1. Garaia:
Mesopotamiako
zibilizazioa K.a.
539.urteen artean
garatu zen.
Kokapena:
Mesopotamia hitza
grezieratik dator, eta
“ibaien arteko lurra” esan nahi du. Izan ere Tigris eta Eufrates
artean dago.
ALDIAK

2. Sumertarrak:
(K.a.3500-2300) Tigris eta
Eufrates ibaien bokaleetan,
ezarri ziren. Hiri-estatutan
antolatu ziren. Kultura garatu
zuten, eta idazkera
ezagurtzen zuten.
Akadtarrak:
(K.a.2330-2130) Akad-etik
zetozen , hau da,
Mesopotamiaren erdialdeko lurraldetik. Errege horrek inperio
handia sortu zuen, burdinazko armen nagusitasunari esker.
Babiloniarrak:
(K.a.1800-600). Sumertarren eta akadtarren lurraldeen artean
ezarri ziren, beste inperio bat sortu zuten. Errege horren kodea
edo legeen bilduma entzutehandikoa da.
Asiarrak:
(K.a.VII.mendearen erdialdekoa-K.a.625) Mesopotamiako lurrak
menpean hartu zituzten.
Persiarak:
Konkistatu eta gero, K.a. 539.urtean,Mesopotamiako kultura
desegin zen.
POLITIKAREN ANTOLAKETA
TENPLUAK ETA JAUREGIAK:

3. Hiri-estatu independenteak sortu ziren. Agintegune nagusia
tenplua zen, eta patesi izeneko printze-apaizak zuzentzen zuen.
Printzea zenez, hiria gonernatu, justizia eman, ureztatze-
sistema kontrolatu eta defentsa antolatzen zuen.
Geroago, buruzagi militarrek eskuratu zuten aginpidea. Horiek
errege bihurtu eta inperio zabalak sortu zituzten. Aginpidea
tenplutik jauregira igaro zen.
GIZARTEAREN ANTOLAKETA
 Gizartearen goiko mailan erregea eta bere familia, goi-
funtzionarioak eta apaizak zeuden. Apaizek eragin handia

4. zuten, aberastasun ugari zituzten eta kultura eurengain
hartzen zuten.
 Erdiko taldean merkatariak eta funtzionarioak zeuden.
Funtzionarioen artean eskribauak nabarmendu ziren,
idazkeraren sekretua ezagutzen zuten eta.
 Gizartearen beheko mailan eskulangileak eta nekazariak
zeuden. Esklabo asko zeuden, eta eurek egiten zituzten lanik
gogorrenak.
Gizarte-harremanak legeen kodeen bidez arautzen ziren.
EKONOMIA

5. Nekazaritza ureztatua:
Mesopotamiako ekonomiaren oinrria izan zen. Zerealak,
barazkiak eta datil-palmondoak hazten zituzten jateko, eta lihoa
eta kotoia, zuntzak egiteko. Lurrak tenpluarenak edo jauregienak
ziren, eta horiek nekazariei alokatzen zizkieten zergen truke.
Abeltzaintza:
Ardiak, ahuntzak eta txerriak hazten zituzten; idiak, lan egiteko
erabiltzen zituzten; eta garraiorako eta gerrarako, zaldiak.
Ibaietan eta ubideetan arrantzan egiten zuten.
Bestalde jarduera batzuk eskulangintza eta
merkataritza ziren.

6. ERLIJIOA ETA HERIOTZA
 Mesopotamiako erlijioa politeista zen. Herri guztiek jainko
asko zituzten, eta horiek naturako indarrak pertsonifikatzen
zituzten.
 Jainkoak tenpluetan zeuden, eta bertan opariak egiten
zizkieten eta animaliak sakrifikatuz eta ospakizunak eginez
ohoratzen zituzten.
Jainkorik aipagarrienak: Anu zeruaren jainkoa eta gainerako
jainkoen aita; Enlil haizearen eta ibaiko ur-goraldien jainkoa;
Marduk,Astarte edo Isthar.
 Hilobiaz araindiko bizitza pesimista zen.

7. KULTURA- ETA ARTE-
ADIERAZPENAK
Mesopotamiako kulturaren adierazpen nagusiak idazkera,
astrologia, astronomia eta matematika izan ziren.
Idazkera:
Buztin bigunezko oholtxoetan
idazten zuten, trazuak egiten
zituen puntzoi batekin.
Oholtxoak eguzkitan lehortu
edo labean egozten zituzten.
Administrazio- eta ekonomia-
agiriak, legeen kodeak eta
poemak idazteko erabili zuten
idazkera.
Astrologia:
Astroak igarpenetarako
aztertzetik sortu zen, eta
horrek horoskopoak egitea ekarri zuen. Astrologiak astronomia
ekarri zuen, eta, horri esker, egutegi nahiko zehatza Portu
zuten, zazpi eguneko aste, hogeita lau orduko egun, hirurogei
minutuko ordu eta hirurogei segundoko minutuekin.
Matematika:
Kontabilitaterako eta lurrak neurtzeko sortu zen. Kalkuluak
egiteko,oinarritzat hirurogei zenbakia hartuta.

