1. Шээс бэлгийн замын халдвар
үүсгэгчид
(Трихмониаз, Тэмбүү, Заг хүйтэн,ДОХ)

2. 
Бэлэг эрхтэнээр дамжин халдварладаг өвчин
үүсгэгчдэд тэмбүү үүсгэгч , заг хүйтэн үүсгэгч
гонококк , шээс бэлгийн эрхтний өвөрмөц бус
үрэвсэл
үүсгэгч
стафилококк,
стрептококк,
гарднерелл, микоплазм , хламида, зөөлөн яр
үүсгэгч Дюкрейн савханцар , мөөгөнцөр, вирус
зэрэг янз бүрийн эмгэг замаар илэрдэг бичил
биетнүүд орно .
Гонококкт халдвар – N.gonorrhoeae
Зөвхөн шээс , бэлэг эрхтний цочмог идээрт үрэвсэлзаг хүйтэн үүсгээд зогсохгүй, нярайн нүдний идээрт
цочмог үрэвсэл болон бусад өвчин үүсгэдэг. Шош
хэлбэртэй , урт нь 1,25-1,6 мкм, өргөн нь 0,7-0,8
мкм , грамд сөрөг, хөдөлгөөнгүй, үршдэггүй,
фимбрийтэй хос кокк. Хатаахад түргэн үхнэ.

4. 




Бүх омог нь бүрээс үүсгэх ба генетикийн материалаа
дамжуулна. Халдварын уг сурвалж нь өвчтэй хүн
бөгөөд бэлгийн замаар халдварлана.
Нярай хүүхдийн нүдэнд үрэвсэл үүсгэх ба
өвчтэй эхээс дамждаг. Гонококк нь биемахбодид
шээсний сүв, умайн хүзүү, нүдний зовхи, шулуун
гэдэсний салст бүрхэвчээр нэвтрэн ордог.
Гонококк нь нэвтрэн орсон газраа хэсэгчилсэн
үрэвсэл үүсгэж, цусны урсгалд орж халдвар цаашид
тархана. Гонококк нь үтрээний амсар болон
шээсний сүвийн буглаа, өндгөвч, төмсөгний
үрэвсэл, шулуун гэдэс, зовхины үрэвсэл үүсгэнэ.
Бактер харах шинжилгээгээр оношлох ба гонококкын
вакцин
хийлгэх,
пенициллин,
канамицин,
тетрациклинаар эмчилнэ.

6. 

1879 онд А. Нейссер шээсний сүвийн идээрээс
анх илрүүлсэн. Гонокок нь 24-48 цагийн дараа
тунгалаг, тэгш захтай, гөлгөр, гялалзсан гадаргатай
жижиг колони үүсгэнэ.
Гадаад орчинд тэсвэр багатай, марганцын уусмал,
азот мөнгөний 0,1% уусмалд дороо үхнэ.
Ийм
учраас нүдний зовхины үрэвсэлээс сэргийлэхийн
тулд хүүхдийг эхээс төрмөгц зовхинд нь азот
мөнгөний давсны уусмалыг 1-2 дуслыг хийдэг.
Гонококк
нь
уургийн
болон
полисахаридын
эсрэгтөрөгчтэй. Бүх омог нь бүрээс бактерийн эсийн
ханан дахь 2 уураг нь 16 эсрэг төрөгчтэй ба эдгээр
нь эсд наалдах, (адгезив ) , ба эсд нэвтрэн орж
(инвазив) улмаар тогтолцооны гэмтэл үүсгэдэг.

7. 

Халдварын уг сурвалж нь өвчинтэй хүн. Халдвар
бэлгийн замаар халдана. Нярайн нүдний зовхины
идээрт цочмог үрэвсэл нь өвчинтэй эхээс халддаг.
Гонококкын эсийн ворсинк нь түүнийг хүрээлэн
фагоцитозоос , антибиотикоос хамгаалж байдаг.
Гонококк нь цервицит, уретрит,(эрэгтэй,
эмэгтэй) үтрээний амсар болон шээсний сүвийн
буглаа,
бага
таазын
эрхтний
өвчин,
(өндгөвчний болон давсагны үрэвсэл ), шулуун
гэдэс, төвөнхи, нүдний зовхины (бленорей)
халдвар үүсгэдэг.
Лабораторийн үндсэн оношлогоо бол бактер харах
шинжилгээ юм.

