SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 40
ГАРЧИГ
УДИРТГАЛ
I.
a)
b)
c)

СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ ........................................................................................4
Орчин үеийн багц сонголтын онол ................................................................................4
Хөрөнгийн үнэлгээний загвар ........................................................................................4
Монгол дахь судалгааны ажлууд ...................................................................................4

ОНОЛЫН ХЭСЭГ .....................................................................................................6
Нийлбэр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй хугацааны цуваа ........................................................6
Хугацааны цувааны ARMA загвар ................................................................................6
Эрсдлийн шинжилгээ ......................................................................................................7
Системийн эрсдэл ...............................................................................................................7
Багцын эрсдэл ......................................................................................................................7
СAPM загварын нийцтэй эсэхийг шалгах ........................................................................8
Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ ...............................................................................8
Панел үнэлгээний загвар ................................................................................................ 8
Оновчтой багц бүрүүлэх аргачлалууд ...........................................................................8
Марковичийн багц сонголтын онол ..................................................................................8
Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онол ...............................................9
Шарпын харьцаа (Sharpe ratio) ..........................................................................................9
Трэенорийн харьцаа (Treynor ratio) .................................................................................10
Динамик багц.....................................................................................................................10
Арилжааны стратеги .....................................................................................................10

II.
a)
b)
c)
i.
ii.
iii.
d)
e)
f)
i.
ii.
iii.
iv.
v.
g)

III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ .........................................................................................11
a) Судалгааны өгөгдөл ......................................................................................................11
b) Судалгааны арга зүй ......................................................................................................11
c) Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийн шинжилгээ ....................................12
d) Эрсдлийн шинжилгээ ....................................................................................................15
i.
Системийн эрсдэл .............................................................................................................15
ii. Багцын эрсдэл ....................................................................................................................15
e) Хөрөнгийн үнэлгээний загварын шинжилгээ ............................................................. 16
f) Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ .............................................................................17
g) Богино хугацаанд ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс ....................................................17
h) Зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратеги ..............................................19
i.
Статик багцын шинжилгээ ............................................................................................... 19
ii. Динамик багцын шинжилгээ ........................................................................................... 20
i)
Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратеги .......................................21
IV. ДҮГНЭЛТ ..................................................................................................................29
V.

САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ ................................................................................................ 32

VI. НОМЗҮЙ ...................................................................................................................33
Хавсралтууд
1
УДИРТГАЛ

Монголд хөрөнгийн зах зээл үүсч хөгжин 20 жилийн хугацаа өнгөрсөнч 1995 оноос
эхэлсэн хоѐрдогч зах зээлийн хөгжил 2005 он хүртэл сул байсныг статистик үзүүлэлт
харуулдаг. Харин сүүлийн 5 жилийн турш олон нийтэд 14 компани хувьцаагаа нээлттэй
арилжаалж, хөрөнгийн зах зээлээс 1201 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгджээ.
Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ 2006 оны эхний хагаст 100 гаруй тэрбум төгрөг
байсан бол 2010 оны эхний хагаст дунджаар 1 триллион төгрөгт хүрсэн, ХОЭБ-ийн данс
нээлтийн хувь 85%2-д хүрч, шинээр 1223353 данс нээгдсэн зэрэг нь хөрөнгийн зах зээл
хүчтэй идэвхжисэнийг харуулж байна. Үүнийг зах зээлийн бодит үйл явцтай уялдуулан
тайлбарлах нь нэн сонирхолтой болно. Зах зээлийн хүчтэй идэвхжил нь тоглогчдийн идэвхи,
сонирхолыг нэмэгдүүлсээр байгаа боловч ихэнхи нь өөрийн зөн совин, мэдрэмжид
тулгуурлан тоглож байгаа4 нь эрсдэл, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс, үр
өгөөжтэй хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ дутагдаж буйг харуулж байна. Иймээс тус
судалгааны ажлаар 2007 оноос хойшхи зах зээлийн хэлбэлзэл, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч
урт, дунд, богино хугацааны хүчин зүйлс, оновчтой хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ
хийхийг зорилоо.
Нэгдүгээрт, 1996-2010 оны ТОР20 индексийн өгөгдлийг хугацааны цуваанд задлан
2007 оноос хойшхи зах зээлийн хэлбэлзлийг тайлбарласан. Хоѐрдугаарт, хөрөнгийн биржид
бүртгэлтэй 314 компаниас 4-н шинжүүрээр 20 компанийг сонгон авч багцын онолд
тулгуурлан шугаман бус програмчлал, корреляцийн шинжилгээгээр багцын эрсдлийг
тодорхойллоо. Мөн сонгогдсон компаниудыг 4 салбарт хуваан 2006-2010 оны өгөгдөлд
тулгуурлан хөрөнгийн үнэлгээний загвар (CAPM)-ыг салбар болон компани бүрээр үнэлж,
бэтта коэффициентийг регрессийн аргаар тооцов. Хувьцааны богино хугацааны ханшид
нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг олон нийтэд хувьцаагаа нээлттэй (IPO) арилжаалсан 13 компаний
ханшийн өгөгдөл, мэдээллийн өгөгдөлд хийсэн статистик шинжилгээгээр харин дунд болон
урт хугацааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг сонгогдсон 20 компаний 2006-2009 оны
санхүүгийн харьцааны шинжилгээний аргаар панел дата үнэлж тооцлоо. Гуравдугаарт, зах
зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг Элтон, Грубер, Шарпын харьцаа,
Трэенорийн харьцаа, Марковичийн багц сонголтын онолоор статик ба динамик багц
бүрдүүлэн судлав.

