ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1. ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ , ΕΝΟΤΗΤΑ 7
ΣΥΝΘΕΤΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΜΕ ΠΡΩΤΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΚΛΙΤΗ ΛΕΞΗ
Σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό ουσιαστικό
Παραδείγματα
1. Το θέμα παραμένει αμετάβλητο: ἀγγελία+φέρω=ἀγγελιαφόρος,
ἀγορά+νέμω=ἀγορανόμος, λόγος+γράφω=λογογράφος,
νίκη+φέρω=νικηφόρος, ξύλον+κόπτω=ξυλοκόπος.
2. Το θέμα πολλών πρωτόκλιτων και τριτόκλιτων ουσιαστικών αλλάζει και
τελειώνει σε –ο-: ὓλη+τέμνω=ὑλοτόμος, ἀκτίς+βάλλω=ἀκτινοβόλος.
3. Το θέμα μερικών και δευτερόκλιτων και τριτόκλιτων ουσιαστικών
μετασχηματίζεται και τελειώνει σε –α- και –η- :
στρατός+ἂρχω=στρατάρχης, θάνατος+φέρω=θανατηφόρος.
4. Όταν το α συνθετικό είναι διπλόθεμο όνομα της γ κλίσης σε –ις, παίρνει
το θέμα που λήγει σε –ι-: τάξις+ἂρχω=ταξίαρχος,
πόλις+ἒχω=πολιοῦχος.
5. Όταν το πρώτο συνθετικό είναι τριτόκλιτο σε –μα το θέμα ή παραμένει
ολόκληρο ή αποβάλλει το –ατ: αἷμα-αἳματος: αἱματοσταγής, αἱμοβόρος.
6. Μερικά ουσιαστικά , όταν είναι πρώτα συνθετικά, παρουσιάζονται με
διπλό ή τριπλό θέμα: ὓδωρ: ὑδατοτρεφής-ὑδραγωγός, μέλι:
μελιτοπώλης-μελίγλωσσος, πῦρ: πυρφόρος, πυροειδής, πυρίκαυστος,
γῆ: γηγενής-γεωγράφος.
Σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό επίθετο
1. Όταν το α συνθετικό είναι επίθετο , κανονικά το σύνθετο σχηματίζεται
από το θέμα του αρσενικού: ἂκρα+πόλις=ἀκρόπολις,
θερμαί+πύλαι=θερμοπύλαι.
2. Όταν το α συνθετικό είναι επίθετο διπλόθεμο της γ κλίσης σε –υς , το
σύνθετο σχηματίζεται από το θέμα που λήγει σε –υ:
ὀξύς+θυμός=ὀξύθυμος, εὐθύς+γραμμή=εὐθύγραμμος.
1

2. 3. Από τα κλιτά απόλυτα αριθμητικά επίθετα τα τέσσερα πρώτα: εἷς, δύο,
τρεῖς, τέσσαρες ως πρώτα συνθετικά γίνονται: μον(ο)-, δι-, τρι-, τετρα-,
ενώ τα υπόλοιπα κρατούν το θέμα τους: εἷς+χείρ=μονόχειρ,
τρεῖς+μήν=τρίμηνος.
4. Τα άκλιτα απόλυτα αριθμητικά ή μένουν αμετάβλητα ή αλλάζουν και
λήγουν σε –α-: πέντε+ἡμέρα=πενθήμερον, δέκα+ἒτος=δεκαετής αλλά
ἒξι+μήν=ἐξαετής.
Σύνθετες λέξεις με πρώτο συνθετικό ρήμα
1. Το ρηματικό θέμα παραμένει αμετάβλητο όταν το β συνθετικό αρχίζει
από φωνήεν: λείπω+ἀνήρ=λειψανδρία, ἒχω+ἐγγύη=ἐχέγγυον,
φθίνω+ὀπώρα=φθινόπωρον.
2. Το ρηματικό θέμα αλλάζει και παίρνει το φωνήεν ε, ή ι, ή ο στο τέλος, αν
το β συνθετικό αρχίζει από σύμφωνο: χαίρω+κακός=χαιρέκακος,
ἂρχω+τέκτων=ἀρχιτέκτων, φεύγω+πόνος=φυγόπονος.
3. Όταν το α συνθετικό είναι ρήμα συνηρημένο σε –έω , εμπρός από
φωνήεν ο χαρακτήρας του θέματος αποβάλλεται ενώ εμπρός από
σύμφωνο ο χαρακτήρας μεταβάλλεται από-ε- σε –ο-:
φιλέω+ἂνθρωπος=φιλάνθρωπος, φιλέω+τιμή=φιλότιμος.
Τα ουσιαστικά : ἡ ναῦς και ἡ χείρ
ΕΝΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ονομαστική ἡ ναῦς χείρ
Γενική τῆς νεώς χειρός
Δοτική τῇ νηί χειρί
Αιτιατική τήν ναῦν χεῖρα
Κλητική ὦ ναῦ χείρ
ΠΛΗΘΥΝΤΙΚΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ
Ονομαστική αἱ νῆες χεῖρες
Γενική τῶν νεῶν χειρῶν
Δοτική ταῖς ναυσί χερσί
Αιτιατική τάς ναῦς χεῖρας
Κλητική ὦ νῆες χεῖρες
2

