SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 36
Descargar para leer sin conexión
Aarogyacha Aarasa Bestseller On Health Assessment Dr. Shriniwas Kashalikar
DeejesiÙeeÛee Deejmee

                     : meneÙÙe :

                                                RLIVING & H
                                              PE           OL
                                            SU
                                     R




                                                            IS
                                   FO




                                                              TI C
                               L SOCI ETY




                                                            H EALTH ADV
                                     NA




                                            ISSHHA
                                   IO




                                                                       AN
                                 AT




                                                      CE
                                                  N     ME
                                                ER        NT
                                            I NT




   [e@. ßeerefveJeeme peveeo&ve keâçeeUerkeâj
101, S/24, n@hheer Jn@}er, efškegâefpeveerJee[er jes[,
       "eCes (heefçÛece) - 400610
       ceesyeeF&} : 9869326089
DeejesiÙeeÛee Deejmee
meJe& nkeäkeâ      : }sKekeâeÛÙee mJeeOeerve
}sKekeâ            : [e@. ßeerefveJeeme pe. keâçeeUerkeâj
ØecegKe            : mebbhetCe& leCeeJecegkeäleer keWâõ, keâe@}spe efyeu[eRie,
                     eflemeje cepe}e, kesâ.F&.Sce. ne@efmheš}, hejU,
                     cegbyeF& - 400012.
                     ceesyeeF&} - 9869326089

F&-yegkeâ DeeJe=òeer : mebieCekeâ Øekeâeçeve
                       5/6, çeebleer efveJeeme, meble jeceoeme jes[,
                       ieCesçe še@keâerpe peJeU, ceg}gb[ (hetJe&)
                       cegbyeF& - 400081.
                       otjOJeveer : 25681650 /25688682
                       F& ces} : info@sanganak.in
                       JesyemeeF&š : www.esanganak.com
DeejesiÙeeÛee Deejmee
     Deehe}s DeejesiÙe
      Deepekeâe} Dehebie efove, S[dme efove Jeiewjs Deveskeâ ‘efove’ meepejs nesleele.
peeieeflekeâ DeejesiÙeefoveer lej efkeâleerlejer keâeÙe&›eâce nesleele. ÙeeefçeJeeÙe
DeejesiÙeefJe<eÙeer ceeefnleer osCeejs DemebKÙe keâeÙe&›eâce otjoçe&veÛÙee efJeefJeOe
Ûe@vesumeJej DeeefCe jsef[DeesJej nesleÛe Demeleele. ÙeeleÛe Yej
      cnCepes DeejesiÙe, Deew<eOeesheÛeej, meeQoÙe& Ùee efJe<eÙeebvee Jeentve Iesle}s}er
efveÙelekeâeef}kesâosKeer} heg<keâU Pee}er Deensle.
     lÙeecegUsÛe keâer keâeÙe, efpekeâ[seflekeâ[s DeejesiÙeefJe<eÙeerÛeer ÛeÛee& Ûee}leevee
Dee{Ules. heefmleçeer-ÛeeefUçeer nesTve ies}s}s }eskeâ lej yengleskeâ JesUe y}[
çegiej, keâes}smšsje@}, mš^sme šsmš Deçee efJe<eÙeebJej yees}le Demeleele.
keâenerpeCe DeeheCe keâesCelee JÙeeÙeece keâjlees, efkeâleer keâjlees, keâOeer keâjlees
Ùeeyeö} lej keâenerpeCe Ùeesieemeveeyeö} ÛeÛee& keâjleevee Dee{Uleele. keâOeer
keâOeer efvemeieexheÛeej, DeeÙegJexo, yeeje #eej, neseceDeesheLeer, OÙeeve, ceb$eçekeäleer
                                                        f
ÙeeJej osKeer} iehhee jbieleevee efomeleele.
     DeejesiÙeefJe<eÙeerÛÙee Ùee peeie¤keâlescegUs JewÅekeâerÙe DeeYet<eCeebveener
Jee{leer ceeieCeer Deens. DeeheuÙeehewkeâer DeveskeâpeCeebkeâ[s ner JewÅekeâerÙe DeeYet<eCeb
Demeleele. Ûe<cee, keâJeUer, nsDej [eÙe, ®õe#e, ceevesYeesJeleer heóe (keâe@}j),
ieg{iÙeeYeesJeleer heóe (veer ke@âhe) meje&me Dee{Uleele. ÙeeefçeJeeÙe JesieJesieUs
ÛegbyekeâosKeer} ØeÛeejele Deensle. heesJeUs, ceesleer, heg<keâjepe Jeiewjs ceewuÙeJeeve
Ke[ŸeebÛee JeehejosKeer} JewÅekeâerÙe keâejCeemee"er neslees
      heCe Deçee Øekeâejs DeejesiÙeeÛeer nJee Deme}er lejer Øeot<eCepevÙe jesie,
kegâhees<eCeecegUs nesCeejs jesie, DeheIeele, S[dme, mebmeie&pevÙe jesie, DehebielJe,
ceeveefmekeâ efJeke=âleer DeeefCe Flej Deveskeâ jesieebÛes yeUer Jee{leÛe Deensle.
lÙeeÛeØeceeCes DeeheuÙee mebmke=âleerçeer efJepees[ Deçee JewÅekeâerÙe HeæleercegUs
meJe&meeceevÙe DeepeeryeeF&Ûee yešJee ve° nesTve ceeCetme hejeJe}byeer Pee}e
Deens. IejIegleer GheÛeej }eshe heeJe}s Deensle. [e@keäšjebJej DeJe}byetve
jeefnuÙeecegUs JewÅekeâerÙe GheÛeejebÛee KeÛe& peerJeIesCee Pee}e Deens.
lÙeeleÛe JesieJesieàÙee GheÛeej heæleerÛÙee peeefnjeleyeepeercegUs ’meeNÙee
efJeßJeeÛee Pee}e ieUe"e, keâesCe Keje keâesCe Keesše keâener keâUsvee’ Deçeer
DeJemLee Pee}er Deens. DeelceefJeßJeeme peeTve Deeieeflekeâlee Dee}er Deens.
jesieeØeceeCesÛe jesieeÛÙee DeJeemleJe YeerleerheeÙeer meJe&meeceevÙe ceeCemeeJej
Yeüefce° JneÙeÛeer heeUer Dee}er Deens.
      meenefpekeâÛe Deçee JesUer ØeceeefCekeâ, DeelceerÙeleehetCe&, Oeerj osCeejs
DeeefCe ÙeesiÙe efoçee oeKeJeCeejs Ûeej çeyo DeeheuÙee}e nJes Demeleele.
efpeJeeYeeJeeÛee Deve DeÛetkeâ Demee meu}e heeefnpes Demelees. Fb«epeerle efpe}e
Sbhee@Jeefjbie cnCeleele Deçeer mHetâleeaoeÙeer, DeelceefJeßJeeme peeieJeCeejer,
DeelceefveYe&j yeveJeCeejer mebpeerJeveer DeeheuÙee meJeeËvee DeeJeçÙekeâ
Demeles.
   Ùee hegefmlekesâletve ner keâener ØeceeCeele lejer }eYeles keâeÙe ns JeeÛekeâeveer
"jJeeJeb.
mebhetCe& DeejessiÙe
      mebhetCe& DeejesiÙe cnCepes kesâJeU vepejsle KegheCeejer JÙebies DeeefCe
keä}sçekeâejer jesie ÙeebÛee DeYeeJe veJns. (DeefOekeâ Kees}ele peeTve
efJeÛeej kesâ}e lej }#eele ÙesF&} keâer ’mJe’ceOÙeW jenCes cnCepes mJeemLe
nesÙe). letle& }#eele IÙeeÙeeÛeer yeeye cnCepes Ùee hegefmlekesâÛÙee DeeOeejeves
DeeheuÙee}e yeUkeâš JneÙeÛeb Deens. ’çejerjced DeeÅeb Ke}g Oece&meeOeveced’
ns JeÛeve megØeefmeæ Deens. Ùee JeÛevee vegmeej çeefjje}e Oecee&Ûeb meeOeve
cnš}s}b Deens.heCe vegmeleb leie[b çejerj keâeÙe keâeceeÛeb ? DeeheuÙee}e
ÛeheUlee nJeer, }JeefÛekeâlee nJeer,efÛeJešheCee nJee, kegâçe}lee nJeer,
keâeÙe&lelhejlee nJeer, keâeÙe&#ecelee nJeer. leer DeeheCe efceUefJeCeej Deenesle.
ÙeeefçeJeeÙe DeeheuÙee}e Je=òeerveb efJeçee} Je Deeveboer, yegæerveb leer#Ce Je
lespemJeer JneÙeÛeb Deens. meùoÙe Je meefn<Cet, met#ce Je Kebyeerj yeveeÙeÛeb
Deens DeeefCe DeKesj Âef°veb mecÙekeâdd JneÙeÛeb Deens. çew#eefCekeâ heejbielelee,
DeeefLe&keâ megyeòee, keâewšgbefyekeâ megmebJeeo Je meewneo&osKeer} Deecne}e nJebÛe.
lÙeeÛeØeceeCes meeceeefpekeâ vÙeeÙe Je çeebleer DeeefCe jepekeâerÙe megJÙeJemLee
osKeer} Deecne}e nJeerÛe. Deecne}e efnjJeeRieej efvemeie&jepeer nJeer, keâ}e
nJÙee, ›eâer[e nJÙee, meejer megKeb meJee&vee YejYe¤ve efceUeÙe}e nJeer, Oece&,
DeLe&, keâece DeeefCe cees#e meeOÙe keâjCeb ner mebkeâuhevee cnCepes DeeheuÙee
mebmke=âleerÛee cet}eOeej Je ceeveob[ Deens. DeejesiÙeeÛÙee keâuhevesheemetve leer
JesieUer keâjlee veÙes.
DeeheCe keâesCe ?
      DeeheCe DeeheuÙee DeejesiÙeeefJe<eÙeer efJeÛeej keâjeÙe}e efveIee}es keâer
heefn}e Øeçve Demee Ùeslees keâer DeeheCe keâesCe Deenesle ? ne Øeçve ØelÙeskeâe}e
he[lees. SJe{bÛe veJns lej lÙeeÛeb GòejosKeer} ØelÙeskeâpeCe oslees. ceer Decekeâe
lecekeâe, ceer DecekeäÙeeÛee lecegkeâ, lees #e, lees Ùe Jeiewjs. SJe{bÛe veJns lej
yees}leevee DeeheCe lÙeeÛÙeener heg{b osKeer} peelees. ceer ns keâOeerÛe keâjCeej
veener, ce}e ns peces}, DecekeäÙee}e cegUerÛe peceCeej veener, lÙee}e ceer
Ûeebie}e DeesUKelees Jeiewjs.
     DeeheCe mJele:}e DeeefCe Flejebvee pej SJe{b Ûeebie}b DeesUKelees lej
Ùee efJe<eÙeeJej efJeÛeej keâjCÙeeÛeer iejpe keâeÙe ? ne cegöe Deieoer ÙeesiÙe
Deens. ØelÙeskeâpeCe mJele:}e DeesUKele Deme}e lej Deçeer iejpe Demet veÙes.
heCe DeeheCe pes yees}le Demelees lÙeele leeefòJekeâ melÙeeÛee Yeeie HeâejÛe
keâceer Demelees DeeefCe efveJJeU JÙeeJeneefjkeâ Yeeie peemle Demelees.
     JeemleefJekeâ heeefn}b lej DeeheuÙee}e mJele:ÛÙee mJe¤heeÛeer Heâjçeer
keâuhevee vemeles. heCe mJele:}e peeCeCeb DelÙeble keâ"erCe Demeleb DeeefCe
ner Øeef›eâÙee DeOÙeelceeÛÙee #es$eele cees[le DemeuÙeeves efleÛÙeeyeö} efJeÛeej
keâjeÙeÛeer DeeheuÙee}e meJeÙe vemeles. lÙeecegUs DeeheCe ne efJe<eÙe veblej
šhhÙeešhhÙeeves neleeUt.
    FLes Heâkeäle SJe{bÛe }#eele IÙeeÙe}e nJeb keâer Deehe}b DeefmlelJe kesâJeU
çejerjehegjleb ceÙee&efole veener. lÙeecegUs DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâjleevee DeeheCe
kesâJeU çejerjehegjlee efJeÛeej keâjlee keâecee veÙes. keâejCe DeeheCe cnCepes
kesâJeU Deehe}b çejerj veJns.


     DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
      DeejesiÙeeÛÙee efvekeâ<eebefJe<eÙeer DeYÙeeme keâjCÙeeÛeb keâejCe Demeb keâer,
heg<keâUoe jesie iebYeerj mJe¤heeÛes Deme}s lejer Jesovee, Keepe, peUpeU,
G}šŸee Jeiewjs keâesCeleerner }#eCes vemeleele. lÙeecegUs jesie PeeuÙeeÛes menpe
}#eele Ùesle veener. lÙeecegUs jesieebÛeer "Ukeâ Je $eemeoeÙekeâ }#eCes GlheVe
nesCÙeehetJeeaÛe DeejesiÙeele efyeIee[ PeeuÙeeÛes keâUCes cenlJeeÛes Demeles. keâejCe
lÙeecegUs DeveejesiÙe šeUCes DeeefCe DeejesiÙe efškeâJeCes Je peesheemeCes meeshes
peeles. çeejerefjkeâ jesieebÛÙee }#eCeebØeceeCesÛe Jeemevee, ceve, yegefæ, efJeÛeej,
Âef°keâesve Ùee meJeeËÛÙee jesieebÛeer }#eCes Demeleele. ÙeesiÙe efvekeâ<e }eJetve
efvejer#eCe kesâ}b veener lej Ùee meJeeËÛeb DeejesiÙe efyeIe[eÙe}e JesU }eiele
veener.DeejesiÙeeÛÙee keâmeesšŸee (cnCepesÛe DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e) kesâJeU
çejerjehegjlÙee "sJeuÙee lej Deehe}e Heâej cees"e Yeeie og}&ef#ele Je jesieš
jener}. lÙeecegUs çejerjeØeceeCesÛe Jeemevee, ceve, yegefæ, efJeÛeej, Âef°keâesve,
Deehe}er keâewšgbefyekeâ efmLeleer, DeeheuÙeeceOeer} DeeefCe meceepeeceOeer}
hejmhejmebyebOe Je Øeef›eâÙee, DeeheCe DeeefCe efvemeie& Ùee ojcÙeeveÛÙee
Øeef›eâÙee ÙeebÛÙeemee"erner DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e leÙeej kesâ}s}s Deensle. les ÙesLes
Lees[keäÙeele efo}s Deensle.
çeejerefjkeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
      çejerjeÛeer ogKeCeer meieàÙeebvee ceeefnle Demeleele. lÙeecegUs jesie veme}e
keâer DeejesiÙe Deens Demee mejOeesheš efve<keâ<e& keâe{}e peelees. heCe les meeHeâ
Ûetkeâ Deens.
      keâener JÙemeves Deçeer Demeleele keâer, lÙeebÛes çejerjeJejer} og<heefjCeece
heg<keâU ØeceeCeele efveefßÛele Demeleele. GoenjCeeLe& : efJe[er, heeve, iegšKee,
efmeieejsš , oe¤, lebyeeKeg. ÙeeefçeJeeÙe ieebpee, Ûejme Jeiewjs JÙemevesner Deensle.
Ùee JÙemeveebÛee Je lÙeebÛÙee ØeceeCeebÛee efJeÛeej kesâuÙeeme lÙeebÛÙeecegUs nesCeeNÙee
çeejerefjkeâ efyeIee[ebÛeer keâuhevee Ùesles.
      lemesÛe Jepeve, GbÛeer, Yetkeâ, meb[emeÛeer meJeÙe, }IeJeerÛeer ef›eâÙee, Peeshe,
ceeefmekeâ heeUer, Ieece, lees} meeJejCes, Ûee}Ces, OeeJeCes, yees}Ces, Jeeme IesCes,
yeIeCes, SskeâCes, ÛeJe IesCes FlÙeeoer ef›eâÙee mJeeYeeefJekeâheCes nesleele keâer veener
Ùeekeâ[s }#e efouÙeeme çeejerefjkeâ DeejesiÙeefJe<eÙeerÛeer Ûeebie}er keâuhevee ÙesT
çekeâles. lÙeeÛeØeceeCes leeW[e}e veekeâe}e, çejerje}e ogieËOe Ùeslees keâeÙe Je
}neve ceg}ebÛÙee yeeyeleerle lÙeebÛeer Jee{ Dehes#esØeceeCes nesles keâer veener ÙeeÛeer
Keelejpecee keâjeJeer }eieles.
     ÙeeefçeJeeÙe kesâme, oele, lJeÛee, lJeÛesÛee jbie, [esUs Je lÙeebÛeer "sJeCe,
lÙeebÛÙee ne}Ûee}er ÙeebÛeb efvejer#eCe kesâ}b lejer SjJeer vepejsDee[ nesT
çekeâCeeNÙee Deveskeâ yeeyeer }#eele Ùesleele. lemesÛe keâeKesle, IeçeeÛÙee ceeies
DeeefCe ceevesJej ÙesCeeNÙee iee"er, veKes, çejerjeÛeer OeešCeer ÙeeJe¤ve osKeer}
jesieeÛeer keâener ØeceeCeele keâuhevee Ùesles.
(efveJJeU Jejer} cegÅeebÛee DeeOeejs jesieeÛeb efveoeve Jee GheÛeej keâjlee
ÙesCeb çekeäÙe veener. keâejCe leheçeer}Jeej mhe°erkeâjCe efleLes efo}s}b veener.
lÙeeÛeØeceeCes lÙeebÛee Jeehej keâmee keâjeÙeÛee Je lÙeeheemetve keâesCeles efve<keâ<e&
keâe{eÙeÛes ÙeebÛener mhe°erkeâjCe efo}s}b veener. lÙeebÛee DevJeeÙeeLe& keâmee
}eJeeÙeÛee DeeefCe ÙeesiÙe DeeefCe ØeYeeJeer GheÛeejebmee"er keâesCeleer heeJe}b
GÛe}eÙeÛeer Ùeemee"er [e@keäšjebÛee meu}e IÙeeJee.)
   çejerjeÛÙee keâener mJeeYeeefJekeâ Jeweçe°Ùeebkeâ[s DeeefCe vewmeefie&keâ keâeÙee&keâ[s
                                          f
}#e efouÙeeme DeejesiÙeeefJe<eÙeer keâuhevee Ùesles. keâejCe çejerjeÛeer
     mJeeYeeefJekeâ Jewefçe°Ÿes DeeefCe keâeÙex DeejesiÙe efyeIe[t }eie}s keâer efyeIe[t
}eieleele. Peeshe (ve }eieCes Jee DeefOekeâ }eieCes), Yetkeâ (ve }eieCes Jee
DeefleçeÙe }eieCes), Ûee}Ces (efyeIe[tve Ûee}leevee lees} peeCes), ceeefmekeâ
heeUer (Gefçeje megg® nesCes,DeefOekeâ jkeäleŒeeJe nesTve ÙesCes, DeefveÙeefcele
nesCes efkebâJee iejesojheCee vemeleeveener ve ÙesCes), [esUs (veerš ve efomeCes),
keâeve (veerš Ssketâ ve ÙesCes) Jeiewjs yeeyeeRÛee Lees[keäÙeele Dee{eJee DeeheCe
Deieesoj Iesle}e.
      hejbleg ÙeeefçeJeeÙe çeejerefjkeâ JÙeeOeerÛÙee Øekeâejevegmeej peer }#eCes
efvecee&Ce nesT }eieleele lÙeebÛÙeeyeö} ceeefnleer DemeCeb DeeJeçÙekeâ Deens.
       SKeeÅee JeeÛekeâe}e }#eCeebÛeer Deçeer Ùeeoer JeeÛeCeb keä}sçekeâejkeâ
Jeešs}, efÛebleepevekeâ Jeešs}. heCe ner Ùeeoer FLes osCeb DelÙeeJeçÙekeâ Deens.
keâejCe çenjer YeeieebceOÙes meOeve Je megefçeef#ele }eskeâebceOÙes mJeleŠÛÙee
çeejerefjkeâ DeejesiÙeeyeö}, meew‰Jeeyeö}, meeQoÙee&yeö} Je lee®CÙeeyeö}
(efkebâJee le¤Ce efomeCÙeeyeö}) peeie=leer,o#elee, DeemLee, ÛeewkeâmeheCee
Je keâener JesUe Deefleefjkeäle keâeUpeer, efÛeblee Je efYeleer Dee{U}er lejer
«eeceerCe, Deefçeef#ele Je iejerye }eskeâebceOÙes heefjefmLeleer Heâej JesieUer
Demeles. De%eeveeheesšer Je meesefçekeâlesheeÙeer efkebâJee heefjefmLeleerçeer Peie[leevee
Dee}suÙee keâeškeâheCeeheeÙeer Je jekeâšheCeeheeÙeer lÙeebÛeb DeejesiÙe heej
{emeU}b Je çeejerefjkeâ #ecelee heej KeÛetve ies}er lejer lÙee JÙeeOeeRÛeb
ieebYeerÙe& lÙeebÛÙee }#eele osKeer} Ùesle veener. lÙeecegUs jesie-}#eCes lÙeebvee
ceeefnle nesCeb DeeJeçÙekeâ Deens. keâejCe leer ceeefnle Deme}er lejÛe lÙebevee
DeejesiÙeeyeö} Je DeejesiÙeeÛÙee efyeIee[eyeö} jemle keâuhevee ÙesF&} Je
DeejesiÙe peesheemeCÙeeÛÙee °erves hegjsmes o#e jenlee ÙesF&}.
      yengleskeâ jesieebÛÙee megjJeeleer}e Kee}er}hewkeâer keâener }#eCes Dee{Uleele.
leehe ÙesCes, [eskesâogKeer, [esàÙeeÛeer Deeie, [esàÙeebheg{s DebOeejer ÙesCes, meoea,
IemeeogKeer, keâeveogKeer, oeleogKeer, ceUceU, G}šŸee, {skeâje, heesšogKeer,
hee"ogKeer, Úeleerle ogKeCes, Úeleerle Oe[Oe[Ces, Keeskeâ}e, GÛekeäÙee,
efçebkeâe, LekeâJee, ocee (ßJeeme), ßJesleØeoj (ÙeesveerceOetve meHesâo Jee
lelmece heeCeer (õJe) peeCes), ÙeesveerÛee Yeeie Kee}er mejkeâCes (Ùee}e
Fb«epeerle Øees}@hme cnCeleele), veeefieCeer (neleeheeÙeeJejer} efçejebvee (veer}e
jkeäleJeeefnvÙeebvee) metpe ÙesCes), meebOesogKeer, Keepe, efPeCeefPeCÙee, cetÛÚe&,
jkeäleŒeeJe, keâeveele DeeJeepe ÙesCes, Debie yeefOej nesCes FlÙeeoer. Deçeer
Flej yejerÛe }#eCes Deensle.
    heCe kesâJeU ner }#eCes veme}er cnCepes çeejerefjkeâ DeejesiÙe Ûeebie}s
Deens Demes veJns. çeejerefjkeâ #ecelee, efÛekeâešer, ÛeheUlee, }JeefÛekeâlee
FlÙeeefo yeeyeeRÛee }eskeâefnleeÛÙee keâle&JÙeele Jeehej nesCeb ne çeejerefjkeâ
DeejesiÙeeÛee cees"e efvekeâ<e Deens. çeejerefjkeâ çekeäleerÛee iewjJeehej nesCes
ns çeejerefjkeâ jesiešheCeeÛesÛe }#eCe nesÙe.
     mJeeYeeefJekeâ JeemevesÛes efvekeâ<e
      Jeemevee cnCepes cet}Yetle ØeJe=leer. meJee&le cet}Yetle ØeJe=leer cnCepes
peieCÙeeÛeer ØeJe=leer. ¢ee ØeJe=òeercegUs ceeCetme keâçeener heefjefmLeleerle Oeerj
ve mees[lee efÛeJešheCes peiele jenlees. ¢ee ØeJe=òeer}e Fb«epeerle meJne&ÙeJe}
Fefvmšbkeäš cnCeleele. ner ØeJe=òeer vemeleer lej mebhetCe& ceeveJeer peerJeveeÛes
veešŸe keâOeerÛe mebhetve ies}b Demeleb. SJe{bÛe veJns lej ¢eeÛe ØeJe=òeercegUs
DeelceIeele ve keâjlee peiele jeefn}s}er JewefJeOÙehetCe& peerJeme=°er keâoeÛeerle
keâOeerÛe mebhe}er Demeleer. KeeCes, efheCes, mebj#eCe keâjCes, Øepeveve (veJeerve
yee}keâebvee pevce osCes) ¢ee Flej cet}Yetle ØeJe=òeer Deensle. Jeemevee cnCepes
heg<keâUpeCe kesâJeU keâeceJeemevee mecepeleele. heCe les yejesyej veener.
JeemleefJekeâ heenlee, Jeemevee çejerjeçeer efveie[erle Deensle. heCe lejerner
lÙeebÛee JesieUe efJeÛeej keâjCÙeeÛeb keâejCe cnCepes Demee efJeÛeej kesâ}e
veener lej lÙeebÛÙeekeâ[s Je lÙeebÛÙee efyeIee[ekeâ[s DeejesiÙeeÛÙee meboYee&le
heeneÙeÛeb jentve peeCÙeeÛeer çekeäÙelee Demeles. heefjCeeceer Demes efyeIee[
og}&ef#ele meceepeele HeâesHeâeJet çekeâleele Je JÙekeäleerÛeb Je meceepeeÛeb ØeÛeb[
vegkeâmeeve ke⤠çekeâleele. JeemeveeefJeJeçe PeeuÙeecegUs keâOeer ef}bieefhemeeš
YeÙeevekeâ GÛÚeo ceeb[t çekeâlees. lej keâOeer SKeeoe vejceebmeYe#ekeâ
nenekeâej ceepeJet çekeâlees.
     ¢eeefçeJeeÙe DeejesiÙeeÛÙee meboYee&le JeemeveebÛes efvekeâ<e }#eele Iesle}s
Je veerš Jeehej}s lej veeieefjkeâebÛÙee mJeYeeefJekeâ JeemeveebÛeer hetleea JneJeer Je
lÙee efJeke=âle yevet veÙesle Ùee °erves mejkeâej}e ÙeesiÙe OeesjCes DeeKelee
Ùesleele. lemesÛe lÙee OeesjCeebvegmeej ÙeesiÙe Ùeespevee jeyeJelee Ùesleele.
       peieCÙeeÛes, mJemebj#eCeeÛes, KeeCÙeeefheCÙeeÛes keâener meebmke=âeflekeâ
mebkesâle Demeleele. lemesÛe }wefiebkeâ JeeieCegkeâerÛesner Demeleele. lÙeecegUs
cet}Yetle ØeJe=òeeRÛÙee DeefJe<keâejeceOÙes osçe-efJeosçeele efJeefJeOelee Dee{Ules.
heCe Skeâe ceÙee&osÛÙee he}erkeâ[s lÙeele Heâjkeâ vemelees. GoenjCeeLe&
KeeCÙeeceOÙes Heâjkeâ Deme}e lejer KeeCÙeele efJe‰e DemeeJeer Demeb
JeešCeb (Deew<eOe cnCetve veJns lej DeeJe[ cnCetve !) efn}e KeeCÙeeÛÙee
JeemevesÛeer efJeke=âleer cnCeleele. Ùee efJeke=âleer}e Fb«epeerle keâe@Øee@HesâefpeÙee
cnCeleele. lÙeecegUs KeeCes, efheCes, mebj#eCe, efveJeeje, }Qefiekeâ Deekeâ<e&Ce,
ØepeveveeÛeer ØeJe=òeer, yee}mebieesheve FlÙeeoer yeeyeer mJeeYeeefJekeâ Deensle keâer
DemJeeYeeefJekeâ? Deefle Deensle keâer keâceer ? keâer Deefpeyeele veener ? Ùee
yeeyeeRceOÙes hegjsmes meceeOeeve Deens keâer veener ? Ùee efvekeâ<eebJej DeejesiÙeeÛeer
JeemevesÛeer yeepet leheemeeÙe}e nJeer.


     ceeveefmekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
     Deehe}b ceve DeeefCe YeeJevee, çejerj DeeefCe Jeemeveebçeer efveie[erle
Deensle. heCe Heâkeäle çeejerefjkeâ DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâ¤ve DeeefCe Jeemevee
mJeeYeeefJekeâ Deensle keâer veenerle ÙeebÛee efJeÛeej keâ¤ve ceveeÛÙee DeejesiÙeeÛeer
keâuhevee Ùesle veener. JeemeveebÛÙee DeYeeJeer JewefJeOÙehetCe& ØeeCeerme=°er Je
ceeveJeer peele efškeâ}er vemeleer ns pemeb Kejb lemebÛe ceve DeeefCe ceveeÛÙee
ieefnNÙee YeeJeYeeJeveebefçeJeeÙe ceeCetme pej kesâJeU peieleÛe jeefn}e Demelee
lej ceeveJeer mebmke=âleer mece=Oo Pee}er vemeleer. ØeieuYe ceveeÛes ceneved
DeefJe<keâej Deme}s}s ÙeesiesßJej ke=â<Ce, cenekeâJeer Jeeuceerkeâer, cen<eea Jeefme‰
FlÙeeoer ceeveJeer mebmke=âleerceOÙes Pee}s vemeles. DeeoçeeËÛes Deeoçe& Deçee
Ú$eheleer efçeJeepeer cenejepeebvee Je efveOe[Ÿee ÚeleerÛÙee Oece&Jeerj mebYeepeer
jepeebvee ceeveJeeves heeefn}s vemeles. lÙeeÛeØeceeCes ceveeÛÙee efJeke=âleermee"er
jkeäleefheheemeg yeve}suÙee OeceeËOeebveener heeefn}s vemeles. lÙeecegUs ceveeÛeb
DeejesiÙe leheemeCÙeemee"er JesieJesieàÙee keâmeesšŸee }eJeeÙe}e nJÙee.
      Deefle Gòespevee, Deefle efvejeçee, Deefle JewHeâuÙe, Deefle És<e, Deefle celmej,
Deefle efÛeblee, Deefle neJe, Deefle jeie, Deefle efleškeâeje, Deefle efveiejieóheCee,
Deefle }eÛeejer, Deefle obYe, Deefle lee"e, Deefle efYe$esheCee, Deefle (Jes[s)
Oee[me Ùeeletve ceveeÛeb DeejesiÙe efyeIe[uÙeeÛeb OÙeeveele Ùesleb. ÙeeefçeJeeÙe
keâenerlejer iegvne Ie[uÙeeÛeer šesÛeCeer efkebâJee me} (DehejeOeeÛeer YeeJevee),
efnbmesÛeer Je=òeer, onçeleJeeoer Je=òeer, ngketâceçeener Je=òeer, ieg}eceefiejerÛeer (mJele:
efJe<eÙeerÛeer Ie=Cee yeeUieCÙeeÛeer Je mJele:}e nerve mecepeCÙeeÛeer) Je=òeer Ùee
meJeeËletve osKeer} ceve jesieš PeeuÙeeÛes }#eele Ùesles.
      kesâJeU mebkegâefÛele mJeeLee&cegUs Je neJe DelÙeeefOekeâ Jee{uÙeecegUs DeefveJeej
yenkeâ}s}b ceve lÙee JÙekeäleerÛee, mJele:Ûee DeeefCe yejesyejÛe kegâšgbye Je meceepe
ÙeebÛee meJe&veeçe ke⤠çekeâleb. ÙeeefJe<eÙeer ßeerceled YeieJeodieerlesceOÙes ogmeNÙee
DeOÙeeÙeele yeeme°eJee Je $esme°eJee Demes oesve ç}eskeâ Deensle. ns ç}eskeâ
kesâJeU DeeOÙeeeflcekeâ ceb[Uermee"erÛe veenerle, lej meJe&meeceevÙeebmee"er
osKeer} Deensle.
OÙeeÙelees efJe<eÙeevhebgme: me*diemles<ethepeeÙeles ~
     me*dieelmebpeeÛele keâece: keâeceel›eâesOeeÓefYepeeÙeles ~~ 2.62 ~~
     ›eâesOeeled YeJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeüce: ~
     mce=efleYebüçeeled yegefæveeçe: yegefæveeçeelØeCeçÙeefle ~~ 2.63 ~~
     ceefLeleeLe& Demee keâer GheYeesiÙe efJe<eÙeeÛeb efÛebleve keâjlee keâjlee lÙeebÛee
mebie neslees. mebieeÛÙee Éejs Ûeškeâ }eieles. ceie Ûeškeâ melele hetCe& JneJeer
Deçeer FÛÚe GlheVe nesle jenles. ner FÛÚe hetCe& Pee}er veener keâer ›eâesOe
GlheVe neslees. ›eâesOeecegUs ceeCetme mebceesefnle neslees Je lÙeeÛeer GheYeesieeÛÙee
heefjCeeceebÛeer Dee"JeCe (peeCeerJe) ve° nesles lÙeecegUs meejemeej yegæer
(efveCe&Ùeçekeäleer) ve° nesles Je ÛegkeâerÛÙee efveCe&ÙeeheeÙeer melele ÛegkeâerÛÙee
heeJe}s he[tve ceeCemeeÛee meJe&veeçe neslees
     ceve DeveeJej Pee}s}er JÙekeäleer GÛÛeheoer Deme}er lej leer JÙekeäleer mJele:
yejesyejÛe meceepee}e keâçeer jmeeleUe}e vesT çekeâles ÙeeÛeer ÙeeJe¤ve
keâuhevee ÙesF&}.
      ieeJeheeleUer h eemet v e les peeieef l ekeâ heeleUer h eÙeË l e ef v ejer # eCe
kesâuÙeeme ÙeeÛeer Kee$eer hešs} Je çejerjeÛÙee DeejesiÙeeØeceeCes ceveeÛÙee
DeejesiÙeekeâ[s hegjsmes }#e osCes Je lÙeemee"er ÙeesiÙe efvekeâ<e }eJeCes efkeâleer
DelÙeeJeçÙeekeâ Deens ÙeeÛeer Kee$eer hešs}.
      lÙeeceg U s kes â JeU ®iCeÛe veJns lej [e@ k eä š j, heef j Ûeeef j keâe,
Jee@[&yee@Ùe, JewÅekeâerÙe JÙeJemeeÙeeleer} efçe#ekeâ, leb$e%e, Deew<eOe kebâhevÙeebÛes
cee}keâ, lÙeebÛes meu}eieej, DeefOekeâejer, DeejesiÙeeÛÙee Ùeespevee yeveJeCeejs
lep%e DeeefCe Ùee meJeeËJej meòee ieepeJeCeejs ceb$eer Ùeebveer DeejesiÙeeyeeyeleÛÙee
Ùee yeeyeer efJeÛeejele IesleuÙee lej çeejerefjkeâ DeejesiÙeekeâ[s DeelÙebeflekeâ }#e
Je hewmee DeeefCe DeejesiÙeeÛÙee Flej Debieekeâ[s cee$e og}&#e Je JeešCÙeeÛÙee
De#elee Demeb nesCeej veener. heefjCeeceer, JewÅekeâerÙe mesJesÛÙee, mebçeesOeveeÛÙee,
efçe#eCeeÛÙee Je JewÅekeâerÙe JÙeJemeeÙeeÛÙee #es$ee}e meJeeËÛÙee, mebhetCe& Je KeNÙee
DeejesiÙeeÛes heefjceeCe Je me#ecelesÛeer veJemebpeerJeveer efceUs}.


     yeewefækeâ Je JewÛeeefjkeâ mJeemLÙeeÛes efvekeâ<e

      yegæer Je efJeÛeej ns osKeer} çejerj, Jeemevee Je YeeJeveebçeer efveie[erle
Deensle. çejerj, Jeemevee, ceve, ceveeleer} YeeJevee ÙeebÛee DeeefCe yegæer Je
efJeÛeej ÙeebÛee hejmhejebJej heefjCeece nesle Demelees. heCe efJeÛeej DeefOekeâ
JÙeehekeâ Deensle Demeb cnCelee ÙesF&}. keâejCe efJeÛeejhetJe&keâ kesâ}suÙee
ke=âleer}e DeefOekeâ JÙeehekeâ Deensle Demeb cnCelee ÙesF&}. keâejCe efJeÛeejhetJe&keâ
kesâ}suÙee ke=âleer}e DeefOekeâ heefjCeecekeâejkeâlee Demeles. lÙeecegUs ÛeebieuÙee Jee
JeeF&š heefjCeeceebÛÙee °erves yegæer}e DeefOekeâ ØeKejlee Demeles. Yesokeâlee
Demeles. meeceLÙe& Demeles. lÙeecegUs efJeÛeej heejKeCÙeemee"er osKeer} ÙeesiÙe
efvekeâ<e nJesle. OeceeËOe, peelÙebOe, JeCe&És<eer, Oece&És<eer Je Deçee Flej efJeke=âle
efJeÛeejmejCÙeebveer ceeveJeeÛeb efkeâleer vegkeâmeeve kesâ}bÙe ns }#eele Iesle}b lej
Ùee efvekeâ<eebÛeb cenlJe OÙeeveele ÙesF&}. peie JeeF&š Deens, peieeÛee veeçe
nesCeej, }eskeâ DeeheuÙee JeeF&šeJej Deensle, DeeheCe meJe&ßes‰ Deenesle,
DeelcenlÙee keâjeJeer, Ketve keâjeJee, Ûeesjer keâjeJeer lemesÛe Flej JesieJesieUs
iegvns keâjeJes Demes efJeefJeOe ØekeâejeÛes efJeÛeej Deveskeâ ceveesefJekeâejele Ùesleele.
ceve DeeefCe yegæer Skeâceskeâebçeer efveie[erle DemeuÙeecegUs Demeb nesleb. ÙeeefçeJeeÙe
JesieJesieàÙee efJeÛeejØeCeeuÙee yegæerÛÙee Éejs efJekeâefmele nesleb Demeleele DeeefCe
lÙeebÛÙee pevekeâebÛÙee Je=òeervegmeej lÙeeÛÙeeble efJeke=âleer Ùesles. meenefpekeâÛe
efJeefJeOe Je=òeer Je Øeke=âleerÛes }eskeâ Deçee efJeÛeejmejCÙeekeâ[s Deekeâef<e&le
nesleele Je lÙeebÛes hee"erjeKes (DevegÙeeÙeer) nesleele. JeCe&És<eer, peelÙebOe,
OeceeËOe, efJemleejJeeoer, hegve®ppeerJeveJeeoer, Deeefmlekeâ, veeefmlekeâ FlÙeeoer
efJeÛeejmejCeerJe¤ve yeewefækeâ DeejesiÙeeÛeer keâuhevee Ùesles.
     JeeieCegkeâerÛes efvekeâ<e
      DeeheuÙee Jeemevee, YeeJevee, efJeÛeej ns vesnceerÛe ØelÙe#eele Glejleele
Demeb veener. ÙeeG}š Jeemevee, YeeJevee Je efJeÛeej heg<keâUoe Deehe}s
DeeheuÙeener keâUle veenerle. lÙeecegUs Jeemevee, YeeJevee Je efJeÛeejebÛes
DeejesiÙe veerš keâUCÙeemee"er Je lÙeele efyeIee[ DemeuÙeeme lÙeeÛeer
leer›elee keâUCÙeemee"er JeeieCegkeâerÛes keâener efvekeâ<eosKeer} efJeÛeejele IesCeb
DeeJeçÙekeâ Deens. mekeâeUer JesUsJej ve G"Ces, DeebIeesU ve keâjCes, oele ve
IeemeCes, keâhe[s veerš ve Iee}Ces, DeefleçeÙe yesefçemle DemeCes, DeelÙebeflekeâ
Skeâ}keâeW[sheCeeves jenCes, melele efÛe[Ces, Deej[Ces, ye[ye[Ces, efJeefJeOe
ØekeâejÛÙee JÙemeveebÛÙee Deenejer peeCes Deçee yeeyeerletve JeeieCegkeâerleer}
DeejesiÙeeÛee efyeIee[ peeCeJetve Ùeslees.
     DeeheuÙee mebmke=âleerceOÙes Je efçe#eCeebOÙes Ùece, efveÙece, Deemeve,
ØeeCeeÙeece, ØelÙeenej, OeejCee, OÙeeve, meceeOeer DeeefCe meeNÙeebceOÙes
DebleYetle Deme}s}e pehe, lehe, çeewÛe cnCepes Debleyee&¢e mJeÛÚlee Je çegæer ¢ee
        &
yeeyeeRvee DelÙeble cenlJe nesleb. heCe meOÙeeÛÙee JewÅekeâerÙe ceneefJeÅee}ÙeebceOÙes
He@âçeve cnCetve ’’Ùeesiee Je cesef[šsçeve’’ FlÙeeoeRJej DeOegveceOetve heefjmebJeeo/
ÛeÛee& nesle Deme}er lejer Ùee yeeyeeRvee mLeeve veener, lÙeecegUs JewÅekeâerÙe
JÙeJemeeÙeele Deveskeâ Deefve° ØeLee yeeskeâeUuÙee Deensle. De°ebieùoÙe Ùee
«ebLeebceOÙes ÙeemeboYee&le ceeie&oçe&keâ "js} Demee Skeâ ç}eskeâ Deens.
                            efYe<epe: meeOegJe=òeeveeb Yeõb
                                Deeieceçeeef}veeced ~
                           DeYÙemlekeâce&Ceeced Yeõb Yeõb
                              YeõeefYe}eef<eCeeced ~~
      ÙeeÛee DeLe& Demee Deens keâer, ceveeveb DeeefCe JeeieCegkeâerveb meppeve
Deme}s}e, JewÅekeâçeeŒeeÛee meebieesheebie DeYÙeeme kesâ}suÙee, mJele:ÛÙee
keâcee&le (çeŒeef›eâÙee Je lelmece) kegâçe} Deme}suÙee DeeefCe meJeeËÛe keâuÙeeCe
JneJeb Deçeer ceveeheemetve FÛÚe keâjCeeNÙee JewÅeeÛeb ([e@keäšjÛeb) keâuÙeeCe
nesJees. Ùee ç}eskeâeJe¤ve DeeheuÙee mebmke=âleerceOÙes Je JewÅekeâ efçe#eCeeceOÙes
efkeâleer Goeòelee DevegmÙetle Deens ns }#eele ÙesF&}. hewmee, meòee, ceeve,
Øeefmeæer Je Deçee ØekeâejÛÙee Flej Øe}esYeveebÛÙee Deenejer ies}suÙee
(cevees®iCe) JÙekeäleer, DeefOekeâej Je meòee Ùeebveer DebOe nesTve Ùee yeeyeeRkeâ[s
De#ecÙe og}&#e keâjleele.
    JeeieCegkeâerÛeer keâener Jewefçe°Ùes keâewšgbefyekeâ peerJeveeçeer efveieef[le
Demeleele. ÙeehetJeea efJeÛeejele Iesle}suÙee efvekeâ<eebletve leer GIe[ nesleeleÛe Demes
veener. lÙeecegUs keâewšgbefyekeâ peerJeveeÛÙee leheçeer}ele efçejCebner KeNÙee
DeejesiÙeeÛÙee Øeehleermee"er DeeJeçÙekeâ "jleb. DeLee&le ns [e@keäšjvesÛe
keâjeJeb Demeb veener. ØelÙeskeâeveb mJele:Ûeb mJele: }#eele IesCebner çekeäÙe
Je GheÙegkeäle Demeleb.
      veJeNÙeeves yeeÙekeâes}e Jee yeeÙekeâesves veJeNÙee}e ceejCes, keâOeerner
Skeâ$e ve pesJeCes, Skeâ$e ve jenCes, DeeF&-Jeef[}ebvee veerš ve JeeieJeCes,
lÙeebvee ceejCes, melele leCeeJeeKee}er DemeCes, ceg}ebvee ceejCes, lÙeebvee
ÚUCes Deçee Deveskeâ ØekeâejÛÙee JeeieCegkeâerletve ceeCemeeÛeb keâewšgbefyekeâ
mJeemLÙe Jee DemJeemLÙe Øeefleefyebefyele nesleb.
     DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâjleevee Je DeejesiÙeeefJe<eÙeer efçe#eCe
osleevee Ùee cegÅeebÛee hegjsmee efJeÛeej nesle veener. Ùee yeeyeeRÛee efveoeve
Je GheÛeejÛe veJns lej meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛÙee °ervebner efJeÛeej
keâjeÙe}eÛe nJee.
     meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
     meeceeefpekeâ DeejesiÙe Ùee çeyoeÛes oesve DeLe& efveIeleele. Skeâ
cnCepes JÙekeäleerÛeer meceepeeleer} JeeieCegkeâ Je DeepegyeepetÛÙee
}eskeâebçeer Deme}s}s efleÛes mebyebOe DeeefCe ogmeje DeLe& cnCepes pÙee
meceepeele DeeheCe jenlees, lÙee meceepeeÛeb DeejesiÙe ( cnCepesÛe
meceepeeleer} mebkesâle, ®{er, hejbheje, keâeÙeos DeeefCe Skebâoj
meeceeefpekeâ JeeleeJejCe). keâejCe DeeheuÙee JeeieCegkeâeRÛee meceepeeJej
DeeefCe meceepeeÛee DeeheuÙee peerJeveeJej heefjCeece nesle Demelees.
      1. meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛee heefn}e hew}t leheemeCÙeemee"er
DeeheuÙee}e meeceeefpekeâ JeeieCegkeâerÛeer keâener efvekeâ<eebJej leheemeCeer
keâjeJeer }eieles. meJe&meeceevÙeheCes heg<keâUpeCe Deçeer leheemeCeer keâUle
vekeâUle keâjleeleÛe. heCe leer peeCeerJehetJe&keâ DeeefCe heæleçeerjheCes keâjCeb
efvekeâ<eebletve megš}suÙee efJeke=âleer DeeheuÙee [e@keäšjebÛÙee efkebâJee DeeheuÙee
mJele:ÛÙee }#eele ÙesT çekeâleele. efJeke=âleer }#eele Dee}er keâer GheÛeej
JesUerÛe keâjlee Ùesleele. Ùee °erveb Kee}er} efvekeâ<e cenlJeeÛes Deensle.
     Keesšb yees}Ceb, efo}s}e çeyo ve heeUCeb, meeJe&peefvekeâ ef"keâeCeer
IeeCe keâjCeb (Goe. efKe[keâerletve, ojJeepeeletve, yeeukeâveerletve keâÛeje
yeensj HesâkeâCeb), keâeceeJej vesnceer iewjnpej jenCeb, Gefçeje peeCeb,
mJele:Ûeb keâece ve keâjCeb, cegöece JesU keâe{Ceb, melele Ûegkeâe keâjCeb.
iegvns keâjCeb Deçee JeeieCegkeâerleer} efJeke=âleerletve JÙekeäleerÛeb meeceeefpekeâ
DeejesiÙe leheemelee Ùesleb.
     ÙeemeboYee&le DeeCeKeer Skeâe efvekeâ<ee}e cenlJe Deens. ne efvekeâ<e
cnCepes DeeheCe Deehe}er celeb ceeb[t çekeâlees keâer veener ns Heâej cenlJeeÛeb
Deens. DeLee&le heg<keâUebvee Deehe}er celeb cee[lee Ùesle veenerle cnCetve les
leelkeâeU jesiepepe&j Pee}s Demeb cnCeCeb ÙeesiÙe veJns. heCe mJele:Ûeer celeb
veerš ceeb[lee ÙesCeb JÙekeäleerÛÙee Gòece meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛeb Skeâ }#eCe
Deens. ÙeeG}š heefjCeeceebÛeer heJee& ve keâjlee yespeyeeyeoejheCes, ceboeOeheCes,
yesheJeeF&ves efkebâJee nsleghegjmhej og<šheCes mJele:Ûeer Jee FlejebÛeer celeb cee[Ceb
ns JÙekeäleerÛÙee meeceeefpekeâ jesiešlesÛeb }#eCe Deens. efçe#ekeâ, ØeeOÙeehekeâ,
mejkeâejer meu}eieej, efJeÛeejJeble, lemesÛe ØemeejceeOÙeceeleer} }eskeâebÛÙee
°erves ne peemle cenlJeeÛee efvekeâ<e Deens. DeeCeKeer Skeâ meeceeefpekeâ
DeejesiÙeeÛee efvekeâ<e cnCepes vÙeeÙeeÛeer Ûee[. meceepeeceOÙes vÙeeÙe DemeeJee
Demeb vegmeleb JeešCebosKeer} keâceer cenlJeeÛeb veener !
     2. JÙekeäleerÛeer meeceeefpekeâ JeeieCetkeâ meJeeËÛÙee keâuÙeeCeeÛeer
JneJeer Ùeemee"er ÙeemeboYee&le ØelÙeskeâ meceepeele keâener JÙeJenej Je keâener
efçe°eÛeej Demeleele. vesnceer keâener veJeerve JÙeJenej Je keâener efçe°eÛeej
leÙeej nesleele Je keâener veenermes nesleele. lÙeebÛee efJeÛeej kesâ}e lej
meceepeeÛes DeejesiÙe keâmes Deens ns }#eele Ùesleb.
      DeeheuÙeekeâ[s DeeefleLÙe, pÙes‰ebÛee Deeoj, Dehebieebvee ceole,
çespeejOece&, ieg®peveebÛee Deeoj Demes keâener mebkesâle nesles Je keâener
ØeceeCeele Depetve Deensle. ns mebkesâle ve° nesCeb ns meeceeefpekeâ DeejesiÙe
efyeIe[uÙeeÛeb }#eCe nesÙe. lÙeeÛeØeceeCes DeeheuÙeekeâ[s cele osCÙeeÛeer Je
celeb peenerjheCes ceeb[CÙeeÛeer cegYee Deens ns meceepeeÛÙee DeejesiÙeeÛeb }#eCe
Deens. meeceevÙeebÛeer celeb o[he}er peeCeb ns o[heçeenerÛeb Je meceepeeÛÙee
jesiešheCeeÛeb }#eCe Deens keâer veener ns Heâej cenlJeeÛeb Deens. efpeLes vÙeeÙe
efceUle veener lees meceepe lÙee meceepeeleer} }eskeâebÛeb DeejesiÙe meJe&leeshejer
efyeIe[Jetve lÙeebÛee meJe&veeçe Ie[Jetve DeeCet çekeâlees.
     mebkesâleeØeceeCesÛe, mejkeâejer efveÙece, GheefveÙece, keâeÙeos FlÙeeoerosKeer}
}eskeâefnleeÛes Deensle keâer veenerle ns cenlJeeÛeb Deens. ÙeebÛÙeele efJeke=âleer Dee}er
lej meceepepeerJeve Je heefjCeeceer JÙekeäleerpeerJeve efJeke=âle nesT çekeâleb


