1. CANLILARDAKİ ORGANİK BİLEŞİKLER Organik molekül demek sadece canlılar tarafından sentezlenebilen ve kullanılabilen moleküllerdir. Bir molekülün organik olabilmesi için yapısında mutlaka Karbon ( C ) elementinin bulunması gerekir. Bu elementten sonra en fazla H ve O elementi Bulunur. Bazılarında bunlara ilaveten N,P ve S elementleri de bulunur. Canlılardaki görevleri: Enerji sağlama, Yapıya katılma ve düzenleme olmak üzere önemli görevleri vardır.Bu moleküller: *Karbonhidratlar *Yağlar *Proteinler *Enzimler *Vitaminler *Nükleik asitler’dir.

2. A-KARBONHİDRATLAR C, H ve O atomlarından oluşurlar. Genel formülleri (CH 2 O) n olup şekerler olarak bilenen organik bileşiklerdir.Basit ve kompleks yapıda maddelerdir ve öncelikle enerji sağlama görevleri olmasına karşılık hücre zarı(Lipitlerle bileşik oluşturarak GLİKOLİPİT ve proteinlerle bileşik oluşturarak GLİKOPROTEİN Halinde zar yapısına katılırlar ) ve çeperinin yapısına da ( SELÜLOZ ) katılırlar. Monosakkarit, Disakkarit ve Ploisakkarit olmak üzere üç grupta incelenir. Ekleri (-oz) ekidir. Örn: Glik- oz ,Frukt- oz ,Selül- oz gibi. 1. MONOSAKKARİTLER: (CH 2 O)n genel formülüyle gösterilen monosakkaritlerin çoğunda “n” sayısı 3 ile 8 arasında değişir. 3 olursa üç C’lulara Triozlar denir.Tatlıdırlar ve su da çözünürler. a ) TRİOZLAR : Özelikle hücre solunumunun GLİKOLİZ evresi ile Fotosentezin Karanlık devre ( Karbon Tutma) reaksiyonlarında ara ürün olarak oluşurlar. Örneğin: F osfo G liserik A sit (PGA) Fosfo Gliser Aldehit (PGAL) ve Pirüvik Asit örnek verilebilir.

3. b) PENTOZLAR : Bunlar 5 C’lu monosakkaritler olup RİBOZ ve DEOKSİRİBOZ şekerleridir.Deoksiribozun ribozdan farkı üçüncü karbon atomunda bir oksijen atomunun eksik olmasıdır.Bu iki şeker Nükleik asitlerin ismilerini verirler. Deoksiriboz ,( D eoksiribo N ükleik A sit) DNA yapısına, Riboz ise ( R ibo N ükleik A sit ) RNA yapısına ve enerji molekülü ATP , biyokimyasal reaksiyonlarda yükseltgeyici ve indirgeyici görev yapan NAD, FAD gibi koenzimlerin yapısına katılır. c) HEKZOZLAR : 6 C’lu şekerler olduğundan bunlarda n=6 ‘dır. Kapalı formülleri C 6 H 12 O 6 şeklinde olup birbilerinin izomeri olan üç moleküldür. Glikoz, Fruktoz ve galaktoz olmak üzere.( İZOMER BİLEŞİK: Kapalı formülleri aynı açık formülleri farklı olan bileşikler) Bunlardan hücrelerin enerji üretiminde öncelikli ve en fazla kullandığı GLİKOZDUR. Beyin hücrelerinin çalışması tamamen glikoz ve oksijen varlığına bağlıdır. Bütün disakkarit ve polisakkaritlerin yapısına katılır. Gkikoz: ( Kan, Bal, üzüm, incir şekeri) Fruktoz:Meyve şekeri Galaktoz: Süt şekeri

4. b) DİSAKKARİTLER (Çift Şekerler): İki monosakkaritin aralarından bir molekül su çıkararak(Dehidrasyon sentezi reaksiyonu ) birleşmesiyle oluşan şekerlerdir. İki monosakkaritin arasında oluşan bağa GLİKOZİT bağı denir. Bu reaksiyona glikozitleşme denir.( Bütün karbonhidratların arasındaki bağ türü Glikozit Bağıdır.) Monosakkarit +Monosakkarit Glikozitleşme Disakkarit + Su C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 C 12 H 22 O 11 + H 2 O Süt şekeri ( Hayvansal) LAKTOZ GLİKOZ+GALAKTOZ Bitkisel ( Çay şekeri, Şeker pancarı, şeker kamışı) SÜKROZ GLİKOZ+FRUKTOZ Bitkisel (Malt şekeri,Arpa şekeri) MALTOZ GLİKOZ + GLİKOZ Kaynağı Disakkarit Monosakkarit + Monosakkarit

5. Disakkaritler insan ve hayvanların sindirim sisteminde sindirim enzimleri aracılığı ile dehidrasyon sentezinin tersi olan hidroliz reaksiyonunda su katılarak kendini oluştruran iki monosakkarite ayrılır. Sonra ince bağırsaklardan emilerek kan dolaşımına katılır ve hücrelere dağıtılır. DİSAKKARİT + SU Hidroliz Monosakkarit + Monosakkarit c) POLİSAKKARİTLER: Bunlar n tane monosakkaritin aralarından ( n-1 ) tane su molekülü çıkararak dehidrasyon sentezi sonucunda sentez enzimlerinin aracılığı ile oluşan kompleks karbonhidratlardır. n ( Monosakkarit ) Enzimler POLİSAKKARİT + (n-1) Su En önemli polisakkaritler NİŞASTA, GLİKOJEN ve SELÜLOZDUR. Bunların hepsinin temel yapı birimi sadece GLİKOZDUR. Diğer monosakkaritler yapılarında hiçbir zaman bulunmaz.

