Γιούλη Φωκά-Καβαλιεράκη, "Τι είπε ο Ρίτσαρντ Ντώκινς στην Αθήνα", The Books' Journal, τ. 55 (Μάιος, 2015)

1. 30 the books’ journal #55 [Μάιος 2015]
Η
ουρά για να μπεις
στη μεγάλη αίθουσα
της εκδήλωσης ήταν
τεράστια και συνε-
χώς αυξανόταν. Ο
κόσμος έκανε ευχαρίστως υπομονή
για να δει και να ακούσει από κο-
ντά τον διάσημο βρετανό διανοού-
μενο. Η εκδήλωση ξεκίνησε με
εντυπωσιακό τρόπο. Προβλήθηκε
ένα σπαρταριστό βιντεοκλιπάκι
όπου ο Ρίτσαρντ Ντώκινς (Richard
Dawkins), με το ατάραχο φλεγμα-
τικό του χιούμορ, καθισμένος
άνετα στον καναπέ του σπιτιού
του, διάβαζε με θεατρικό τρόπο με-
ρικά από τα πιο γελοία hate mails
που δέχεται συνεχώς από «ευσε-
βείς» χριστιανούς. Έπειτα, πάντα
με βάση τους άξονες του ορθού λό-
γου, της εξελικτικής βιολογίας και
του αθεϊσμού, απάντησε σε ερω-
τήσεις της Ελίζας Γκορόγια για
διάφορα ζητήματα.
Μας εξήγησε γιατί η ηθική δεν
χρειάζεται τη θρησκεία και φυσικά
δεν πηγάζει από αυτή. Οι μεγάλες
θετικές αλλαγές στον τρόπο με τον
οποίο αντιμετωπίζουμε πλέον τα
άτομα και τα ανθρώπινα δικαιώ-
ματα στις ανεπτυγμένες κοινωνίες
δεν προήλθαν από κάποια θρη-
σκεία, η οποία είναι παρούσα έτσι
κι αλλιώς εδώ και αιώνες, αλλά από
την εξέλιξη της επιστήμης και των
θεσμών. Εξ αιτίας αυτών, π.χ., εξα-
λείφθηκε η δουλεία ή δεν τιμωρεί-
ται πια κάποιος που δεν εκκλησιά-
ζεται τις Κυριακές. Βέβαια, το
γεγονός ότι στην Ελλάδα σήμερα
φυλακίζεται ένα άτομο για βλα-
σφημία επειδή σατιρίζει ένα «ιερό»
πρόσωπο της Εκκλησίας, του φά-
νηκε εξαιρετικά παράλογο, όχι
μόνο γιατί η βλασφημία, όπως είπε
χαριτολογώντας, είναι ένα έγκλημα
χωρίς θύμα, αλλά γιατί τέτοιες
πρακτικές συνηθίζουν να έχουν τα
θεοκρατικά και καταπιεστικά κα-
θεστώτα της Ανατολής. Χειρότερη
εντύπωση του κάνει όμως το
«άβατο» του Αγίου Όρους για τις
γυναίκες. Χαρακτηρίζοντας με έμ-
φαση τον εαυτό του φεμινιστή, ο
Ντώκινς δεν μπορεί με τίποτα να
κατανοήσει και να αποδεχτεί την
κακομεταχείριση των γυναικών και
από τις τρεις μεγάλες μονοθεϊστι-
κές θρησκείες. Με τον ίδιο τρόπο,
δεν μπορεί να καταλάβει την εμ-
μονή που έχουν οι πιστοί με το να
θεωρούν αμαρτία το ομοφυλόφιλο
σεξ (αντί, ας πούμε, με το γεγονός
ότι εκατομμύρια άνθρωποι πεθαί-
νουν από την πείνα ή τις κακου-
χίες). Πώς μπορείς να πιστεύεις,
αναρωτιέται ο Ντώκινς, ότι ο Δη-
μιουργός αυτού του άπειρου και
περίπλοκου σύμπαντος ενδιαφέρε-
ται ειδικά για το φύλο του ατόμου
με το οποίο κάνεις σεξ;
Ο ορθός λόγος κυρίως και φυ-
σικά η γνώση είναι τα όπλα για να
μην είναι κανείς εύπιστος και ευά-
λωτος σε δεισιδαιμονίες και απά-
τες. Ένα θαυμαστό παράδειγμα
σύνθεσης ορθής κρίσης και γνώσης
είναι η εξήγηση που μας προσφέρει
η Θεωρία της Εξέλιξης για την
προέλευση του κόσμου σε σχέση
με τις θρησκευτικές εξηγήσεις.
Διότι μας αποδεικνύει πώς εξαιρε-
τικά περίπλοκα συστήματα μπο-
ρούν να προέλθουν από πολύ απλά
στοιχεία μέσω φυσικών διαδικα-
σιών. Άλλωστε, η αναγωγή της δη-
μιουργίας ενός τόσο περίπλοκου
κόσμου στην ύπαρξη ενός υπερ-ευ-
φυούς όντος, απαιτεί τον ίδιο
βαθμό εξήγησης για την προέλευση
αυτού του όντος. Η σαρκαστική
πίστη κάποιων στο διαβόητο Ιπτά-
μενο Μακαρονοτέρας επιθυμεί να
υπογραμμίσει το γεγονός ότι ο κα-
θένας θα μπορούσε να εφεύρει μια
θρησκεία.