     DeeefLe&keâ Je JÙeeJemeeefÙekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
      DeeheCe Ghejeskeäle meJe& efvekeâ<eebJej efvejesieer "j}es lejer DeeefLe&keâ
jesiešheCeeveb Deehe}b meJe&mJe ve° nesT çekeâleb. lÙeecegUs keâener DeeefLe&keâ
efvekeâ<e heneÙe}e nJes.
      DeeheCe mJele:ÛÙee Je mJele:ÛÙee kegâšgbyeeÛÙee iejpee YeeieJeCÙeeFlehele
hewmes efceUJelees keâe veener ? DeeheCe yeeb[iegU yevetve peielees keâeÙe ? Deehe}e
JÙeJemeeÙe GheÙegkeäle Deens keâer neefvekeâejkeâ ? SKeeoe Ûeesj çeejerefjkeâ°Ÿee
ye}ob[ Deme}e lejer lÙeeÛÙee JÙeJemeeÙeeÛÙee efvekeâ<eebJej heeefn}s Demelee
lees YeÙebkeâj jesieer DemeuÙeeÛe leelkeâeU }#eele Ùesleb. cnCetve DeeefLe&keâ Je
JÙeeJemeeefÙekeâ DeejesiÙeeÛÙee efvekeâ<ee}e DelÙeble cenlJe Deens. lÙeeÛe ØeceeCes
DeeheCe hewmes efveJJeU keâmes efceUJelees SJe{ŸeeJej DeeefLe&keâ DeejesiÙe "jle
veener. DeeheCe Deehe}er efceUkeâle KeÛe& keâçeer keâjlees Ùee}e DeefleçeÙe cenlJe
Deens. ojes[sKeesjer, Keb[Ceer, Ûeesjer, }yee[er, efheUJeCetkeâ, vee[JeCetkeâ,
De[JeCetkeâ FlÙeeoer ceeieeËveer hewmes efceUJeCeb DeeefCe ogmeNÙeeÛeb vegkeâmeeve
keâjCÙeemee"er (Goe. Debce}er heoeLe& hemejJeCÙeemee"er), ogmeNÙeebvee
"sÛeCÙeemee"er , o[heCÙeemee"er, FlejebÛee efJeOJebme keâjCÙeemee"er (Goe.
DeCJeŒes Je #esheCeeŒes yeveJetve) les KeÛe& keâjCeb cnCepes YeÙeevekeâ Je
mebnejkeâ jesie nesÙe.
mJeemLÙeeÛÙee Ùee JÙeehekeâ efvekeâ<eebceOÙes DeeheCe yejsÛe peCe keâoeefÛele
yemeCeej veener. heCe lÙeecegUs veeGceso neslee veÙes. lÙeeÛeØeceeCes ns efvekeâ<e
JÙeJenejele Deensle Demes mecepeCÙeeÛeer Iees[Ûetkeâ keâjlee veÙes.
     DeeefLe&keâ DeejesiÙe cnCepes kesâJeU ßeercebleer (pecee Je KeÛe& Deceeveg<eheCes
kesâ}s}er) veJns Je oeefjõŸeeleer} (DeeUme, efve®lmeen, efheUJeCetkeâ
Jee lelmece keâejCeebveer Dee}suÙee) ceer"Yeekeâjerle}b meceeOeeve veJns
meceepeesheÙeesieer Gòece JÙeJenejeves Oeve pees[Ces, Dekeâefuhele Deeheòeermee"er
keâener Yeeie efçeu}keâ "sJeCes Je Gj}s}e Yeeie mJele:ÛÙee Je FlejebÛÙee
keâuÙeeCeemee"er KeÛe& keâjCes cnCepes DeeefLe&keâ DeejesiÙe nesÙe. heCe hewmee
efceUCÙeeyeeyele Je KeÛee&efJe<eÙeer SJe{b Yee<Ùe hegjsmeb veener.
     DeeefLe&keâ DeejesiÙeemeboYee&le hetJeeaÛÙee Je DeepeÛÙee keâeUele Skeâ cees"e
Heâjkeâ he[le Ûee}}eÙe lees }#eele IÙeeÙe}e nJee. hetJeea efceUkeâleerÛee keâener
Yeeie ieesjieefjyeebvee oeve, osJeUs yeebOeCeb, heeCeheesF& Iee}Ceb, DeVeÚ$e Iee}Ceb
FlÙeeoer ceeieeËveer Oecee&Le& Ùee meojeKee}er KeÛe& keâjlee Ùesle Demes.
     Deepe heefjefmLeleer PeheešŸeeves yeo}le Ûee}}erÙe. Ghejeskeäle meJe&
#es$eeceOÙes YeÙeevekeâ Yeü°eÛeej, jemeJeš iegb[efiejer, ieef}ÛÚ jepekeâejCe,
ogjeÛeejer {esbieyeepeer, Oeeboele KeesšsheCee FlÙeeoeRvee Tle Dee}e Deens.
lÙeecegUs Oece& keâje Demee OeeJee keâjCeeNÙee DeheJeeoelcekeâ Demme}
meeOegmebvÙeeçeeÛes ne} nesle Deensle. ÙeeG}š melçeer} oelÙeebÛÙee ceveele
mebYeüce efvecee&Ce nesle Deens. oeve keâjeJeb keâer ke⤠veÙes ? Ùee KeNÙeeKegNÙee
ÉbÉeheeÙeer lÙeebÛÙee ceveeÛee keâeW[eceeje nesle Deens. nerÛe yeeye mejkeâejer
keâj YejCÙeeÛÙee yeeyeleerle }eiet Deens. keâj YejCeeNÙeebÛee ceveesYebie DeeefCe
keâjyeg[JÙeebÛee GoesGoes PeeuÙeecegUs keâj YejCeeNÙeebÛÙee heojer DeJens}vee
Ùesle Deens. keâj Yej}e iesuÙeeveblej lÙeeÛee ÙeesiÙe efJeefveÙeesie nesle
vemeuÙeeÛÙee peeefCeJescegUs keâj YejCeeNÙeeÛÙee heojer HeâmeJeCetkeâ PeeuÙeeÛeb
og:Ke ÙesleÙeb. meeneefpekeâÛe Deçee heefjefmLeleerle DeeefLe&keâ DeejesiÙeeÛÙee
yeeyeleerle DeefOekeâ ceeie&oçe&veemee"er }sKekeâeÛeer keâecepeerJeve, menŒeves$e,
veecemcejCe, mebhetCe& DeejesiÙeeÛee efJekeâeme, Health in Geeta, Stress
Management, Conceptual Stress Management, Smiling
Sun FlÙeeoer GheÙegkeäle hegmlekesâ JeeÛeeJeer.



    çew#eefCekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
    efçe#eCeeçeer mebyeefOele meeNÙeebveer mJele:ÛÙee efçe#eCeeyeeyele Je efJeefJeOe
DeYÙeeme›eâceeyeeyele heg{er} efvekeâ<e }eJeeÙe}e nJesle.
      1) mepe&veçeer}lee 2) Glheeokeâlee 3) meeceeefpekeâ GheÙeesie 4) ceveeÛee
efJekeâeme 5) ceveesjbpeve 6) çeejerefjkeâ megÂ{lee. Ùee yeeyeer Deensle.
    keâeÙe Je efkeâleer Deensle ?
    1) meeefnlÙeefveefce&leer, GÅeesie, çesleer JeiewjWceOÙes çeeUe
       keâe@}speebÛee menYeeie ns çew#eefCekeâ DeejesiÙeeÛeb Skeâ }#eCe
       Deens.
    2) çeeUe, keâe@}spe, JÙeeJemeeefÙekeâ keâe@}spes Ùeebveer lÙeeÛÙee
#es$eebÉejs meceepee}e ceeie&oçe&ve Je ceole kesâ}er heeefnpes.
     3)       efJeÅeeLeea Je efçe#ekeâebvee mebkegâefÛeleleskeâ[tve efJeçee}lJeekeâ[s
             vesCeejs Ghe›eâce çeeUe keâe@}speele nJesle.
     4) efçe#ekeâ-efJeÅeeLeea ÙeeÛes ceveesjbpeve nesCess DeeJeçÙekeâ Deens.
     5) efçe#ekeâ-efJeÅeeLÙeeËÛÙee çeejerefjkeâ DeejesiÙeekeâ[s osKeer}
        hegjsmes }#e efo}s peeÙe}e nJes.
     6) efçe#ekeâ Je efJeÅeeLÙeeËvee keâesCelesner DeeefLe&keâ o[heCe Ùeslee
        veÙes.

     jepekeâerÙe DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
      JÙekeäleer keâesCelÙee jepekeâerÙe efJeÛeejebveer keâece keâjles ÙeeJej efleÛeb
jepekeâerÙe DeejesiÙe "jleb. lÙeeÛeØeceeCes jepekeâerÙe heefjefmLeleercegUs
JÙekeäleerJej keâesCeles yejsJeeF&š heefjCeece Ie[leele lÙeeJe¤ve meceepeeÛÙee
jepekeâerÙe heefjefmLeleerÛeb DeejesiÙe "jleb. ÙeeefJe<eÙeerÛes efvekeâ<e ÙeehetJeeaÛes
efJeJejCe }#eele IesleuÙeeme kegâCee}ener yeveJelee Ùesleer}.
     pees ceeCetme KeNÙee DeLee&ves efJeßJekeâuÙeeCekeâejer ØesjCeebvee Deelcemeele
keâjlee keâjlee lÙeebÛes cenlJe Jee{Jes} lÙeeÛes jepekeâerÙe DeejesiÙe Gòece
nesÙe. pÙee meceepeele Ghejeskeäle OeesjCes Je Ùeespevee meJe& #es$eele keâeÙe&jle
Demeleer} lees meceepe jepekeâerÙe Â<ddšŸee ßes‰ mecepeeJee.Ùee ØesjCeebvee
veekeâejCeejs keâUle vekeâUle mJele:ÛÙeeÛe meJeexÛÛe ØesjCeebvee veekeâejle
Demeleele. les jesieš nesÙe.


     meebmke=âeflekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
       meebmke=âeflekeâ DeejesiÙe ner mebkeâuhevee SKeeÅee}e lÙeeÛÙee meebmke=âeflekeâ
DeefmcelesJej Dee›eâceCe keâjCeejer Jeešs}. hejbleg Deçeer yeeye veener.
JewefJeOÙeeJej Iee}e DeeCeCeejs Demes keâesCelesner efvekeâ<e FLes veenerle.
     heCe vejyeUer, meleer, Demhe=çÙelee, kesâçeJeheve, yee}efJeJeen, osJeoemeer
Deçee ØeLee meceepeeÛee DeeefCe Deçee ØeLeebÛÙee meceLe&keâebÛee jesiešheCee
oeKeJeleele. lÙeeÛeØeceeCes }eT[ mheerkeâj }eJetve ØeeLe&vee, Yepeve Jeiewjs
keâeve"àÙee yemeJeCeeNÙee DeeJeepeele keâjCes, jmlÙeeJej ØeLe&vee keâ®ve
JeenlegkeâerÛeer keâeW[er keâ®ve Flejebvee $eeme osCes, Oeeefce&keâ efcejJeCegkeâerceOÙes
nwoesme Iee}Ces, meeJe&peefvekeâ hetpeebmee"er mekeäleerves Jeie&Ceer GkeâUCes ner
meejer meebmke=âeflekeâ jesiešheCeeÛeer }#eCes Deensle.
      megboj mebmke=âleer ner meJe&JÙeeheer Demeles. megboj megleer keâhe[s, çeekeâenejer
meeefòJekeâ Yeespeve, mJeÛÚ heeCeer, megboj Je DeejesiÙee}e GheÙegkeäle HeâUe-
Hegâ}ebÛÙee yeeiee, heesnCÙeeÛes le}eJe, JÙeeÙeeceçeeUe, ›eâer[ekeWâõ Ùee meeNÙee
yeeyeeRJej yengje°^erÙe çees<eCekeâlÙeeËÛee ØeYeeJe Øeefleefoveer Jee{le Deens. Jejer}
yeeyeerÛeer peeiee ke=âef$ece OeeiÙeeÛes keâhe[s, ceebmeenejer Jee les}keâš pesJeCe,
he@keâyebo yeeš}erle}s heeCeer, efve®heÙeesieer Hegâ}ebÛÙee yeeiee efkebâJee ke=âef$ece
HeâUs, Hegâ}s, ceneie[s leLeekeâefLele nsuLe efjmee@š&me efkebâJee keä}ye Ùeebveer
Iesle}er Deens. neleme[erÛeer OeevÙes, ceeleerÛeer Yeeb[er ÙeebÛeer peeiee efjHeâeFb[
OeevÙes Je ketâ}jveer Iesle}er Deens. ceer"eiejebJejner meb›eâeble ÙesTve ceeCetme
meeOÙee ceer"e}ener ceesleeo JneÙeÛeer heeUer Dee}er Deens.
     ’’pes pes mebkegâefÛele DeeefCe pes pes Peieceieerle, yešyešerle Je efLeu}j les
les ßes‰ !’’ Deçee DeeçeÙeeves Je=òehe$es, šer.Jner. Je Fbšjvesš YejYe¤ve
Ûee}}er Deensle.
    meebmke=âeflekeâ jesie}#eCeeÛeer ner Skeâ efveJJeU Pe}keâ Deens. veerš efJeÛeej
keâ¤ve Demes Flej efvekeâ<e osKeer} yeveJeeÙe}e nJesle.


     efJe%eeveeÛÙee #es$eeleer} DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
       DeeheuÙeeleer} heg<keâUebvee Jew%eeefvekeâ Je leebef$ekeâ yeeyeeRÛe Heâej Ûeebie}b
Debie Demeleb. lÙeecegUs efJe%eeve Je leb$e%eeveeÛÙee #es$eele les ves$eoerhekeâ
Ùeçe efceUJeleele. çeuÙeef›eâÙeeçeeŒe, Ùeb$e%eeve, jmeeÙeveçeeŒe, FlÙeeoer
#es$eeleer} les cees"er keâeceefiejer ieepeJeleele. heCe Ùee #es$eeleer} }eskeâebÛeb
keâle=&lJeosKeer} lÙeebÛÙee meeceeefpekeâ GheÙegkeälelesJe¤ve leheemeeÙe}e nJeb.
     Gòece leb$e%e hewmee, ceeve Je Deçee Flej mebkegâefÛele }eYeebmee"er DeCegyee@
cye, neÙe[^espeve yee@cye Jeiewjs #es$eebceOÙes keâece keâjleele lesJne les jesieš
nesÙe. efJeçes<ele: pesJne DeCJeŒe peiee}e Jes"er}e OejCeeNÙee je°^ebmee"er
yeveJe}er peeleele lesJne lej leer yeveJeCeeNÙeebÛeb keâle=&lJe vekeäkeâerÛe jesieš
"jleb. ÙeemeboYee&le ieerlesceOÙes melejeJÙee DeOÙeeÙeeleer} SkeâesefCemeeJÙee
ç}eskeâ DelÙeble mecehe&keâ Deens. lÙeeletve DeÛetkeâ ceeie&oçe&ve efceUleb. ne
ç}eskeâ Kee}er}ØeceeCes Deens.
            cet{«eensCeelcevees Ùelheer[Ùee ef›eâÙeles lehe: ~
            hejmÙeeslmeeo&veeLe& Jee, leòeecemecegoeùleced ~~ 17.19 ~~
     DeLe& : ogmeNÙeeÛee efJeveeçe keâjCÙeemee"er, mJele:ÛÙee çejerje}e
$eeme osTve DeefJeJeskeâer ceeCemeeves kesâ}s}s lehe ns leeceme leheeÛejCe nesÙe.
lÙeecegUsÛe Ghejeskeäle leb$e%eeveeÛeb Je Jew%eeefvekeâeÛeb lehe (keâ° Je keâle=&lJe)
leeceme (DeeheuÙee çeyoele jesieš) nesÙe.
    ÙeeG}š jesieØeefleyebOekeâ }me, ceesleerefyebotÛeer çeŒeef›eâÙee Jeiewjs çeesOe
}eJeCÙeeÛeb keâeÙe& ns Gòece DeejesiÙeeÛeb }#eCe nesÙe. Deçeer efkeâleerlejer
GoenjCeb Deensle.


    DeewÅeesefiekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
     Jejer} leke&âçeeŒe GÅeesieeÛÙee #es$ee}ener }eiet he[leb. çeŒeeŒeebÛes
keâejKeeves keâe{tve leer çeŒeeŒes KeheJeCÙeemee"er FlejebÛee efJeveeçener
Ie[Jetve DeeCeeÙe}e pes ceeiesheg{s heenle veenerle lÙeebÛeb DeejesiÙe efyeIe[}b
Deens Ùeeyeö} çebkeâe vemeeJeer.
    ÙeeG}š veeçeerJeble çesleercee}eJej (YeepÙee, HeâUHeâUeJeU, otOe
FlÙeeoer) Øeef›eâÙee keâ¤ve veemee[er šeUCeejs Je çeskeâ[es çeslekeâNÙeebvee
efo}emee osCeejs GÅeesie keâe{Ces Je Ûeebie}s Ûee}JeCes ns Gòece DeejesiÙeeÛeb
}#eCe nesÙe. meg%e JeeÛekeâebvee Deçee oesvner ØekeâejÛÙee GÅeesieebÛeer Ùeeoer
efkeâleer cees"er nesT çekeâles ns menpe }#eele ÙesF&}. lÙeecegUs Deçeer Ùeeoer
FLes osCÙeeÛeer iejpe veener. DeejesiÙeeÛee ne hew}t Je lÙeeÛeb cenlJe }#eele
IesCÙeeÛee cegöe cenlJeeÛee Deens.


     heÙee&JejCeeÛÙee DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
     meveeleve YeejleerÙe mebmke=âleer}e veÅee, Je=#e, ØeeCeer, heJe&le FlÙeeoeRçeer
Deme}s}er Deehe}er Skeâelcekeâe ØelÙeÙee}e Dee}s}er nesleer. lÙeecegUs DeeheuÙee
mebmke=âleerle heÙee&JejCee}e DeefleçeÙe cenlJeeÛeb mLeeve nesleb. ogozJeeveb Deepe les
keâceer Pee}bÙe. ieeÙe, veeie, legUme, efhebheU ÙeebÛeer hetpee cnCepes KegUsheCee
veener Je veJnlee. Deebyee, ogJee&, yes}, peemJeboer, nUo, veejU FlÙeeoer
Deveskeâ JevemheleeRÛee hetpesleer} Jeehej Je lÙee efveefceòeeves lÙeeÛeer hejmeele
}eieJe[ keâjCÙeeceOÙes efJe%eeve DeeefCe meeceevÙeebÛeb jespeÛeb peerJeve ÙeebÛeer
DeØeeflece meebie[ nesleer. ceeveJeeÛÙee heÙee&JejCeeçeer mebyebOeerle DeejesiÙeeÛee
lees meJe&ßes‰ vecegvee neslee.
     ÙeeG}š DeeOegefvekeâlesÛÙee Je megKemeesÙeeRÛÙee nJÙeemeeheeÙeer efkebâJee
DeefJeJeskeâer yegæerÛÙee Deenejer peeTve mJele:}e meJe&ßes‰ mecepeCes
Je yespeyeeyeoejheCes heÙee&JejCeeÛee veeçe keâjCes nss YemceemegjeØeceeCes
DeelceIeelekeâer Je je#emeer Deens. Yemceemegje}e Deçeer efmeæer nesleer keâer lee
pÙeeÛÙee [eskeäÙeeJej nele "sJeer} lÙeeÛeb peUtve Yemce JneJeb. lees meJee&Ûee veeçe
keâjeÙe}e efveIee}e. DeKesj efJe<Cetves ceesefnveerÛeb ¤he IesTve YemceemegjeÛee
DeemegjerheCee mebheJeCÙeemee"er lÙee}e lÙeeÛÙee mJele:ÛÙeeÛe [eskeäÙeeJej
nele IÙeeÙe}e }eJe}e. YemceemegjeÛee veeçe Pee}e. Deepe pÙeebÛÙeekeâ[s
efJeOJebmekeâ Je Øe}Ùekeâejer çekeäleer Deensle DeeefCe pÙeebÛÙee keâeceefiejercegUs
Jevemheleer Je ØeeCeerme=°erÛee veeçe nesleesÙe Je heÙee&Ùeeves ceeveJepeeleer}e
Oeeskeâe GlheVe nesleesÙe, les DeeOegefvekeâ jesieš Yemceemegj Deensle. meeJe&peefvekeâ
ef"keâeceer IeeCe keâjCeejsner lemesÛe jesieš Yemceemegj Deensle. lÙeebÛeb
DeejesiÙe YemceemegjeØeceeCes ’heÙee&JejCe veeçeeÛÙee jesieeveb’ efyeIe[}s}b
Deens Ùeele çebkeâe veener. ceeveJeeveb pej Ùee iees°erletve yeesOe veener Iesle}e
lej ne ‘heÙee&JejCe veeçeeÛee jesie‘ lÙeeÛee meJe&veeçe keâjCeej ns "j}s}b
Deens ! ns šeUCÙeemee"er OJeveer, keâeye&ve ceesvee@keämeeF&[, keâeye&ve, OegjUe,
Flej jmeeÙeves JeiewjWÛes ØeceeCe lemesÛe meeceeefpekeâ ef"keâeCeÛeer mJeÛÚlee
Ùeeyeeyeleerle keâ[keâ efveyeËOe Je Debce}yepeeJeCeer nJeer. heÙee&JejCeeefJe<eÙekeâ
DeejesiÙeeyeö}Ûes Demes efkeâleerlejer efvekeâ<e oeKeJelee Ùesleer}.

     DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e
      Deehe}b DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe meJee&le cenlJeeÛebb Deens. DeeOÙeeeflcekeâ
DeejesiÙeeÛeb meJee&le "Ukeâ Jewefçe°Ÿe cnCepes lÙeeÛÙeeceOÙes DebleYet&le
Deme}s}e Âef°keâesve. Ùee °erkeâesvee}e mecÙekeâd Âef°keâesve cnCeleele Je
°er}e mecÙekeâ o°er cnCeleele. mecÙekeâd °er ner Gheefve<eoebÛeer meeNÙee
efJeßJeeJejer} ke=âhee Deens. ‘ieerlee‘, ‘%eevesßJejer‘, ‘Dece=leevegYeJe‘ Deeoer Deveskeâ
«ebLeebceOÙes Ùee °erÛeb mJe¤he Je cenlJe JeCe&ve keâjCÙeele Dee}s}b Deens.
ner °er cnCepes peerJeveeÛeb meJeexÛÛe DeefOe‰eve nesÙe. ner °er Øeehle
nesCÙeemee"er JÙekeäleerÛee mebkegâefÛeleheCee mebheeJee }eielees.
DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe ner meb%ee kegâCeerner DeeefCe keâçeerner Jeehejle
DemeuÙeecegUs efleÛÙeeyeö} De%eeve DeeefCe iewjmecepe HeâesHeâeJe}s Deensle.
DeOÙeelce cnCepes yegJeeyeepeer, JewjeiÙe, efJejkeäleer, mebmeejeleerve heUgve
peeCes, meJe& keâener mees[tve osTve efYekeâejer yeveCes, çejerje}e keä}sçe
osCes, Gheemeleeheeme keâjCes, hetpeehee" keâjCes, OÙeeve keâjCes Jeiewjs
- jespeÛÙee JÙeJeneje}e mees[tve - Gj}s}s keâenerner, Demes mecepe}s
peeles. heesšeLeea, OeveeLeea, ceeveeLeea, meòeeLeea Deçee }yee[ Je De[eCeer
}eskeâebveer keâUle vekeâUle Deçee iewjmecepeebvee KeleheeCeer Ieele}s Deens.
Ùeele mJele:}e F&çJejeÛee Yekeäle ceeveCeejs Deensle DeeefCe mJele:}e
veeefmlekeâ mecepeCeejsner Deensle. lÙeecegUs Ùee ieoejesUeletve ceveeÛee
efveßÛeÙe keâmee keâjeÙeÛee ? DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛeer Kee}er efo}s}er
Jewefçe°Ÿes Je efvekeâ<e }#eele Iesle}s lej ns iewjmecepe otj nesleer} Je
ceveeÛee efveßÛeÙe nesT çekesâ}.
    1. yegæerÛÙee Deekeâ}veentve Je peeefCeJesntve Kees} Je DeefOekeâ
       Demme} Deçeer JewefßJekeâ SkeâelcelesÛeer DevegYetleer (oçe&ve Jee
       °er). DeeheuÙee hetJe&peebveer Ùee DevegYetleer}eÛe F&çJej ns veeJe
       efo}b keâejCe ner DevegYetleer çejerjeÛeb Je efJeßJeeÛeb Debleyee&¢e
       JÙeeheles. DeeheuÙee meJe&meeceevÙeebÛÙee mebkegâefÛele DevegYetleerhes#ee
       Je (DeJemLes) hes#ee leer JesieUer DemeuÙeeves DeeheuÙee Debleyee&¢e
       Demetvener JÙeJenejele efleÛes JesieUsheCe peheCÙeeÛeer DeeJeçÙekeâlee
       lÙeebvee peeCeJe}er. G"megš keâesCeerner mJele:}e F&ßJej Deens
       Demes ve mecepeCÙeeÛeer Je lÙeeÛeØeceeCes F&ßJej veener Demesner
ve mecepeCÙeeÛeer efçekeâJeCe lÙeebveer efo}er. lÙeeÛeØeceeCes
      leer efçekeâJeve mecepetveGcepetve F&ßJejeJemLee Øeehle keâ¤ve
      IesCÙeemee"er osJe hetpesÛeer, DeeÛeejefJeÛeejebÛeer, Deenej efJeefJeO
      eefve<esOeebÛeer veerefleceòesÛeer, heehehegCÙeeÛeer, ØeeÙeefßÛeòeeÛeer meesÙe
      keâ®ve "sJe}er. lÙeeÛeØeceeCes efçe#eCe, JÙeJemeeÙeeoer #es$eebletve
      (mJeOecee&ÛejCeeletve) F&ßJejØeehleerÛeer meesÙe keâ¤ve "sJe}er.
      F&ßJejeJemLee Øeehle keâjCes cnCepesÛe ner DevegYetleer Øeehle keâjCes
      ns OÙesÙe Deecne meeceevÙeebvee "jJetve osCÙeele hetJe&peebveer meeNÙee
      efJeßJeeJej ceneve ke=âhee kesâ}er Deens. keâejCe Deçeer DevegYetleer
      ner #egõ ØeJe=leer (mebkegâefÛele mJeeLee&Ûeer Oe[he[ ) Je mebkegâefÛele
      efveJe=òeerÛÙee (yespeyeeoej heUhegšŸee efJejkeäleerÛÙee) he}erkeâ[Ûeer
      DeJemLee Deens. Ùee DeJemLes}eÛe efveJee&Ce, meceeOeer,cees#e
      cnCeleele. Ùee DeJemLesle meJe&keâener mJele:ceOÙes Je mJele:}e
      meJeeËceOÙes heenCÙeeÛeer °er Demeles. nerÛe Kejer mecÙekeâ °er
      nesÙe. mJele:Ûeb çejerj, kegâšgbye, peele, ieeJe, osçe, he=LJeer DeeefCe
      efJeßJe Deçee Øekeâejs Deehe}er °er efJeçee}lesÛÙee ceÙee&oe heej
      keâjle peeles. lemesÛe mJele:ÛÙee Jeemevee, YeeJevee, efJeÛeej
      ÙeebÛÙeener ceÙee&oe heej keâjle peeles. efJeßJekeâuÙeeCekeâejer °er
      ner DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛee cenlJeeÛee efvekeâ<e Deens.
2. Ùee DevegYetleerletve efvecee&Ce nesCeejer SkeâelcelesÛeer, DeelceerÙelesÛeer,
   Demeerce ØesceeÛeer, efvejblej DeeveboeÛeer Je mJele:ÛÙee keâle&JÙeeÛeer
   peeCeerJe. Ùee peeefCeJes}eÛe mJeOecee&Ûeer (mecÙekeâ) peeCeerJe
   cnCeleele.
3. mJele:ÛÙee }eskeâesheÙeesieer keâle&JÙeeÛes cevemJeer DeeÛejCe. Ùee}e
       meJe&Oece&hee}ve cnCeleele. ne eflemeje efvekeâ<e Deens.
    4. Deçee leNnsves peieleevee ceeiee&le ÙesCeeNÙee De[ÛeCeeRçeer efveJezj
       Je=òeerveb, kegâçe}lesveb, Â{efveßÛeÙeeveb, efveYe&ÙeheCeeveb, efJeefpeieer<eg
       Je=òeerveb DeeefCe ØemeVelesveb cegkeâeye}e keâjCes. ns Kejb Oece&Ùegæ
       nesÙe. Deehe}er °er, DevegYegleer, meceeOeeve, keâle&JÙeeÛeb Yeeve
       Je DeeÛejCe DeeefCe DeeheCe yeejerkeâmeejerkeâ yeeyeeRveer efvejeçe
       neslees keâe ? KeÛetve peelees keâe ? Deehe}b keâece mees[tve oslees
       keâe ? ne DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛee 4Lee efvekeâ<e Deens.
      DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛeer keâuhevee mhe° nesCÙeemee"er Kee}er}
GheceeosKeer} GheÙeesieer Deens. meejb ÛejeÛej efJeßJe ns pej Skeâ
Dee@kexâmš^e ceeve}b lej les efJeßJe Debleyee&¢e JÙeeheCeejs keâe}eleer}
lelJe (pÙee}e ieerlesceOÙes hejbYeeJe cnš}b Deens) cnCepesÛe F&çJej ne
Dee@kexâmš^eÛee mebÛee}keâe meejKee Deens Je DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe cnCepes
Ùee Dee@kexâmš^eÛÙee mebÛee}keâeçeer DeeheCe meJeeËveer leeoelcÙe heeJeCÙeemeejKes
Deens. Demes leeoelcÙe heeJeCÙeeÛÙee DeYeeJeer JÙekeäleer Je meceepepeerJeveeleer}
megmebyeælee DeeefCe Flej Gòece heefjCeece ve° nesleele. ne F&ßJej
cnCepes mJele:Ûes cegU mJe¤he DemeuÙeecegUs F&ßJejleeoelcÙee}eÛe
Deelcemee#eelkeâej cnCeleele. Kejs mJeemLÙe cnCeleele.
    DeOÙeeeflcekeâ jesiešheCee - DeejesiÙe Heâkeäle çejerjehegjleb ceÙee&efole
Deens. °erÛee jesiešheCee ne °eroes<e PeeuÙeecegUs keâesCeleerner yeeye
peçeer Deens leçeer heenCÙeeÛeer #ecelee veenerçeer nesles. Demee jesiešheCee
Deelceveelce efJeJeskeâeÛÙee DeYeeJeeletve efvecee&Ce neslees. meejemeej efJeJeskeâeÛÙee
DeYeeJeeletve pevcee}e Ùeslees. Deelceeveelce efJeJeskeâ Je meejemeej efJeJeskeâeÛee
DeYeeJe Deelce%eeveeÛÙee DeYeeJeeletve GlheVe neslees. heefjCeeceer JÙekeäleer Je
meceepepeerJeveeleer} megmebyeælee, megJÙeJemLee, megefveÙebef$elelee, Skeâelcelee,
megjs}heCee, }Ùeyeælee DeeefCe Flej Gòece heefjCeece ve° nesleele. ÙeeÛee
meefJemlej efJeÛeej menŒeves$e, veecemcejCe Je Flej hegmlekeâele kesâ}e Deens.
DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe Øeehle keâjCes ns yengleskeâ leLeekeâefLele efJeÉeve hebef[leebvee,
Jew%eeefvekeâebvee, veslÙeebvee, lelJeefÛeblekeâebvee DeeefCe meceepemegOeejkeâebveeosKeer}
pecele veener lÙeecegUs DeeheuÙee}e pece}b veener lej Keble JeešeÙe}e vekeâes.
heCe SJnjsmš, ceeveme mejesJej FlÙeeoer ef"keâeCeer peeÙe}e efceUe}b veener
lejer lÙeebÛeb JeCe&veosKeer} SskeâeÙe}e Deevebo Jeešlees lemeb DeeOÙeeeflcekeâ
DeejesiÙeeyeö} efkeâceeve he#eer peeCetve IesCebosKeer} DeevebooeÙeer Deens. keâejCe
Deepe les peeCetve Iesle}b lej keâOeer vee keâOeer les DeeheuÙee}e meeOÙe nesF&}.
DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙee}e JÙeeJenejerkeâ°Ÿee DelÙeble cenlJe Deens. keâejCe
Deçee DeeOÙeeeflcekeâ (mecÙekeâ) °erletve mebhetCe& DeejesiÙeeÛÙee efJekeâemeeÛes
ceeie& (GheeÙe) efJekeâefmele nesleele Je G}šhe#eer lÙee ceeieeËveer (GheeÙeebveer Je
GheÛeejbveer) mebhetCe& DeejesiÙeeÛeer Øeehleer, JÙekeäleer Je meceepee}e nesle Demeles.
Ûeewoe efJeÅee Je Ûeewme° keâ}e Deçee DeejesiÙeeletve cnCepesÛe mJeemLÙeeletve
efvecee&Ce PeeuÙee. keâejCe Demes mJeemLÙe cnCepes F&ßJejeçeer leeoelcÙe
PeeuÙeeÛeer DeJemLee. lÙeecegUsÛe Ùee efJeOeevee}e heg°er osCeeje Kee}er} ç}eskeâ
efJe<CegmenŒeveecemlees$eeÛÙee Heâ}efve<heòeerceOÙes Deens.
pebiecee pebieceb Ûesob peieVejeÙeCeesæJeb ~
            Ùeesiees %eeveb leLee meebKÙeb efJeÅee efçeuheeefo keâce& Ûe ~~
      DeLe& : meejer ÛejeÛej me=°er, Ùeesie, %eeve, meebKÙe lelJe%eeve,
JesieJesieàÙee efJeÅee Je efçeuheeefo keâ}e veejeÙeCeeheemetve GlheVe PeeuÙee
Deensle.
      meenefpekeâÛe Ùee meeNÙee efJeÅee Je keâ}ebÛee megÙeesiÙe Jeehej kesâuÙeeme
mebhetCe& DeejesiÙe (mJeemLÙe) DeLee&le F&ßJejner Øeehle nesT çekeâlees.
cnCetveÛe peerJeveeÛÙee ØelÙeskeâ #es$eeleuÙee }eskeâebvee mecÙekeâ DeejesiÙe
Øeehle JneÙe}e nJeb. lÙeecegUs lÙeebvee FlejebÛÙee mecÙekeâ DeejesiÙeemee"er
keâece keâjCÙeeÛeer FÛÚe Je #ecelee Ùesles. mecÙekeâ DeejesiÙeeÛeer ieerlesleer}
mebkeâuhevee ÛewlevÙemeeOevee, DeejesiÙeoerhe FlÙeeoer hegmlekeâebceOetve mhe°
kesâ}s}er Deens.
     DeejesiÙeeÛee Deejmee hegefmlekesâle ceeb[}suÙee meJe& cegÅeebÛee veerš
DeYÙeeme kesâuÙeeme Je lÙeebÛee veerš efJeÛeej kesâuÙeeme mebhetCe& DeejesiÙeeÛes
Flej #es$eeleer} efvekeâ<e DeÛetkeâheCes peeCeJet }eieleer} DeeefCe DeejesiÙe
mebieesheve ner Skeâ keâškeâšerÛeer Je kebâšeUJeeCeer yeeye ve jenlee ceveesjbpekeâ
Je GlmeeneJeOe&keâ heJe&Ceer nesF&}. Deçee DeevebooeÙeer DeejesiÙemebieesheveele
’’menŒeves$e’’, ’’veecemcejCe’’, Je Health in Geeta Ùee hegmlekeâebÛee
efJeçes<e HeâeÙeoe nesF&}.
[e@. ßeerefveJeeme pe. keâçeeUerkeâj
pevce	               :	 4	ceeÛe&	1951,	meeJebleJee[er
efçe#eCe	            :	 Sce.yeer.yeer.Sme.,	hegCes,	Sce.[er.,	cegbyeF&.
Hesâ}eefçehme	       :	 SHeâ.DeeÙe.meer.peer.,	SHeâ.SHeâ.SHeâ.yeer.Sced.Smed.	(Decesefjkeâe)
ceeveo	heoJeer	      :	 	[er.Smedmeer	(	Dees.DeeÙe.Ùegg.meer.Sce)
meÅe	Ghe›eâce	       :		 çejerjef›eâÙee	çeeŒe	Je	peerJeveeleer}		 	                 	
	                    	 leeCeleCeeJe	ÙeebÛes	mebçeesOeve	Je		
	                    	 DeOÙeeheve.	lÙeeceOÙes	GheÙegkeäle		
	                    	 hegmlekeâebÛes	}sKeve
hetJe&efheef"keâe	   :		keâeobyejer, 	DeelceefÛebleve,	ØeJeemeJeCe&ve		 	           	
	                    	 Jeiewjs	ÛeeUerme	Fb«epeer,	ceje"er	Je	efnboer	
	                    	 hegmlekesâ,	çebYejentve	DeefOekeâ	}sKe	Je	çeesOeefveyebOe

                                                                  RLIVING & H
                                                                PE           OL
                                                              SU
                                                       R




                                                                              IS
                                                     FO




                                                                                TI C
                                                 L SOCI ETY




                                                                              H EALTH ADV
                                                       NA




                                                              ISSHHA
                                                     IO




                                                                                         AN
                                                   AT




                                                                        CE
                                                                    N     ME
                                                                  ER        NT
                                                              I NT

Más contenido relacionado

Más de avalimbe

Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikar
Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas KashalikarMenace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikar
Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Namasmaran Bestseller On Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Namasmaran Bestseller On Superliving  Dr. Shriniwas KashalikarNamasmaran Bestseller On Superliving  Dr. Shriniwas Kashalikar
Namasmaran Bestseller On Superliving Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar ...
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth  Dr. Shriniwas Kashalikar ...Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth  Dr. Shriniwas Kashalikar ...
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar ...avalimbe
 
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...avalimbe
 
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikar
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas KashalikarArogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikar
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikar
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas KashalikarAnkur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikar
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikaravalimbe
 
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikar
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas KashalikarAarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikar
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Aahar Marathi Bestseller On Diet Dr. Shriniwas Kashalikar
Aahar Marathi Bestseller On Diet  Dr. Shriniwas KashalikarAahar Marathi Bestseller On Diet  Dr. Shriniwas Kashalikar
Aahar Marathi Bestseller On Diet Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr. Shriniwas Kashalikar
Yashoday A Bestseller For Super Success  Dr. Shriniwas KashalikarYashoday A Bestseller For Super Success  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Superliving Dr. Shriniwas KashalikarSuperliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Superliving Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Holistic Health Dr. Shriniwas Kashalikar
Holistic Health Dr. Shriniwas KashalikarHolistic Health Dr. Shriniwas Kashalikar
Holistic Health Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txt
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.TxtHealth In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txt
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txtavalimbe
 
Yoga The Connection Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga The Connection  Dr. Shriniwas KashalikarYoga The Connection  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga The Connection Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas KashalikarYoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Yoga And Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga And Superliving  Dr. Shriniwas KashalikarYoga And Superliving  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga And Superliving Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikar
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas KashalikarWorld Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikar
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikar
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas KashalikarWhy Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikar
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatr
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas KashalikatrWalking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatr
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatravalimbe
 
Victory Over Neck And Back Pain Dr Shriniwas Kashalikar
Victory Over Neck And Back Pain  Dr Shriniwas KashalikarVictory Over Neck And Back Pain  Dr Shriniwas Kashalikar
Victory Over Neck And Back Pain Dr Shriniwas Kashalikaravalimbe
 
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas KashalikarValue Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikaravalimbe
 

Más de avalimbe (20)

Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikar
Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas KashalikarMenace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikar
Menace Of Cholera Marathi Bestseller Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Namasmaran Bestseller On Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Namasmaran Bestseller On Superliving  Dr. Shriniwas KashalikarNamasmaran Bestseller On Superliving  Dr. Shriniwas Kashalikar
Namasmaran Bestseller On Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar ...
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth  Dr. Shriniwas Kashalikar ...Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth  Dr. Shriniwas Kashalikar ...
Chaitanyasadhana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar ...
 