МХБ, арилжааны хураангуй
ҮЦТТТХТөвийн мэдээлэл
3
ҮЦТТТХТөвийн мэдээлэл
1
2

4

Хөрөнгийн зах зээлд тоглогч 114 хүнээс анкентын аргаар авсан судалгааны үр дүн

2
Харин зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг өөрсдийн санал
болгож буй аргаар боловсруулав. Үүний тулд нэгдүгээрт, зах зээлийн хэвийн нөхцлийг
тооцох аргачлалыг боловсруулж, хоѐрдугаарт, “арилжааны хурд” хэмээх ойлголтыг
тодорхойлж, гуравдугаарт, арилжааны хурдын талаарх 4 төрлийн таамаглал дэвшүүллээ.
Таамаглалын хүрээнд 3 нөхцөл тавьсан.
Судалгаанд ашиглагдах арилжааны өгөгдөл нь биржийн электрон хаягт хадгалагдан
үлддэггүй тул судлаачид Excel программын VBA ашиглан өгөгдөл бүртгэх бичил программ
бичсэн. Хөрөнгийн биржийн арилжаа 11:00-оос 12:30 мин хүртэл явагдах ба энэ үеэр өдөр
бүр өгөгдлийг бүртгэж авсан.
Бидний судалгааг гүйцэтгэж байх хугацаанд зах зээл уналттай байсан тул зөвхөн
логарифм муруйн хэлбэрийн арилжааны хурд Шарын Гол ХК-ний өгөгдөлд ажиглагдсан.
Ажиглалтын үр дүнд бидний дэвшүүлсэн таамаглал батлагдаж урьд өмнө Монгол
судалгааны ажлуудад гарч байгаагүй онцгой үр дүнд хүрсэн нь судалгааны ажлын ач
холбогдол, шинэлэг тал болно.

3
I.
a)

СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ

Орчин үеийн багц сонголтын онол

Маркович нь багцын эрсдэл, өгөөжийн хоорондын холбоог тооцсон анхны эрдэмтэн юм.
Үүнийг хийснээрээ тэрээр орчин үеийн багцын онолыг үндэслэсэн. Түүний 1952 онд
хэвлүүлсэн бүтээл нь орчин үеийн багцын онолын үндэс болжээ.
Мөн Элтон, Грубер нар багцид анхнаасаа тогтвортой хөрөнгийг сонгох замаар багц
бүрдүүлэх аргачлалыг санал болгосон (Amenc and Le Sourd 2003).
Конно, Ямазаки нар эрсдлийг хэмжээсээр вариацийн оронд абсолют хазайлтыг авснаар
Марковицын загварын том хэмжээстэй бодлогын хувьд гарч байсан тооцооллын
хүндрэлүүдийг хялбарчилсан ба энэ үед хөрөнгийн оновчлолын бодлого нь шугаман хэлбэрт
шилждэгийг баталсан (Насанбуян 2010).
b)

