2. МАЗМ±НЫ - СОДЕРЖАНИЕ
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының қаулылары......................................................3
ҮЗІНДІЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау сот алқасының
қаулылары..................................................................................18
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии по
гражданским и административным делам Верховного Суда Республики Казахстан.......................................22
ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления надзорной судебной коллегии по
уголовным делам Верховного Суда Республики
Казахстан ..........................................................................................52
АНАЛИЗ
Обзор судебной практики по делам о взыскании
компенсации морального вреда со средств массовой информации ...........................................................................63
МАТЕРИАЛЫ МЕСТНЫХ СУДОВ
Обобщение судебной практики рассмотрения судами Акмолинской области уголовных дел, связанных
с незаконным изготовлением, переработкой, приобретением, хранением, перевозкой, пересылкой либо
сбытом наркотических средств или психотропных
веществ (ст.259 УК)......................................................................73
Информация по возмещению ущерба, причиненного гражданам в результате преступлений, в том числе и террористического акта, за период 2009-2011
годы .....................................................................................................85
Информация по уголовным делам, приостановленным в соответствии с п.2 ч.1 ст.50 УПК, и направленным прокурору для производства розыска подсудимого за период с 2009 года по первый квартал
2012 года ...........................................................................................89
2
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
3. ²ЗIНДIЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі
қадағалау сот алқасының қаулылары
Тәртіптік терiс қылық мәлiм болған күннен бастап бiр айдан
және тәртіптік теріс қылық жасалған күннен бастап алты айдан
кешiктiрiлмей тәртiптiк жаза қолданылуға тиіс
(үзінді)
қаулы 3гп-524-12
Талапкерлер Б.мен Қ. жауапкер Атырау облысындағы «Көліктегі ішкі
істер департаменті» мемлекеттік мекемесіне (бұдан әрі-Департамент), «Атырау станциясындағы желілік ішкі істер бөлімі» мемлекеттік мекемесіне (бұдан
әрі - ЖІІБ) қарсы сотқа берген талап арызында 2011 жылғы 09 наурыздағы
қызметтік тексерістің қорытындысын, 2011 жылғы 06 маусымдағы қызметтік
тергеу қорытындысын заңсыз деп тануды, 2011 жылғы 03 шілдедегі № 179
бұйрықтың күшін жоюды, жұмысқа қайта орналастыруды, лажсыз бос жүрген
күндерінің жалақысын және моральдық зиян өтемін өндіруді сұраған.
Атырау қалалық сотының 2011 жылғы 12 қыркүйектегі шешімімен талап
арыз қанағаттандырусыз қалдырылған.
Атырау облыстық сотының апелляциялық сот алқасы қалалық соттың
шешімін өзгеріссіз қалдырды. Өз кезегінде Атырау облыстық сотының
кассациялық сот алқасы апелляциялық сатының қаулысын өзгеріссіз қалдырды.
Б. Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасына берген өтінішінде азаматтық
істі қадағалау тәртібімен қайта қарауды, іс бойынша қабылданған бірінші,
апелляциялық және кассациялық сатылардың актілерінің өзіне қатысты
бөлігінің күшін жойып, талап арызды қанағаттандыру туралы жаңа шешім
қабылдауды сұраған.
Талапкер Б. өз өтінішінде Қ.-ның А.-ға қатысты әкімшілік құқық
бұзушылық туралы хаттама толтырмауы әкімшілік немесе сыбайлас
жемқорлыққа жағдай туғызатын заң бұзушылыққа әкеліп соқпайды, өйткені
оның қызметтік міндеттеріне және заң талаптарына сай әкімшілік құқық
бұзушылық туралы хаттама толтыруға лауазымы да, атқарған қызмет орны да
сай емес деп көрсеткен. Сонымен бірге ол А.-ны әкімшілік жауапкершіліктен
босату туралы полиция сержанты Қ.-ға өтініш жасамағанын, жауапкердің
және соттың «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңның 12-бабы
1-бөлігінің 4) тармақшасын заңсыз қолданғанын да көрсеткен.
Қадағалау сот алқасы тараптардың уәждерін тыңдап, іс құжаттарын зерттей келе, төмендегі негіздер бойынша өтініш ішінара қанағаттандырылуға жатады деген тұжырымға келді.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
3
4. ²ЗIНДIЛЕР
АІЖК-нің 387-бабына сәйкес, материалдық нормалардың немесе іс
жүргізу құқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген шешімдерін,
ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға негіз болады.
АIЖК-нiң 218-бабына және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
2003 жылғы 11 шілдедегі № 5 «Сот шешiмi туралы» нормативтік қаулысының
5- тармағына сәйкес, сот шешiмi заңды және негiздi болуға тиiс.
Шешiм iс жүргiзу құқығының нормалары сақтала отырып және осы
құқықтық қатынасқа қолдануға жататын материалдық құқық нормаларына
толық сәйкестiкте шығарылғанда немесе ұқсас қатынасты реттейтiн заңның
қажеттi негiздерiн қолданғанда не азаматтық заңнаманың жалпы бастауларынан
және мәнiнен, адалдық, парасаттылық пен әдiлдiк талаптарынан туындағанда
заңды болып табылады.
Iс үшiн маңызы бар фактiлер, заң талаптарына сай сот отырысында
өндiрiлген осы фактiге қатысты жол берiлген және шынайы дұрыс дәлелдермен
құпталса немесе дәлелдеудi қажет етпейтiн жалпыға мәлiм мән-жайларға
сәйкес келсе немесе iс бойынша жинақталған дәлелдемелер дауды шешу үшiн
жеткiлiктi болса, ондай шешiм негiздi болып саналады.
Атырау қалалық сотының шешімі, апелляциялық және кассациялық
сот алқаларының қаулылары Б.-ның талап арызын шешуге тиісті бөлігінде
жоғарыда көрсетілген заңнамалық актілерде көзделген талаптарға сәйкес
келмейді.
Өтініште қызметтік тексеріс жүргізу тәртібі бұзылғандығы және Б.-ны
заңда белгіленген тәртіптік жазаға тарту мерзімнің өткізілгендігі туралы,
сондай-ақ төменде көрсетілген өзге де уәждер келтірілген.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңның 12-бабының
1- тармағының 4) тармақшасына сәйкес, мемлекеттiк мiндеттердi атқаруға
уәкiлеттiк берiлген адамдарға немесе соларға теңестiрiлген адамдарға шешiмдер
әзiрлеу мен қабылдау кезiнде заңды және жеке тұлғаларға заңсыз артықшылық
көрсеткені үшін жаза қолдану көзделген.
«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 56-бабының 2-тармағы 7)
тармақшасына сәйкес, қызметтік міндеттерін орындамағаны немесе тиісінше
орындамағаны үшін қызметкерлерге құқық қорғау органдарынан шығару
түріндегі тәртіптік жаза қолданылуы мүмкін.
«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 80-бабының 1-тармағы 14)
тармақшасына сәйкес, қызметкерлер сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық
жасауына байланысты жұмыстан шығарылады.
Департаменттің 2011 жылғы 03 шілдедегі № 179 ж/қ бұйрығымен
ЖІІБ-нің қызметкері Б. «Ішкі істер органдары туралы» Заңның 10-бабының
4-тармағының талаптарын бұзғаны және «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
туралы» Заңның 12-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында көзделген сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылық жасағаны үшін «Құқық
қорғау қызметі туралы» Заңның 56-бабының 2-тармағы 7) тармақшасы мен
4
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
5. ²ЗIНДIЛЕР
80-бабының 1-тармағы 14) тармақшасына сәйкес ішкі істер органдарынан
шығарылған.
Қазақстан Республикасының «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау
жүйесі туралы» кодексінің 159-бабы 5-тармағының 6) тармақшасына сәйкес,
жергілікті және алысқа қатынайтын поездардағы, әуе, теңіз және өзен көлігі
кемелеріндегі белгіленбеген орындарда, сондай-ақ қалалық, қалааралық
автобустардың, маршруттық таксилердің және қалалық электр көлігінің салондарында темекі шегуге тыйым салынады.
Іс құжаттарына қарағанда, 2011 жылғы 28 ақпанда жауапты кезекшілікте
жүрген ЖІІБ бастығының орынбасары Н. Атырау станциясы теміржол
вокзалының полиция қызметкерлерінің қызмет өткеру жұмыстарын тексеру кезінде № 41 «Алматы-Атырау» бағытындағы жолаушылар поезының
№ 1 вагонының жолсерігі А.-ны вагонның жұмыс тамбурында, яғни заңда
белгіленбеген жерде темекі шегіп тұрған жерінен ұстап алып, Атырау
станциясының теміржол вокзалында кезекшілікте жүрген Қ.-ға ӘҚБтК-нің
459-бабымен әкімшілік хаттама толтыруға нұсқау берген, Қ. азамат А.-ны
теміржол вокзалының ЖІІБ көші-қон полиция тобының инспекторы Б.