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...
Arogyasmarana Marathi Bestseller On Superhealth Dr. Shriniwas Kashalikar & Dr...
 
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikar
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas KashalikarArogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikar
Arogyaka Rajmarg Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikar
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas KashalikarAnkur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikar
Ankur (Bestseller Marathi Poetry) Dr. Shriiwas Kashalikar
 
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikar
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas KashalikarAarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikar
Aarogyadeep Marathi Bestseller On Medical Insights Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Aahar Marathi Bestseller On Diet Dr. Shriniwas Kashalikar
Aahar Marathi Bestseller On Diet  Dr. Shriniwas KashalikarAahar Marathi Bestseller On Diet  Dr. Shriniwas Kashalikar
Aahar Marathi Bestseller On Diet Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr. Shriniwas Kashalikar
Yashoday A Bestseller For Super Success  Dr. Shriniwas KashalikarYashoday A Bestseller For Super Success  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yashoday A Bestseller For Super Success Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Superliving Dr. Shriniwas KashalikarSuperliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Holistic Health Dr. Shriniwas Kashalikar
Holistic Health Dr. Shriniwas KashalikarHolistic Health Dr. Shriniwas Kashalikar
Holistic Health Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txt
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.TxtHealth In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txt
Health In 1st Chapter Of Geeta; Dr. Shriniwas Kashalikar.Txt
 
Yoga The Connection Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga The Connection  Dr. Shriniwas KashalikarYoga The Connection  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga The Connection Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas KashalikarYoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga Karma And Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Yoga And Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga And Superliving  Dr. Shriniwas KashalikarYoga And Superliving  Dr. Shriniwas Kashalikar
Yoga And Superliving Dr. Shriniwas Kashalikar
 
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikar
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas KashalikarWorld Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikar
World Famous Prayer Interpretation By Dr. Shriniwas Kashalikar
 
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikar
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas KashalikarWhy Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikar
Why Holistic Medicine Dr Shriniwas Kashalikar
 
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatr
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas KashalikatrWalking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatr
Walking To Wellness Holistic View Dr Shriniwas Kashalikatr
 
Victory Over Neck And Back Pain Dr Shriniwas Kashalikar
Victory Over Neck And Back Pain  Dr Shriniwas KashalikarVictory Over Neck And Back Pain  Dr Shriniwas Kashalikar
Victory Over Neck And Back Pain Dr Shriniwas Kashalikar
 
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas KashalikarValue Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
Value Education & Namasmaran Dr. Shriniwas Kashalikar
 