Хөрөнгийн үнэлгээний загвар

Фама , Макбедь нар Нью-Йоркын хөрөнгийн биржийн 1926-аас 1968 оны өгөгдөлд
тулгуурлан хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгасан. Тэд хөрөнгийн үнэлгээний загварын
нийцтэй эсэхийг шалгахдаа өгөгдлөө хугацаагаар нь 9 хэсэг болгох хувааж хэсэг бүрийн
эхний 4 жилийн өгөгдлөөр багцаа бүрдүүлж, дараагийн таван жилийн өгөгдлөөр бетта
коэффицентийг тооцож, сүүлийн 5 жилийг өгөгдөл дээр загварын нийцтэй эсэхийг шалгасан
байдаг. Энэ аргыг хожим нь хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгах гурван шатат арга
хэмээн нэрлэх болсон.
Хошима, Гарза Гомез болон Кунимура нар Японы зах зээлийн өгөөж, эрсдлийн
хамаарлыг судалсан. Судалгааны үр дүнд цаг хугацаанаас хамааран зах зээлийн шагнал
болон өгөөж хоорондох хамаарал эерэг, сөрөг ялгаатай хамааралтай байсан ба нөхцөлд бус
хөрөнгийн үнэлгээний загварын хувьд пүүсийн хэмжээ нь сөрөг харин нөхцөлд загварын
хувьд эерэг хамааралтай байсан.
Танг, Шум нар Сингапурын хөрөнгийн зах зээлийн эрсдэл, өгөөж хоорондын
хамаарлыг судалсан.Үр дүнд нь, эрсдэл болон өгөөж нь сул эерэг хамаарал байгааг
харуулсан регрессийн тэгшитгэлийн сул гишүүн нь эрсдэлгүй хөрөнгөөс их байв.
Сандовал, Саен нар хөрөнгийн үнэлгээний загварыг Аргентин, Бразил, Чили, Мексик
зэрэг Латин америкийн улс ордуудын өгөгдлийг ашиглан шинжилгээ хийсэн. Эрсдэлгүй
хүүгийн түвшинээр АНУ-н ЗГ-ын 3 сарын хугацаатай үнэт цаасын хүүг сонгон авч хөлгөн
өгөгдөлд шинжилгээг хийж бетта болон эрсдлийн шагналын хооронд эерэг хамаарал байгааг
харуулсан. Тэд мөн улс бүрийн зах зээлийн онцлогыг харуулсан хувьсагчийг нэмж оруулж
өгсөн байдаг.
Шакрани, Исмейл судалгааны ажлаараа Малайзын зах зээл дээрх эрсдлийн шагнал болон
өгөөжийн хамаарлыг шалгасан. Үр дүнд бетта коэффицент эрсдлийн шагналын хооронд сул
(flat) хамааралтай байгааг харуулсан (Насанбуян 2010).
c)