отырған полиция бөлмесіне апарған, алайда А.-ға қатысты әкімшілік хаттамасын толтырмай, оны босатып жіберген.
ЖІІБ көші-қон полиция тобының инспекторы Б. азамат А.-ға әкімшілік
жауапкершілікке тартылмау үшін жәрдемдескенін мойындамай, жазбаша
түсініктемесінде өзінің тәртіптік теріс қылық жасау фактісімен келіспеген.
Б. 2011 жылғы 28 ақпандағы түсініктемесінде А.-ға әкімшілік хаттама
толтырмауды сұраған танысы «Алматы-Атырау» бағытындағы жолаушылар
поезының бастығы Е.-нің ауызша өтінішіне құлақ аспай өз жұмыстарымен айналысып отыра бергенін, кезекші Қ.-ға барып ескертемін деп ойлағанмен расында ешқандай шара қолданбағанын, Е.-ден ақша алмағанын, жолсерік А.-ға
ӘҚБтК-нің 459-бабымен әкімшілік хаттама толтырмау үшін Қ.-ға ақша бер деп
айтпағанын көрсеткен.
«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 57-бабының 3-тармағына сәйкес,
қызметкер тәртіптік теріс қылық жасаған кезде одан жазбаша түсініктеме талап етіледі. Егер жазбаша түсініктемесінде қызметкер өзінің тәртіптік теріс
қылықты жасау фактісімен келіссе, онда құқық қорғау органының басшысы
немесе уәкілетті басшы қызметтік тергеу жүргізбей жаза қолдануға құқылы.
Егер қызметкер жазбаша түсініктемесінде өзінің тәртіптік теріс қылық жасау
фактісімен келіспесе, онда құқық қорғау органы басшысының немесе уәкілетті
басшының бұйрығымен қызметтік тергеу жүргізілуге тиіс.
Осыған байланысты 2011 жылғы 28 ақпанда ЖІІБ бастығының орынбасары Н. полиция қызметкерлері Б. мен Қ.-ның тарапынан «Сыбайлас
жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12бабының 1-бөлігінде көзделген талаптарды бұзуға жол берілген деп көрсетіп,
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
5
6. ²ЗIНДIЛЕР
қызметтік тексеріс жүргізуге рұқсат алу үшін ЖІІБ бастығы А.-ға қызметтік
жазба ұсынған.
ЖІІБ бастығы А. жоғарыда келтірген заң талаптарын орындап, 2011
жылғы 01 наурыздағы № 50 бұйрығымен ЖІІБ қызметкерлері Б. мен Қ.-ның
азамат А.-ға қатысты ӘҚБтК-нің 459-бабына сәйкес әкімшілік хаттама толтырмай, заңдылықты бұзу фактісі бойынша қызметтік тексеріс тағайындап, оны
жүргізуді орынбасары Н.-ға жүктеген.
«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 58-бабының 1-тармағына және
6-тармағына сәйкес, қызметтік тексеріс қызметкердің тәртіптік теріс қылық
жасауының себептерін, сипатын және мән-жайларын анықтау, сондай-ақ
осы Заңда, Қазақстан Республикасының заңнамасында қарастырылған мәнжайлардың болуы немесе болмауын растау қажет болған кезде, оның ішінде
қызметкерлердің қызметтік жазбасы және құқық қорғау, сот органдарының
хабарламалары негізінде құқық қорғау органы басшысының немесе уәкілетті
басшының шешімі бойынша жүргізіледі. Өзіне қатысты қызметтік тергеу жүргізілетін қызметкерден қызметтік тексерістің мән-жайы бойынша
түсініктеме талап етіп алынады.
ЖІІБ бастығының орынбасары Н. қызметтік тексеріс барысында полиция қызметкерлері Б.мен Қ.-дан, жолсерік А.-дан, соңғының әкімшілік
жауапкершілікке тартылмауына болысқан «Алматы-Атырау» қатынасты жолаушылар поезының бастығы Е.-ден түсініктеме алған және тағы да басқа
құжаттар жинақтаған.
Қызметтік тексеріс қорытындысында Қ.-ның кезекшілікте жүрген кезде ЖІІБ бастығының орынбасары Н.-ның нұсқауын орындамағанына және
азамат А.-ға қатысты әкімшілік хаттама толтырмағанына полиция қызметкері
Б. тарапынан орын алған өтініш себеп болғаны жартылай расталған деп
көрсетілген. Қорытындының тұжырымдау бөлігінде ЖІІБ бастығының орынбасары Н. полиция қызметкерлері Б. мен Қ.-ға қатысты жүргізілген қызметтік
тексеріс құжаттардың толық жинақталуына байланысты аяқталды деп
көрсетіп, қызметтік тексеріс нәтижесін заңды шешім қабылдау үшін Атырау
облысы «Көліктегі ішкі істер департаменті» мемлекеттік мекемесінің Өзіндік
қауіпсіздік басқармасына жолдауды ұсынған. Және жүргізілген қызметтік
тексеріс қорытындысын ЖІІБ бастығы А. бекітіп, қызметтік тексерісте
жинақталған құжаттармен бірге Атырау облысы «Көліктегі ішкі істер
департаменті» мемлекеттік мекемесіне жолдаған.
Атырау облысы «Көліктегі ішкі істер департаменті» мемлекеттік
мекемесінің Өзіндік қауіпсіздік басқармасының тергеу бөлімі бастығының
қаулысымен Қ. мен Б.-ға қатысты құжаттар бойынша қылмыс құрамы жоқ болуына байланысты қылмыстық іс қозғаудан бас тартылған. Ол қаулымен Бас
көлік прокуратурасының басқарма бастығы келіскен.
«Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның 57-бабының 10, 11тармақтарына сәйкес, тәртiптiк жаза тәртіптік терiс қылық мәлiм болған күннен
6
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
7. ²ЗIНДIЛЕР
бастап бiр айдан және тәртіптік теріс қылық жасалған күннен бастап алты айдан кешiктiрiлмей қолданылады. Қызметтiк тергеу жүргізiлген, қылмыстық
іс немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс қозғалып, сотта қаралған
жағдайда, тәртіптік жаза кінәлінiң сырқаттануына немесе демалыста, іссапарда
болуына байланысты жұмыста болмаған уақытын есептемегенде, тиiсiнше тергеу аяқталған, қылмыстық iсті немесе әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс
бойынша істі жүргізуді қысқарту туралы процессуалдық шешiм қабылданған
күннен бастап бiр айдан кешiктiрiлмей қолданылады.
Аталған заң талаптарының негізінде ЖІІБ қызметкері Б.-ға тәртіптік жаза
қылмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы процессуалдық шешiм қабылданған
күннен бастап бiр айдан кешiктiрiлмей, яғни 2011 жылғы 18 маусымға дейін
қолданылуға тиіс еді.
Ал Атырау облысы «Көліктегі ішкі істер департаменті» мемлекеттік
мекемесінің Б.-ға тәртіптік жаза қолдану туралы № 179 бұйрығы тек 2011
жылғы 03 шілдеде шығарылған.
Облыстық «Көліктегі ішкі істер департаменті» мемлекеттік мекемесі Б.
мен Қ.-ға қатысты қызметтік тексеруді 2011 жылғы 06 маусымда бастап, оның
қорытындысы 2011 жылғы 28 маусымда мекеменің тәртіптік комиссиясында
қаралып, Б. мен Қ.-ға қызметтеріне толық сай еместігі туралы ескерту жасау
туралы ұсыныс берілген. Бірақ «Құқық қорғау қызметі туралы» Заңның талаптарына қайшы, аталған қызметтік тергеу жүргізу туралы құқық қорғау органы
басшысының немесе уәкілетті басшының шешімі шығарылмаған. Қызметтік
тексеру қорытындысына тек 2011 жылғы 09 наурыздағы ЖІІБ-нің қызметтік
тексеріс қорытындысында анықталған мән-жайлар ғана негізге алынған, тексеруге қатысы бар қызметкерлерден, басқа адамдардан қызметтік тексеріс
жүргізудің мән-жайы бойынша түсініктеме алынбаған.
