1. BRIÓN

2. • Com. Autónoma Galicia • Provincia La Coruña • Comarca Santiago Ubicación 42°52′0″N 8°40′42″O / 42.86667, -8.67833 42°52′0″N 8°40′42″O / 42.86667, -8.67833 Altitud 289 msnm • Distancia 13 km a Santiago Superficie 74,90 km² Parroquias 9 Población 7.087 hab. ( INE 2007 ) • Densidad 94,62 hab./km² Gentilicio Brionés Código postal 15865 Pref. telefónico 981 Alcalde Xosé Luís García García (PSdeG)

5. SITUACIÓN: Pódela atopar na Carballeira de Santa Minia. O edificio construíuse 1929 para alfóndega da feira de Brión e para Casa do Concello. A súa estructura arquitectónica en altura divídese en tres plantas, onde se localizan as dependencias destinadas ás areas de Cultura e Deportes, Oficina de Información Xuveníl, Aula de Informática e Biblioteca Municipal, seguíndo o seguinte esquema: No andar baixo atópase a Biblioteca Pública Municipal de Brión, utilizada tamén como salón de actos. No primeiro andar, e coa entrada situada cara a Carballeira de Santa Minia, temos as oficinas dos Departamentos de Cultura e Deportes, Oficina de Información Xuvenil e a Aula Informática. No segundo andar existe un pequeño almacén. CASA DO CONCELLO

6. SERVIZOS DO CENTRO SOCIAL POLIVALENTE: información e orientación axuda a domicilio educación familiar drogodependencias apoio psicoterapéutico atención a retornados terceira idade muller discapacitados aula de educación permanente escola infantil municipal aloxamento alternativo cursos de formación CENTRO SOCIAL DE BRIÓN

7. MONUMENTOS E LUGARES O territorio de Brión foi ben pisado polas culturas máis antigas , e delo quedaron abundantes restos: da cultura megalítica, o campo de Mámoas de Raña Longa; dos celtas, ademais do xacemento arqueolóxico de Santa Cecía , os castros Lupario , de Lamiño , Boullón , Forxán , Pousada , Vioxo e Ons ; dos romanos, o hipocaustum de Cirro e a calzada romana "per loca marítima", que atravesaba Luaña , Viceso e Ons ata pasa-lo río Tambre cara Grandomirum (Brandomil) pola ponte Pías, relacionada coa lenda xacobea da traslación do corpo do Apóstolo.

8. ARQUITECTURA RELIXOSA Na grandiosidade dos templos parroquiais de Brión, que alguén cualificou como "as catedrais da Amaía", mostrou o barroco galego todo o seu esplendor: a parroquial de San Xulián de Bastavales , de resoancias rosaliáns , coa capela do Carme ó pé e o adro ben murado, ofrecendo un magnífico miradoiro sobre o val; a dos Anxeles , que antes se denominaba de Santa María de Pérros; a de San Fins de Brión, cun requintado retablo; Santa María de Viceso, de ben proporcionada fachada do barroco tardío; as neoclásicas de Santa María de Ons e San Xulián de Luaña , ésta conservando a primitiva cabeceira románica con xeitosas pinturas medievais e aquela cun retablo pétreo presidido por unha fermosa Virxe da Asunción, tamén de pedra traída da beira do Tambre; San Salvador de Bastavales , San Miguel de Boullón e Santa María de Cornanda. O Santuario de Santa Minia, construído no século XIX para honra-los restos da Santa traídos desde Cádiz por un devoto emigrante, ten trazas de gran basílica e está a medio acabar. O santuario, coa carballeira centenaria, a Casa do Concello e a da Cultura, forman un espacio dos máis evocadores. No Tremo, ó pé da estrada Santiago-Noia, a capela de Nosa Señora de Guadalupe, veciña do Balneario, coa mesta arboreda do campo da feira.

9. ARQUITECTURA CIVIL A parte das torres de Altamira, Brión conserva unha manchea de casas brasonadas e pazos señoriais, de entre os que sobresaen: O pazo de Barbeira, en Trasouteiro, que fora dos condes de Altamira e ten unha magnífica fonte barroca. O de Armesto, en Salaño Pequeno-Ons, coa súa capela, todo recentemente restaurado. O do Armental, nos Anxeles, tamén ben conservado. O do Casal, en proceso de reconstrucción, coa capela de San Xosé adosada. A casa de Pardo, en Ons, na que campea o magnífico escudo de armas.