Монгол дахь судалгааны ажлууд

А. Ганзориг, Г. Баттулга нар Марковицын загвараар 6 валютаар багц бүрдүүлж багцын
оновтой хувь хэмжээг тодорхойлсон.
А.Ганзориг Монгол улсын АПУ, Талх чихэр, Мах импекс компаниудын үнэт цаасаар
багц бүрдүүлж САРМ, АРТ загваруудыг ашиглан компаниудын бетта коэффицентүүдийг
тооцож гаргасан ба бетта коэффицентүүд нь харгалзан 0.66, 0.73, 0.72, 0.8 байсан.
С.Батхүрэл Марковицын загвараар Dell, Ford, Yahoo, IBM зэрэг 6 компаниудын
хувьцаагаар багц бүрдүүлж багцад эзлэх оновтой хувь хэмжээг тодорхойлсон.
4
Б.Бат-Ирээдүй Монголын хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагддаг 5 компанийн хувьцааг
сонгон авч 2 багц бүрдүүлэн хөрөнгийн үнэлгээний загвар дээр тулгуурладаг Шарпын
харьцаа, Тейроны харьцаа зэрэг хэмжээсүүдээр багцуудын үр дүнг харьцуулсан
Л.Алтангэрэл, Б.Болормаа нар Герман улсын хөрөнгийн биржийн 2002 оны 2 –р сараас
2006 оны 12 –р сар хүртлэх 28 компанийн өгөгдөл дээр тулгуурлан Марковицын сонгодог
загвар болон Конно, Ямазаки нарын боловсруулсан дундаж-абсолют хазайлтын загвар,
Янгийн боловсруулсан минимаксийн загвар зэрэг шугаман загваруудыг хооронд нь
харьцуулсан.
Ц.Батсүх, Д.Нямсүрэн нар тодорхой хэмжээний хөрөнгийг санхүүгийн эрсдэлтэй болон
эрсдэлгүй хөрөнгүүдэд оновчтой байршуулах хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтын Мертоны
хэлбэрийн загварын хувьд шугаман хэлцлийн зардалтай нөхцөлд хэрэглээнээс болон өв
хөрөнгөөс авах ханамжийн функцийг HARA болон квадратлаг функцээр сонгосон
тохиолдолд Хамилтон-Якоби-Беллманы тэгшитгэлийг ашиглан, аналитик шийдийг олж,
оновчтой удирдлага, параметрүүдийг холбоог тогтоосон. Мөн оновчтой удирдлагын
нөхцөлд баялагийн хэмжээний өөрчлөлтийн стохастик дифференциал тэгшитгэлүүдийн
хүчтэй шийдийг олж тархалтын хуулийг тодорхойлсон байна (Насанбуян 2010).

5
II.

ОНОЛЫН ХЭСЭГ

a) Нийлбэр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй хугацааны цуваа
Аливаа хугацааны цуваа нь дараах 4 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй байдаг.
1.
2.
3.
4.

Чиг хандлага (trend)
Улирал сарын нөлөөлөл (seasonality)
Мөчлөг нөлөөлөл (cycle)
Санамсаргй нөлөөлөл (shock) irregular elements
1) Улирал, сарын нөлөөг ялгах

Сараар өгөгдсөн цувааны хувьд 12 болон 2 цэгийн шилжүүлэн дундажлах аргыг ашиглан
төвт дундаж утгыг олно. Туслах хүснэгт5 зохиож сарын нөлөөллийг ялгана.
2) Трэндийн нөлөөг ялгах.
Хугацааны түвшний утгаас тухайн улирал сарын нөлөөллүүдийг хасч 𝑌𝑡 = 𝑋𝑡 − 𝑆𝑡 гэсэн
шинэ хугацааны цувааг үүсгэнэ. Энэхүү шинэ цуваа нь дараах бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй:
𝑌𝑡 = 𝑇𝑅 𝑡 + 𝐶 𝑡 + 𝐼 𝑡
𝑌𝑡 цувааны хувьд трендийн нөлөөллийг ялгана. Үүний тулд Ходрик Прискоттын шинжүүр6ээр трендийн утгыг тодорхойлно.
E-views программ нь hptrend утгыг бодож гаргах бөгөөд тэрхүү утгаа 𝑌𝑡 хугацааны цуваанаас
хасна. Трендийн утгыг хасаж гарсан цувааг 𝑍 𝑡 гэе.
3) Мөчлөг нөлөөг ялгах
𝑍 𝑡 = 𝑌𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡 = 𝐶 𝑡 + 𝐼 𝑡 = 𝑋 𝑡 − 𝑆 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡
гэсэн шинэ цуваа үүснэ. Мөчлөгийн нөлөө 𝑍 𝑡 гэсэн шинэ цувааны хувьд жилээс дээш
хугацаа агуулсан шилжүүлэн дундаж7-лах аргаар цувааны түвшинг жигдрүүлж мөчлөг
нөлөөллийг ялгана.
4) Санамсаргүй нөлөөг ялгах (Шок)
It=Zt-Ct шок буюу санамсаргүй нөлөөллийг тодорхойлно (Cox 2006, 235).
b)