Бұл ретте «Көліктегі ішкі істер департаменті» мемлекеттік мекемесінің
Б.-ға қатысты қызметтік тексеру жүргізуін және оның қорытындысын заңды
деп тануға болмайды. Сондықтан Б.-ны тәртіптік жазалау мерзімінің аталған
қызметтік тексеру қорытындысы шыққан күннен бастап есептелуі де дұрыс емес.
АІЖК-нің 387-бабының 3-бөлігіне, 364-бабының 1-бөлігіне, 365бабының 1) тармақшасына сәйкес, іс үшін маңызы бар мән-жайлар шеңберінің
дұрыс анықталмауы және дұрыс айқындалмауы, бірінші сатыдағы соттың
іс үшін маңызы бар мән-жайларды дұрыс анықтамауы, сот шешімінде
баяндалған қорытындылардың істің мән-жайына сәйкес келмеуі, материалдық
нормалардың бұзылуы немесе дұрыс қолданылмауы, яғни қолданылуға тиіс
заңның қолданылмауы, қадағалау тәртібімен сот шешімінің күшін жойуға
негіздеме болып табылады.
Аталған іс бойынша қабылданған сот актілерін заңға толығымен сай және
негізді деп тануға болмайды.
Сондықтан қадағалау сот алқасы сот актілерін өзгертіп, олардың Б.-ның
жұмысқа қайта орналастыру және лажсыз бос жүрген күндеріне жалақысын
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
7
8. ²ЗIНДIЛЕР
өндіру туралы талап арызын қанағаттандырмау туралы бөлігінің күшін жойып, бұл талап бойынша ішінара қанағаттандыру туралы жаңа шешім қабылдау
қажет деп есептейді.
Еңбек кодексінің 177-бабының 2-тармағына сәйкес, бұрынғы жұмысына
қайта алынған қызметкерге амалсыз бос жүрген алты айдан аспайтын уақыты
үшін орташа жалақысы төленеді.
Тұрғын үйді заңдастыру туралы істі қараған кезде, сот
«Мүлікті заңдастыруға байланысты рақымшылық туралы»
Қазақстан Республикасы Заңының талабын қолдану
қажеттілігін назардан тыс қалдырған
(үзінді)
қаулы 3гп-533-12
Талапкер «ҚазТрансОйл» АҚ жауапкерлер Е.-ге, Шымкент қаласының
әкіміне, «Шымкент қаласының жер қатынастары бөлімі» мемлекеттік
мекемесіне, Шымкент қалалық жер кадастр филиалына, Оңтүстік Қазақстан
облыстық сәулет-құрылыс бақылау басқармасына, Оңтүстік Қазақстан
облысының Әділет департаментіне жылжымайтын мүлікті жария ету жөніндегі
комиссияның шешімін, жеке меншік құқығын беретін мемлекеттік актісін,
объектіні пайдалануға қабылдау актісін жарамсыз деп танып күшін жою және
салынған құрылыстарды бұзу туралы талап арызбен сотқа жүгінген.
Шымкент қаласы Әл-Фараби аудандық сотының 2011 жылғы 22 сәуірдегі
шешімімен «ҚазТрансОйл» АҚ-ның талап арызы ішінара қанағаттандырылып,
Е. өз есебінен магистралды құбырынан 25 метр қашықтықта орналасқан
құрылыс сарайын бұзуға міндеттелген.
Іс апелляциялық тәртіпте қаралмаған.
«ҚазТрансОйл» АҚ Жоғарғы Соттың азаматтық және әкімшілік істер
жөніндегі қадағалау сот алқасына берген өтінішінде материалдық құқық нормалары дұрыс қолданылмағандықтан сот актісін өзгертіп, талап арызды толық
қанағаттандыру туралы жаңа шешім қабылдауды сұраған.
Қадағалау сот алқасы тараптардың пікірін тыңдап, азаматтық іс
құжаттарын және өтініштің уәждерін тексеріп, өтініш төмендегі негіздерге
байланысты ішінара қанағаттандырылуға жатады деген тұжырымға келді.
АІЖК-нің 387-бабының 3-бөлігіне сәйкес, материалдық нормалардың
немесе іс жүргізу құқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген
шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға
негіз болады. Аталған іс бойынша мұндай кемшіліктерге жол берілген.
8
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
9. ²ЗIНДIЛЕР
Іс құжаттарына қарағанда, жауапкер Е. Шымкент қаласы әкімінің мүлікті
жария етуге байланысты рақымшылық жүргізу жөніндегі комиссиясының
2006 жылғы 16 қарашадағы №39567 шешімімен Шымкент қаласы, Ғ.Мұратбаев
көшесінде орналасқан тұрғын үй мен жер учаскесін жария етіп, аталған шешім
негізінде жерге жеке меншік құқығын беретін кадастр №19-309-021-2003 санды мемлекеттік актіні алып, 2007 жылғы 12 қарашада тіркеуден өткізген.
Қазақстан Республикасы Жер кодексінің 121-бабына сәйкес, тұрғын
халықтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және өнеркәсiп, көлiк және өзге де
құрылыс нысандарын пайдалану үшiн қажеттi жағдайлар жасау мақсатында
аймақтар белгiленедi, аймақтарды белгiлеу мақсаттарына сай келмейтiн қызмет
түрлерiне шек қойылады немесе тыйым салынады. Жердi ерекше шарттармен
пайдалану аймақтарына магистральды құбыр жолдарының, байланыс, радио
және электр желiлерiнiң күзет аймақтары жатады.
1994 жылғы 19 қыркүйекте Қазақстан Республикасының Мұнай және газ
өнеркәсібі министрлігі бекіткен магистралды құбырларды қорғау ережесінің
4.1.,4.3. – тармақтарына сай, құбырлардың зақымдалу мүмкіндігін болдырмау
үшін мұнай тасымалдаушы құбыр жолдары бойында 25 метр мөлшерде қорғау
аймақтары белгіленетіні ескерілген.
Бірінші сатыдағы сот талап арызды ішінара қанағаттандырғанда, Е.-нің
тұрғын үйі магистралды мұнай құбырынан 45 метр қашықтықта орналасқан,
ал құрылыс сарайы магистралды мұнай құбырынан 18,40 метр қашықтықта
орналасқан деп тұжырымдаған.
Сонымен бірге, сот Е. өзіне тиісті қосымша нысандарды жер учаскесінің
сыртына салған, яғни магистралды құбырларды қорғау ережелерінің талаптарын бұзған деп көрсеткен.
Алайда қадағалау сот алқасы соттың бұл тұжырымымен келіспейді.
«Мұнай туралы» 1995 жылғы 28 маусымдағы №2350 Қазақстан
Республикасы Заңының 43-бабының 6-тармағына сәйкес, (тараптар арасында
құқықтық қатынастар туған кезде қолданыста болған) қауіпсiздiктi қамтамасыз
ету үшiн құрылыс нормаларымен және ережелерiмен белгiленген ең жақын
қашықтық шегiнде Арналы труба құбырына қатысы жоқ қандай да болсын
объектiлердi салуға тыйым салынады.
Жер асты және жер үсті (үйіндіде) құбырлар білігінен елді мекендерге, бөлек өндірістік және ауыл шаруашылық кәсіпорындар, ғимараттар,
құрылыстарға дейінгі тиісті ең аз қашықтықтар «Магистралды құбырлар»
2.05.06-85* ҚНмЕ-нің 3.16-тармағымен, ал 2011 жылғы 1 мамырдан бастап
«Магистралды құбырлар» 3.05.01-2010 Қазақстан Республикасы ҚНмЕ-нің
5.3.9-тармағымен белгіленеді.
Іс құжаттарына қарағанда, «Павлодар - Шымкент» құбырының диаметрі
820 мм болғандықтан, жоғарыда көрсетілген ҚНмЕ - лерге сәйкес, құбырдан
1-2-қабатты тұрғын ғимараттарға дейінгі ең аз қашықтық 75 метрді құрауы
тиіс. Бірақ бірінші сатыдағы сот дауды қарағанда бұл мән-жайды анықтамаған.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
9
10. ²ЗIНДIЛЕР
Сонымен қатар, іске тіркелген 2011 жылғы 1 ақпандағы өлшеу актісіне
сай, Е. салған тұрғын үй мен оған қосымша құрылыстар «Павлодар - Шымкент» магистралды құбырынан 45 және 18,40 метр қашықтықта орналасқаны
байқалады. Алайда бірінші сатыдағы сот оған баға бермей, тек қана Е.-нің талапты ішінара мойындап, жер учаскесінің сыртында 25 метр қашықтықта
орналасқан құрылыс сарайын алуға қарсы еместігімен шектелген.
