείουν την προφορικότητα στην
έκφραση και την οικειότητα στο ύφος.
Είδη δοκιμίου
Δύο είναι τα κύρια είδη του δοκιμίου: το δοκίμιο πειθούς(αποδεικτικό
δοκίμιο) και το δοκίμιο στοχασμού(στοχαστικό δοκίμιο).
Αλεξάνδρα Γερακίνη, ΠΕΟ2
Σελίδα 1

2. Θεωρία Νεοελληνικής Γλώσσας Γ Λυκείου
Κριτήρια
Σκοπός
Σκοπιά
Δομή
Ύφος
Γλώσσα
Τρόποι πειθούς
Αποδεικτικό δοκίμιο
Διερεύνηση ενός
θέματος, πληροφόρηση,
ενημέρωση προσπάθεια
λύσης ενός
προβλήματος.
Ουδέτερη και
αντικειμενική,
αποστασιοποίηση,
αμερόληπτη προσέγγιση
του θέματος.
Λογική οργάνωση των
ιδεών, τριμερής δομή
του κειμένου, ενότητες,
συνοχή και αλληλουχία.
Επίσημο, αυστηρό,
σοβαρό.
Αναφορική λειτουργία
της γλώσσας, σαφήνεια
και ακρίβεια στη
διατύπωση, συνδετικές
λέξεις και φράσεις,
αφηρημένες
λέξεις/ειδικό λεξιλόγιο,
έλλειψη πολλών
σχημάτων λόγου.
Επίκληση στη λογική,
χρήση επιχειρημάτων
και τεκμηρίων.
Στοχαστικό δοκίμιο
Ελεύθερη πραγμάτευση
θέματος, αισθητική
συγκίνηση, τέρψη, απλή
έκθεση προσωπικών
απόψεων.
Υποκειμενική
προσέγγιση του
θέματος, προσέγγιση
της λογοτεχνίας
περισσότερο.
Χαλαρή και συνειρμική
οργάνωση των ιδεών.
Προσωπικό , άμεσο,
οικείο, ελεύθερο.
λογοτεχνικό,
παραστατικό, ζωντανό.
Ποιητική χρήση της
γλώσσας, συγκινησιακή
λειτουργία,
προφορικότητα, πολλά
σχήματα λόγου,
λογοτεχνική γλώσσα,
χρήση συμβόλων.
Επίκληση στο
συναίσθημα, αξιοποίηση
λογοτεχνικών τρόπων
έκφρασης, στοχασμός ,
φαντασία, ελεύθερη
προσέγγιση του
θέματος.
Σχέση δοκιμίου με άλλα γραμματειακά είδη
Τα είδη του επιστημονικού λόγου είναι τα εξής:
1. Μελέτη: επιστημονικό κείμενο που περιέχει την αναλυτική εξέταση
ενός θέματος και τα συμπεράσματα της.
2. Πραγματεία: η εκτενής και αναλυτική μελέτη ενός θέματος
(εκτενέστερη από τη μελέτη) με ακρίβεια και αντικειμενικότητα.
Αλεξάνδρα Γερακίνη, ΠΕΟ2
Σελίδα 2