Aarogyacha Aarasa Bestseller On Health Assessment Dr. Shriniwas Kashalikar

  • 2. DeejesiÙeeÛee Deejmee : meneÙÙe : RLIVING & H PE OL SU R IS FO TI C L SOCI ETY H EALTH ADV NA ISSHHA IO AN AT CE N ME ER NT I NT [e@. ßeerefveJeeme peveeo&ve keâçeeUerkeâj 101, S/24, n@hheer Jn@}er, efškegâefpeveerJee[er jes[, "eCes (heefçÛece) - 400610 ceesyeeF&} : 9869326089
  • 3. DeejesiÙeeÛee Deejmee meJe& nkeäkeâ : }sKekeâeÛÙee mJeeOeerve }sKekeâ : [e@. ßeerefveJeeme pe. keâçeeUerkeâj ØecegKe : mebbhetCe& leCeeJecegkeäleer keWâõ, keâe@}spe efyeu[eRie, eflemeje cepe}e, kesâ.F&.Sce. ne@efmheš}, hejU, cegbyeF& - 400012. ceesyeeF&} - 9869326089 F&-yegkeâ DeeJe=òeer : mebieCekeâ Øekeâeçeve 5/6, çeebleer efveJeeme, meble jeceoeme jes[, ieCesçe še@keâerpe peJeU, ceg}gb[ (hetJe&) cegbyeF& - 400081. otjOJeveer : 25681650 /25688682 F& ces} : info@sanganak.in JesyemeeF&š : www.esanganak.com
  • 4. DeejesiÙeeÛee Deejmee Deehe}s DeejesiÙe Deepekeâe} Dehebie efove, S[dme efove Jeiewjs Deveskeâ ‘efove’ meepejs nesleele. peeieeflekeâ DeejesiÙeefoveer lej efkeâleerlejer keâeÙe&›eâce nesleele. ÙeeefçeJeeÙe DeejesiÙeefJe<eÙeer ceeefnleer osCeejs DemebKÙe keâeÙe&›eâce otjoçe&veÛÙee efJeefJeOe Ûe@vesumeJej DeeefCe jsef[DeesJej nesleÛe Demeleele. ÙeeleÛe Yej cnCepes DeejesiÙe, Deew<eOeesheÛeej, meeQoÙe& Ùee efJe<eÙeebvee Jeentve Iesle}s}er efveÙelekeâeef}kesâosKeer} heg<keâU Pee}er Deensle. lÙeecegUsÛe keâer keâeÙe, efpekeâ[seflekeâ[s DeejesiÙeefJe<eÙeerÛeer ÛeÛee& Ûee}leevee Dee{Ules. heefmleçeer-ÛeeefUçeer nesTve ies}s}s }eskeâ lej yengleskeâ JesUe y}[ çegiej, keâes}smšsje@}, mš^sme šsmš Deçee efJe<eÙeebJej yees}le Demeleele. keâenerpeCe DeeheCe keâesCelee JÙeeÙeece keâjlees, efkeâleer keâjlees, keâOeer keâjlees Ùeeyeö} lej keâenerpeCe Ùeesieemeveeyeö} ÛeÛee& keâjleevee Dee{Uleele. keâOeer keâOeer efvemeieexheÛeej, DeeÙegJexo, yeeje #eej, neseceDeesheLeer, OÙeeve, ceb$eçekeäleer f ÙeeJej osKeer} iehhee jbieleevee efomeleele. DeejesiÙeefJe<eÙeerÛÙee Ùee peeie¤keâlescegUs JewÅekeâerÙe DeeYet<eCeebveener Jee{leer ceeieCeer Deens. DeeheuÙeehewkeâer DeveskeâpeCeebkeâ[s ner JewÅekeâerÙe DeeYet<eCeb Demeleele. Ûe<cee, keâJeUer, nsDej [eÙe, ®õe#e, ceevesYeesJeleer heóe (keâe@}j), ieg{iÙeeYeesJeleer heóe (veer ke@âhe) meje&me Dee{Uleele. ÙeeefçeJeeÙe JesieJesieUs
  • 5. ÛegbyekeâosKeer} ØeÛeejele Deensle. heesJeUs, ceesleer, heg<keâjepe Jeiewjs ceewuÙeJeeve Ke[ŸeebÛee JeehejosKeer} JewÅekeâerÙe keâejCeemee"er neslees heCe Deçee Øekeâejs DeejesiÙeeÛeer nJee Deme}er lejer Øeot<eCepevÙe jesie, kegâhees<eCeecegUs nesCeejs jesie, DeheIeele, S[dme, mebmeie&pevÙe jesie, DehebielJe, ceeveefmekeâ efJeke=âleer DeeefCe Flej Deveskeâ jesieebÛes yeUer Jee{leÛe Deensle. lÙeeÛeØeceeCes DeeheuÙee mebmke=âleerçeer efJepees[ Deçee JewÅekeâerÙe HeæleercegUs meJe&meeceevÙe DeepeeryeeF&Ûee yešJee ve° nesTve ceeCetme hejeJe}byeer Pee}e Deens. IejIegleer GheÛeej }eshe heeJe}s Deensle. [e@keäšjebJej DeJe}byetve jeefnuÙeecegUs JewÅekeâerÙe GheÛeejebÛee KeÛe& peerJeIesCee Pee}e Deens. lÙeeleÛe JesieJesieàÙee GheÛeej heæleerÛÙee peeefnjeleyeepeercegUs ’meeNÙee efJeßJeeÛee Pee}e ieUe"e, keâesCe Keje keâesCe Keesše keâener keâUsvee’ Deçeer DeJemLee Pee}er Deens. DeelceefJeßJeeme peeTve Deeieeflekeâlee Dee}er Deens. jesieeØeceeCesÛe jesieeÛÙee DeJeemleJe YeerleerheeÙeer meJe&meeceevÙe ceeCemeeJej Yeüefce° JneÙeÛeer heeUer Dee}er Deens. meenefpekeâÛe Deçee JesUer ØeceeefCekeâ, DeelceerÙeleehetCe&, Oeerj osCeejs DeeefCe ÙeesiÙe efoçee oeKeJeCeejs Ûeej çeyo DeeheuÙee}e nJes Demeleele. efpeJeeYeeJeeÛee Deve DeÛetkeâ Demee meu}e heeefnpes Demelees. Fb«epeerle efpe}e Sbhee@Jeefjbie cnCeleele Deçeer mHetâleeaoeÙeer, DeelceefJeßJeeme peeieJeCeejer, DeelceefveYe&j yeveJeCeejer mebpeerJeveer DeeheuÙee meJeeËvee DeeJeçÙekeâ Demeles. Ùee hegefmlekesâletve ner keâener ØeceeCeele lejer }eYeles keâeÙe ns JeeÛekeâeveer "jJeeJeb.
  • 6. mebhetCe& DeejessiÙe mebhetCe& DeejesiÙe cnCepes kesâJeU vepejsle KegheCeejer JÙebies DeeefCe keä}sçekeâejer jesie ÙeebÛee DeYeeJe veJns. (DeefOekeâ Kees}ele peeTve efJeÛeej kesâ}e lej }#eele ÙesF&} keâer ’mJe’ceOÙeW jenCes cnCepes mJeemLe nesÙe). letle& }#eele IÙeeÙeeÛeer yeeye cnCepes Ùee hegefmlekesâÛÙee DeeOeejeves DeeheuÙee}e yeUkeâš JneÙeÛeb Deens. ’çejerjced DeeÅeb Ke}g Oece&meeOeveced’ ns JeÛeve megØeefmeæ Deens. Ùee JeÛevee vegmeej çeefjje}e Oecee&Ûeb meeOeve cnš}s}b Deens.heCe vegmeleb leie[b çejerj keâeÙe keâeceeÛeb ? DeeheuÙee}e ÛeheUlee nJeer, }JeefÛekeâlee nJeer,efÛeJešheCee nJee, kegâçe}lee nJeer, keâeÙe&lelhejlee nJeer, keâeÙe&#ecelee nJeer. leer DeeheCe efceUefJeCeej Deenesle. ÙeeefçeJeeÙe DeeheuÙee}e Je=òeerveb efJeçee} Je Deeveboer, yegæerveb leer#Ce Je lespemJeer JneÙeÛeb Deens. meùoÙe Je meefn<Cet, met#ce Je Kebyeerj yeveeÙeÛeb Deens DeeefCe DeKesj Âef°veb mecÙekeâdd JneÙeÛeb Deens. çew#eefCekeâ heejbielelee, DeeefLe&keâ megyeòee, keâewšgbefyekeâ megmebJeeo Je meewneo&osKeer} Deecne}e nJebÛe. lÙeeÛeØeceeCes meeceeefpekeâ vÙeeÙe Je çeebleer DeeefCe jepekeâerÙe megJÙeJemLee osKeer} Deecne}e nJeerÛe. Deecne}e efnjJeeRieej efvemeie&jepeer nJeer, keâ}e nJÙee, ›eâer[e nJÙee, meejer megKeb meJee&vee YejYe¤ve efceUeÙe}e nJeer, Oece&, DeLe&, keâece DeeefCe cees#e meeOÙe keâjCeb ner mebkeâuhevee cnCepes DeeheuÙee mebmke=âleerÛee cet}eOeej Je ceeveob[ Deens. DeejesiÙeeÛÙee keâuhevesheemetve leer JesieUer keâjlee veÙes.
  • 7. DeeheCe keâesCe ? DeeheCe DeeheuÙee DeejesiÙeeefJe<eÙeer efJeÛeej keâjeÙe}e efveIee}es keâer heefn}e Øeçve Demee Ùeslees keâer DeeheCe keâesCe Deenesle ? ne Øeçve ØelÙeskeâe}e he[lees. SJe{bÛe veJns lej lÙeeÛeb GòejosKeer} ØelÙeskeâpeCe oslees. ceer Decekeâe lecekeâe, ceer DecekeäÙeeÛee lecegkeâ, lees #e, lees Ùe Jeiewjs. SJe{bÛe veJns lej yees}leevee DeeheCe lÙeeÛÙeener heg{b osKeer} peelees. ceer ns keâOeerÛe keâjCeej veener, ce}e ns peces}, DecekeäÙee}e cegUerÛe peceCeej veener, lÙee}e ceer Ûeebie}e DeesUKelees Jeiewjs. DeeheCe mJele:}e DeeefCe Flejebvee pej SJe{b Ûeebie}b DeesUKelees lej Ùee efJe<eÙeeJej efJeÛeej keâjCÙeeÛeer iejpe keâeÙe ? ne cegöe Deieoer ÙeesiÙe Deens. ØelÙeskeâpeCe mJele:}e DeesUKele Deme}e lej Deçeer iejpe Demet veÙes. heCe DeeheCe pes yees}le Demelees lÙeele leeefòJekeâ melÙeeÛee Yeeie HeâejÛe keâceer Demelees DeeefCe efveJJeU JÙeeJeneefjkeâ Yeeie peemle Demelees. JeemleefJekeâ heeefn}b lej DeeheuÙee}e mJele:ÛÙee mJe¤heeÛeer Heâjçeer keâuhevee vemeles. heCe mJele:}e peeCeCeb DelÙeble keâ"erCe Demeleb DeeefCe ner Øeef›eâÙee DeOÙeelceeÛÙee #es$eele cees[le DemeuÙeeves efleÛÙeeyeö} efJeÛeej keâjeÙeÛeer DeeheuÙee}e meJeÙe vemeles. lÙeecegUs DeeheCe ne efJe<eÙe veblej šhhÙeešhhÙeeves neleeUt. FLes Heâkeäle SJe{bÛe }#eele IÙeeÙe}e nJeb keâer Deehe}b DeefmlelJe kesâJeU
  • 8. çejerjehegjleb ceÙee&efole veener. lÙeecegUs DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâjleevee DeeheCe kesâJeU çejerjehegjlee efJeÛeej keâjlee keâecee veÙes. keâejCe DeeheCe cnCepes kesâJeU Deehe}b çejerj veJns. DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e DeejesiÙeeÛÙee efvekeâ<eebefJe<eÙeer DeYÙeeme keâjCÙeeÛeb keâejCe Demeb keâer, heg<keâUoe jesie iebYeerj mJe¤heeÛes Deme}s lejer Jesovee, Keepe, peUpeU, G}šŸee Jeiewjs keâesCeleerner }#eCes vemeleele. lÙeecegUs jesie PeeuÙeeÛes menpe }#eele Ùesle veener. lÙeecegUs jesieebÛeer "Ukeâ Je $eemeoeÙekeâ }#eCes GlheVe nesCÙeehetJeeaÛe DeejesiÙeele efyeIee[ PeeuÙeeÛes keâUCes cenlJeeÛes Demeles. keâejCe lÙeecegUs DeveejesiÙe šeUCes DeeefCe DeejesiÙe efškeâJeCes Je peesheemeCes meeshes peeles. çeejerefjkeâ jesieebÛÙee }#eCeebØeceeCesÛe Jeemevee, ceve, yegefæ, efJeÛeej, Âef°keâesve Ùee meJeeËÛÙee jesieebÛeer }#eCes Demeleele. ÙeesiÙe efvekeâ<e }eJetve efvejer#eCe kesâ}b veener lej Ùee meJeeËÛeb DeejesiÙe efyeIe[eÙe}e JesU }eiele veener.DeejesiÙeeÛÙee keâmeesšŸee (cnCepesÛe DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e) kesâJeU çejerjehegjlÙee "sJeuÙee lej Deehe}e Heâej cees"e Yeeie og}&ef#ele Je jesieš jener}. lÙeecegUs çejerjeØeceeCesÛe Jeemevee, ceve, yegefæ, efJeÛeej, Âef°keâesve, Deehe}er keâewšgbefyekeâ efmLeleer, DeeheuÙeeceOeer} DeeefCe meceepeeceOeer} hejmhejmebyebOe Je Øeef›eâÙee, DeeheCe DeeefCe efvemeie& Ùee ojcÙeeveÛÙee Øeef›eâÙee ÙeebÛÙeemee"erner DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e leÙeej kesâ}s}s Deensle. les ÙesLes Lees[keäÙeele efo}s Deensle.
  • 9. çeejerefjkeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e çejerjeÛeer ogKeCeer meieàÙeebvee ceeefnle Demeleele. lÙeecegUs jesie veme}e keâer DeejesiÙe Deens Demee mejOeesheš efve<keâ<e& keâe{}e peelees. heCe les meeHeâ Ûetkeâ Deens. keâener JÙemeves Deçeer Demeleele keâer, lÙeebÛes çejerjeJejer} og<heefjCeece heg<keâU ØeceeCeele efveefßÛele Demeleele. GoenjCeeLe& : efJe[er, heeve, iegšKee, efmeieejsš , oe¤, lebyeeKeg. ÙeeefçeJeeÙe ieebpee, Ûejme Jeiewjs JÙemevesner Deensle. Ùee JÙemeveebÛee Je lÙeebÛÙee ØeceeCeebÛee efJeÛeej kesâuÙeeme lÙeebÛÙeecegUs nesCeeNÙee çeejerefjkeâ efyeIee[ebÛeer keâuhevee Ùesles. lemesÛe Jepeve, GbÛeer, Yetkeâ, meb[emeÛeer meJeÙe, }IeJeerÛeer ef›eâÙee, Peeshe, ceeefmekeâ heeUer, Ieece, lees} meeJejCes, Ûee}Ces, OeeJeCes, yees}Ces, Jeeme IesCes, yeIeCes, SskeâCes, ÛeJe IesCes FlÙeeoer ef›eâÙee mJeeYeeefJekeâheCes nesleele keâer veener Ùeekeâ[s }#e efouÙeeme çeejerefjkeâ DeejesiÙeefJe<eÙeerÛeer Ûeebie}er keâuhevee ÙesT çekeâles. lÙeeÛeØeceeCes leeW[e}e veekeâe}e, çejerje}e ogieËOe Ùeslees keâeÙe Je }neve ceg}ebÛÙee yeeyeleerle lÙeebÛeer Jee{ Dehes#esØeceeCes nesles keâer veener ÙeeÛeer Keelejpecee keâjeJeer }eieles. ÙeeefçeJeeÙe kesâme, oele, lJeÛee, lJeÛesÛee jbie, [esUs Je lÙeebÛeer "sJeCe, lÙeebÛÙee ne}Ûee}er ÙeebÛeb efvejer#eCe kesâ}b lejer SjJeer vepejsDee[ nesT çekeâCeeNÙee Deveskeâ yeeyeer }#eele Ùesleele. lemesÛe keâeKesle, IeçeeÛÙee ceeies DeeefCe ceevesJej ÙesCeeNÙee iee"er, veKes, çejerjeÛeer OeešCeer ÙeeJe¤ve osKeer} jesieeÛeer keâener ØeceeCeele keâuhevee Ùesles.
  • 10. (efveJJeU Jejer} cegÅeebÛee DeeOeejs jesieeÛeb efveoeve Jee GheÛeej keâjlee ÙesCeb çekeäÙe veener. keâejCe leheçeer}Jeej mhe°erkeâjCe efleLes efo}s}b veener. lÙeeÛeØeceeCes lÙeebÛee Jeehej keâmee keâjeÙeÛee Je lÙeeheemetve keâesCeles efve<keâ<e& keâe{eÙeÛes ÙeebÛener mhe°erkeâjCe efo}s}b veener. lÙeebÛee DevJeeÙeeLe& keâmee }eJeeÙeÛee DeeefCe ÙeesiÙe DeeefCe ØeYeeJeer GheÛeejebmee"er keâesCeleer heeJe}b GÛe}eÙeÛeer Ùeemee"er [e@keäšjebÛee meu}e IÙeeJee.) çejerjeÛÙee keâener mJeeYeeefJekeâ Jeweçe°Ùeebkeâ[s DeeefCe vewmeefie&keâ keâeÙee&keâ[s f }#e efouÙeeme DeejesiÙeeefJe<eÙeer keâuhevee Ùesles. keâejCe çejerjeÛeer mJeeYeeefJekeâ Jewefçe°Ÿes DeeefCe keâeÙex DeejesiÙe efyeIe[t }eie}s keâer efyeIe[t }eieleele. Peeshe (ve }eieCes Jee DeefOekeâ }eieCes), Yetkeâ (ve }eieCes Jee DeefleçeÙe }eieCes), Ûee}Ces (efyeIe[tve Ûee}leevee lees} peeCes), ceeefmekeâ heeUer (Gefçeje megg® nesCes,DeefOekeâ jkeäleŒeeJe nesTve ÙesCes, DeefveÙeefcele nesCes efkebâJee iejesojheCee vemeleeveener ve ÙesCes), [esUs (veerš ve efomeCes), keâeve (veerš Ssketâ ve ÙesCes) Jeiewjs yeeyeeRÛee Lees[keäÙeele Dee{eJee DeeheCe Deieesoj Iesle}e. hejbleg ÙeeefçeJeeÙe çeejerefjkeâ JÙeeOeerÛÙee Øekeâejevegmeej peer }#eCes efvecee&Ce nesT }eieleele lÙeebÛÙeeyeö} ceeefnleer DemeCeb DeeJeçÙekeâ Deens. SKeeÅee JeeÛekeâe}e }#eCeebÛeer Deçeer Ùeeoer JeeÛeCeb keä}sçekeâejkeâ Jeešs}, efÛebleepevekeâ Jeešs}. heCe ner Ùeeoer FLes osCeb DelÙeeJeçÙekeâ Deens. keâejCe çenjer YeeieebceOÙes meOeve Je megefçeef#ele }eskeâebceOÙes mJeleŠÛÙee çeejerefjkeâ DeejesiÙeeyeö}, meew‰Jeeyeö}, meeQoÙee&yeö} Je lee®CÙeeyeö} (efkebâJee le¤Ce efomeCÙeeyeö}) peeie=leer,o#elee, DeemLee, ÛeewkeâmeheCee
  • 11. Je keâener JesUe Deefleefjkeäle keâeUpeer, efÛeblee Je efYeleer Dee{U}er lejer «eeceerCe, Deefçeef#ele Je iejerye }eskeâebceOÙes heefjefmLeleer Heâej JesieUer Demeles. De%eeveeheesšer Je meesefçekeâlesheeÙeer efkebâJee heefjefmLeleerçeer Peie[leevee Dee}suÙee keâeškeâheCeeheeÙeer Je jekeâšheCeeheeÙeer lÙeebÛeb DeejesiÙe heej {emeU}b Je çeejerefjkeâ #ecelee heej KeÛetve ies}er lejer lÙee JÙeeOeeRÛeb ieebYeerÙe& lÙeebÛÙee }#eele osKeer} Ùesle veener. lÙeecegUs jesie-}#eCes lÙeebvee ceeefnle nesCeb DeeJeçÙekeâ Deens. keâejCe leer ceeefnle Deme}er lejÛe lÙebevee DeejesiÙeeyeö} Je DeejesiÙeeÛÙee efyeIee[eyeö} jemle keâuhevee ÙesF&} Je DeejesiÙe peesheemeCÙeeÛÙee °erves hegjsmes o#e jenlee ÙesF&}. yengleskeâ jesieebÛÙee megjJeeleer}e Kee}er}hewkeâer keâener }#eCes Dee{Uleele. leehe ÙesCes, [eskesâogKeer, [esàÙeeÛeer Deeie, [esàÙeebheg{s DebOeejer ÙesCes, meoea, IemeeogKeer, keâeveogKeer, oeleogKeer, ceUceU, G}šŸee, {skeâje, heesšogKeer, hee"ogKeer, Úeleerle ogKeCes, Úeleerle Oe[Oe[Ces, Keeskeâ}e, GÛekeäÙee, efçebkeâe, LekeâJee, ocee (ßJeeme), ßJesleØeoj (ÙeesveerceOetve meHesâo Jee lelmece heeCeer (õJe) peeCes), ÙeesveerÛee Yeeie Kee}er mejkeâCes (Ùee}e Fb«epeerle Øees}@hme cnCeleele), veeefieCeer (neleeheeÙeeJejer} efçejebvee (veer}e jkeäleJeeefnvÙeebvee) metpe ÙesCes), meebOesogKeer, Keepe, efPeCeefPeCÙee, cetÛÚe&, jkeäleŒeeJe, keâeveele DeeJeepe ÙesCes, Debie yeefOej nesCes FlÙeeoer. Deçeer Flej yejerÛe }#eCes Deensle. heCe kesâJeU ner }#eCes veme}er cnCepes çeejerefjkeâ DeejesiÙe Ûeebie}s Deens Demes veJns. çeejerefjkeâ #ecelee, efÛekeâešer, ÛeheUlee, }JeefÛekeâlee FlÙeeefo yeeyeeRÛee }eskeâefnleeÛÙee keâle&JÙeele Jeehej nesCeb ne çeejerefjkeâ
  • 12. DeejesiÙeeÛee cees"e efvekeâ<e Deens. çeejerefjkeâ çekeäleerÛee iewjJeehej nesCes ns çeejerefjkeâ jesiešheCeeÛesÛe }#eCe nesÙe. mJeeYeeefJekeâ JeemevesÛes efvekeâ<e Jeemevee cnCepes cet}Yetle ØeJe=leer. meJee&le cet}Yetle ØeJe=leer cnCepes peieCÙeeÛeer ØeJe=leer. ¢ee ØeJe=òeercegUs ceeCetme keâçeener heefjefmLeleerle Oeerj ve mees[lee efÛeJešheCes peiele jenlees. ¢ee ØeJe=òeer}e Fb«epeerle meJne&ÙeJe} Fefvmšbkeäš cnCeleele. ner ØeJe=òeer vemeleer lej mebhetCe& ceeveJeer peerJeveeÛes veešŸe keâOeerÛe mebhetve ies}b Demeleb. SJe{bÛe veJns lej ¢eeÛe ØeJe=òeercegUs DeelceIeele ve keâjlee peiele jeefn}s}er JewefJeOÙehetCe& peerJeme=°er keâoeÛeerle keâOeerÛe mebhe}er Demeleer. KeeCes, efheCes, mebj#eCe keâjCes, Øepeveve (veJeerve yee}keâebvee pevce osCes) ¢ee Flej cet}Yetle ØeJe=òeer Deensle. Jeemevee cnCepes heg<keâUpeCe kesâJeU keâeceJeemevee mecepeleele. heCe les yejesyej veener. JeemleefJekeâ heenlee, Jeemevee çejerjeçeer efveie[erle Deensle. heCe lejerner lÙeebÛee JesieUe efJeÛeej keâjCÙeeÛeb keâejCe cnCepes Demee efJeÛeej kesâ}e veener lej lÙeebÛÙeekeâ[s Je lÙeebÛÙee efyeIee[ekeâ[s DeejesiÙeeÛÙee meboYee&le heeneÙeÛeb jentve peeCÙeeÛeer çekeäÙelee Demeles. heefjCeeceer Demes efyeIee[ og}&ef#ele meceepeele HeâesHeâeJet çekeâleele Je JÙekeäleerÛeb Je meceepeeÛeb ØeÛeb[ vegkeâmeeve ke⤠çekeâleele. JeemeveeefJeJeçe PeeuÙeecegUs keâOeer ef}bieefhemeeš YeÙeevekeâ GÛÚeo ceeb[t çekeâlees. lej keâOeer SKeeoe vejceebmeYe#ekeâ nenekeâej ceepeJet çekeâlees. ¢eeefçeJeeÙe DeejesiÙeeÛÙee meboYee&le JeemeveebÛes efvekeâ<e }#eele Iesle}s Je veerš Jeehej}s lej veeieefjkeâebÛÙee mJeYeeefJekeâ JeemeveebÛeer hetleea JneJeer Je
  • 13. lÙee efJeke=âle yevet veÙesle Ùee °erves mejkeâej}e ÙeesiÙe OeesjCes DeeKelee Ùesleele. lemesÛe lÙee OeesjCeebvegmeej ÙeesiÙe Ùeespevee jeyeJelee Ùesleele. peieCÙeeÛes, mJemebj#eCeeÛes, KeeCÙeeefheCÙeeÛes keâener meebmke=âeflekeâ mebkesâle Demeleele. lemesÛe }wefiebkeâ JeeieCegkeâerÛesner Demeleele. lÙeecegUs cet}Yetle ØeJe=òeeRÛÙee DeefJe<keâejeceOÙes osçe-efJeosçeele efJeefJeOelee Dee{Ules. heCe Skeâe ceÙee&osÛÙee he}erkeâ[s lÙeele Heâjkeâ vemelees. GoenjCeeLe& KeeCÙeeceOÙes Heâjkeâ Deme}e lejer KeeCÙeele efJe‰e DemeeJeer Demeb JeešCeb (Deew<eOe cnCetve veJns lej DeeJe[ cnCetve !) efn}e KeeCÙeeÛÙee JeemevesÛeer efJeke=âleer cnCeleele. Ùee efJeke=âleer}e Fb«epeerle keâe@Øee@HesâefpeÙee cnCeleele. lÙeecegUs KeeCes, efheCes, mebj#eCe, efveJeeje, }Qefiekeâ Deekeâ<e&Ce, ØepeveveeÛeer ØeJe=òeer, yee}mebieesheve FlÙeeoer yeeyeer mJeeYeeefJekeâ Deensle keâer DemJeeYeeefJekeâ? Deefle Deensle keâer keâceer ? keâer Deefpeyeele veener ? Ùee yeeyeeRceOÙes hegjsmes meceeOeeve Deens keâer veener ? Ùee efvekeâ<eebJej DeejesiÙeeÛeer JeemevesÛeer yeepet leheemeeÙe}e nJeer. ceeveefmekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e Deehe}b ceve DeeefCe YeeJevee, çejerj DeeefCe Jeemeveebçeer efveie[erle Deensle. heCe Heâkeäle çeejerefjkeâ DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâ¤ve DeeefCe Jeemevee mJeeYeeefJekeâ Deensle keâer veenerle ÙeebÛee efJeÛeej keâ¤ve ceveeÛÙee DeejesiÙeeÛeer keâuhevee Ùesle veener. JeemeveebÛÙee DeYeeJeer JewefJeOÙehetCe& ØeeCeerme=°er Je ceeveJeer peele efškeâ}er vemeleer ns pemeb Kejb lemebÛe ceve DeeefCe ceveeÛÙee