Сондай-ақ, «Мүлікті заңдастыруға байланысты рақымшылық туралы»
Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабында Қазақстан Республикасының
заңдарында құқық беруге жол берілмейтін мүлік жария етуге жатпайтыны
қарастырылған. Сондай-ақ, көрсетілген Заңның 11-бабының 4-тармағына
сәйкес, тек осы Заңмен белгіленген талаптарды сақтаған жағдайда ғана мүлікті
заңдастыруды жүргізу бойынша комиссия жылжымайтын мүлікті заңдастыру
туралы шешім шығарады және жылжымайтын мүлікті заңдастыру туралы
шешімді заңдастыру субъектілеріне береді. Қазақстан Республикасы Әділет
министрлігінің «Мүлікті заңдастыруға байланысты рақымшылық туралы»
Қазақстан Республикасының Заңының баптары бойынша түсініктемесінің
3-бабында Қазақстан Республикасының заңдары рұқсат бермейтін мүлік
заңдастырыла алмайтындығы көрсетілген.
Сотта Е.-нің тұрғын үйін заңдастыру кезінде Заңның осы талабын қолдану
қажеттілігі назардан тыс қалып, зерделенбеген.
АІЖК-нің 364-бабының талаптарына сәйкес, іс үшін маңызы бар мәнжайлар шеңберінің дұрыс анықталмауы және дұрыс айқындалмауы сот
шешімінің күшін жоюға немесе оны өзгертуге әкеледі.
Істің мұндай тұрғысында, дау келтірілген сот актісі өзгертіліп, талап
арыздың қанағаттандырусыз қалдырылған бөлігі қайта қаралуға жіберіледі.
Істі қайта қарау барысында жоғарыда көрсетілген кемшіліктерді жойып,
тараптардың уәждерін жан-жақты тексеріп, тараптар арасындағы құқықтық
қатынастарға дұрыс баға беріп, анықталған мән-жайларға байланысты іс бойынша заңды және негізді шешім қабылдау қажет.
10
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
11. ²ЗIНДIЛЕР
Қайтыс болған адамның асырауындағы жәрдемақы
алуға құқылы адамдарды анықтағанда, барлық
мүдделі жақтар сот отырысына қатыстырылуға тиіс
(үзінді)
қаулы 3гп-544-12
Ш. қайтыс болған баласы С.-ның асырауында болғаны туралы заңдық
маңызы бар фактіні анықтауды сұрап сотқа арыз берген.
Қызылорда қалалық сотының 2011 жылғы 2 желтоқсандағы шешімімен
Ш.-ның арызы қанағаттандырылған. Іс апелляциялық тәртіппен қаралмаған.
Мүдделі жақ «AMANAT INSURANCE» АҚ (бұдан әрі – Қоғам) іс бойынша қабылданған сот актісімен келіспей, оның күшін жойып, істі сотқа қайта
қарауға жолдауды сұрап өтініш берген.
Ш.-ның өкілі Г. дау келтіріліп отырған сот актісін өзгеріссіз қалдыруды
сұраған.
Азаматтық іс құжаттарын және өтініштің уәждерін зерделеп, тараптардың
пікірін, прокурордың сот актісінің күшін жойып, істі жаңадан қарауға жіберуді
сұраған қорытындысын тыңдап, қадағалау сот алқасы өтініш төмендегі
негіздерге байланысты қанағаттандыруға жатады деген тұжырымға келді.
АІЖК-нің 387-бабының 3-бөлігіне сәйкес, материалдық нормалардың
немесе іс жүргізу құқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген
шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға
негіз болады. Іс бойынша мұндай кемшіліктерге жол берілген.
Іс құжаттарына қарағанда, Ш. мен Ж. 1984 жылы заңды некеге тұрып,
1994 жылы сот шешімімен ажырасқан. Осы некеден 1985 жылғы 24 қарашада
ер бала С. дүниеге келген. Ерлі-зайыптылар ажырасқаннан кейін ұлдары С. анасы Ж.-ның асырауында қалған.
2011 жылғы 23 қыркүйекте арызданушының баласы С. қайтыс болған. Ол
«ФракДжет» ЖШС-де бұрғышының көмекшісі болып жұмыс істеген.
Жазатайым оқиғаның арнайы тексеру актісіне сәйкес, С. цемент құятын
агрегаттан құлап, алған жарақаттарының салдарынан ауруханада қайтыс
болған. С.-ның қайтыс болғаны туралы актіде оның асырауында анасы Ж. ғана
көрсетілген.
Бірінші сатыдағы сот арызданушы Ш.-ның соңғы екі-үш жылдан бері
марқұм болған баласы С.-ның қамқорында болғаны сот отырысында куәлардың
жауаптарымен толық дәлелденді деп тұжырымдап, АІЖК-нің 292-бабын
басшылыққа ала отырып арызды қанағаттандырған.
Алайда, қадағалау сот алқасы бірінші сатыдағы сот дауды дұрыс шешу
үшін маңызы бар мән-жайлар шеңберін дұрыс анықтамай, материалдық заң
нормаларын бұзған деп санайды.
АК-нің 940-бабына сәйкес, адам қайтыс болған жағдайда, оның
асырауындағы немесе ол қайтыс болған күнге дейiн одан жәрдем ақша
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
11
12. ²ЗIНДIЛЕР
алуға құқылы болған еңбекке жарамсыз адамдардың, марқұмның ол қайтыс
болғаннан кейiн туған баласының, сондай-ақ ата-анасының бiреуі, зайыбы
не еңбекке қабiлеттілігiне қарамастан жұмыс iстемейтiн және қайтыс болған
адамның асырауында болған балаларын, немерелерiн, жасы он төртке толмаған
не аталған жасқа толса да, медицина органдарының қорытындысы бойынша
денсаулық жағдайына байланысты басқа адамның күтуiне мұқтаж аға-iнiлерi
мен апа-қарындастарын (жас балаларды) күтумен айналысатын отбасының
басқа да мүшесiнiң зиянды өтетiп алуға құқығы бар. Қайтыс болған адамның
асырауында болған және ол қайтыс болғаннан кейiн бес жылдың iшiнде еңбекке
жарамсыз болып қалған адамдардың да зиянды өтетiп алуға құқығы бар. Атааналарының бiреуi, зайыбы не жұмыс iстемейтiн және қайтыс болған адамның
осы баптың 1-тармағында көрсетiлген балаларын, немерелерiн, аға-iнiлерi мен
апа-қарындастарын күтумен айналысатын және күтудi жүзеге асыру кезеңiнде
еңбекке жарамсыз болып қалған отбасының басқа мүшесi осы адамдарды күту
аяқталғаннан кейiн зиянды өтетiп алу құқығын сақтап қалады. Зиян: кәмелетке
толмағандарға - он сегiз жасқа толғанға дейiн, он сегiздегi және одан да ересек жастағы оқушыларға - күндiз оқыту нысанындағы оқу орындарындағы
оқуы аяқталғанға дейiн, бiрақ әрi кеткенде жиырма үш жасқа дейiн; елу сегiз
жастан асқан әйелдер мен алпыс үш жастан асқан ер адамдарға - өмiр бойы;
мүгедектерге мүгедектiк мерзiмiне; ата-аналарының бiреуiне, жұбайына не
қайтыс болған адамның асырауында болған балаларын, немерелерiн, аға-iнiлерi
мен апа-сiңлiлерiн, қарындастарын күтумен айналысатын отбасының басқа
мүшесiне - олар он төрт жасқа толғанға дейiн не денсаулық жағдайы өзгергенге
дейiн өтеледi.
Қоғам өтінішінде 2010 жылғы 5 қазанда Қоғам мен марқұм С. қызмет
атқарған «ФракДжет» ЖШС арасында қызметкерді еңбек (қызмет)
міндеттерін атқару барысындағы жазатайым оқиғадан міндетті сақтандыру
туралы шарт жасалғанын көрсеткен. Осы негізде Ш.-ның баласының асырауында болғаны туралы фактіні анықтау туралы арызы Қоғамға тікелей қатысты
екенін, сонымен қатар, асыраудағы басқа тұлғалардың, атап айтқанда, қайтыс
болған баланың анасы Ж.-ның заңды мүддесіне қатысы бар екенін көрсеткен.
Сонымен қатар, сот дауды қарағанда, куәлардың ғана жауабымен шектеліп,
қайтыс болған С.-ның отбасы жағдайын толық анықтамағаны іс құжаттарынан
байқалады.