10. ARQUITECTURA POPULAR Fontes artísticas, como a de Santa Minia ou a do Tremo coroada co busto do filántropo local Vicente Ramos, obra do escultor Francisco Asorei; a da igrexa de Bastavales, pagada polos habaneros da parroquia; humildes fontes públicas das aldeas como a de Santo Antonio do Alqueidón. Antigos pombais das casas rectorais e petrucios aldeáns, evocadores muíños dos regueiros; pontes e pontellas, como a romana ou medieval do río Tinto, en Bastavales; hórreos -cada casa o seu- do tipo "maián", sobre cepas con doelaxe de madeira, de un ou varios claros segundo a labranza de cada propietario, todos de canterías ben traballadas e harmoniosas formas... Antigos casais das aldeas na caída dos montes, a medio camiño entre o mato e as terras de labor ou nos fondais dos valiños, humanizando a paisaxe, cos seus emparrados sobre os camiños ou asomando ós quinteiros. Nobres muros de antigos canteiros, ben deseñados, e conservados mercede ó esforzo de ordenación urbanística do concello e á sensibilidade dos seus habitantes. A arquitectura popular da Amaía ten ser fidalgo entre a arquitectura rural de Galicia.

11. CRUCEIROS A piedade popular deixou máis de sesenta cruceiros espallados pola xeografía brionesa en adros de igrexas, encrucilladas, quinteiros das aldeas e beiras de camiños reais. Deles, destacan: Dous de capela ou loreto, respectivamente, en Pousada (Viceso) -datado en 1637 e probablemente o máis antigo dos existentes- e en Vioxo de Abaixo (Luaña); O de Bemil, preto da igrexa de Bastavales, coas primeiras mazarocas de millo da anada penduradas como exvoto; Os de Mourentáns (Viceso) e adro da igrexa de Luaña; o da igrexa de Ons, sempre con flores frescas

12. O CASTRO LUPARIO Situado nas proximidades da aldea de Beca (Bastavales), conta a lenda xacobea medieval que era aquí onde tiña a súa residencia a Raíña Lupa cando os discípulos do Apóstolo Santiago trouxeron a enterra-los seus restos a Galicia. Na actualidade pódese ver dentro do recinto do castro, capital da tribu dos Amaeos, restos de muros, os máis deles posiblemente medievais, entre os que destacamos unha construcción rectangular de case setenta metros de longo por uns corenta de largo. Nas cercanías do castro tamén se atopa a ponte do Río Tinto, de feitura romana, probablemente construída na Idade Media, e o Santo Arandel. Outro castro destacable no concello é o de Lamiño, primeira acrópole castrexa da zona que se estudiou e que, segundo a lenda, foi construído polos mouros e ten no seu interior unha trabe de ouro que chega ata as torres de Altamira (cun pouco de sorte, na noite de San Xoán incluso se che pode aparecer na fonte de Agradacasa unha moza cunha galiña con pitiños de ouro).

13. AS IGREXAS E CRUCEIROS En Brión pódese facer un fermoso percorrido polas igrexas das diferentes parroquias, principais obras arquitectónicas e artísticas do concello. Ademais da capela de Santa Minia e a igrexa de Bastavales coa capela do Carme, pódese visita-las igrexas parroquiais, a maioría delas de estilo barroco, de San Salvador, Os Ánxeles, Boullón, Luaña, Cornanda, Viceso, Ons e Brión. Estas, ademais do edificio, adoitan acoller pezas ás veces moi valiosas coma os retábulos, imaxes, ourivería, etc. No percorrido polas diferentes parroquias tamén se pode atopar outro elemento moi importante do noso patrimonio, os cruceiros, entre os que compre destacar o de Bemil, Boullón, Vioxo de Abaixo, Goriña e Mourentáns.

14. BALNEARIO DO TREMO No lugar do Tremo mana un manancial de augas sulfurosas das que se fai uso desde antigo para curar doenzas cutáneas, anque tamén son boas para a asma e, en xeral, para as dos aparellos respiratorio e dixestivo. Os veciños maiores lembran como antes era un lugar moi concorrido por persoas dos arredores, principalmente de Compostela. Ata a década dos sesenta aínda estaba en funcionamento o establecemento, pero en anos sucesivos foi quedando abandoado e cuberto pola vexetación. No solar construíuse en 1997 unha urbanización e desde o mes de abril de 2004 está funcionando o novo hotel e mailas instalacións do balneario. Nesta mesma parroquia dos Ánxeles, entre as aldeas de Soigrexa e Estrar, existe outro manancial de augas medicinais coñecido como as Augas Ferras, situado á beira do río. A 200 metros existe outra instalación hoteleira, o Hotel Casa Rosalía.