  • 14. ieefnNÙee YeeJeYeeJeveebefçeJeeÙe ceeCetme pej kesâJeU peieleÛe jeefn}e Demelee lej ceeveJeer mebmke=âleer mece=Oo Pee}er vemeleer. ØeieuYe ceveeÛes ceneved DeefJe<keâej Deme}s}s ÙeesiesßJej ke=â<Ce, cenekeâJeer Jeeuceerkeâer, cen<eea Jeefme‰ FlÙeeoer ceeveJeer mebmke=âleerceOÙes Pee}s vemeles. DeeoçeeËÛes Deeoçe& Deçee Ú$eheleer efçeJeepeer cenejepeebvee Je efveOe[Ÿee ÚeleerÛÙee Oece&Jeerj mebYeepeer jepeebvee ceeveJeeves heeefn}s vemeles. lÙeeÛeØeceeCes ceveeÛÙee efJeke=âleermee"er jkeäleefheheemeg yeve}suÙee OeceeËOeebveener heeefn}s vemeles. lÙeecegUs ceveeÛeb DeejesiÙe leheemeCÙeemee"er JesieJesieàÙee keâmeesšŸee }eJeeÙe}e nJÙee. Deefle Gòespevee, Deefle efvejeçee, Deefle JewHeâuÙe, Deefle És<e, Deefle celmej, Deefle efÛeblee, Deefle neJe, Deefle jeie, Deefle efleškeâeje, Deefle efveiejieóheCee, Deefle }eÛeejer, Deefle obYe, Deefle lee"e, Deefle efYe$esheCee, Deefle (Jes[s) Oee[me Ùeeletve ceveeÛeb DeejesiÙe efyeIe[uÙeeÛeb OÙeeveele Ùesleb. ÙeeefçeJeeÙe keâenerlejer iegvne Ie[uÙeeÛeer šesÛeCeer efkebâJee me} (DehejeOeeÛeer YeeJevee), efnbmesÛeer Je=òeer, onçeleJeeoer Je=òeer, ngketâceçeener Je=òeer, ieg}eceefiejerÛeer (mJele: efJe<eÙeerÛeer Ie=Cee yeeUieCÙeeÛeer Je mJele:}e nerve mecepeCÙeeÛeer) Je=òeer Ùee meJeeËletve osKeer} ceve jesieš PeeuÙeeÛes }#eele Ùesles. kesâJeU mebkegâefÛele mJeeLee&cegUs Je neJe DelÙeeefOekeâ Jee{uÙeecegUs DeefveJeej yenkeâ}s}b ceve lÙee JÙekeäleerÛee, mJele:Ûee DeeefCe yejesyejÛe kegâšgbye Je meceepe ÙeebÛee meJe&veeçe ke⤠çekeâleb. ÙeeefJe<eÙeer ßeerceled YeieJeodieerlesceOÙes ogmeNÙee DeOÙeeÙeele yeeme°eJee Je $esme°eJee Demes oesve ç}eskeâ Deensle. ns ç}eskeâ kesâJeU DeeOÙeeeflcekeâ ceb[Uermee"erÛe veenerle, lej meJe&meeceevÙeebmee"er osKeer} Deensle.
  • 15. OÙeeÙelees efJe<eÙeevhebgme: me*diemles<ethepeeÙeles ~ me*dieelmebpeeÛele keâece: keâeceel›eâesOeeÓefYepeeÙeles ~~ 2.62 ~~ ›eâesOeeled YeJeefle mebceesn: mebceesnelmce=efleefJeYeüce: ~ mce=efleYebüçeeled yegefæveeçe: yegefæveeçeelØeCeçÙeefle ~~ 2.63 ~~ ceefLeleeLe& Demee keâer GheYeesiÙe efJe<eÙeeÛeb efÛebleve keâjlee keâjlee lÙeebÛee mebie neslees. mebieeÛÙee Éejs Ûeškeâ }eieles. ceie Ûeškeâ melele hetCe& JneJeer Deçeer FÛÚe GlheVe nesle jenles. ner FÛÚe hetCe& Pee}er veener keâer ›eâesOe GlheVe neslees. ›eâesOeecegUs ceeCetme mebceesefnle neslees Je lÙeeÛeer GheYeesieeÛÙee heefjCeeceebÛeer Dee"JeCe (peeCeerJe) ve° nesles lÙeecegUs meejemeej yegæer (efveCe&Ùeçekeäleer) ve° nesles Je ÛegkeâerÛÙee efveCe&ÙeeheeÙeer melele ÛegkeâerÛÙee heeJe}s he[tve ceeCemeeÛee meJe&veeçe neslees ceve DeveeJej Pee}s}er JÙekeäleer GÛÛeheoer Deme}er lej leer JÙekeäleer mJele: yejesyejÛe meceepee}e keâçeer jmeeleUe}e vesT çekeâles ÙeeÛeer ÙeeJe¤ve keâuhevee ÙesF&}. ieeJeheeleUer h eemet v e les peeieef l ekeâ heeleUer h eÙeË l e ef v ejer # eCe kesâuÙeeme ÙeeÛeer Kee$eer hešs} Je çejerjeÛÙee DeejesiÙeeØeceeCes ceveeÛÙee DeejesiÙeekeâ[s hegjsmes }#e osCes Je lÙeemee"er ÙeesiÙe efvekeâ<e }eJeCes efkeâleer DelÙeeJeçÙeekeâ Deens ÙeeÛeer Kee$eer hešs}. lÙeeceg U s kes â JeU ®iCeÛe veJns lej [e@ k eä š j, heef j Ûeeef j keâe, Jee@[&yee@Ùe, JewÅekeâerÙe JÙeJemeeÙeeleer} efçe#ekeâ, leb$e%e, Deew<eOe kebâhevÙeebÛes cee}keâ, lÙeebÛes meu}eieej, DeefOekeâejer, DeejesiÙeeÛÙee Ùeespevee yeveJeCeejs
  • 16. lep%e DeeefCe Ùee meJeeËJej meòee ieepeJeCeejs ceb$eer Ùeebveer DeejesiÙeeyeeyeleÛÙee Ùee yeeyeer efJeÛeejele IesleuÙee lej çeejerefjkeâ DeejesiÙeekeâ[s DeelÙebeflekeâ }#e Je hewmee DeeefCe DeejesiÙeeÛÙee Flej Debieekeâ[s cee$e og}&#e Je JeešCÙeeÛÙee De#elee Demeb nesCeej veener. heefjCeeceer, JewÅekeâerÙe mesJesÛÙee, mebçeesOeveeÛÙee, efçe#eCeeÛÙee Je JewÅekeâerÙe JÙeJemeeÙeeÛÙee #es$ee}e meJeeËÛÙee, mebhetCe& Je KeNÙee DeejesiÙeeÛes heefjceeCe Je me#ecelesÛeer veJemebpeerJeveer efceUs}. yeewefækeâ Je JewÛeeefjkeâ mJeemLÙeeÛes efvekeâ<e yegæer Je efJeÛeej ns osKeer} çejerj, Jeemevee Je YeeJeveebçeer efveie[erle Deensle. çejerj, Jeemevee, ceve, ceveeleer} YeeJevee ÙeebÛee DeeefCe yegæer Je efJeÛeej ÙeebÛee hejmhejebJej heefjCeece nesle Demelees. heCe efJeÛeej DeefOekeâ JÙeehekeâ Deensle Demeb cnCelee ÙesF&}. keâejCe efJeÛeejhetJe&keâ kesâ}suÙee ke=âleer}e DeefOekeâ JÙeehekeâ Deensle Demeb cnCelee ÙesF&}. keâejCe efJeÛeejhetJe&keâ kesâ}suÙee ke=âleer}e DeefOekeâ heefjCeecekeâejkeâlee Demeles. lÙeecegUs ÛeebieuÙee Jee JeeF&š heefjCeeceebÛÙee °erves yegæer}e DeefOekeâ ØeKejlee Demeles. Yesokeâlee Demeles. meeceLÙe& Demeles. lÙeecegUs efJeÛeej heejKeCÙeemee"er osKeer} ÙeesiÙe efvekeâ<e nJesle. OeceeËOe, peelÙebOe, JeCe&És<eer, Oece&És<eer Je Deçee Flej efJeke=âle efJeÛeejmejCÙeebveer ceeveJeeÛeb efkeâleer vegkeâmeeve kesâ}bÙe ns }#eele Iesle}b lej Ùee efvekeâ<eebÛeb cenlJe OÙeeveele ÙesF&}. peie JeeF&š Deens, peieeÛee veeçe nesCeej, }eskeâ DeeheuÙee JeeF&šeJej Deensle, DeeheCe meJe&ßes‰ Deenesle, DeelcenlÙee keâjeJeer, Ketve keâjeJee, Ûeesjer keâjeJeer lemesÛe Flej JesieJesieUs
  • 17. iegvns keâjeJes Demes efJeefJeOe ØekeâejeÛes efJeÛeej Deveskeâ ceveesefJekeâejele Ùesleele. ceve DeeefCe yegæer Skeâceskeâebçeer efveie[erle DemeuÙeecegUs Demeb nesleb. ÙeeefçeJeeÙe JesieJesieàÙee efJeÛeejØeCeeuÙee yegæerÛÙee Éejs efJekeâefmele nesleb Demeleele DeeefCe lÙeebÛÙee pevekeâebÛÙee Je=òeervegmeej lÙeeÛÙeeble efJeke=âleer Ùesles. meenefpekeâÛe efJeefJeOe Je=òeer Je Øeke=âleerÛes }eskeâ Deçee efJeÛeejmejCÙeekeâ[s Deekeâef<e&le nesleele Je lÙeebÛes hee"erjeKes (DevegÙeeÙeer) nesleele. JeCe&És<eer, peelÙebOe, OeceeËOe, efJemleejJeeoer, hegve®ppeerJeveJeeoer, Deeefmlekeâ, veeefmlekeâ FlÙeeoer efJeÛeejmejCeerJe¤ve yeewefækeâ DeejesiÙeeÛeer keâuhevee Ùesles. JeeieCegkeâerÛes efvekeâ<e DeeheuÙee Jeemevee, YeeJevee, efJeÛeej ns vesnceerÛe ØelÙe#eele Glejleele Demeb veener. ÙeeG}š Jeemevee, YeeJevee Je efJeÛeej heg<keâUoe Deehe}s DeeheuÙeener keâUle veenerle. lÙeecegUs Jeemevee, YeeJevee Je efJeÛeejebÛes DeejesiÙe veerš keâUCÙeemee"er Je lÙeele efyeIee[ DemeuÙeeme lÙeeÛeer leer›elee keâUCÙeemee"er JeeieCegkeâerÛes keâener efvekeâ<eosKeer} efJeÛeejele IesCeb DeeJeçÙekeâ Deens. mekeâeUer JesUsJej ve G"Ces, DeebIeesU ve keâjCes, oele ve IeemeCes, keâhe[s veerš ve Iee}Ces, DeefleçeÙe yesefçemle DemeCes, DeelÙebeflekeâ Skeâ}keâeW[sheCeeves jenCes, melele efÛe[Ces, Deej[Ces, ye[ye[Ces, efJeefJeOe ØekeâejÛÙee JÙemeveebÛÙee Deenejer peeCes Deçee yeeyeerletve JeeieCegkeâerleer} DeejesiÙeeÛee efyeIee[ peeCeJetve Ùeslees. DeeheuÙee mebmke=âleerceOÙes Je efçe#eCeebOÙes Ùece, efveÙece, Deemeve, ØeeCeeÙeece, ØelÙeenej, OeejCee, OÙeeve, meceeOeer DeeefCe meeNÙeebceOÙes
  • 18. DebleYetle Deme}s}e pehe, lehe, çeewÛe cnCepes Debleyee&¢e mJeÛÚlee Je çegæer ¢ee & yeeyeeRvee DelÙeble cenlJe nesleb. heCe meOÙeeÛÙee JewÅekeâerÙe ceneefJeÅee}ÙeebceOÙes He@âçeve cnCetve ’’Ùeesiee Je cesef[šsçeve’’ FlÙeeoeRJej DeOegveceOetve heefjmebJeeo/ ÛeÛee& nesle Deme}er lejer Ùee yeeyeeRvee mLeeve veener, lÙeecegUs JewÅekeâerÙe JÙeJemeeÙeele Deveskeâ Deefve° ØeLee yeeskeâeUuÙee Deensle. De°ebieùoÙe Ùee «ebLeebceOÙes ÙeemeboYee&le ceeie&oçe&keâ "js} Demee Skeâ ç}eskeâ Deens. efYe<epe: meeOegJe=òeeveeb Yeõb Deeieceçeeef}veeced ~ DeYÙemlekeâce&Ceeced Yeõb Yeõb YeõeefYe}eef<eCeeced ~~ ÙeeÛee DeLe& Demee Deens keâer, ceveeveb DeeefCe JeeieCegkeâerveb meppeve Deme}s}e, JewÅekeâçeeŒeeÛee meebieesheebie DeYÙeeme kesâ}suÙee, mJele:ÛÙee keâcee&le (çeŒeef›eâÙee Je lelmece) kegâçe} Deme}suÙee DeeefCe meJeeËÛe keâuÙeeCe JneJeb Deçeer ceveeheemetve FÛÚe keâjCeeNÙee JewÅeeÛeb ([e@keäšjÛeb) keâuÙeeCe nesJees. Ùee ç}eskeâeJe¤ve DeeheuÙee mebmke=âleerceOÙes Je JewÅekeâ efçe#eCeeceOÙes efkeâleer Goeòelee DevegmÙetle Deens ns }#eele ÙesF&}. hewmee, meòee, ceeve, Øeefmeæer Je Deçee ØekeâejÛÙee Flej Øe}esYeveebÛÙee Deenejer ies}suÙee (cevees®iCe) JÙekeäleer, DeefOekeâej Je meòee Ùeebveer DebOe nesTve Ùee yeeyeeRkeâ[s De#ecÙe og}&#e keâjleele. JeeieCegkeâerÛeer keâener Jewefçe°Ùes keâewšgbefyekeâ peerJeveeçeer efveieef[le Demeleele. ÙeehetJeea efJeÛeejele Iesle}suÙee efvekeâ<eebletve leer GIe[ nesleeleÛe Demes
  • 19. veener. lÙeecegUs keâewšgbefyekeâ peerJeveeÛÙee leheçeer}ele efçejCebner KeNÙee DeejesiÙeeÛÙee Øeehleermee"er DeeJeçÙekeâ "jleb. DeLee&le ns [e@keäšjvesÛe keâjeJeb Demeb veener. ØelÙeskeâeveb mJele:Ûeb mJele: }#eele IesCebner çekeäÙe Je GheÙegkeäle Demeleb. veJeNÙeeves yeeÙekeâes}e Jee yeeÙekeâesves veJeNÙee}e ceejCes, keâOeerner Skeâ$e ve pesJeCes, Skeâ$e ve jenCes, DeeF&-Jeef[}ebvee veerš ve JeeieJeCes, lÙeebvee ceejCes, melele leCeeJeeKee}er DemeCes, ceg}ebvee ceejCes, lÙeebvee ÚUCes Deçee Deveskeâ ØekeâejÛÙee JeeieCegkeâerletve ceeCemeeÛeb keâewšgbefyekeâ mJeemLÙe Jee DemJeemLÙe Øeefleefyebefyele nesleb. DeejesiÙeeÛee efJeÛeej keâjleevee Je DeejesiÙeeefJe<eÙeer efçe#eCe osleevee Ùee cegÅeebÛee hegjsmee efJeÛeej nesle veener. Ùee yeeyeeRÛee efveoeve Je GheÛeejÛe veJns lej meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛÙee °ervebner efJeÛeej keâjeÙe}eÛe nJee. meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e meeceeefpekeâ DeejesiÙe Ùee çeyoeÛes oesve DeLe& efveIeleele. Skeâ cnCepes JÙekeäleerÛeer meceepeeleer} JeeieCegkeâ Je DeepegyeepetÛÙee }eskeâebçeer Deme}s}s efleÛes mebyebOe DeeefCe ogmeje DeLe& cnCepes pÙee meceepeele DeeheCe jenlees, lÙee meceepeeÛeb DeejesiÙe ( cnCepesÛe meceepeeleer} mebkesâle, ®{er, hejbheje, keâeÙeos DeeefCe Skebâoj
  • 20. meeceeefpekeâ JeeleeJejCe). keâejCe DeeheuÙee JeeieCegkeâeRÛee meceepeeJej DeeefCe meceepeeÛee DeeheuÙee peerJeveeJej heefjCeece nesle Demelees. 1. meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛee heefn}e hew}t leheemeCÙeemee"er DeeheuÙee}e meeceeefpekeâ JeeieCegkeâerÛeer keâener efvekeâ<eebJej leheemeCeer keâjeJeer }eieles. meJe&meeceevÙeheCes heg<keâUpeCe Deçeer leheemeCeer keâUle vekeâUle keâjleeleÛe. heCe leer peeCeerJehetJe&keâ DeeefCe heæleçeerjheCes keâjCeb efvekeâ<eebletve megš}suÙee efJeke=âleer DeeheuÙee [e@keäšjebÛÙee efkebâJee DeeheuÙee mJele:ÛÙee }#eele ÙesT çekeâleele. efJeke=âleer }#eele Dee}er keâer GheÛeej JesUerÛe keâjlee Ùesleele. Ùee °erveb Kee}er} efvekeâ<e cenlJeeÛes Deensle. Keesšb yees}Ceb, efo}s}e çeyo ve heeUCeb, meeJe&peefvekeâ ef"keâeCeer IeeCe keâjCeb (Goe. efKe[keâerletve, ojJeepeeletve, yeeukeâveerletve keâÛeje yeensj HesâkeâCeb), keâeceeJej vesnceer iewjnpej jenCeb, Gefçeje peeCeb, mJele:Ûeb keâece ve keâjCeb, cegöece JesU keâe{Ceb, melele Ûegkeâe keâjCeb. iegvns keâjCeb Deçee JeeieCegkeâerleer} efJeke=âleerletve JÙekeäleerÛeb meeceeefpekeâ DeejesiÙe leheemelee Ùesleb. ÙeemeboYee&le DeeCeKeer Skeâe efvekeâ<ee}e cenlJe Deens. ne efvekeâ<e cnCepes DeeheCe Deehe}er celeb ceeb[t çekeâlees keâer veener ns Heâej cenlJeeÛeb Deens. DeLee&le heg<keâUebvee Deehe}er celeb cee[lee Ùesle veenerle cnCetve les leelkeâeU jesiepepe&j Pee}s Demeb cnCeCeb ÙeesiÙe veJns. heCe mJele:Ûeer celeb veerš ceeb[lee ÙesCeb JÙekeäleerÛÙee Gòece meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛeb Skeâ }#eCe
  • 21. Deens. ÙeeG}š heefjCeeceebÛeer heJee& ve keâjlee yespeyeeyeoejheCes, ceboeOeheCes, yesheJeeF&ves efkebâJee nsleghegjmhej og<šheCes mJele:Ûeer Jee FlejebÛeer celeb cee[Ceb ns JÙekeäleerÛÙee meeceeefpekeâ jesiešlesÛeb }#eCe Deens. efçe#ekeâ, ØeeOÙeehekeâ, mejkeâejer meu}eieej, efJeÛeejJeble, lemesÛe ØemeejceeOÙeceeleer} }eskeâebÛÙee °erves ne peemle cenlJeeÛee efvekeâ<e Deens. DeeCeKeer Skeâ meeceeefpekeâ DeejesiÙeeÛee efvekeâ<e cnCepes vÙeeÙeeÛeer Ûee[. meceepeeceOÙes vÙeeÙe DemeeJee Demeb vegmeleb JeešCebosKeer} keâceer cenlJeeÛeb veener ! 2. JÙekeäleerÛeer meeceeefpekeâ JeeieCetkeâ meJeeËÛÙee keâuÙeeCeeÛeer JneJeer Ùeemee"er ÙeemeboYee&le ØelÙeskeâ meceepeele keâener JÙeJenej Je keâener efçe°eÛeej Demeleele. vesnceer keâener veJeerve JÙeJenej Je keâener efçe°eÛeej leÙeej nesleele Je keâener veenermes nesleele. lÙeebÛee efJeÛeej kesâ}e lej meceepeeÛes DeejesiÙe keâmes Deens ns }#eele Ùesleb. DeeheuÙeekeâ[s DeeefleLÙe, pÙes‰ebÛee Deeoj, Dehebieebvee ceole, çespeejOece&, ieg®peveebÛee Deeoj Demes keâener mebkesâle nesles Je keâener ØeceeCeele Depetve Deensle. ns mebkesâle ve° nesCeb ns meeceeefpekeâ DeejesiÙe efyeIe[uÙeeÛeb }#eCe nesÙe. lÙeeÛeØeceeCes DeeheuÙeekeâ[s cele osCÙeeÛeer Je celeb peenerjheCes ceeb[CÙeeÛeer cegYee Deens ns meceepeeÛÙee DeejesiÙeeÛeb }#eCe Deens. meeceevÙeebÛeer celeb o[he}er peeCeb ns o[heçeenerÛeb Je meceepeeÛÙee jesiešheCeeÛeb }#eCe Deens keâer veener ns Heâej cenlJeeÛeb Deens. efpeLes vÙeeÙe efceUle veener lees meceepe lÙee meceepeeleer} }eskeâebÛeb DeejesiÙe meJe&leeshejer efyeIe[Jetve lÙeebÛee meJe&veeçe Ie[Jetve DeeCet çekeâlees. mebkesâleeØeceeCesÛe, mejkeâejer efveÙece, GheefveÙece, keâeÙeos FlÙeeoerosKeer}
  • 22. }eskeâefnleeÛes Deensle keâer veenerle ns cenlJeeÛeb Deens. ÙeebÛÙeele efJeke=âleer Dee}er lej meceepepeerJeve Je heefjCeeceer JÙekeäleerpeerJeve efJeke=âle nesT çekeâleb DeeefLe&keâ Je JÙeeJemeeefÙekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e DeeheCe Ghejeskeäle meJe& efvekeâ<eebJej efvejesieer "j}es lejer DeeefLe&keâ jesiešheCeeveb Deehe}b meJe&mJe ve° nesT çekeâleb. lÙeecegUs keâener DeeefLe&keâ efvekeâ<e heneÙe}e nJes. DeeheCe mJele:ÛÙee Je mJele:ÛÙee kegâšgbyeeÛÙee iejpee YeeieJeCÙeeFlehele hewmes efceUJelees keâe veener ? DeeheCe yeeb[iegU yevetve peielees keâeÙe ? Deehe}e JÙeJemeeÙe GheÙegkeäle Deens keâer neefvekeâejkeâ ? SKeeoe Ûeesj çeejerefjkeâ°Ÿee ye}ob[ Deme}e lejer lÙeeÛÙee JÙeJemeeÙeeÛÙee efvekeâ<eebJej heeefn}s Demelee lees YeÙebkeâj jesieer DemeuÙeeÛe leelkeâeU }#eele Ùesleb. cnCetve DeeefLe&keâ Je JÙeeJemeeefÙekeâ DeejesiÙeeÛÙee efvekeâ<ee}e DelÙeble cenlJe Deens. lÙeeÛe ØeceeCes DeeheCe hewmes efveJJeU keâmes efceUJelees SJe{ŸeeJej DeeefLe&keâ DeejesiÙe "jle veener. DeeheCe Deehe}er efceUkeâle KeÛe& keâçeer keâjlees Ùee}e DeefleçeÙe cenlJe Deens. ojes[sKeesjer, Keb[Ceer, Ûeesjer, }yee[er, efheUJeCetkeâ, vee[JeCetkeâ, De[JeCetkeâ FlÙeeoer ceeieeËveer hewmes efceUJeCeb DeeefCe ogmeNÙeeÛeb vegkeâmeeve keâjCÙeemee"er (Goe. Debce}er heoeLe& hemejJeCÙeemee"er), ogmeNÙeebvee "sÛeCÙeemee"er , o[heCÙeemee"er, FlejebÛee efJeOJebme keâjCÙeemee"er (Goe. DeCJeŒes Je #esheCeeŒes yeveJetve) les KeÛe& keâjCeb cnCepes YeÙeevekeâ Je mebnejkeâ jesie nesÙe.
  • 23. mJeemLÙeeÛÙee Ùee JÙeehekeâ efvekeâ<eebceOÙes DeeheCe yejsÛe peCe keâoeefÛele yemeCeej veener. heCe lÙeecegUs veeGceso neslee veÙes. lÙeeÛeØeceeCes ns efvekeâ<e JÙeJenejele Deensle Demes mecepeCÙeeÛeer Iees[Ûetkeâ keâjlee veÙes. DeeefLe&keâ DeejesiÙe cnCepes kesâJeU ßeercebleer (pecee Je KeÛe& Deceeveg<eheCes kesâ}s}er) veJns Je oeefjõŸeeleer} (DeeUme, efve®lmeen, efheUJeCetkeâ Jee lelmece keâejCeebveer Dee}suÙee) ceer"Yeekeâjerle}b meceeOeeve veJns meceepeesheÙeesieer Gòece JÙeJenejeves Oeve pees[Ces, Dekeâefuhele Deeheòeermee"er keâener Yeeie efçeu}keâ "sJeCes Je Gj}s}e Yeeie mJele:ÛÙee Je FlejebÛÙee keâuÙeeCeemee"er KeÛe& keâjCes cnCepes DeeefLe&keâ DeejesiÙe nesÙe. heCe hewmee efceUCÙeeyeeyele Je KeÛee&efJe<eÙeer SJe{b Yee<Ùe hegjsmeb veener. DeeefLe&keâ DeejesiÙeemeboYee&le hetJeeaÛÙee Je DeepeÛÙee keâeUele Skeâ cees"e Heâjkeâ he[le Ûee}}eÙe lees }#eele IÙeeÙe}e nJee. hetJeea efceUkeâleerÛee keâener Yeeie ieesjieefjyeebvee oeve, osJeUs yeebOeCeb, heeCeheesF& Iee}Ceb, DeVeÚ$e Iee}Ceb FlÙeeoer ceeieeËveer Oecee&Le& Ùee meojeKee}er KeÛe& keâjlee Ùesle Demes. Deepe heefjefmLeleer PeheešŸeeves yeo}le Ûee}}erÙe. Ghejeskeäle meJe& #es$eeceOÙes YeÙeevekeâ Yeü°eÛeej, jemeJeš iegb[efiejer, ieef}ÛÚ jepekeâejCe, ogjeÛeejer {esbieyeepeer, Oeeboele KeesšsheCee FlÙeeoeRvee Tle Dee}e Deens. lÙeecegUs Oece& keâje Demee OeeJee keâjCeeNÙee DeheJeeoelcekeâ Demme} meeOegmebvÙeeçeeÛes ne} nesle Deensle. ÙeeG}š melçeer} oelÙeebÛÙee ceveele mebYeüce efvecee&Ce nesle Deens. oeve keâjeJeb keâer ke⤠veÙes ? Ùee KeNÙeeKegNÙee ÉbÉeheeÙeer lÙeebÛÙee ceveeÛee keâeW[eceeje nesle Deens. nerÛe yeeye mejkeâejer
  • 24. keâj YejCÙeeÛÙee yeeyeleerle }eiet Deens. keâj YejCeeNÙeebÛee ceveesYebie DeeefCe keâjyeg[JÙeebÛee GoesGoes PeeuÙeecegUs keâj YejCeeNÙeebÛÙee heojer DeJens}vee Ùesle Deens. keâj Yej}e iesuÙeeveblej lÙeeÛee ÙeesiÙe efJeefveÙeesie nesle vemeuÙeeÛÙee peeefCeJescegUs keâj YejCeeNÙeeÛÙee heojer HeâmeJeCetkeâ PeeuÙeeÛeb og:Ke ÙesleÙeb. meeneefpekeâÛe Deçee heefjefmLeleerle DeeefLe&keâ DeejesiÙeeÛÙee yeeyeleerle DeefOekeâ ceeie&oçe&veemee"er }sKekeâeÛeer keâecepeerJeve, menŒeves$e, veecemcejCe, mebhetCe& DeejesiÙeeÛee efJekeâeme, Health in Geeta, Stress Management, Conceptual Stress Management, Smiling Sun FlÙeeoer GheÙegkeäle hegmlekesâ JeeÛeeJeer. çew#eefCekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e efçe#eCeeçeer mebyeefOele meeNÙeebveer mJele:ÛÙee efçe#eCeeyeeyele Je efJeefJeOe DeYÙeeme›eâceeyeeyele heg{er} efvekeâ<e }eJeeÙe}e nJesle. 1) mepe&veçeer}lee 2) Glheeokeâlee 3) meeceeefpekeâ GheÙeesie 4) ceveeÛee efJekeâeme 5) ceveesjbpeve 6) çeejerefjkeâ megÂ{lee. Ùee yeeyeer Deensle. keâeÙe Je efkeâleer Deensle ? 1) meeefnlÙeefveefce&leer, GÅeesie, çesleer JeiewjWceOÙes çeeUe keâe@}speebÛee menYeeie ns çew#eefCekeâ DeejesiÙeeÛeb Skeâ }#eCe Deens. 2) çeeUe, keâe@}spe, JÙeeJemeeefÙekeâ keâe@}spes Ùeebveer lÙeeÛÙee