3. Λέξεις της νέας ελληνικής που διασώζουν τα τρία θέματα του ουσιαστικού ἡ
ναῦς
ναυ νε νη
ναυάγιο, ναυαγοσώστης, νεώλκηση, νεωλκώ, νεώριο, νηολόγηση, νηολόγιο,
ναυαγώ, ναύαρχος, νεώσοικος νηολογώ, νηοπομπή,
ναυαρχίδα, ναύκληρος, νηοψία
ναύλος, ναυλώνω,
ναυπηγώ, ναυπήγηση,
ναύσταθμος, ναυσιπλοΐα,
ναυτεργάτης, ναύτης,
ναυτία, ναυτικό, ναυτιλία,
ναυτοδικείο,
ναυτολογώ………
Λέξεις της νέας ελληνικής που διασώζουν τα δύο θέματα του ουσιαστικού ἡ
χείρ
χειρ χερ
χειροβομβίδα, χειρόγραφος, χέρι, χεράκι, χεριά, χερόμυλος, χερικό,
χειροδικώ, χειροκίνητος, χερόβολο, χερούλι…..
χειροκρότημα, χειρολαβή, χειρονομία,
χειροπέδες, χειροπιαστός, χειραψία,
χειροπόδαρα, χειροποίητος,
χειροσφαίριση, χειρώνακτας,
χειροτονώ, χειροτεχνία, χειρόφρενο,
χειραγωγώ, χειραφετώ….
3

4. Φράσεις με το ουσιαστικό ἡ χείρ που χρησιμοποιούμε και στη νέα ελληνική
γλώσσα
1. Νίπτω τας χείρας μου.
2. Τείνω χείρα βοηθείας.
3. Διά χειρός.
4. Έχω ανά χείρας.
5. Ζητώ την χείρα.
6. Ήρξατο χειρών αδίκων.
7. Συν Αθηνά και χείρα κίνει.
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να αναζητήσετε τη σημασία των παραπάνω φράσεων.
2. Να επιλέξετε τρεις λέξεις από το λεξιλογικό πίνακα του ουσιαστικού ἡ
ναῦς και τρεις λέξεις από το λεξιλογικό πίνακα του ουσιαστικού ἡ χείρ και
να σχηματίσετε προτάσεις στη νέα ελληνική.
3. Να σχηματίσετε σύνθετες λέξεις της αρχαίας ελληνικής με τα συνθετικά
μέρη που σας δίνονται:
1. ναῦς+πήγνυμι: ὁ…………………………………..
2. ναῦς+ἂγνυμι: ὁ……………………………………...
3. χείρ+ἂπτω: ἡ………………………………………...
4. χείρ+ἂναξ: ὁ…………………………………………
5. ναῦς+σταθμός: ὁ …………………………………..
6. ναῦς+ἂρχω: ὁ ……………………………………….
7. χείρ+ἂγω: ὁ…………………………………………..
8. χείρ+ἒργω: ὁ…………………………………………..
9. ναῦς+μάχη: ἡ …………………………………………
10. χείρ+τέχνη: ὁ…………………………………………..
4