8. 

Эрэгтэй шээсний сүв, эмэгтэйн умайн хүзүүний
салснаас шинжилгээ авна. Нүдний зовхины идээрийг
мөн ариун бамбараар авна.
Наалдац бэлтгэж , 1-г нь метилен хөхөөр, нөгөөг нь
Грамын аргаар будна. Цагаан эсийн дотор
байрласан грам сөрөг хос кокк байвал
урьдчилсан
онош
тавьж
болно.
Эсвэл
шинжлэгдэхүүнийг цустай агарт, Мюллер хилтон
агарт тарина. 2 дахь өдрөөс тэжээлт орчинд ургасан
колоныг судлан сэжигтэй колониас наалдац бэлтгэн
Грамаар будаж, оксидазын урвал тавьж шалгана.
Грам сөрөг хос кокк илэрсэн, оксидаз+ байвал,
ийлдэстэй ташуу агаарт тарьж цэвэр өсгөвөр ялгана.

9. 

Тэмбүү үүсгэгч – Treponema pallidum –г 1906 онд
С. Шаудин ба Э. Гофман нар нээсэн. Трепонем нь
Spirochaetaceae-н язгуурт хамаарагддаг бөгөөд , энд
олон тооны микрофлор болон эмгэг төрөгч спирохет
багтана. Хүний биед эмгэгтөрөгч спирохет нь
Treponema, Borrelia, Leptospira гэсэн 3 төрөлд
хуваагддаг.
Трепонем нь эрчлээс хэлбэртэй(шурган ), урт нь 6-20
мкм, өргөн нь 0,09-0,18 мкм (уян хатан), эс нь 8-12
жигд нугалаатай, грам сөрөг, Романовски-Гимзийн
аргаар сул ягаан өнгөтэй будагддаг. Тэнийх, эргэх,
давших, долгиолох, 4 янзаар идэвхтэй хөдөлдөг.

10. 
Тэмбүү үүсгэгч нь хатаах, 42 хэм хүртэл халаахад
түргэн үхнэ. Халдваргүйжүүлэх уусмалд тэсвэргүй.
Байгалийн нөхцөлд тэмбүүгээр зөвхөн хүн өвчилнө.
Өвчтэй хүнээс эрүүл хүнд бэлгийн замаар
халдаж, арьс салстын бичил гэмтлээр бие
махбодид нэвтрэн орно. Трепонем нь нэвтрэн
орсон хэсэгтээ үржиж, эхлээд өвчингүй хатуу гүвдрүү
, яр үүсгэнэ. Үүсгэгч нь тунгалагийн зангилаанд
тархаж, улмаар цусанд орох ба хатуу яр аяндаа алга
болно. 6-7 долоо хоногийн дараа тэмбүүгийн 2 дагч
үе эхэлнэ. Суга, цавь, амны хөндийн салст бүрхэвч,
бүх биеэр хатуу буюу нойтон гүвдрүү туурна. Мөн
алга болно.

11. 





Энэ үед трепонемууд маш их тоотой байх ба
эмчлэхгүй бол арьс, яс, элэг, төв мэдрэлийн
тогтолцоо гэмтэж, 3, 4-р шатанд орно.
Лабораторийн оношлогоог яр, тунгалагийн зангилаа,
тууралтаас авч
дармал дусал бараан талбайд
харахад тэмбүү үүсгэгч мушгирч харагддаг.
Тэмбүү өвчнийг найдвартай оношлохын тулд
Вассерманы (хавсрага холбох урвал) , тундасжуулах
урвал, дархан туяаралтын урвалыг өргөн ашигладаг.
Тэмбүү өвчний дархлаа нь сул тул ахих магадлалтай
Эмчилгээнд пенциллины бүлгийн антибиотикуудыг
хэрвээ харшилтай бол доксицилин, цефтриаксоныг
хэрэглэнэ.

12. 