9. GARAIA ETA KOKAPENA
Antzinako Egiptoko zibilizazioa K.a. 3100 eta 31. urteen artean
garatu zen. Nilo ibaiaren haran estuan.
Egiptoko
zibilizazioaren
inguru fisikoan
kontraste
ahndiak daude
basamortuaren
eta haranaren
artean.
*Basamortuak,
bertan
egiptoarrek
hilobiak, hilobi-
tenpluak ata hilerriak egin zituzten.
*Niloren harana, bertan, uztak, herrixkak eta hiriak, jauregiak
eta tenpluak sortu zituzten.
K.a. 5000. urte inguruan, Nilo haranarean ezarritako herri
neolitikoek ibaiko uren urteroko goraldia kontrolatzen Isasi

10. zuten, drainatze-lanak egin eta Irak bideratu zituzten.
Ibaiaren inguruko padura zingiratsuak nekazaritza-lur emankor
bihurtu zituzten. Herrixkak hiri independiente bihurtu ziren.
Egipto Beherea, deltaren lurretakoa, eta Egipto Garaia, ibaiaren
haranean kokatua.
Bi erresumak K.A. 3100. urtearen inguruan elkartu ziren, Menes
errege ospetsuaren eskutik. Modu horretan, Egipto historikoa
hasi zen.
EGIPTOKO
ZIBILIZAZIOAREN GARAPEN
HISTORIKOA
Antzinako Egiptoren historia zenbait etapatan banatu daiteke.
*Antzinako Inperioan (K.a. 3100-2181), Menfis hiriburua zela,
pirámide handiak eraikitzeko agindua eman zuten faraoiak bizi
izan ziren: Keops, Kefren eta Mikerinos.
*Erdiko Inperioan (K.a. 2055-1795), hiriburua Tebasera igaro
zen, eta Egipto hegoalderantz hedatu zen, Nubia konkistatu
hondoren.
*Inperio Berrian (K.a. 1550-1069), hiriburua Tebasen egon zen,
eta Gipto, Sirian eta Palesstinan zehar hedatu zen.
*Behe Inperioan (K.a. 715-31), Egiptok gainbehera egin zuen, eta
atzerriko herriek menpean hartu zuten: asirirrek, babiloniarrek,
persiarrek eta greziarrek.

11. POLITIKAREN ANTOLAKETA
Egiptoko erregeak (faraoiak) jainko-erregetzat hartzen zuten,
lurraren eta bertako biztanleen jabea zen, eta, beraz, bere esku
zuen aginpide osoa.
*Erregea zen aldetik, gobernatu egiten zuen, legeak egin, epaitu,
lan hidraulikoak zuzendu eta armada gidatzen zuen. Aginte
ekonomiko handia zuen, nekazaritza-jabetza handiak zituen, eta
zergen bilketa eta kanpoko-merkataritza kontrolatzen zituen.
Goi-funtzionarioak, eskribauak eta probintzia-gobernariak lagun
zituen, eta horiei nomarka esaten zitzaien.
*Jainkoa zen aldetik, lurrean haragitutako Horus zeruko
jainkotzat hartzen zuten. Gurtu egiten zuten, gizarte-ordenari
eutsi eta Niloren urteroko uholdeak kontrola zitzan.
Herritarrek bere aurrean belaunikatu behar izaten zuten, eta
ezin zioten aurpegira begiratu ez ukitu, ez haren izenik esan;
faraoiari hitz egin aurretik, formulario luzea erreziatu behar
zen.