Сондай-ақ, арызданушы Ш. баласы С.-ның толық асырауында болғанын
дәлелдейтін құжаттарды сотқа табыстамаған.
Істің мұндай тұрғысында, қабылданған сот шешімінің күші жойылып, іс
бірінші сатыдағы сотқа қайта қарауға жолдануға жатады.
Істі қайта қарау барысында жоғарыда көрсетілген кемшіліктерді жойып,
мүдделі жақ Қоғамды сот отырысына қатыстырып, оның уәждерін жан-жақты
зерделеп, анықталған мән-жайлар бойынша заңды және негізді шешім қабылдау
қажет.
12
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
13. ²ЗIНДIЛЕР
Бітімгершілік келісімді бекіту барысында, сот
АІЖК-нің 49-бабының талаптарын сақтамаған
(үзінді)
қаулы 3гп-605-12
Талапкер Е. жауапкер Р. екеуі арасында 2009 жылғы 25 қарашада жасалған
Қызылорда қаласы «Сәулет» тұрғын ауданы орналасқан көлемі 1000 шаршы метр жер телімін сатып алу-сату шартын жарамсыз деп тану және жер
учаскесін сатып алуға төлеген 1 500 000 теңге мен мемлекеттік бажға төлеген
15 000 теңгені өндіру туралы талап арызбен сотқа жүгінген.
Істі қарау барысында талапкер мен жауапкердің сенімхат бойынша өкілі
сотқа бітімгершілік келісім шарттарын беріп, тараптардың бітімгершілік
келісімге келулеріне байланысты оны бекітіп, істі өндірістен қысқартуды
сұраған.
Қызылорда қалалық сотының 2011 жылғы 03 маусымдағы ұйғарымымен
тараптардың арасында жасалған бітімгершілік келісімі бекітілген. Осы келісімге
сәйкес, ұйғарым заңды күшіне енген соң, 3 айдың ішінде жауапкер Р. талапкер Е.-ге 1 500 000 теңгені қайтаруға міндеттенген. Талапкер Е. аталған ақшаны
алғаннан кейін, жауапкер Р.-ға даулы жер учаскесіне байланысты барлық құқықты
анықтайтын және беретін құжаттарды 10 күн мерзімде қайтаруға міндеттенген.
Іс бойынша өндіріс қысқартылған. Іс апелляциялық және кассациялық
тәртіпте қаралмаған.
Жоғарғы Соттың азаматтық және әкімшілік істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының 2012 жылғы 01 наурыздағы қаулысымен Қызылорда қалалық
сотының 2011 жылғы 03 маусымдағы ұйғарымын қайта қарау бойынша
қадағалау өндірісін қозғаудан бас тартылған.
Бас прокурор наразылығында іс бойынша қабылданған сот актілері
АІЖК-нің 218-бабына, «Сот шешімі туралы» Жоғарғы Соттың 2003 жылғы
11 шілдедегі №5 нормативтік қаулысының талаптарына қайшы болғандықтан,
Қызылорда қалалық сотының бітімгершілік келісімін бекіту туралы ұйғарымын
бұзуды және істі сол сотқа басқа құрамда қарауға жолдауды сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы тараптардың пікірлерін,
прокурордың наразылықты қолдаған қорытындысын тындап, азаматтық істі
тексеріп, наразылық төмендегі негіздерге байланысты қанағаттандыруға жатады деген тұжырымға келді.
АІЖК-нің 387-бабының 3-бөлігіне сәйкес, материалдық нормалардың
немесе іс жүргізу құқығының едәуір бұзылуы соттың заңды күшіне енген
шешімдерін, ұйғарымдарын, қаулыларын қадағалау тәртібімен қайта қарауға
негіз болады. Іс бойынша мұндай кемшіліктерге жол берілген.
Р. 2009 жылғы 12 қарашада Н.-ға Қызылорда қаласы «Сәулет» тұрғын ауданында орналасқан жер учаскесін сатуға нотариус арқылы 3 жылға сенімхат берген.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
13
14. ²ЗIНДIЛЕР
Аталған сенімхат негізінде Н. 2009 жылғы 25 қарашада сатып алу – сату
шарты арқылы жер учаскесін Е.-ге 1 500 000 теңгеге сатқан. Алайда Н. жер
учаскесін сатқанымен ақшасын Р.- ға бермеген.
Қызылорда қалалық сотының 2010 жылғы 16 маусымдағы шешімімен
Р.- ның Қызылорда қаласы Сәулет тұрғын ауданында орналасқан жер телімін
сатуға Н.-ның атына берген сенімхаты және сенімхат арқылы аталған жер
учаскесін сатып алу-сату шарты жарамсыз деп танылған.
Аталған сот шешімінің негізінде Е. сотқа жүгінген. Е. мен Р.-ның
арасындағы дауды қараған сот, тараптар бітімгершілік келісіміне келгеніне
және бітімгершілік келісімі заң талаптарына қайшы еместігіне байланысты істі
өндірістен қысқартқан.
Алайда, қадағалау сот алқасы бітімгершілік келісімнің Р.-ның мүддесіне
қайшы келетінін төмендегі мән-жайлар бойынша анықтаған.
АК-нің 118-бабының 2-бөлігінің талаптарына сәйкес, жылжымайтын
мүлiкке құқықтар мемлекеттік тiркеуден өткен кезден бастап туындайды.
Қазіргі кезде даулы жер уәкілетті тіркеу органында Е.-нің атына тиісті түрде
тіркелген.
АІЖК-нің 49-бабының талаптарына сәйкес, тараптар істі бітімгершілік
келісіммен немесе медиация тәртібімен реттеу туралы келісіммен аяқтай алады, оларға тараптар қол қояды және сот бекітеді. Егер бұл іс-әрекет заңға қайшы
келсе немесе басқа біреулердің құқықтарын, бостандықтарын және заңмен
қорғалатын мүдделерін бұзатын болса, сот талап қоюшының талап қоюдан бас
тартуын, жауапкердің талап қоюды тануын қабылдамайды және тараптардың
бітімгершілік келісімін немесе тараптардың дауды медиация тәртібімен реттеу
туралы келісімін бекітпейді.
Іс бойынша қабылданған бітімгершілік келісімнің шарттарына сәйкес, Р.
3(үш) ай ішінде Е.-ге 1 500 000 (бір миллион бес жүз мың) теңге қайтарғаннан
кейін, Е. оған даулы жер учаскесінің құқық белгілейтін және анықтайтын
құжаттарын 10 күн мерзім ішінде қайтаруға міндеттенген. АК-нің 235-бабының
талаптарына сәйкес, меншiк иесi бар мүлiкке меншiк құқығын басқа адам сатып
алу-сату, айырбастау, сыйға тарту немесе осы мүлiктi иелiктен айыру жөніндегі
мәмiленiң негiзiнде иеленуі мүмкiн.
Алайда, аталған істегі бітімгершілік келісімнің дәлме-дәл мәні қандай да
бір заңды салдарға әкеп соқтырмайды, Р.-ның құқықтарын қалпына келтірмейді,
даулы мүлікке иелігін білдірмейді.
Сенімхат арқылы жер телімін сатқан Н. меншік иесі Р.-ға даулы жердің
ақшасын әлі күнге дейін бермеген, ал жердін барлық құжаттары Е.-нің атына
тіркелген.
Нақтылап айтқанда, Р. бітімгершілік келісімі бойынша Е.-ге 1 500 000 теңгені қайтарған жағдайда, Р.-ның жер учаскесіне құқықтары қалпына келтірілмейді.
Қорыта келгенде, бітімгершілік келісімді бекіту барысында, сот АІЖКнің 49-бабымен реттелген тәртіпті бұзып, бітімгершілік келісімін бекіткен
14
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
15. ²ЗIНДIЛЕР
ұйғарымымен Р.-ның құқықтарына, бостандықтарына нұқсан келуіне, заңмен
қорғалатын мүдделерінің бұзылуына жол берген.
АІЖК-нің 364-бабының талаптарына сәйкес, іс үшін маңызы бар мәнжайлар шеңберінің дұрыс анықталмауы және дұрыс айқындалмауы сот
шешімінің күшін жоюға немесе оны өзгертуге негіз болады. Істің мұндай
тұрғысында, қадағалау сот алқасы дау келтірілген сот актісін бұзып, істі қайта
қарауға жіберу қажет деп санайды. Істі қайта қарау барысында сот жоғарыда
көрсетілген кемшіліктерді жойып, істің мән-жайларын жан-жақты қарап, іске
тіркелген құжаттарға тиісті баға беріп, дау бойынша заңды шешім қабылдауы
қажет.