15. O ENCORO BARRIÉ DE LA MAZA No ano 1945 rematouse o encoro Barrié de la Maza sobre o río Tambre, entre as aldeas de A Graña e Vilariño (Cornanda). Este foi o primeiro encoro de grandes dimensións que se construíu en Galicia para produción de enerxía hidroeléctrica. O edificio da central, obra dun dos arquitectos máis famosos da época, Antonio Palacios, discípulo de Gaudí, está situado a sete Kms. río abaixo, xa no concello de Noia. A auga dende o encoro ata a central lévase por unha canle descuberta que discorre paralela ó río, conservándose na franxa que queda entre o río e a canle, duns 200 metros, grande variedade de arborado autóctono. Nos anos 60 constuiuse unha nova central eléctrica nas proximidades da anterior, para conducir a auga dende o encoro ata a central constuiuse un túnel.

16. AS TORRES DE ALTAMIRA O monumento máis representativo do pasado histórico de Brión atópase nas torres de Altamira, testemuña das numerosas liortas entre a nobreza e a igrexa. A fortaleza de Altamira ocupa o lugar estratéxico dunha acrópole castrexa, datando a súa construción, segundo os historiadores, do século IX. Foi destruída polos irmandiños e porteriormente asediada no ano 1471 polas tropas do arcebispo de Santiago, baixo o mando de Luis de Acevedo, sen moita sorte. A fortaleza chegou a ter seis torres ademais dun cómodo pazo e unha capela baixo a advocación dos Reis Magos. Pouco a pouco foi perdendo importancia para os condes e pasando de mans en mans que lle reutilizaron as pedras para outras construccións ata chegar a hoxe, en que só quedan algúns restos do que fora unha das máis valerosas fortalezas na súa época

17. OS PAZOS Neste concello hai varios pazos entre os que salienta o de Trasouteiro. As partes máis antigas do pazo poideran datar do século XIV, pero sufriu varias reformas posteriores, sobre todo no século XVII. Como os condes non residían nel, o pazo estaba alugado por unha determinada cantidade ó ano (360 reais no ano 1762). Para este pazo viñeron varios obxectos das torres, entre eles o retablo barroco da desaparecida capela dos Reis Magos e unha artística fonte renacentista. Un dos pazos máis interesantes do concello é o da familia Armesto, situado na aldea de Salaño Pequeno (Ons), que ademais da casa pacega de planta en “L” conta con capela e varias construcións auxiliares. Outro tamén habitado é o do Armental, na parroquia de Os Ánxeles, e podemos atopar no Casal (Brión) as ruínas do pazo do mesmo nome .

18. IGREXA DE BASTAVALES A arquitectura relixiosa en Bastavales está representada pola igrexa de San Xulián na que se traballa dende 1768. É de planta de cruz latina cunha única nave. Un detalle curioso é que mentras as demais igrexas están mirando cara oriente, a de San Xulián está orientada cara o occidente para, deste xeito, poder ve-las torres da Catedral de Santiago dende a porta principal. É na veciña aldea de Soigrexa dende onde Rosalía oía as campás da igrexa de Bastavales “Campanas de Bastavales, cando vos oio tocar mórrome de soidades”. Hoxe en día aínda se pode disfrutar do son das campás, sobre todo en días especiais, en que cun pouco de sorte podemos escoitar como o campaneiro as fai “bailar” a ritmo de muiñeira. No entorno da igrexa atópase o monumental conxunto formado pola Capela do Carme, de estilo barroco, e o adro, “balcón da Amaía”, que ofrece unha das máis espléndidas panorámicas deste Val.

19. PRAZA DE BRIÓN

20. COVAS DE ALTAMIRA

21. Igrexa de Bastavales (sobre o lugar de Bastavaliños)

22. Monte queimado pola vaga do lumes de agosto de 2006 Castiñeiro tirado en Bastavales polo furacán Gordon que chegou como treboada a Galicia en outubro de 2006

23. FESTA DO CABALO Alguna de las actividades que se realizan nesta feira son:un concurso de saltos, una yincana, una carrera de burros y un encierro de vaquillas, entre otras propuestas. La fiesta de exaltación del caballo se celebrará en los montes de Rañalonga, lugar en el que habrá puestos de comida como carne ao caldeiro, pulpo y churrasco. Esta fiesta caballar está organizada por el Concello de Brión y la Diputación Provincial de A Coruña con la colaboración y el patrocinio de distintas empresas mundo equino y del municipio brionés.