Трихомонад үүсгэгч. Хүний бүдүүн гэдэснээс
Trichomas hominis, амны хөндийгөөс Trichomonax
tenax ,шээс бэлгийн эрхтэнээсTrichomonas vaginalis
зэрэг 3 зүйл трихоманос тогтмол илэрдэг.
Трихоманас нь лийр хэлбэртэй, урт нь
ойролцоогоор 7-20мкм, өргөн нь 20-36 мкм
хэмжээтэй. Биеийн урд талын үзүүрт оршдог
суурийн мөхлөгөөс эх авсан 4, 5 шилбүүртэй.
Трихомонас
нь
шилбүүрийн
ба
мембраны
тусламжтай хурдан хөдлөх ба гадна орчинд болон,
халаах, халдваргүйжүүлэх уусмалаар нөлөөлүүлэхэд
түргэн үхнэ.

14. 



Өвчтөний шээсэнд нэг хоног амьд байна.
Эрчүүдэд шээсний сүвийн цочмог, цочмогдуу, эсвэл
архаг үрэвслийн хэлбэрээр тохиолдоно.
Эмэгтэйчүүдэд үтрээний хэвийн бичил биетэн
сүүн хүчлийн бактер цөөрч , стафилококк,
стрептококк, энтерококк, , гэдэсний савханцар ,
зарим агааргүйтэн бактер үржиж , трихомонас
болон бусад бактерийн хавсарсан
халдвар
үүсгэнэ.
Трихомонас нь эмэгтэйчүүдийн үтрээ, шээсний сүв,
бэлгийн бусад эрхтнийг үрэвслүүлж гэмтээнэ.

15. 



Трихомоназыг оношлохын трулд үтрээ, умайн хүзүү,
шээсний сүвээс наалдац бэлтгэж 1-г нь РомановскиГимзээр, нөгөөг Грамын аргаар будна.
Будагдсан бэлдмэлд олон төрлийн бичил биетэн
илэрнэ.
Сэргийлэх арга нь бэлэгсийн өвчнөөс сэргийлэх
аргууд ба эмчилгээнд метронидазал, фурализодон,
энтеросептел зэргийг хэрэглэнэ.

16. 


Шээс
бэлгийн
хламидиаз-C.trachomats
,
уреаплазмозUr.Urealyticum,гарнереллѐзC.vaginali
s кондилом, кандидоз, В гепатит, ДОХ зэрэг
өвчнүүд нь шээс, бэлгийн замын өвчний
ангилалд хамрагдаад байна.
Уреаплазм болон хламидиар үүсгэгдсэн шээс
бэлгийнзамын өвчин нь халдварын шинж тэмдэг нь
тодорхойгүй, өвчин архаг далд хэлбэрийн өвчтэй
хүнээс эрүүл хүнд бэлгийн замаар халдана.
Хламидиоз нь шээсний сүвийн үрэвсэл, дайвар
булчирхайн
үрэвсэл,
шулуун
гэдэсний
үрэвсэлүүд , Уреаплазм нь дутуу төрөх, хүүхэд
амьгүй төрөх, үргүй болох гол шалтгаан
болдог.

17. 



Амны хөндийд 160 гаруй
зүйл агаартан ба
агааргүйтэн бичил биетэн байдаг.
Амны хөндийн агаартны үндсэн бүлэгт в-стрептококк,
энтерококк, нейссери, дифтероид, стафилококк,
микрококк, лактобациллууд, кандидийн зүйлүүд,
фүзобактерууд зэрэг олон бичил биетэн байна.
Биеийн эсэргүүцэл , хоол хүнс, нас, хүс, шүдний
байдал, амны ариун цэвэр зэргээс шалтгаалан
амны
хөндийн
микрофлорын
бүрэлдэхүүн
өөрчлөгдөж байдаг.
Ихэнх нь шүдний хаг, чулуунд байрлана.Мөн хүнс,
агаар, усаар дамжин бичил биетнүүд нь амны
хөндийд тогтмол орж байдаг.

18. 


Амны хөндийн микрофлор нь эмгэг төрөгч бичил
биетний өсөлт үржлийг саатуулах чанартай байдаг
учир
халдвараас
хамгаалах
тодорхой
үүрэг
гүйцэтгэдэг.
Шүд цоорох:-Шүдний хатуу эд паалан, дентин
аажмаар гэмтэж түүний хөндийд үүсэх хэлбэрээр
илэрдэг өргөн тархалттай өвчин юм. Шүд цоорох
өвчин үүсэхэд амны хөндийн стрептококкууд ихээхэн
нөлөөлдөг.
Периодонтит: Шүдний холбох эдийн үрэвсэл
бөгөөд үүний улмаас шүдний холбох үүрэг
гүйцэтгэдэгцавуулаг ширхэгийн бэхлэж, тогтоох үйл
ажиллагаа гэмтэж, шүд найгаж, хөдөлгөөнтэй болно.