Әкімшілік жауаптылық туралы заңды дұрыс қолданбау
әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша қаулының
күшін жоюға немесе өзгертуге негіз болып табылады
(үзінді)
қаулы 3на-32-12
Қызылорда қаласы мамандандырылған әкімшілік сотының 2011 жылғы
24 маусымдағы қаулысымен С.-ға қатысты Қазақстан Республикасы Әкімшілік
құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі - ӘҚБтК) 468-бабының
2-бөлігімен қозғалған әкімшілік іс бойынша өндіріс С.-ның іс-әрекетінде
әкімшілік құқық бұзушылық құрамы болмауына байланысты ӘҚБтК-нің 580бабы 1-бөлігінің 2-тармағына сәйкес қысқартылып, С. әкімшілік жауаптылықтан
босатылған.
Қызылорда облыстық соты апелляциялық сот алқасының 2011 жылғы
13 шілдедегі қаулысымен бірінші сатыдағы сот қаулысының күші жойылып,
жаңа қаулы шығарылып, құқық бұзушы С. ӘҚБтК 468-бабының 2-бөлігімен
кінәлі деп танылып, оған 15 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде 22 680
теңге айыппұл салынып, 1 жыл мерзімге көлік айдау құқығынан айыру жазасы
тағайындалған.
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының орынбасары наразылығында
апелляциялық сатыдағы соттың қаулысының күшін жойып, Қызылорда қаласы
мамандандырылған әкімшілік сотының қаулысын қалпына келтіруді сұраған.
Жоғарғы Соттың қадағалау сот алқасы іс материалдарын зерделеп,
прокурордың наразылығы төмендегі негіздерге байланысты қанағаттандыруға
жатады деген тұжырымға келеді.
Әкімшілік іс құжаттарына сәйкес, 2011 жылғы 19 сәуірдегі әкімшілік
құқық бұзушылық туралы хаттамаға сәйкес, С. «Мерседес Бенц» маркалы мб
N 441 ЕММ автокөлігімен келе жатып, екі көшенің қиылысында бағдаршамның
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
15
16. ²ЗIНДIЛЕР
қызыл түсіне, яғни тыйым салынған белгіге өтіп, көлденең көшемен келе жатқан
«Нива Шевроле» маркалы мб N 070 АТ автокөлігін жібермей, соқтығыс жасап, нәтижесінде жәбірленушінің денсаулығына қылмыстық жазалау белгісі
жоқ зақым келтірген.
Бірінші сатыдағы сотта берген жауабында куә А. 2011 жылғы 13 сәуір
де сағат 15.00-16.00 аралығында Қызылорда қаласындағы А.Тоқмағанбетов
көшесімен келе жатып, бағдаршамның жасыл түсі жанып тұрған соң Желтоқсан
көшесімен жаяу жүрушілер өтетін жерден өткенін, сол кезде Желтоқсан
көшесінің бойымен вокзал жақтан «Нива Шевроле» маркалы автокөлігі
жоғары жылдамдықпен келіп, А.Тоқмағанбетов көшесімен кетіп бара жатқан
«Мерседес Бенц» автокөлігінің сол жақ қапталынан соққанын, бұл кезде
Желтоқсан көшесінде бағдаршамның қызыл түсі жанып тұрғанын көрсеткен.
Куәлар Б., Н. және М. да осы мазмұндас түсініктер берген.
Ал куәлар У., Т., Ж. керісінше, «Нива Шевроле» маркалы автокөлігі
бағдаршамның жасыл түсі жанып тұрған кезде Желтоқсан көшесімен жүріп
келе жатқанда А.Тоқмағанбетов көшесінің бойымен қозғалып келе жатқан
«Мерседес Бенц» маркалы автокөлігі келіп соқтығысқанын көрсеткен.
Апелляциялық сатыдағы сот іс бойынша жинақталған нақты дәлелдемелер
мен куәлардың түсініктеріндегі қарама-қайшылықтарды зерттемеген және
олардың дұрыс иә бұрыстығына заңды баға бермеген.
ӘҚБтК 668-бабының 2-бөлігіне сәйкес, жол берiлетiн дәлелдемелердi
зерттеуден шығарып тастау немесе дәлелдемелердi зерттеуден негiзсiз бас
тарту, мiндеттi түрде зерттеуге жататын дәлелдемелердi зерттемеу нәтижесі
іс жүргізудің біржақтылығы немесе толық еместігіне әкеліп соққан кезде
қаулының күшi жойылуға тиiс.
Әкімшілік істің құжаттарынан А.-ның басқаруындағы «Нива Шевроле»
маркалы автокөлік алдыңғы жағымен «Мерседес Бенц» маркалы автокөліктің
сол жақ дөңгелегі тұсынан соқтығысқаны, А. жол-көлік апатын болдырмауға
әрекет жасамағаны көрінеді.
Сарапшының қорытындысына сәйкес, «Шевроле Нива» автокөлігінің
жүргізушісі жол-көлік оқиғасынан бұрын «Мерседес Бенц» автокөлігінің
жүріп келе жатқан жол жолағына дейін тежегішті дереу басып тоқтатуға және
соқтығысудың алдын-алуға техникалық мүмкіндігі болмағаны анықталған.
Осы сараптаманың сипаттамалы бөлігінде «Шевроле Нива» автокөлігі
сағатына 50 шақырым, ал «Мерседес Бенц» автокөлігі сағатына 40 шақырым
жылдамдықпен жүргендері көрсетілген. Яғни «Шевроле Нива» автокөлігінің
жылдамдығы көбірек болған.
Әкімшілік іс құжаттарына жол-көлік оқиғасы болған ЖелтоқсанТоқмағанбетов көшелерінің қиылысында орналасқан бейнекамералардың жазбасын сұрату жөнінде хат тіркелгенімен, жауап хат келіп түспеген.
16
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
17. ²ЗIНДIЛЕР
Жол-көлік оқиғасы 2011 жылғы 13 сәуірде болғанымен, С.-ға қатысты
әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама белгісіз себептермен кешіктіріліп,
19 сәуір күні толтырылған.
Апелляциялық сатыдағы сот бірінші сатыдағы соттың қаулысын куәлар У.,
Т., Ж.-ның жауаптарына ғана сүйене отырып бұзған.
Аталған куәлардың жауаптары күмән тудырады. Себебі, әкімшілік іске
тіркелген олардың түсініктемелері қашан алынғаны белгісіз.
С.-ға қатысты толтырылған әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттама
заң талаптарына сай жасалмағандықтан, Қызылорда қаласы мамандандырылған
әкімшілік сотының 2011 жылғы 13 мамырдағы ұйғарымымен әкімшілік істі
қайта рәсімдеу үшін кері қайтарылған. Сол күні жол полициясы басқармасының
инспекторы А.-ның тарапынан істі рәсімдеу кезінде жіберілген заң
бұзушылықтар бойынша тиісті шара қолдану жөнінде жеке қаулы шығарылған.
Бұдан басқа, жол-көлік оқиғасы болған кезде «Шевроле Нива»
автокөлігінің жолаушы орындығында жол полициясы басқармасында инспектор болып қызмет жасайтын Б. отырған. Б. «Шевроле Нива» автокөлігі отбасы меншігінде екенін, көлікті А. басқарғанын көрсеткен.
Бұл мән-жайлар С.-ның жол қиылысынан бағдаршамның жасыл түсі жанып тұрған кезде өттім деген сөздері шындыққа сай екенін көрсетеді.
Сонымен қатар, 2011 жылғы 13 сәуірде сағат 15.30 шамасында Желтоқсан
көшесі бойында көрінеу жалған нөмірді «Шевроле Нива» автокөлігіне ауыс
тырып тағып, айдағаны үшін А.-ға қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы
хаттама жасақталып, Қызылорда қаласы мамандандырылған әкімшілік сотының
2011 жылғы 27 сәуірдегі қаулысымен А. ӘҚБтК 461-бабының 3-1-бөлігімен
кінәлі деп танылып, оған 20 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде әкімшілік
айыппұл салынған.
ӘҚБтК 12-бабының талабына сәйкес, кiнәлiлiкке келтiрiлген кез келген күдiктер өзiне қатысты әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iс қозғалған
адамның пайдасына түсiндiрiледi. Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарды
қолдану кезiнде туындайтын күдiктер де оның пайдасына шешiлуге тиiс.
