Erretorikaren jatorria, sofistak greziar demokrazian izandako garrantzia eta nola sofistek bere izen ona galdu zuten Sokrates eta Platonen ideien eraginez. Sofisten eragina Aristotelesen ikuspegian eta Erdi Aroko heziketan

1. Erretorika
Pertsuasioaren artea
jatorria

2. Erretorika
Antze edo trebetasuna
jendaurreko hitzaldi baten
bidez iritzi baten alde
egiteko konbentzitzeko
moduan, eta orokorki
hizkuntzaz baliatuz
limurtzeko, hitzez nahiz
idatziz

3. Erretorikaren
jatorria
Antzinako Grezia ρητορική [τέχνη] «rhetorikè (téchne)»

4. K. a. 485 urtean Gelon eta Hierón tiranoek Siracusako hiritarrei bere lurren jabetza kendu eta
ejerzito pertsonalaren kideen artean banatu zituzten.
Hieron en Aldarea (Siracusa 1932)

5. Siracusako anfiteatroa (1932)
465. urteko erreboltan Sirakusadarrek tiranoak bota eta Demokrazia ezarri zuten. Orduan
kaltetuek beraien lurrak berreskuratzeko tiranoen kontrako hainbat auzietan parte hartu zuten.
Epaiketa hauetan argi geratu zen elokuentziak nora arteko boterea zuen: bakarrik herri
epaimahaiaren aurrean ongi hitz egiten zekienak berreskuratzen baitzituen lapurtutako lurrak.

6. Egoera horretan, Sirakusako Koraxek, hizlari trebea, bere herrialdeko negozioetan
autoritate handia lortu zuen. Bere herritarren salaketetan laguntzeko froga dokumentalak ematea
ezinezkoa zenez diskurtsoak probabilitate eta sinesgarritasun argumentuetan oinarritu behar
zirela pentsatu zuen; hots, Probabilitate argudioan:
Arkonteak -magistratuak-
Egiaren antza duena egia bera baino baliagarriagoa da egia hori sinesgaitza baldin bada

7. Sirakusako Korax, “Probabilitate argudioa” edo
eikós teknikaren dotrinagatik ezagutua izan zen, baina bere
ekarpen nagusia hurrengo teoria erretorikoen abiapuntua
izango den diskurtso judizialaren zatiketa izan zen:
Proemio
Epaimahaiaren ongura eta atentzioa lortzeko sarrera
Narrazioa
Gertaerak zehaztasunez eta modu argian azaldu
Argudiaketa
Frogak aurkeztu (Egiaztapena eta gezurtapena)
Digresioa
Gertaera argitu eta maila orokorrean jarri
Peroratio edo epilogoa
Auziaren laburpena eginez epaimahaiaren emozioa
sortarazi

8. Koraxen eta bere ikaslea Tisiasen
idazlanak ez dira kontserbatu baina
Platon, Aristoteles, Zizeron eta
Kintilianok erretorikaren teoriari egin
zituzten ekarpenak aipatzen dituzte.
Aipamenetan bakarrik judizioetako
erretorika jorratzen zutela adierazten
dute, eta logografoak izan zirela
(beste batzuentzat zenbait diskurtsoak
idazten dutenak)
Nahiz eta bere idazlanak galdu diren,
onartua dago, Koraxek Arte (Téchne)
liburua idatzi zuela. Bertan, probablea
sinesgarria egiten zuen eikós
argudioa azaltzen zuen eta auzietan
gertaera eta frogak emateko formula
praktikoak ematen zituen ere.
http://www.cervantesvirtual.com/bib/portal/retorica/include/p
_autorese4da.html?pagina=siracusa.jsp&origen=grecia

9. Atenaseko demokrazia eta Periklesen gobernuak pertsuasioaren artea
(erretorika) bultzatu zuten. Sostak ziren arte honen maisu eta klase gorenei irakasten zieten,
beren zerbitzuengatik kobratuz.
Sostak beste kulturekin eta atzerritarrekin harremanak izan zituzten. Horrek lege absoluturik
ez zegoela pentsatzera eraman zituen, eta lege guztiak erlatiboak zirela uste zuten.
Gizakien eta hirien arazoak jorratu zituzten; ongia, justizia, edertasuna, eta bestelako baloreak
konbentzionalak zirela baieztatuz, hau da, akordio batez adostuak.

10. Sofistak, grekerazko σοφία (sophía) hitzetik (euskaraz, jakinduria), jatorrian hiritarren iritziz
jakintsuak ziren. K. a. IV. mendean, sofista izena erretorika irakasten zuten pertsonei eman
zitzaien.Sofisten irakaskuntzaren xedea politikoa zen, hots, asanblada demokratikoetan parte
hartu ahal izateko garrantzi handikoa zen jendaurrean ondo hitz egiten jakitea, diskurtso
erakargarriak egiten jakitea, eta hori zen sofisten irakaskuntza
Gorgias (K.a. 485- K.a.380) Leontinosen jaio zen (Sizilia), Koraxekin erretorika ikasi, eta bere
bizitza luzean egindako bidaietan irakatsi zuen. 427an Atenasera iritsi zen

11. Kontatzen dute Gorgiasek egunero edozein gairi buruzko tesia defendatzen zuela bertaratutako
solaskideak konbentzitu arte.
Orduan, kontrako tesiaren aldeko argudiaketari ekiten zion elkarrizketan parte hartzen zutenak
makurtu arte. Eta horrela, behin eta berriro argudio eta kontra argudioen bidez bere arte
erretorikoa erakutsiz.