  • 25. #es$eebÉejs meceepee}e ceeie&oçe&ve Je ceole kesâ}er heeefnpes. 3) efJeÅeeLeea Je efçe#ekeâebvee mebkegâefÛeleleskeâ[tve efJeçee}lJeekeâ[s vesCeejs Ghe›eâce çeeUe keâe@}speele nJesle. 4) efçe#ekeâ-efJeÅeeLeea ÙeeÛes ceveesjbpeve nesCess DeeJeçÙekeâ Deens. 5) efçe#ekeâ-efJeÅeeLÙeeËÛÙee çeejerefjkeâ DeejesiÙeekeâ[s osKeer} hegjsmes }#e efo}s peeÙe}e nJes. 6) efçe#ekeâ Je efJeÅeeLÙeeËvee keâesCelesner DeeefLe&keâ o[heCe Ùeslee veÙes. jepekeâerÙe DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e JÙekeäleer keâesCelÙee jepekeâerÙe efJeÛeejebveer keâece keâjles ÙeeJej efleÛeb jepekeâerÙe DeejesiÙe "jleb. lÙeeÛeØeceeCes jepekeâerÙe heefjefmLeleercegUs JÙekeäleerJej keâesCeles yejsJeeF&š heefjCeece Ie[leele lÙeeJe¤ve meceepeeÛÙee jepekeâerÙe heefjefmLeleerÛeb DeejesiÙe "jleb. ÙeeefJe<eÙeerÛes efvekeâ<e ÙeehetJeeaÛes efJeJejCe }#eele IesleuÙeeme kegâCee}ener yeveJelee Ùesleer}. pees ceeCetme KeNÙee DeLee&ves efJeßJekeâuÙeeCekeâejer ØesjCeebvee Deelcemeele keâjlee keâjlee lÙeebÛes cenlJe Jee{Jes} lÙeeÛes jepekeâerÙe DeejesiÙe Gòece nesÙe. pÙee meceepeele Ghejeskeäle OeesjCes Je Ùeespevee meJe& #es$eele keâeÙe&jle Demeleer} lees meceepe jepekeâerÙe Â<ddšŸee ßes‰ mecepeeJee.Ùee ØesjCeebvee veekeâejCeejs keâUle vekeâUle mJele:ÛÙeeÛe meJeexÛÛe ØesjCeebvee veekeâejle
  • 26. Demeleele. les jesieš nesÙe. meebmke=âeflekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e meebmke=âeflekeâ DeejesiÙe ner mebkeâuhevee SKeeÅee}e lÙeeÛÙee meebmke=âeflekeâ DeefmcelesJej Dee›eâceCe keâjCeejer Jeešs}. hejbleg Deçeer yeeye veener. JewefJeOÙeeJej Iee}e DeeCeCeejs Demes keâesCelesner efvekeâ<e FLes veenerle. heCe vejyeUer, meleer, Demhe=çÙelee, kesâçeJeheve, yee}efJeJeen, osJeoemeer Deçee ØeLee meceepeeÛee DeeefCe Deçee ØeLeebÛÙee meceLe&keâebÛee jesiešheCee oeKeJeleele. lÙeeÛeØeceeCes }eT[ mheerkeâj }eJetve ØeeLe&vee, Yepeve Jeiewjs keâeve"àÙee yemeJeCeeNÙee DeeJeepeele keâjCes, jmlÙeeJej ØeLe&vee keâ®ve JeenlegkeâerÛeer keâeW[er keâ®ve Flejebvee $eeme osCes, Oeeefce&keâ efcejJeCegkeâerceOÙes nwoesme Iee}Ces, meeJe&peefvekeâ hetpeebmee"er mekeäleerves Jeie&Ceer GkeâUCes ner meejer meebmke=âeflekeâ jesiešheCeeÛeer }#eCes Deensle. megboj mebmke=âleer ner meJe&JÙeeheer Demeles. megboj megleer keâhe[s, çeekeâenejer meeefòJekeâ Yeespeve, mJeÛÚ heeCeer, megboj Je DeejesiÙee}e GheÙegkeäle HeâUe- Hegâ}ebÛÙee yeeiee, heesnCÙeeÛes le}eJe, JÙeeÙeeceçeeUe, ›eâer[ekeWâõ Ùee meeNÙee yeeyeeRJej yengje°^erÙe çees<eCekeâlÙeeËÛee ØeYeeJe Øeefleefoveer Jee{le Deens. Jejer} yeeyeerÛeer peeiee ke=âef$ece OeeiÙeeÛes keâhe[s, ceebmeenejer Jee les}keâš pesJeCe, he@keâyebo yeeš}erle}s heeCeer, efve®heÙeesieer Hegâ}ebÛÙee yeeiee efkebâJee ke=âef$ece HeâUs, Hegâ}s, ceneie[s leLeekeâefLele nsuLe efjmee@š&me efkebâJee keä}ye Ùeebveer
  • 27. Iesle}er Deens. neleme[erÛeer OeevÙes, ceeleerÛeer Yeeb[er ÙeebÛeer peeiee efjHeâeFb[ OeevÙes Je ketâ}jveer Iesle}er Deens. ceer"eiejebJejner meb›eâeble ÙesTve ceeCetme meeOÙee ceer"e}ener ceesleeo JneÙeÛeer heeUer Dee}er Deens. ’’pes pes mebkegâefÛele DeeefCe pes pes Peieceieerle, yešyešerle Je efLeu}j les les ßes‰ !’’ Deçee DeeçeÙeeves Je=òehe$es, šer.Jner. Je Fbšjvesš YejYe¤ve Ûee}}er Deensle. meebmke=âeflekeâ jesie}#eCeeÛeer ner Skeâ efveJJeU Pe}keâ Deens. veerš efJeÛeej keâ¤ve Demes Flej efvekeâ<e osKeer} yeveJeeÙe}e nJesle. efJe%eeveeÛÙee #es$eeleer} DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e DeeheuÙeeleer} heg<keâUebvee Jew%eeefvekeâ Je leebef$ekeâ yeeyeeRÛe Heâej Ûeebie}b Debie Demeleb. lÙeecegUs efJe%eeve Je leb$e%eeveeÛÙee #es$eele les ves$eoerhekeâ Ùeçe efceUJeleele. çeuÙeef›eâÙeeçeeŒe, Ùeb$e%eeve, jmeeÙeveçeeŒe, FlÙeeoer #es$eeleer} les cees"er keâeceefiejer ieepeJeleele. heCe Ùee #es$eeleer} }eskeâebÛeb keâle=&lJeosKeer} lÙeebÛÙee meeceeefpekeâ GheÙegkeälelesJe¤ve leheemeeÙe}e nJeb. Gòece leb$e%e hewmee, ceeve Je Deçee Flej mebkegâefÛele }eYeebmee"er DeCegyee@ cye, neÙe[^espeve yee@cye Jeiewjs #es$eebceOÙes keâece keâjleele lesJne les jesieš nesÙe. efJeçes<ele: pesJne DeCJeŒe peiee}e Jes"er}e OejCeeNÙee je°^ebmee"er yeveJe}er peeleele lesJne lej leer yeveJeCeeNÙeebÛeb keâle=&lJe vekeäkeâerÛe jesieš "jleb. ÙeemeboYee&le ieerlesceOÙes melejeJÙee DeOÙeeÙeeleer} SkeâesefCemeeJÙee ç}eskeâ DelÙeble mecehe&keâ Deens. lÙeeletve DeÛetkeâ ceeie&oçe&ve efceUleb. ne
  • 28. ç}eskeâ Kee}er}ØeceeCes Deens. cet{«eensCeelcevees Ùelheer[Ùee ef›eâÙeles lehe: ~ hejmÙeeslmeeo&veeLe& Jee, leòeecemecegoeùleced ~~ 17.19 ~~ DeLe& : ogmeNÙeeÛee efJeveeçe keâjCÙeemee"er, mJele:ÛÙee çejerje}e $eeme osTve DeefJeJeskeâer ceeCemeeves kesâ}s}s lehe ns leeceme leheeÛejCe nesÙe. lÙeecegUsÛe Ghejeskeäle leb$e%eeveeÛeb Je Jew%eeefvekeâeÛeb lehe (keâ° Je keâle=&lJe) leeceme (DeeheuÙee çeyoele jesieš) nesÙe. ÙeeG}š jesieØeefleyebOekeâ }me, ceesleerefyebotÛeer çeŒeef›eâÙee Jeiewjs çeesOe }eJeCÙeeÛeb keâeÙe& ns Gòece DeejesiÙeeÛeb }#eCe nesÙe. Deçeer efkeâleerlejer GoenjCeb Deensle. DeewÅeesefiekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e Jejer} leke&âçeeŒe GÅeesieeÛÙee #es$ee}ener }eiet he[leb. çeŒeeŒeebÛes keâejKeeves keâe{tve leer çeŒeeŒes KeheJeCÙeemee"er FlejebÛee efJeveeçener Ie[Jetve DeeCeeÙe}e pes ceeiesheg{s heenle veenerle lÙeebÛeb DeejesiÙe efyeIe[}b Deens Ùeeyeö} çebkeâe vemeeJeer. ÙeeG}š veeçeerJeble çesleercee}eJej (YeepÙee, HeâUHeâUeJeU, otOe FlÙeeoer) Øeef›eâÙee keâ¤ve veemee[er šeUCeejs Je çeskeâ[es çeslekeâNÙeebvee efo}emee osCeejs GÅeesie keâe{Ces Je Ûeebie}s Ûee}JeCes ns Gòece DeejesiÙeeÛeb }#eCe nesÙe. meg%e JeeÛekeâebvee Deçee oesvner ØekeâejÛÙee GÅeesieebÛeer Ùeeoer
  • 29. efkeâleer cees"er nesT çekeâles ns menpe }#eele ÙesF&}. lÙeecegUs Deçeer Ùeeoer FLes osCÙeeÛeer iejpe veener. DeejesiÙeeÛee ne hew}t Je lÙeeÛeb cenlJe }#eele IesCÙeeÛee cegöe cenlJeeÛee Deens. heÙee&JejCeeÛÙee DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e meveeleve YeejleerÙe mebmke=âleer}e veÅee, Je=#e, ØeeCeer, heJe&le FlÙeeoeRçeer Deme}s}er Deehe}er Skeâelcekeâe ØelÙeÙee}e Dee}s}er nesleer. lÙeecegUs DeeheuÙee mebmke=âleerle heÙee&JejCee}e DeefleçeÙe cenlJeeÛeb mLeeve nesleb. ogozJeeveb Deepe les keâceer Pee}bÙe. ieeÙe, veeie, legUme, efhebheU ÙeebÛeer hetpee cnCepes KegUsheCee veener Je veJnlee. Deebyee, ogJee&, yes}, peemJeboer, nUo, veejU FlÙeeoer Deveskeâ JevemheleeRÛee hetpesleer} Jeehej Je lÙee efveefceòeeves lÙeeÛeer hejmeele }eieJe[ keâjCÙeeceOÙes efJe%eeve DeeefCe meeceevÙeebÛeb jespeÛeb peerJeve ÙeebÛeer DeØeeflece meebie[ nesleer. ceeveJeeÛÙee heÙee&JejCeeçeer mebyebOeerle DeejesiÙeeÛee lees meJe&ßes‰ vecegvee neslee. ÙeeG}š DeeOegefvekeâlesÛÙee Je megKemeesÙeeRÛÙee nJÙeemeeheeÙeer efkebâJee DeefJeJeskeâer yegæerÛÙee Deenejer peeTve mJele:}e meJe&ßes‰ mecepeCes Je yespeyeeyeoejheCes heÙee&JejCeeÛee veeçe keâjCes nss YemceemegjeØeceeCes DeelceIeelekeâer Je je#emeer Deens. Yemceemegje}e Deçeer efmeæer nesleer keâer lee pÙeeÛÙee [eskeäÙeeJej nele "sJeer} lÙeeÛeb peUtve Yemce JneJeb. lees meJee&Ûee veeçe keâjeÙe}e efveIee}e. DeKesj efJe<Cetves ceesefnveerÛeb ¤he IesTve YemceemegjeÛee DeemegjerheCee mebheJeCÙeemee"er lÙee}e lÙeeÛÙee mJele:ÛÙeeÛe [eskeäÙeeJej
  • 30. nele IÙeeÙe}e }eJe}e. YemceemegjeÛee veeçe Pee}e. Deepe pÙeebÛÙeekeâ[s efJeOJebmekeâ Je Øe}Ùekeâejer çekeäleer Deensle DeeefCe pÙeebÛÙee keâeceefiejercegUs Jevemheleer Je ØeeCeerme=°erÛee veeçe nesleesÙe Je heÙee&Ùeeves ceeveJepeeleer}e Oeeskeâe GlheVe nesleesÙe, les DeeOegefvekeâ jesieš Yemceemegj Deensle. meeJe&peefvekeâ ef"keâeceer IeeCe keâjCeejsner lemesÛe jesieš Yemceemegj Deensle. lÙeebÛeb DeejesiÙe YemceemegjeØeceeCes ’heÙee&JejCe veeçeeÛÙee jesieeveb’ efyeIe[}s}b Deens Ùeele çebkeâe veener. ceeveJeeveb pej Ùee iees°erletve yeesOe veener Iesle}e lej ne ‘heÙee&JejCe veeçeeÛee jesie‘ lÙeeÛee meJe&veeçe keâjCeej ns "j}s}b Deens ! ns šeUCÙeemee"er OJeveer, keâeye&ve ceesvee@keämeeF&[, keâeye&ve, OegjUe, Flej jmeeÙeves JeiewjWÛes ØeceeCe lemesÛe meeceeefpekeâ ef"keâeCeÛeer mJeÛÚlee Ùeeyeeyeleerle keâ[keâ efveyeËOe Je Debce}yepeeJeCeer nJeer. heÙee&JejCeeefJe<eÙekeâ DeejesiÙeeyeö}Ûes Demes efkeâleerlejer efvekeâ<e oeKeJelee Ùesleer}. DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛes efvekeâ<e Deehe}b DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe meJee&le cenlJeeÛebb Deens. DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛeb meJee&le "Ukeâ Jewefçe°Ÿe cnCepes lÙeeÛÙeeceOÙes DebleYet&le Deme}s}e Âef°keâesve. Ùee °erkeâesvee}e mecÙekeâd Âef°keâesve cnCeleele Je °er}e mecÙekeâ o°er cnCeleele. mecÙekeâd °er ner Gheefve<eoebÛeer meeNÙee efJeßJeeJejer} ke=âhee Deens. ‘ieerlee‘, ‘%eevesßJejer‘, ‘Dece=leevegYeJe‘ Deeoer Deveskeâ «ebLeebceOÙes Ùee °erÛeb mJe¤he Je cenlJe JeCe&ve keâjCÙeele Dee}s}b Deens. ner °er cnCepes peerJeveeÛeb meJeexÛÛe DeefOe‰eve nesÙe. ner °er Øeehle nesCÙeemee"er JÙekeäleerÛee mebkegâefÛeleheCee mebheeJee }eielees.
  • 31. DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe ner meb%ee kegâCeerner DeeefCe keâçeerner Jeehejle DemeuÙeecegUs efleÛÙeeyeö} De%eeve DeeefCe iewjmecepe HeâesHeâeJe}s Deensle. DeOÙeelce cnCepes yegJeeyeepeer, JewjeiÙe, efJejkeäleer, mebmeejeleerve heUgve peeCes, meJe& keâener mees[tve osTve efYekeâejer yeveCes, çejerje}e keä}sçe osCes, Gheemeleeheeme keâjCes, hetpeehee" keâjCes, OÙeeve keâjCes Jeiewjs - jespeÛÙee JÙeJeneje}e mees[tve - Gj}s}s keâenerner, Demes mecepe}s peeles. heesšeLeea, OeveeLeea, ceeveeLeea, meòeeLeea Deçee }yee[ Je De[eCeer }eskeâebveer keâUle vekeâUle Deçee iewjmecepeebvee KeleheeCeer Ieele}s Deens. Ùeele mJele:}e F&çJejeÛee Yekeäle ceeveCeejs Deensle DeeefCe mJele:}e veeefmlekeâ mecepeCeejsner Deensle. lÙeecegUs Ùee ieoejesUeletve ceveeÛee efveßÛeÙe keâmee keâjeÙeÛee ? DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛeer Kee}er efo}s}er Jewefçe°Ÿes Je efvekeâ<e }#eele Iesle}s lej ns iewjmecepe otj nesleer} Je ceveeÛee efveßÛeÙe nesT çekesâ}. 1. yegæerÛÙee Deekeâ}veentve Je peeefCeJesntve Kees} Je DeefOekeâ Demme} Deçeer JewefßJekeâ SkeâelcelesÛeer DevegYetleer (oçe&ve Jee °er). DeeheuÙee hetJe&peebveer Ùee DevegYetleer}eÛe F&çJej ns veeJe efo}b keâejCe ner DevegYetleer çejerjeÛeb Je efJeßJeeÛeb Debleyee&¢e JÙeeheles. DeeheuÙee meJe&meeceevÙeebÛÙee mebkegâefÛele DevegYetleerhes#ee Je (DeJemLes) hes#ee leer JesieUer DemeuÙeeves DeeheuÙee Debleyee&¢e Demetvener JÙeJenejele efleÛes JesieUsheCe peheCÙeeÛeer DeeJeçÙekeâlee lÙeebvee peeCeJe}er. G"megš keâesCeerner mJele:}e F&ßJej Deens Demes ve mecepeCÙeeÛeer Je lÙeeÛeØeceeCes F&ßJej veener Demesner
  • 32. ve mecepeCÙeeÛeer efçekeâJeCe lÙeebveer efo}er. lÙeeÛeØeceeCes leer efçekeâJeve mecepetveGcepetve F&ßJejeJemLee Øeehle keâ¤ve IesCÙeemee"er osJe hetpesÛeer, DeeÛeejefJeÛeejebÛeer, Deenej efJeefJeO eefve<esOeebÛeer veerefleceòesÛeer, heehehegCÙeeÛeer, ØeeÙeefßÛeòeeÛeer meesÙe keâ®ve "sJe}er. lÙeeÛeØeceeCes efçe#eCe, JÙeJemeeÙeeoer #es$eebletve (mJeOecee&ÛejCeeletve) F&ßJejØeehleerÛeer meesÙe keâ¤ve "sJe}er. F&ßJejeJemLee Øeehle keâjCes cnCepesÛe ner DevegYetleer Øeehle keâjCes ns OÙesÙe Deecne meeceevÙeebvee "jJetve osCÙeele hetJe&peebveer meeNÙee efJeßJeeJej ceneve ke=âhee kesâ}er Deens. keâejCe Deçeer DevegYetleer ner #egõ ØeJe=leer (mebkegâefÛele mJeeLee&Ûeer Oe[he[ ) Je mebkegâefÛele efveJe=òeerÛÙee (yespeyeeoej heUhegšŸee efJejkeäleerÛÙee) he}erkeâ[Ûeer DeJemLee Deens. Ùee DeJemLes}eÛe efveJee&Ce, meceeOeer,cees#e cnCeleele. Ùee DeJemLesle meJe&keâener mJele:ceOÙes Je mJele:}e meJeeËceOÙes heenCÙeeÛeer °er Demeles. nerÛe Kejer mecÙekeâ °er nesÙe. mJele:Ûeb çejerj, kegâšgbye, peele, ieeJe, osçe, he=LJeer DeeefCe efJeßJe Deçee Øekeâejs Deehe}er °er efJeçee}lesÛÙee ceÙee&oe heej keâjle peeles. lemesÛe mJele:ÛÙee Jeemevee, YeeJevee, efJeÛeej ÙeebÛÙeener ceÙee&oe heej keâjle peeles. efJeßJekeâuÙeeCekeâejer °er ner DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛee cenlJeeÛee efvekeâ<e Deens. 2. Ùee DevegYetleerletve efvecee&Ce nesCeejer SkeâelcelesÛeer, DeelceerÙelesÛeer, Demeerce ØesceeÛeer, efvejblej DeeveboeÛeer Je mJele:ÛÙee keâle&JÙeeÛeer peeCeerJe. Ùee peeefCeJes}eÛe mJeOecee&Ûeer (mecÙekeâ) peeCeerJe cnCeleele.
  • 33. 3. mJele:ÛÙee }eskeâesheÙeesieer keâle&JÙeeÛes cevemJeer DeeÛejCe. Ùee}e meJe&Oece&hee}ve cnCeleele. ne eflemeje efvekeâ<e Deens. 4. Deçee leNnsves peieleevee ceeiee&le ÙesCeeNÙee De[ÛeCeeRçeer efveJezj Je=òeerveb, kegâçe}lesveb, Â{efveßÛeÙeeveb, efveYe&ÙeheCeeveb, efJeefpeieer<eg Je=òeerveb DeeefCe ØemeVelesveb cegkeâeye}e keâjCes. ns Kejb Oece&Ùegæ nesÙe. Deehe}er °er, DevegYegleer, meceeOeeve, keâle&JÙeeÛeb Yeeve Je DeeÛejCe DeeefCe DeeheCe yeejerkeâmeejerkeâ yeeyeeRveer efvejeçe neslees keâe ? KeÛetve peelees keâe ? Deehe}b keâece mees[tve oslees keâe ? ne DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛee 4Lee efvekeâ<e Deens. DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeÛeer keâuhevee mhe° nesCÙeemee"er Kee}er} GheceeosKeer} GheÙeesieer Deens. meejb ÛejeÛej efJeßJe ns pej Skeâ Dee@kexâmš^e ceeve}b lej les efJeßJe Debleyee&¢e JÙeeheCeejs keâe}eleer} lelJe (pÙee}e ieerlesceOÙes hejbYeeJe cnš}b Deens) cnCepesÛe F&çJej ne Dee@kexâmš^eÛee mebÛee}keâe meejKee Deens Je DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe cnCepes Ùee Dee@kexâmš^eÛÙee mebÛee}keâeçeer DeeheCe meJeeËveer leeoelcÙe heeJeCÙeemeejKes Deens. Demes leeoelcÙe heeJeCÙeeÛÙee DeYeeJeer JÙekeäleer Je meceepepeerJeveeleer} megmebyeælee DeeefCe Flej Gòece heefjCeece ve° nesleele. ne F&ßJej cnCepes mJele:Ûes cegU mJe¤he DemeuÙeecegUs F&ßJejleeoelcÙee}eÛe Deelcemee#eelkeâej cnCeleele. Kejs mJeemLÙe cnCeleele. DeOÙeeeflcekeâ jesiešheCee - DeejesiÙe Heâkeäle çejerjehegjleb ceÙee&efole Deens. °erÛee jesiešheCee ne °eroes<e PeeuÙeecegUs keâesCeleerner yeeye
  • 34. peçeer Deens leçeer heenCÙeeÛeer #ecelee veenerçeer nesles. Demee jesiešheCee Deelceveelce efJeJeskeâeÛÙee DeYeeJeeletve efvecee&Ce neslees. meejemeej efJeJeskeâeÛÙee DeYeeJeeletve pevcee}e Ùeslees. Deelceeveelce efJeJeskeâ Je meejemeej efJeJeskeâeÛee DeYeeJe Deelce%eeveeÛÙee DeYeeJeeletve GlheVe neslees. heefjCeeceer JÙekeäleer Je meceepepeerJeveeleer} megmebyeælee, megJÙeJemLee, megefveÙebef$elelee, Skeâelcelee, megjs}heCee, }Ùeyeælee DeeefCe Flej Gòece heefjCeece ve° nesleele. ÙeeÛee meefJemlej efJeÛeej menŒeves$e, veecemcejCe Je Flej hegmlekeâele kesâ}e Deens. DeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙe Øeehle keâjCes ns yengleskeâ leLeekeâefLele efJeÉeve hebef[leebvee, Jew%eeefvekeâebvee, veslÙeebvee, lelJeefÛeblekeâebvee DeeefCe meceepemegOeejkeâebveeosKeer} pecele veener lÙeecegUs DeeheuÙee}e pece}b veener lej Keble JeešeÙe}e vekeâes. heCe SJnjsmš, ceeveme mejesJej FlÙeeoer ef"keâeCeer peeÙe}e efceUe}b veener lejer lÙeebÛeb JeCe&veosKeer} SskeâeÙe}e Deevebo Jeešlees lemeb DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙeeyeö} efkeâceeve he#eer peeCetve IesCebosKeer} DeevebooeÙeer Deens. keâejCe Deepe les peeCetve Iesle}b lej keâOeer vee keâOeer les DeeheuÙee}e meeOÙe nesF&}. DeeOÙeeeflcekeâ DeejesiÙee}e JÙeeJenejerkeâ°Ÿee DelÙeble cenlJe Deens. keâejCe Deçee DeeOÙeeeflcekeâ (mecÙekeâ) °erletve mebhetCe& DeejesiÙeeÛÙee efJekeâemeeÛes ceeie& (GheeÙe) efJekeâefmele nesleele Je G}šhe#eer lÙee ceeieeËveer (GheeÙeebveer Je GheÛeejbveer) mebhetCe& DeejesiÙeeÛeer Øeehleer, JÙekeäleer Je meceepee}e nesle Demeles. Ûeewoe efJeÅee Je Ûeewme° keâ}e Deçee DeejesiÙeeletve cnCepesÛe mJeemLÙeeletve efvecee&Ce PeeuÙee. keâejCe Demes mJeemLÙe cnCepes F&ßJejeçeer leeoelcÙe PeeuÙeeÛeer DeJemLee. lÙeecegUsÛe Ùee efJeOeevee}e heg°er osCeeje Kee}er} ç}eskeâ efJe<CegmenŒeveecemlees$eeÛÙee Heâ}efve<heòeerceOÙes Deens.
  • 35. pebiecee pebieceb Ûesob peieVejeÙeCeesæJeb ~ Ùeesiees %eeveb leLee meebKÙeb efJeÅee efçeuheeefo keâce& Ûe ~~ DeLe& : meejer ÛejeÛej me=°er, Ùeesie, %eeve, meebKÙe lelJe%eeve, JesieJesieàÙee efJeÅee Je efçeuheeefo keâ}e veejeÙeCeeheemetve GlheVe PeeuÙee Deensle. meenefpekeâÛe Ùee meeNÙee efJeÅee Je keâ}ebÛee megÙeesiÙe Jeehej kesâuÙeeme mebhetCe& DeejesiÙe (mJeemLÙe) DeLee&le F&ßJejner Øeehle nesT çekeâlees. cnCetveÛe peerJeveeÛÙee ØelÙeskeâ #es$eeleuÙee }eskeâebvee mecÙekeâ DeejesiÙe Øeehle JneÙe}e nJeb. lÙeecegUs lÙeebvee FlejebÛÙee mecÙekeâ DeejesiÙeemee"er keâece keâjCÙeeÛeer FÛÚe Je #ecelee Ùesles. mecÙekeâ DeejesiÙeeÛeer ieerlesleer} mebkeâuhevee ÛewlevÙemeeOevee, DeejesiÙeoerhe FlÙeeoer hegmlekeâebceOetve mhe° kesâ}s}er Deens. DeejesiÙeeÛee Deejmee hegefmlekesâle ceeb[}suÙee meJe& cegÅeebÛee veerš DeYÙeeme kesâuÙeeme Je lÙeebÛee veerš efJeÛeej kesâuÙeeme mebhetCe& DeejesiÙeeÛes Flej #es$eeleer} efvekeâ<e DeÛetkeâheCes peeCeJet }eieleer} DeeefCe DeejesiÙe mebieesheve ner Skeâ keâškeâšerÛeer Je kebâšeUJeeCeer yeeye ve jenlee ceveesjbpekeâ Je GlmeeneJeOe&keâ heJe&Ceer nesF&}. Deçee DeevebooeÙeer DeejesiÙemebieesheveele ’’menŒeves$e’’, ’’veecemcejCe’’, Je Health in Geeta Ùee hegmlekeâebÛee efJeçes<e HeâeÙeoe nesF&}.
  • 36. [e@. ßeerefveJeeme pe. keâçeeUerkeâj pevce : 4 ceeÛe& 1951, meeJebleJee[er efçe#eCe : Sce.yeer.yeer.Sme., hegCes, Sce.[er., cegbyeF&. Hesâ}eefçehme : SHeâ.DeeÙe.meer.peer., SHeâ.SHeâ.SHeâ.yeer.Sced.Smed. (Decesefjkeâe) ceeveo heoJeer : [er.Smedmeer ( Dees.DeeÙe.Ùegg.meer.Sce) meÅe Ghe›eâce : çejerjef›eâÙee çeeŒe Je peerJeveeleer} leeCeleCeeJe ÙeebÛes mebçeesOeve Je DeOÙeeheve. lÙeeceOÙes GheÙegkeäle hegmlekeâebÛes }sKeve hetJe&efheef"keâe : keâeobyejer, DeelceefÛebleve, ØeJeemeJeCe&ve Jeiewjs ÛeeUerme Fb«epeer, ceje"er Je efnboer hegmlekesâ, çebYejentve DeefOekeâ }sKe Je çeesOeefveyebOe RLIVING & H PE OL SU R IS FO TI C L SOCI ETY H EALTH ADV NA ISSHHA IO AN AT CE N ME ER NT I NT