Хугацааны цувааны ARMA загвар

Энэхүү загвар нь хугацааны цувааны трендийг загварчилж, улирал сарын нөлөөг ялгасны
дараа тухайн хугацааны цувааны түвшний утга болон үлдэгдлийн утгаас хамааруулан
загварчилдаг. Жишээ нь, AR(1) гэвэл түвшний утгынха өмнөх утгаар, MA(1) гэвэл
үлдэгдлийнхээ өмнөх утгаар өнөөгийн утга нь тодорхойлогдоно гэж үздэг. Загварчилсны
дараа шокийн автокорреляци ба хэсгийн автокорреляциуд нь хязгаарын утгаас давахгүй бол
түүнийг цагаан шуугиан процесс гэнэ. Энэ шинжилгээг стационарь хугацааны цуваанд
ашиглавал илүү тогтвортой үр дүн гарна.
5
2 цэгийн дундажыг туслах хүснэгтэд оруулж сарын нөлөллийг тооцдог. Сарын нөлөөллийг ялгахдаа туслах хүснэгтээс
тооцоогдсон Σ=( Σ1+Σ2+…+Σ11+Σ12)/3 ерөнхий нийлбэрийг олно. Хэрэв ерөнхий нийлбэр тэгтэй тэнцүү бол дундаж утгыг шууд
харгалзах улирлыннөлөөлөл гэж авч үзнэ. Хэрэв 0-ээс ялгаатай байвал улирлын нөлөөг
Σ
𝑆 𝑡 = дундаж − гэж тооцно.
12
St- улирлын индекс
Жич: S1+S2+…+S11+S12=0 (Жил бүр улирлын нөлөөг ижил байна гэж үздэг)
2
2
6
𝑛
𝑛−1
ℎ𝑝𝑡𝑟𝑒𝑛𝑑 = 𝑡=1(𝑥 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡 ) + 𝜆 ∗ 𝑡=1 𝑇𝑅 𝑡+1 − 𝑇𝑅 𝑡 − (𝑇𝑅 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡−1 )
min байхаар бодлогыг боддог. Эхний нэмэгдэхүүн нь трендийн утга хугацааны цувааны түвшний утга руу дөхсөн байх ѐстойг
илэрхийлдэг. II дахь нэмэгдэхүүн хэсэг нь трэндийн утга илүү шулуутгагдсан шинжтэй байхыг илэрхийлдэг.

(𝑍

+𝑍

+𝑍

+⋯𝑍 )

𝑡
𝐶 𝑡 = 𝑡−𝑚 𝑡−𝑚 +1 𝑡−𝑚 +2
сондгой цэгийн шаталсан дундаж арга m-г олохдоо хэрвээ улирлаар өгөгдсөн бол 2-оос дээш
𝑚
утгуудаар сонгоно. Жилээр бол 6-аас дээш тоогоор сонгож авна.

7

6
c)
i.

Эрсдлийн шинжилгээ

Системийн эрсдэл

Системийн эрсдэл гэдэг нь багц дахь хувьцааны төрлийн тоог тасралтгүй нэмэгдүүлсээр
эрсдэл хамгийн бага түвшинд хүрэх үеийн багцын эрсдлийг хэлдэг.
Системийн эрсдлийг тооцохдоо Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 314
компаний хувьцааг эхний хүснэгтээс санамсаргүй, буцаалттайгаар сонгоно. Энэхүү

санамсаргүй сонголтыг n=1, 2, 3, 4, 5, 10, 15, 20, 25, 30 төрлийн хувьцаатай үед тус бүрд
нь 1500 удаа давтана. Ингэж тооцоход n=1, 2, 3, 4, 5, 10, 15, 20, 25, 30 үеүдэд харгалзан
1500, 750, 500, 375, 300, 150, 75, 60, 50 ширхэг багц бүрдэж эдгээр багцуудын эрсдлийн
дунджаар системийн эрсдэл тооцогдоно. Хувьцаануудын багцад эзлэх хувийн жингүүд
тэнцүү.
ii.