6. *** ÖNEMLİ NOT : Bütün polisakkaritlerin temel yapı birimi GLİKOZ monosakkariti olmasına rağmen bunlar farklı kimyasal ve fiziksel özellik gösterirler.Bu farklılığın nedeni Glikoz moleküllerinin birbirlerine farklı şekjllerde bağlanmalarından kaynaklanır. a) NİŞASTA: Sadece bitkilerde bulunur. n sayıda glikozun birleşmesiyle oluşur. ( n burada 100 ile 10.000 arasında değişen glikozdur) . Bitkilerde fazla glikozun depo şeklidir. Tahıllarda,Baklagillerde, Patateste yüksek oranda nişasta bulunur. İki tipi bulunur: AMİLOZ tipi glikoz moleküllerinin düz zincir şeklinde birleşmesi ile oluşur. Su da çözünmez. AMİLOPEKTİN TİPİ: Amiloz tipi nişastaya özel glikozit bağıyla yan glikoz zincirlerinin bağlanmasıyla oluşan dallanmış bir yapıya sahip nişastadır. Su da çözünür. Bu iki tip nişasta bitki türlerine göre farklı oranlarda bulunur.

7. Nişastanın ayıracı iyottur. Nişasta iyotla reaksiyona girerse mavi-siyah bir renk meydana gelir. Bir besine iyot damlattığımızda bu renk oluşuyorsa kesinlikle nişasta içeriyor demektir. NİŞASTA + İYOT (LUGOL ÇÖZ) MAVİ-SİYAH RENK DEĞİŞİMİ b) GLİKOJEN : İnsanlarda, hayvanlarda, Mantarlarda ve bakterilerde fazla glikozun depo şeklidir. Nişasta gibi binlerce glikoz molekülünün birleşmesiyle oluşur.Amilopektin tipi nişasta gibi dallanma gösterir. Su da çözünebilir.İnsanda kandaki glikoz normal seviyenin üzerine çıkarsa İnsülin hormonunun etkisiyle karaciğer ve çizgili kaslarda GLİKOJEN şeklinde depo edilir. GLİKOJEN + İYOT KAHVERENGİ RENK OLUŞUMU C) SELÜLOZ: Bitki hücrelerinin yapısında bulunur. Yapı polisakkaritidir.Glikoz bnirilerinin birbirlerine ters dönüp bağlanmasıyla oluştuklarından farklı bir kimyasal yapı ve oldukça sağlam yapılıdırlar. Su da erimez ve iyotla boyanmaz.İnsan hayvanlarda sindirilemezler.Ancak Geviş getiren hayvanların midelerinde ve odun yiyen böceklerde sidirilebilirler.( Burada yaşayan bir hücreli protistler ve bazı bakteriler tarafından)

8. Polisakkaritlere diğer bir örnek de KİTİN’dir . Böceklerin genelde dış iskeleti ( Kabuğu ) kitinden oluşur.Temel yapı birimi yine glikozdur. KARBONHİDRATLARIN İNSAN VÜCUDU İÇİN ÖNEMİ Karbonhidratlar insan vücudu için diğer besin türlerine göre öncelikli enerji kaynağı olup vücuda ve hücrelere en kısa zamanda enerji veren besin türüdür. Çünkü yürümek, koşmak, düşünmek, duymak,görmek gibi aktif olaylar için vücuda kısa zamanda enerji lazımdır. Bu da karbonhidratlardan sağlanır. Enerji görevleri dışında yapısal görevleri de vardır. Örn: Riboz ve deoksiriboz RNA ve DNA yapısına katılır.Bazı polisakkaritler Proteinlerle ve lipitlerle birleşerek hücre zarının yapısına katılır. (Glikoprotein ve Glikolipit olarak.)

10. 3 - En önemli polisakkaritlerden olan Nişasta ,glikojen ve selülozun temel yapı birimlerinin glikoz olmasına rağmen bunların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin birbirinden farklı olmasını sağlayan sebeb aşağıdakilerden hangisidir? A) Farklı canlılara ait polisakkaritler olmaları B) Glikoz sayılarının farklı olması C) Glikoz birimlerinin birbirlerine farklı biçimlerde bağlanmaları D)Glikojenin hayvansal ploisakkarit olması E) Molekül yapılarının düz veya dallı olması DEĞERLENDİRME SORULARI

11. ARAŞTIRMA ÖDEVİ 1.Her yağ bir lipit midir ? Her lipit bir yağ mıdır ? Araştırınız. 2.Yağlar neden en fazla enerji veren besin türüdür ? Temel sebebini araştırınız. 3.Margarinler nasıl elde edilir ? 4.Kış uykusuna yatan hayvanlar ile göçmen kuşlar bu olaylardan önce neden vücutlarında bol miktarda yağ biriktirirler? Sebeplerini yazınız. 5.Yağların insan vücudundaki görevlerini araştırarak yazınız.