12. Geroago “Sosta” terminoak “jakintsua”
esanahia galdu eta, konnotazio negatiboak
hartu zituen.
Jakina denez, Sokrates eta Platon
erlatibismoaren kontra azaldu ziren
eta sosten artea arbuiatu zuten.
Erretorika hutsa arrazonamendu faltsuak
erabiliz justizia zein injustizia
defendatzeko erabil zitekeenez, “sosta”
terminoa inongo etikarik gabe eta irabazi
materialak lortzearren bere jakinduriaz
baliatzen zirenei aplikatu zitzaien.
Erretorikaren ordez, dialektika
proposatu zuten: solasaldi eta
eztabaidetan galdera eta erantzunen bidez
egia aurkitzeko ikerketa prozesua.

13. Platonentzat erlatibismoa errealitatearen itxurari buruzko iritzia
besterik ez da; egia ostera, unibertsala eta bakarra dela esaten
zuen Sokrates maisuari jarraituz.

14. Aristoteles (K. a. 384 -K. a. 322)
Grezia klasikoko losofo, logiko eta
zientzialaria izan zen, mendebaldeko
pentsamoldean garrantzitsuenetarikoa.
Argudiaketaren analisia eta Logikari
buruzko hainbat liburu idatzi zituen,
Erdi arotik aurrera Organon (tresna
edo metodoa) izenarekin ezagutuko
direnak.
Pertsuasioaren artea sistematizatu eta
hurrengo losofoentzako abiapuntua
izango zen Erretorika liburua idatzi
zuen diskurtsoaren baliabideak
aztertuz.
Logikak beharrezkoak diren argudioen
analisia egiten du; erretorikak ostera,
pertsuasioa helburu izanik, posibleak
izan daitezkeen argudioena.

15. “Esan dezakegu Aristotelesen asmoa,
arrazoiak gidatzen duen pertsuasioa
gauzatzea izan zela, hau da, ahal dena eta
litekeena frogatzeko lagungarria zen topiko
eta argudioen erabilera arrazoitua sustatzea.
Horretarako, gizon-emakumeen portaerak
aztertzen ditu, horiei buruzko gogoetak eginez.
Ukaezina da Aristoteles arlo etikoan eta
politikoan mugitzen dela erabat eta bere
Erretorikaren azken helburua, giza elkarteak
zibilizatzeko instrumentu bat denitzea
dela, hots, diskurtso eraginkor eta arrazoitua,
eragin soziala izango duena eta gizarte
askearen funtzionamendua
ahalbidetuko duena”.
Guadalupe Lopetegi Senperena “Aristotelesen Erretorika
Erdi Aroan” GOGOA, V-1: 121
Aristoteles, Etika liburua eskuan duena

16. Anaximenes Lampsakoari jarraituz, Aristotelesek
ere hiru arlotan sailkatu zituen diskurtsoak:
Deliberatiboa:
Hiritarrek asanbladan ematen diren aholkuak
komenigarri edo kaltegarri diren epaitzen dutenak.
Etorkizunari buruzko hausnarketa, iritziak eta
aurreikuspenak biltzen ditu, gai politikoen
gainean.
Forentsea:
epaitegietan norbait akusatu edo akusazioei
aurre egiteko helburua dutenak. Iraganeko edozeri
buruz epailearen aurrean egin daitekeena, zerbait
salatzen edo zerbait defenditzen, edo epaileak
berak egin dezakeena bestela
Epidiktikoa:
Hizlariak norbait laudatzen edo deitoratzen
ohoragarri edo lotsagarri agertzen duena

17. Perikles Atenas defendatzen jausitakoen omenez egindako diskurtsoan

18. Aristoteles eta gero landu zuten, batez ere legeetarako erabiliz (Zizeronen Deerromatarrek
inventione, Kintilianoren De institutione oratoria). Hamabigarren mendera arte nagusitu zen
zizeroniar tradizioan, erretorikak hitz jario oparoa eskuratzeko teknikak eta epaiketetan argudiatze
eraginkorra lortzeko baliabideak irakasten ditu.

19. XII. mendean sortu berri diren
unibertsitateetan Arte liberalen
Fakultatean dialektikarekin
batera irakatsiko da.
Trivium eta Quadrivium ikasle
guztiek egin beharreko prestakuntza
maila osatzen zuten: azterketa
gainditzerakoan ikasleek batxilergo-
gradua lortzen zuten.
Trivium
Ÿ Gramatika,
Ÿ Erretorika
Ÿ Dialektika
Quadrivium
Ÿ Aritmetika,
Ÿ Geometria,
Ÿ Astronomia
Ÿ Musika

20. Gaur egun erretorikak indar berritua jaso izan du eta bere eragina oso arlo
desberdinetan ikus daiteke: Literaturan, Politikan, Zuzenbidean, edo Publizitatean.
Iturriak:aipatuak daudenak eta Wikipedia
by@amaiafilo
Ikusi gehiago: Aristotelesen Erretorika -diskurtso bat nola sortu-