Багцын эрсдэл

Багц гэдэг нь хэд хэдэн төрлийн хөрөнгөөс бүрдсэн нийлбэр хөрөнгийг хэлнэ. Багц
бүрдүүлж буй гол шалтгаан нь эрсдлийг дивесификаци хийх явдал юм. Багцын эрсдэл ба
өгөөжийг дараах томъѐогоор тооцно (Portfolio Risk Analysis 2010):
n төрлийн хувьцаанаас бүрдэх багцын эрдэл нь:
2
2
𝜎 𝑝 = 𝜎1 ∗ 𝑤1 + ⋯ + 𝜎 2 ∗ 𝑤 2 + 2 ∗ 𝑐𝑜𝑣 1,2 ∗ 𝑤1 ∗ 𝑤2 + ⋯ + 2𝑐𝑜𝑣 𝑛 − 1, 𝑛 ∗ 𝑤 𝑛−1 ∗ 𝑤 𝑛
𝑛
𝑛

буюу матрицан бичлэгээр:
𝜎 𝑝 = 𝑤1

…

𝑤𝑛 ∗

2
𝜎11
⋯
⋮
⋱
𝑐𝑜𝑣(𝑛, 1) ⋯

𝑤1
𝑐𝑜𝑣(1, 𝑛)
∗ ⋮
⋮
2
𝑤𝑛
𝜎 𝑛𝑛

n төрлийн хувьцаанаас бүрдэх багцын өгөөж нь:
𝑟 𝑝 = 𝑟1 𝑤1 + 𝑟2 𝑤2 + ⋯ 𝑟 𝑛 𝑤 𝑛

буюу матрицан бичлэгээр:
𝑟 𝑝 = 𝑟1
𝜎 𝑖2 − 𝑖 − р хөрөнгийн вариац
𝑤 𝑖 − 𝑖 − р хөрөнгийн хувийн жин
𝑟𝑖 − 𝑖 − р хөрөнгийн өгөөж
𝑐𝑜𝑣 𝑖, 𝑗 − 𝑖 ба 𝑗 − р хөрөнгийн ковариац

…

𝑟𝑛 ∗

𝑤1
⋮
𝑤𝑛

7
iii.

СAPM загварын нийцтэй эсэхийг шалгах

Загварт тавигдсан тавилуудаас шалтгаалан бодит амьдралд энэ загвар нь тэр бүр биелэх
албагүй. Иймээс хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгах шаардлагатай.
Хөрөнгийн үнэлгээний загварт хөрөнгө оруулагчид нь ирээдүйн өгөөжийн тархалтын
хуулийг өнгөрсөн үеийн тархалтын функцээр төлөөлүүлэн авдаг гэсэн таамаглалыг тавьдаг.
нь Гаусс-Марковын регрессийн таамаглалыг хангана. Хөрөнгийн үнэлгээний загварыг
шалгахдаа ихэвлэн дараах энгийн регрессийн тэгшитгэлээр шалгадаг.
𝑟𝑖 = 𝛼0𝑖 + 𝛽0𝑖 ∗ 𝑟 𝑚 + 𝜀 𝑖
Дээрх регрессийн тэгшитгэлээр үнэлэхэд 𝛼0𝑖 = 0, 𝛽0𝑖 >0 их байвал хөрөнгийн үнэлгээний
загвар нийцтэй, эсрэг тохиолдолд нийцэхгүй (Насанбуян 2010).
Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ

d)

1) Debt to Assets
Нийт өр
𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑎𝑠𝑠𝑒𝑡 Нийт хөрөнгө
𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑑𝑒𝑏𝑡

Нийт хөрөнгийн хэдэн хувийг бусдаас авсан зээл өр эзэлж байгааг харуулна. Ямагт 1-ээс
бага байна. Энэ харьцаа их байх нь компанийг их эрсдэлтэй болгодог. Ихэвчлэн дөнгөж үүсч
буй компаниудын энэ харьцаа их байх нь элбэг.
2) Earnings per share
𝐸𝑃𝑆 =

Цэвэр ашиг
𝑂𝑢𝑡𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑖𝑛𝑔 𝑠ℎ𝑎𝑟𝑒𝑠 Нийт хувьцааны тоо
𝑁𝑒𝑡 𝑚𝑎𝑟𝑔𝑖𝑛

Нэгж хувьцаанд ноогдох боломжит ашиг. Хувьцаа эзэмшигчид хэр зэрэг ноогдол
ашиг хүртэх боломжтойг илэрхийлнэ.
Панел үнэлгээний загвар

e)