19. 

ХХ зууны эхэн үед ходоодноос утаслаг бактер
илрүүлсэн тухай анхны мэдээлэл гарч , 1983,1984
онуудад өргөн судалгаа хийгдэж энэ бичил биетэн
ходоод ,12 хуруу гэдэсний цочмог үрэвсэл
үүсгэдэг болохыг баталжээ.
Хеликобактер нь Helicobacter Pylori ,H.mustetae ,
H.felis , H.Nemestrinae гэх мэт 20 гаруй зүйлтэй
эдгээр нь хүн амьтнаас тогтмол илэрч өвчин үүсгэдэг
байна. Хеликобактер пилори богино , тахир
буюу нугаслаатай хэлбэртэй ,нэг үзүүр
хэсэгтээ багц шилбүүртэй ,хөдөлгөөнт бактер
юм. Шилбүүр нь гадуураа дугтуй мэт эдээр
бүрхэгдсэн төгсгөл хэсэг нь колбо мэт байдаг.

20. 




Микроаэрофил 37℃-д сайн өсч үрждэг аэроб ба
анаэроб нөхцөлд өсч үржэггүй.
Хамгийн тохиромжтой орчин ЦА ба ША , бас 10%
ийлдэс агуулсан орчинд ургана.
Хатуу орчин дээр 48-72цагийн дараа жижиг (1мм
орчим) тунгалаг гялалзсан колони үүсгэнэ.
H.pylori оксидаза ба каталаза эерэг , уреаз ,
транспептидаза ба фосфатазын идэвхтэй ,
Н2S үүсгэдэг, нитратыг сэргээдэггүй.
О-баН-эсрэгтөрөгчтэй,гадаргуугын эсрэгтөрөгчтэй .

21. 


Ходоод
гэдэс
(12хуруу
гэдэсний)
эд,эсийг
хеликобактер
гэмтээж
эмгэгшүүлэхэд
түүний
нийлэгжүүлдэг цитотоксин хор ба уреаза
фермент , бас шилбүүр , адгез ба мимикри
шинжүүд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна.
Цитотоксин нь ходоод гэдэсний салст бүрхэвчийг
рецепторт бэхлэгдэж эс гэмтээх үйлчилгээ үзүүлнэ.
Уреаза ферментийн үйлчилгээгээр ходоодний хучуур
эсийн орчимд
H.pylory өсч үржих ба наалдаж
бэхлэгдэх таатай нөхцөл бүрддэг.

22. 



Хеликобактер ходоод 12хуруу гэдэсний хучуур эсийн
рецепторт шилбүүрийн уураг липополисахаридын
молекулаар холбогдож нэвтрэн ордог.
Энд бактерын хоруу чанар ихэсч хучуур эсийн
мембраныг гэмтээдэг фермент ихээр ялгаруулдаг.
Бактерын уреазын үйлчилгээгээр шээг задарч шүвтэр
болон хувирч ходоод дээрхи булчирхайн салс
бүрхэвчийг гэмтээдэг.
Лабораторийн оношлогоо: Хеликобактерыг
шууд
болон шууд бус аргаар оношлодог. Ходоод дурандаж,
салст бүрхэвчээс амь сорил (биопси) авч энгийн
аргаар шинжилж, дүрс хэлбэрээр нь тодорхойлдог.

23. 


Ийлдэс судлалын арга: Хелико бактерын халдвараар
өвчлөөд
,эдгэрсний
дараа
өвчтөний
цусанд
хеликобактерын эсрэг төрөгч өвөрмөц IgA , IgG
үүсгэдэг.
IgM үүсгэдэг боловч өвөрмөц чанар нь сайн
тодорхойлогдоогүй байна.Хелико бактерийн өвөрмөц
IgA , IgG-г фермент холбоот эсрэг бие (ФХЭБ)-ийн
урвал , иммуноблот (дархан дардас)-ын аргаар
шинжилнэ.
IgA-ийн таньц өндөр байвал халдвар аваад удахгүй
байгааг илэрхийлдэг.