ӘҚБтК 580-бабы 1-бөлігінің 2-тармағына сәйкес, әкімшілік құқық
бұзушылық құрамы болмаған жағдайда әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс
жүргізуді бастауға болмайды, ал басталған іс қысқартылуға жатады.
ӘҚБтК 665-бабының 2-бөлігіне сәйкес, әкімшілік жауаптылық туралы заңды дұрыс қолданбау әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша
қаулының күшін жоюға немесе өзгертуге және қаулы шығаруға негіз болып табылады.
Қадағалау сот алқасы ӘҚБтК-нің 676-бабын басшылыққа алып,
Қызылорда облыстық соты апелляциялық сот алқасының қаулысының күшін
жойып, Қызылорда қаласы мамандандырылған әкімшілік сотының қаулысын
қүшінде қалдырды.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
17
18. ²ЗIНДIЛЕР
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының
қылмыстық істер жөніндегі қадағалау
сот алқасының қаулылары
Ешкімнің меншігіне жатпайтын иесіз құрылыс нысанынан
кірпіш алған адамның әрекетінде қылмыс құрамы жоқтығына
қарамастан сот оған айыптау үкімін шығарған
(үзінді)
қаулы 2уп-186-12
Шығыс Қазақстан облысы Аягөз аудандық сотының 2012 жылғы
26 наурыздағы үкімімен:
Т., бұрын сотталмаған, ҚК-нің 175-бабының 1-бөлігімен кінәлі деп танылып, 1 жыл мерзімге бас бостандығын шектеу жазасы тағайындалған.
Т. «Қазақстан Республикасы мемлекеттік тәуелсіздігінің жиырма жылдығына байланысты рақымшылық жасау туралы» 2011 жылғы
28 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 2-бабы 1-тармағының
4-тармақшасына сәйкес, тағайындалған жазадан босатылған.
Сот үкімімен сотталған Т. «Нұрахметов» шаруа қожалығына тиесілі
құрылыс объектісінің бұзылғанын пайдаланып, меншік иелерінің рұқсатынсыз
әрқайсысы 15 теңгеден тұратын 6852 дана қызыл кірпішті жасырын ұрлап,
ЗИЛ ММЗ-554 маркалы жүк автокөлігіне тиеп алып кетіп, жәбірленуші Н.-ға
102 780 теңге залал келтіргені үшін кінәлі деп танылған.
Қылмыстық іс апелляциялық тәртіппен қаралмаған.
Сотталған Т. сот үкімімен келіспей, тергеу біржақты айыптау бағытында
жүргізілгенін, бұзылған құрылыс объектісі иесіз екенін, сондықтан өзінің
іс-әрекетінде қылмыс құрамы жоқ екендігін көрсетіп, үкімді бұзып, істі
қысқартуды сұраған.
Прокурордың үкімнің күшін жою және қылмыстық істі қысқарту туралы
пікірін тыңдап, қылмыстық істегі дәлелдемелерді тексеріп, қылмыстық істер
жөніндегі қадағалау сот алқасы сот үкімінің күші жойылып, қылмыстық іс
қысқартылуға жатады деп санайды.
ҚІЖК-нің 371-бабының талабына сәйкес, сот үкім шығару кезінде сотталушы айыпталып отырған әрекеттің орын алғандығын дәлелдейтін мәнжағдайларды анықтауы қажет.
Алайда, істі қараған кезде бірінші сатыдағы сот бұл заң талабына мән бермеген.
Сот қылмыстық істі қараған кезде Аягөз қаласынан 18 шақырым жерде
орналасқан жабық әскери құпия базалар мен құрылыс нысандарының және
18
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
19. ²ЗIНДIЛЕР
сол жердегі ғимараттардың «Нұрахметов» шаруа қожалығы мен Т.-ның жеке
меншігіне өтпегенін, олардың аттарына ешқандай объектілердің тіркелмегенін
назарына алмаған. Бұл тергеу құжаттарымен және Шығыс Қазақстан облысы Аягөз ауданының құзырлы мекемелерінің берген анықтамаларымен
дәлелденеді.
Атап айтқанда, Аягөз қаласы әкімшілігінің сотқа берген анықтамасы
бойынша бұрынғы жабық әскери құпия нысандар «Қала әкімі аппараты»
мемлекеттік мекеменің меншігіне өтпеген.
Аягөз аудандық әділет басқармасының сотқа берген анықтамасы бойынша Аягөз қаласынан 18 шақырым жерде орналасқан бұрынғы жабық әскери
нысандар «Нұрахметов» шаруа қожалығының және басқалардың атына жеке
меншік ретінде тіркелмеген.
Аягөз аудандық жер қатынастары бөлімінің анықтамасы бойынша
«Нұрахметов» шаруа қожалығының атына тек қана 300 гектар жер учаскесі
тіркелген. Бұл жер учаскесі кейіннен Т.-ның атына тіркелген.
Жоғарыда көрсетілген құзырлы мекемелердің барлығының анықтамалары
бойынша Аягөз қаласынан 18 шақырым жерде орналасқан бұрынғы жабық
әскери нысандар ешкімнің атына тіркелмеген. Бірінші сатыдағы сот бұл мәнжағдайларға мән бермей, айыптау үкімін шығарған.
Сондықтан, ҚІЖК-нің 37-бабы 1-бөлігінің 2-тармағының негізінде Т.ның әрекетінде қылмыс құрамы болмауына байланысты оған қатысты үкімнің
күші жойылып, қылмыстық іс қысқартылуға жатады.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
19
20. С I ЛТ Е М Е
Сот практикасына сілтеме
(тамыз, 2012 жыл )
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік
істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
3-бет
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік
істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
8-бет
Тұрғын үйді заңдастыру туралы
істі қараған кезде, сот «Мүлікті
заңдастыруға
байланысты
рақымшылық туралы» Қазақстан
Республикасы Заңының талабын
қолдану қажеттілігін назардан тыс
қалдырған
(үзінді)
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік
істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
11-бет
Қайтыс
болған
адамның
асырауындағы жәрдемақы алуға
құқылы адамдарды анықтағанда,
барлық мүдделі жақтар сот отырысына
қатыстырылуға тиіс
(үзінді)
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік
істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
13-бет
20
Тәртіптік терiс қылық мәлiм болған
күннен бастап бiр айдан және тәртіптік
теріс қылық жасалған күннен бастап
алты айдан кешiктiрiлмей тәртiптiк
жаза қолданылуға тиіс
(үзінді)
Бітімгершілік
келісімді
бекіту
барысында, сот АІЖК-нің 49бабының талаптарын сақтамаған
(үзінді)
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
21. С I ЛТ Е М Е
030.000.000.
030.001.000
030.002.000
060.000.000.
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының азаматтық және әкімшілік
істер жөніндегі қадағалау сот алқасы
15-бет
Әкімшілік жауаптылық туралы заңды
дұрыс қолданбау әкімшілік құқық
бұзушылық туралы іс бойынша
қаулының күшін жоюға немесе
өзгертуге негіз болып табылады
(үзінді)
170.000.000
180.000.000
190.000.000
Қазақстан Республикасы Жоғарғы
Сотының қылмыстық істер жөніндегі
қадағалау сот алқасы
18-бет
Ешкімнің меншігіне жатпайтын иесіз
құрылыс нысанынан кірпіш алған
адамның әрекетінде қылмыс құрамы
жоқтығына қарамастан сот оған
айыптау үкімін шығарған
(үзінді)
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
21
22. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Постановления коллегии по гражданским и
административным делам Верховного Суда
Республики Казахстан
Суд первой инстанции, правильно признал договор оказания
возмездных представительских и юридических услуг
недействительным и отказал в удовлетворении исковых
требований о взыскании долга
(извлечение)
постановление 3гп-523-12
Учреждение «Частная адвокатская контора «Р» (далее-ЧАК) обратилось в суд к Е. о взыскании задолженности.
Истец указал, что 13 июня 2009 года между учреждением ЧАК «Р» и Е.
в лице Ш., действующей в интересах Е. на основании доверенности, заключен
договор на оказание возмездных представительских и юридических услуг по
подготовке, ведению и участию в суде по гражданскому делу, которые ответчик не оплачивает.
Со встречным иском обратилась Е. к учреждению ЧАК «Р» с указан
ными выше требованиями, мотивируя их тем, что основанием для заключения
данного договора послужила выписанная ею в нотариальном порядке доверенность на имя Ш., И., Л., однако данная доверенность выдана на безвозмездное
представление ее интересов в суде.