Панел өгөгдөлийн загварыг санхүү, эконометриксийн судалгаа шинжилгээнд хэрэглэх
явдал ихсэх болсон нь Хугацааны цувааны шинжилгээ /Time Series Analysis/ болон Хөлгөн
өгөгдлийн шинжилгээ /Cross-Secsional Analysis/-нүүд нь тус тусдаа судлагдахуунуудын
хоорондох хамаарлын харьцангуй тогтвортой динамик өөрчлөлтийг тооцоолох, түүнд
тайлбар өгөхөд нэлээд өрөөсгөл байдагтай холбоотой юм. Энэхүү панел үнэлгээ авч үзэж
буй өгөгдлүүдийг нэгтгэн бүхэл системээр нь үнэлж, системийн шинжилгээг хийдэг бөгөөд
тэдгээрийн хооронд гарах алдааг хамгийн бага байлгадаг зэрэг нь уг аргачлалыг сонгох
үндэслэл болсон билээ.
PDRM (Panel Data Regression Model) - загварыг дотор нь сул гишүүнээс нь хамааруулан
Тогтвортой нөлөөллийн загвар /Fixed Effect Model/, Санамсаргүй нөлөөллийн загвар
/Random Effect Model/ гэж хуваадаг. (Дашдорж and Баттөр 2010).
Оновчтой багц бүрүүлэх аргачлалууд

f)

1) Статик багц
i.

Марковичийн багц сонголтын онол

Марковичийн аргаар хамгийн бага эрсдэлтэй эсвэл тодорхой өгөөжийн түвшинд
эрсдлийг минимумчлах, тодорхой эрсдлийн түвшинд ашгийг максимумчлах бодлого боддог.
Энэхүү бодлогыг шугаман бус прогараммчлалын аргаар бодогддог бөгөөд бид excel
программын solver командын тусламжтайгаар бодлогыг хялбар шийдэх боломжтой.

8
ii.

Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онол (Simplified method
proposed by Elton and Gruber)

Элтон ба Груберын дэвшүүлсэн оновчтой багцыг бүрдүүлэх аргачлал нь багцад
сонгогдож буй хувьцаануудыг харьцааны аргаар шинжиж авдаг нь анхнаас нь тогтвортой
ханштай хувьцаанууд сонгогдоход хүрдгээрээ давуу талтай юм. Тооцооллууд нь хялбар ба
үр дүн нь бүтэн матрицтай Марковичын загвартай төстэй.
Энэ аргачлал нь дан индексийн загварыг мөн Трэйнорын харьцааг суурь болгож
ашигласан. Хөрөнгийн оновчтой жагсаалт ба корреляцыг илэрхийлсэн хялбарчилсан
загварын тусламжтайгаар багцыг бүрдүүлдэг (Amenc and Le Sourd 2003, 88).
Багцыг дараах алгоримтын дагуу бүрдүүлнэ:
1. Сонгох боломжтой бүх хувьцаан дээр Трэенорын харьцааг бодож ихээс нь бага
руу нь жагсаана.
Энэхүү харьцаа нь:
𝐸 𝑅𝑖 − 𝑅 𝐹
𝛽𝑖

𝐸 𝑅 𝑖 -i-р хөрөнгийн хүлээгдэж буй өгөөж
𝑅 𝐹 -эрсдэлгүй өгөөжийн хувь( засгийн газрын бондийн хүү)
𝛽 𝑖 −Шарпын зах зээлийн загвараар тодорхойлогдсон i хөрөнгийн бета

2. Босго тогтоож өгнө. Босгоны дээр орших хувьцаанууд нь оновчтой багцад орно.
Босгоны доор оршиж байгаа нь хасагдана. Гол асуудал нь босгын үнэлгээг тогтоох юм.
Босгыг тогтоохын тулд С*-ийн утгыг тооцно. С*-г дараах томъѐогоор тооцно:
𝐸(𝑅𝑗 ) − 𝑅 𝐹 )𝛽 𝑗
𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 )
𝛽2
𝑗
1 + 𝜎 2 𝑖𝑗 =1
𝑀
𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 )
𝑖
𝑗 =1

𝜎2
𝑀
𝐶𝑖 =

C*-г багц бүр дээр тооцох ба багцад орох хувьцаануудыг жагсаалтын хамгийн эхнээс
нь нэг нэгээр нэмэх байдлаар итераци хийнэ. Хамгийн сүүлд нэмэгдсэн хувьцааны
Трэенорын харьцаа тухайн багциийн C*-ээс бага болох үед итерацийг зогсооно.
3. Багцид орсон хувьцаануудын оновчтой хувь хэмжээг олно. Оновчтой хувийг
дараах томъѐогоор тооцно:
𝑥𝑖 =

𝑍𝑖
𝑗 ∈𝑃

𝑍𝑖

Үүнд:
𝑍𝑖 =

4.
iii.