12. GIZARTEAREN ANTOLAKETA
Zenbait talde zeuden:
*Talde nagusian, faraoiak eta beraren familia ez ezik gain,
nobleak, apaizak eta eskribauak zeuden.
*Langileen artean, gainerako pertsona askeak zeuden:
nekazariak, eskulangileak eta merkatariak.
*Esklaboena egoerarik
makurrenean
zegoengizarte taldea zen,
eta gehienak
atzerritarrak ziren.
Faraoirenak, nobleenak
eta apaizenak ziren, eta
etxeetan, eraikuntzan eta
armadan egiten zuten lan.
EKONOMIA
*Nekazaritza ureztatua Egiptoko ekonomiaren oinarria izan zen.
Batez ere, zerealak hazten ziren; esaterako, garaia eta
garagarra, barazkiak, lekaleak eta frutak, eta, ehunak egiteko,
eta luhoa eta kotoia.
Lurrak faraoiaren jabetzapekoak ziren, baina nobleei eta apaizei
lagatzen zien zati bat. Nekazariek landu egin behar zituzten.
*Abeltzainak animaliak ematen zituen, jateko (txerriak, ardiak,
hegaztiak) eta lanerako (idiak, astoak)
*Eskulangintzan askotariko lanbideak sartzen ziren:
zeramikariak, ehuleak, larruginak, urreginak, harginak, eta abar.
Eskulangileek euren lantegiak zituzten, edo faraoien, nobleen eta
apaizanetan egiten zuten lan.
*Kanpoko merkataritza faraoiak kontrolatzen zuen. Egiptok
luxuzko produktuak inportatzen zituen; esaterako, metalak,
harribitxiak, zurak, espeziak eta lurrinak, eta zekazaritza-
produktuak eta oihalak esportatzen zituen. Produktuok trukeak
eginez edo gauzaz ordaintzen zituzten.

13. ERLIJIOA ETA HERIOTZA
*Antzinako Egiptoko biztanleak politeistak ziren, jainko asko
zituzten. Jainkoek gizakien eta
animalien itxura zuten, eta
tenpluetan bizi ohi ziren.
Tenpluetan, jainkoaren estatua
gorde eta gurtzen zuten.
Egiptoko jainkorik garrantzitsuenak
hauek ziren: Amon-Ra, eguskiaren
jainkoa; Anubis, baltsamatzaileen
zaindaria; Osiris; Isis; Hatos eta
Horus.
*Egiptoarrek heriotzaren ostean bizitza zegoela uste zuten eta
heriotza modu baikorrean hartzen zuten. Bizitza hori erdiesteko,
bi betekizun bete behar ziren: gorpua kontserbatzea,
momifikazioaren bidez, eta Osirisen epaiketa gainditzea.
KULTURA
*Idazkera K.a. 3250. urtetik aurrera erabili zuten. Faraoien
balentrien eta jardueren berri
emateko sortu zela pentsatzen da.
Idazkera hieroglifikoa zen:
marrazkiak erabiltzen ziren, hitz
bakoitza irudikatzeko, eta ikur
silabikoak, ideiak abstraktuak
adierazteko. Tenpluen eta hilobien
hormetan inskripzioak egin ziren, eta
papiroetan agiri ofizialak idatzi
zituzten. Papiroak izen bereko
landaretik lortutako paper
antzekoak ziren.
*Astronomiak egutegi nahiko zehatza sortu zuen, Niloren
goralkiak aztertuz. Urtea goraldian hasten zen, eta 365
egunetan banatzen zen, lau hilabeteko hiru auditan bilduta.

14. ARTE ADIERAZPENAK
Egiptoarrek utzi dizkiguten arkitekturako, eskulturako eta
pinturako arte-adierazpenak jainkoen kulturarekin eta hilobiaz
haraindiko bizitzarekin daude lotuta.
*Arkitekturan harria erabili zen materialtzat, zutabeak
euskarritzat eta teilatu lauak. Eraikinik aipagarrienak tamaina
erraldoiko hilobiak eta tenpluak izan ziren.
(-Lehenengo hilobiak Antzinako Inperioan egin zituzten:
garrantzitsuenak piramideak dira. Faraoien sarkofagoa eta
altxorrak gordetzen ziren, korridore ugari izaten zituzten.
Entzutetsuenak Keops, Kefren eta Mikerinos faraoien aginduz
egin zituzten.
-Inperio Berrian, harrapaketei aurrea hartzeko, faraoiek
hipogeoetan edo harrian egindako hilobietan lurperatzea izan
zuten nahiago, Niloren mendebaldeko ertzeko haranean, Tebas
hiriaren ondean.)
-Tenpluak jainkoen etxea ziren. Aurretik esfingeen etorbidea
zuten, lehioaren gorpuetza etar gizakien burua zuten irudi
mitikoak. Fatxada, patio, gela eta barruan santutegia. Karnak,
Luxor eta Abu Simbelen daude garrantzitsuenak.
*Eskulturan jainkoak eta jainkosak eta goi-funtzionarioak
irudikatu ziren; irudiak zurrunak ziren eta besoak gorputzera
itsatsita zituzten.
*Pinturan tenpluen eta
hilobien barruko hormak
erlijio eta eguneroko
bizimoduko eszenekin
apaintzen ziren. Giza
irudiak posizio jakinean
ageri dira, hankak eta
burua alboz, eta enborra
eta begia aurrez aurre.

15. Ander Rodríguez 1. A