Решением Семейского городского суда от 05 октября 2011 года, оставленным без изменения постановлением апелляционной судебной коллегии
Восточно-Казахстанского областного суда от 29 ноября 2011 года в удовлетворении требований ЧАК «Р» отказано, а встречный иск Е. удовлетворен. Договор по оказанию возмездных представительских услуг признан недействительным.
Постановлением кассационной судебной коллегии ВосточноКазахстанского областного суда от 25 января 2012 года указанные судебные
акты изменены и принято новое решение об удовлетворении частично требований ЧАК «Р». В его пользу с Е. взыскано 544 194 тенге, госпошлина в сумме
16 325 тенге, всего 560 519 тенге.
В удовлетворении встречного иска Е. отказано.
В ходатайстве заявитель указала, что кассационной инстанцией допущено неправильное применение норм материального и процессуального права,
что повлекло вынесение незаконного судебного акта.
Надзорная судебная коллегия Верховного Суда постановление касса
ционной судебной коллегии областного суда отменила. Решение Семейского
22
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
23. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
городского суда и постановление апелляционной судебной коллегии областного суда оставила без изменения по следующим основаниям.
В ходатайстве заявитель указала, что она выдала доверенность Ш., И.,
Л. на безвозмездное представление ее интересов в суде, но уполномоченные
ею представители составили задним числом договор на оказание возмездных
юридических услуг, который ею не подписан и не согласован, полномочий у
представителя Ш. на заключение такого договора не было.
Указанные обстоятельства проверялись судом первой и апелляционной
инстанции и обоснованно признаны соответствующими действительности.
Согласно пунктам 1 и 3 статьи 163 ГК, сделка, совершенная одним лицом
(представителем) от имени другого лица (представляемого) в силу полномочия, основанного на доверенности, непосредственно создает, изменяет и прекращает гражданские права и обязанности представляемого.
Доверенностью, как указано в статье 167 ГК, признается письменное
уполномочие одного лица (доверителя) для представительства от его имени,
выдаваемое им другому лицу (поверенному).
Из статьи 61 ГПК следует, что полномочия на ведение дела в суде дают
представителю право на совершение от имени представляемого всех процессуальных действий, кроме подписания искового заявления, передачи дела в
третейский суд либо заключения соглашения о проведении медиации, полного или частичного отказа от исковых требований и признания иска, изменения
предмета или основания иска, заключения мирового соглашения, передачи
полномочий другому лицу (передоверие), обжалования постановления суда,
требования принудительного исполнения судебного постановления, получения присужденных имущества или денег.
Полномочия представителя на совершение каждого из указанных в части
первой этой статьи действий должны быть специально предусмотрены в доверенности, выданной представляемым.
По смыслу приведенных выше норм полномочия представителя должны
быть отражены в доверенности, выданной представляемым, при этом полномочия на подписание заявлений, договоров, заключение сделок должны быть
специально оговорены в доверенности.
Из материалов дела видно, что судом первой и апелляционной инстанции
правильно установлено, в доверенности, выданной Ш., отсутствуют указания
на предоставление ей полномочий на заключение каких-либо договоров. Поэтому суд первой инстанции, со ссылкой на пункт 1 статьи 158 ГК правильно
признал договор оказания возмездных представительских и юридических услуг
от 13 июня 2009 года недействительным, и отказал в удовлетворении исковых
требований учреждения ЧАК «Р» о взыскании долга.
Поскольку выводы суда кассационной инстанции не соответствуют
обстоятельствам дела и не применены нормы права, подлежащие применению,
оспариваемый судебный акт правильно отменен.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
23
24. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
Доводы суда кассационной инстанции о том, что ответчиком
пропущен процессуальный срок на подачу кассационной
жалобы, не основан на нормах процессуального закона и
обстоятельствах дела
(извлечение)
постановление 3гп-528-12
ТОО «А» (далее - истец) предъявило иск к ТОО «Т» (далее - ответчик)
о взыскании долга в сумме 32 800 058 тенге, штрафа в сумме 3 280 006 тенге,
понесенных расходов по ответственному хранению товара в сумме 7 084 272
тенге.
Иск мотивирован тем, что ответчиком не исполнены условия договора
поставки от 22 сентября 2008 года в части оплаты изготовленного оборудования. Изготовленный товар для ответчика длительное время хранится на территории истца, производятся расходы по его хранению.
Решением специализированного межрайонного экономического суда города Алматы от 27 мая 2011 года иск оставлен без удовлетворения.
Постановлением апелляционной судебной коллегии Алматинского городского суда от 13 июля 2011 года решение суда первой инстанции от 27 мая
2011 года отменено. Вынесено новое решение о взыскании с ответчика суммы долга и штрафа. В иске о взыскании расходов по хранению товара отказано.
Между сторонами распределены судебные расходы.
Определением кассационной судебной коллегии Алматинского городского суда от 24 ноября 2011 года кассационная жалоба ответчика возвращена по
мотивам отсутствия у представителя полномочий на ее подписание.
В ходатайстве о возбуждении надзорного производства указано, что суд
апелляционной инстанции односторонне исследовал обстоятельства дела и
неправильно применил нормы закона, а суд кассационной инстанции необос
нованно возвратил кассационную жалобу
Надзорная судебная коллегия Верховного суда определение кассационной судебной коллегии Алматинского городского суда отменила, дело направила на новое рассмотрение в кассационную судебную коллегию Алматинского
городского суда указав следующее.
Из материалов дела видно, что на постановление суда апелляционной
инстанции от 13 июля 2011 года подана кассационная жалоба представителем
ответчика. Указанная кассационная жалоба принята в производство суда.
Определением кассационной судебной коллегии Алматинского городского суда от 29 сентября 2011 года кассационная жалоба возвращена без
рассмотрения на основании части 2 статьи 383-4 ГПК, но со ссылкой на то,
24
¬АЗА¬СТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОªАРªЫ СОТЫНЫ БЮЛЛЕТЕНI
£
8/2012
25. ИЗВЛЕЧЕНИЯ
что в доверенности на имя М. от 15 июля 2011 года не указаны полномочия на
подачу кассационной жалобы.
В материалах дела отсутствуют достоверные данные о том, что кассацион
ная жалоба представителем ответчика подана с нарушением срока, установленного частью 1 статьи 383-4 ГПК.
На основании ходатайства представителя ответчика судом кассационная
жалоба повторно принята в производство.
К ходатайству приложена копия приказа от 15 июля 2011 года, в соответствии с которым на период отпуска генерального директора ответчика с
27 июля по 14 августа 2011 года и командировки в Германию с 15 по 26 июля
2006 года исполнение обязанностей возложено на его заместителя М.
Указанные данные свидетельствуют о том, что с 15 июля по 14 августа
2011 года руководителем исполнительного органа ответчика являлся М.
Из доверенности от 15 июля 2011 года видно, что она выдана не на представительство интересов ответчика в суде, а на право подписания финансовых
и бухгалтерских документов как лицом, обладающим правом первой подписи.
Кассационная жалоба подписана руководителем исполнительного органа.
Согласно части 2 статьи 58 ГПК дела юридического лица в суде ведут
руководитель исполнительного органа или иные представители, наделенные
предусмотренными частью 1 статьи 61 ГПК полномочиями на совершение
процессуальных действий. Руководитель исполнительного органа совершает
процессуальные действия в суде в силу должностного положения, без выдачи
доверенности.
Поскольку кассационная жалоба на постановление суда апелляционной
инстанции подана в установленный законом процессуальный срок и подписана
руководителем исполнительного органа юридического лица, у суда кассацион
ной инстанции отсутствовали правовые основания для оставления кассационной жалобы без рассмотрения ее, и возвращения.
Доводы суда кассационной инстанции о том, что приказы от 15 июля
2011 года не являются документами, подтверждающими полномочия М. на
подписание кассационной жалобы, не основаны на указанных выше нормах
процессуального закона.
Наделение лица в установленном порядке полномочиями руководителя
исполнительного органа юридического лица означает, что это лицо без специальных полномочий представляет интересы юридического лица во взаимо
отношениях с другими юридическими лицами, органами государственной
власти, а также в суде по рассматриваемым делам, в которых участвует юридическое лицо.
Доводы суда кассационной инстанции о том, что ответчиком пропущен
процессуальный срок на подачу кассационной жалобы, также не основан на
нормах процессуального закона и обстоятельствах дела.
8/2012
БЮЛЛЕТЕНЬ ВЕРХОВНОГО СУДА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН
25