Όσον αφορά τα «θαύματα», ο
Ντώκινς προτείνει με πνευματώδη
τρόπο δύο αφορισμούς που θα πρέ-
πει να οδηγούν τη σκέψη μας: Το
διάσημο επιχείρημα του Hume, ότι
κάτι θα πρέπει να θεωρηθεί θαύμα
μόνο εάν θα ήταν πιο απίθανο να
μην είναι, και ο περίφημος 3ος νό-
μος του Clarke, σύμφωνα με τον
οποίο οποιαδήποτε επαρκώς
προηγμένη τεχνολογία δεν μπορεί
να διακριθεί από ένα θαύμα. Οι
μεγάλοι ταχυδακτυλουργοί της
εποχής μας παρουσιάζουν πολύ
καλύτερα κόλπα από τα διάφορα
καταγεγραμμένα θαύματα. Το σύ-
νολο των δεδομένων και των απο-
δείξεων είναι αυτά που θα έπρεπε
να καθοδηγούν τους συλλογισμούς
μας. Από την άλλη, το σύνολο των
γνώσεων που κατέχει η ανθρωπό-
τητα σήμερα είναι εκπληκτικά με-
γάλο σε σχέση με το παρελθόν. Εί-
ναι χαρακτηριστικό ότι ένας
σύγχρονος μαθητής του γυμνασίου,
δηλαδή ένα 14χρονο παιδί, έχει τό-
σες επιστημονικές γνώσεις που θα
μπορούσε να εντυπωσιάσει και να
συγκλονίσει τον Αριστοτέλη!
Ο Ντώκινς, απαντώντας σε άλ-
λες ερωτήσεις, μίλησε για θέματα
όπως ο ρατσισμός και η ισλαμοφο-
βία (άλλο η κριτική σε μια θρη-
σκεία, πράγμα που επιβάλλεται, και
άλλο οι διακρίσεις σε σχέση με τη
φυλή – υπάρχουν, π.χ., μουσουλ-
μάνοι διαφόρων φυλών), την πολυ-
γαμία στα είδη (όχι, δεν είναι κα-
νόνας ούτε η πολυγαμία ούτε η
μονογαμία, καθώς πολλά είδη, συ-
μπεριλαμβανομένου του ανθρώπου,
εξελικτικά διαθέτουν διάφορες ανα-
παραγωγικές συμπεριφορές), τη
χορτοφαγία (ο ίδιος δεν είναι χορ-
τοφάγος αλλά υποστηρίζει φυσικά
ότι πρέπει να ελαττώνουμε όσο
μπορούμε τον πόνο των ζώων μέχρι
τη θανάτωσή τους, και ελπίζει κά-
ποια στιγμή στο μέλλον όλοι οι άν-
θρωποι να γίνουν χορτοφάγοι). Τέ-
λος, όταν ρωτήθηκε ποια υπαρκτά
πρόσωπα θαυμάζει ως ήρωες, ανέ-
φερε ενδεικτικά πρώτα την Υπα-
τία, ως μια σπουδαία μάρτυρα του
ορθολογισμού και του φεμινισμού,
τον Δαρβίνο, όχι μόνο ως έναν με-
γάλο επιστήμονα αλλά και ως έναν
καταπληκτικό άνθρωπο, και τον
Μπέρτραντ Ράσσελ, ως έναν πα-
θιασμένο και συνεπή σκεπτικιστή.
Κι ο θάνατος; Πώς τον αντιμε-
τωπίζει ένας άθεος σκεπτικιστής
σαν τον Ντώκινς; Ο θάνατος είναι
ακριβώς το σημείο στο οποίο βρι-
σκόμασταν πριν γεννηθούμε και
στο οποίο θα επιστρέψουμε μετά
το τέλος της ζωής μας. Αυτή τη
ζωή, τη μοναδική που έχουμε, θα
πρέπει να την εκτιμούμε, να τη σε-
βόμαστε και να τη χαιρόμαστε. Θα
πρέπει να βοηθάμε τους άλλους
να βελτιώνουν τη δική τους ζωή
και κυρίως να εγκαταλείψουμε την
παράλογη και αλαζονική ιδέα ότι
θα έχουμε άλλη μια ευκαιρία μετά
θάνατον. TR
Ο Ρίτσαρντ Ντώκινς συζήτησε με το
κοινό της Αθήνας, στις 24 Απριλίου
2015, στον πολυχώρο Hub, σε μια
εκδήλωση που διοργάνωσε η Ένωση
Αθέων σε συνεργασία με τα Public, τις
εκδόσεις Κάτοπτρο και με την
υποστήριξη της Ένωσης
Ουμανιστών/στριών Ελλάδας.
Τι είπε ο Ρίτσαρντ Ντώκινς στην Αθήνα
Από τη ΓΙΟΥΛΗ ΦΩΚΑ­ΚΑΒΑΛΙΕΡΑΚΗ
Ο Ρίτσαρντ Ντώκινς.
Jason/Flickr