3. Θεωρία Νεοελληνικής Γλώσσας Γ Λυκείου
3. Διατριβή: Εκτενέστερη πραγματεία με αυστηρές μεθοδολογικές
προδιαγραφές και υποβάλλεται προς κρίση σε κάποιο ανώτατο
εκπαιδευτικό ίδρυμα για την απόκτηση επιστημονικού τίτλου.
4. Μονογραφία: Απόλυτα εξειδικευμένο επιστημονικό κείμενο που
περιέχει τη διεξοδική επιστημονική ανάλυση ενός εξειδικευμένου
θέματος και απευθύνεται σε ειδικούς.
Αποδεικτικό δοκίμιο και είδη του επιστημονικού λόγου
Ομοιότητες
1.
2.
3.
4.
Χρήση λογικών μέσων πειθούς.
Ενημέρωση, πληροφόρηση, απόδειξη μιας θέσης.
Επίσημο, αυστηρό, ουδέτερο ύφος.
Αναφορική λειτουργία της γλώσσας.
Διαφορές
1. Στα επιστημονικά κείμενα η διερεύνηση του θέματος είναι εξαντλητική
και η προσέγγιση άκρως αντικειμενική και επιστημονική ενώ στο
αποδεικτικό δοκίμιο δεν αποκλείεται και η διατύπωση προσωπικών
απόψεων.
2. Ένα επιστημονικό κείμενο έχει συνήθως μεγάλη έκταση ενώ το
αποδεικτικό δοκίμι μικρή ή μεσαία έκταση.
3. Το επιστημονικό κείμενο έχει ως στόχο να μεταδώσει γνώσεις ενώ το
αποδεικτικό δοκίμιο έχει ως στόχο να προβληματίσει.
4. Τα επιστημονικά κείμενα έχουν καθαρά επιστημονικό ύφος ενώ στο
αποδεικτικό δοκίμιο υπάρχουν και στοιχεία προσωπικού τόνου.
5. Το επιστημονικό κείμενο απευθύνεται συνήθως σ’ ένα εξειδικευμένο
κοινό ενώ το αποδεικτικό δοκίμιο απευθύνεται στο ευρύ κοινό.
6. Στο επιστημονικό κείμενο ο συγγραφέας είναι συνήθως ένας ειδικός
επιστήμονας ενώ στο αποδεικτικό δοκίμιο άνθρωπος των γραμμάτων
και των τεχνών.
Αποδεικτικό δοκίμιο και είδη του δημοσιογραφικού λόγου
Άρθρο
Δοκίμιο
Επιφυλλίδα
Επικαιρικός χαρακτήρας.
Διαχρονικός χαρακτήρας.
Διαχρονικός χαρακτήρας.
Διαφοροποίηση από τη
λογοτεχνία.
Κινείται ανάμεσα στην
επιστήμη, τη φιλοσοφία
και τη λογοτεχνία.
Κινείται ανάμεσα στο
δοκίμιο και στο άρθρο.
Αναφορική λειτουργία της Αναφορική και ποιητική
γλώσσας.
λειτουργία της γλώσσας.
Αλεξάνδρα Γερακίνη, ΠΕΟ2
Αναφορική και ποιητική
λειτουργία της γλώσσας.
Σελίδα 3

4. Θεωρία Νεοελληνικής Γλώσσας Γ Λυκείου
Ουδέτερο, απρόσωπο και
αντικειμενικό ύφος.
Προσωπικό, οικείος τόνος.
Προσωπικό, οικείος
τόνος.
Πιο σύντομο από το
δοκίμιο.
Έκταση μικρή και μέση.
Σύντομο άρθρο.
Θέματα ευρύτερου
ενδιαφέροντος και
κοινωνικός χαρακτήρας.
Θέματα ευρύτερου
ενδιαφέροντος και
κοινωνικός χαρακτήρας.
Θέματα ευρύτερου
ενδιαφέροντος
(επιστημονικά,
καλλιτεχνικά,
φιλολογικά)και
κοινωνικός χαρακτήρας.
Έκφραση άποψης και
προβληματισμός.
Έκφραση άποψης και
προβληματισμός.
Έκφραση άποψης και
προβληματισμός,
στοχεύει σε ενδελεχή και
εμπεριστατωμένη
ανάλυση του θέματος.
Συντάσσεται από
δημοσιογράφους.
Συντάσσεται από
ανθρώπους των
γραμμάτων, των τεχνών
και των επιστημών.
Από κάποιον ειδικό για το
συγκεκριμένο θέμα.
Χρονογράφημα
Δημοσίευμα στον τύπο που αντλεί τα θέματα του από την επικαιρότητα και τα
σχολιάζει με ανάλαφρο τρόπο, λογοτεχνική χροιά, με ύφος χιουμοριστικό,
καυστικό και επικριτικό.
Η διαφορά του από το δοκίμιο είναι ο επικαιρικός του χαρακτήρας και ο
εύθυμος, ειρωνικός και δηκτικός τόνος που το χαρακτηρίζει.
Είδη ρητορικού λόγου:
1. Διδαχή: μορφή ρητορικού λόγου με σωφρονιστική διάθεση,
παραινετικό-διδακτικό τόνο και προσπάθεια επηρεασμού του
δέκτη.(Το δοκίμιο έχει στόχο να προβληματίσει και όχι να επιβάλει
απόψεις).
2. Ημερολόγιο
3. Επιστολή
4. Διάλογος
Αλεξάνδρα Γερακίνη, ΠΕΟ2
Σελίδα 4