𝛽𝑖
𝐸(𝑅 𝑖 ) − 𝑅 𝐹 )
− 𝐶∗
𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 )
𝛽𝑖

Хүснэгтэн тооцооллын тусламжтайгаар энгийн оновчтой багц нь байгуулагдана
(Amenc and Le Sourd 2003, 88).
Шарпын харьцаа (Sharpe ratio)
Шарп (1966) нь энэ харьцааг тодорхойлсон бөгөөд Шарпын харьцаа нь:
𝑆𝑝 =
𝐸 𝑅 𝑃 – багцын хүлээгдэж буй өгөөж
𝑅 𝐹 – эрсдэлгүй өгөөж
𝜎(𝑅 𝑃 ) – багцын өгөөжийн стандарт хазайлт

𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹
𝜎(𝑅 𝑃 )

9
Энэ харьцаа нь капиталын зах зээлийн шугамаас гарч ирсэн бөгөөд шугамын
тэгшитгэл нь дараах байдлаар бичигддэг:
𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹
𝐸 𝑅 𝑀 − 𝑅𝐹
=
𝜎(𝑅 𝑃 )
𝜎(𝑅 𝑀 )

Шарпын багцын харьцаа, Шарпын зах зээлийн харьцаа хоѐрыг харьцуулснаар хөрөнгө
оруулагч нь нийт эрсдлийн нэмэгдэл тодорхой хэсгийг багцын өгөөж нь төлөх чадвартай
байна уу гэдгийг тодорхойлох боломжтой. Мөн нэг хүний нийт хөрөнгө оруулалтын багцын
үйл ажиллагааг үнэлэхэд тохиромжтой (Amenc and Le Sourd 2003, 109).
Трэенорийн харьцаа (Treynor ratio)

iv.

Трэенор (1965)-ийн харьцаа нь:
𝑇𝑝 =
𝐸 𝑅 𝑃 – багцын хүлээгдэж буй өгөөж
𝑅 𝐹 – эрсдэлгүй өгөөж
𝛽 𝑃 – багцын бета коэффициент

𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹
𝛽𝑃

Энэ индикатор нь багцын өгөөж болон эрсдэлгүй өгөөжийн хувь, системийн эрсдлийн
холбоог хэмждэг. Хувиргалт хийсний дүнд багцын CAPM холбоо нь дараах байдалтай
болно.
𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹
= 𝐸 𝑅 𝑀 − 𝑅𝐹
𝛽𝑃

Трэенорын харьцаа нь сайтар диверсификаци хийгдсэн багцын байдлыг үнэлдэг. Мөн
Трэенорын харьцаа нь хөрөнгө оруулагчийн багцын тодорхой нэг багцын эрсдлийг үнэлэхэд
хамгийн тохиромжтой. (Amenc and Le Sourd 2003, 108).
Динамик багц

v.

Багцыг дараах алхамтаар гүйцэтгэв:
1. Үнэлгээнд хамрагдаж буй жилүүдээр сар бүрийн дундаж өгөөж, стандарт алдааг
тооцно.
2. Сар бүрийн хувьцааны өгөгдөл дээр Шарпын харьцааг тооцож, ихээс багаруу
эрэмбэлж жагсаалтын эхний тавд багтсан хувьцаануудыг сонгоно.
3. 12 сарын 12 багцын вариац-коварицаын матриц байгуулна.
4. Сар бүрийн сонгогдсон 5 хувьцааны хувьд багц бүрдүүлж тухайн сарын зах зээлийн
дундаж өгөөжийг хүртэхүйц хамгийн бага эрсдэлтэй багцыг бүрдүүлэх Марковичийн
бодлогыг бодно.
g)

Арилжааны стратеги

Олон улсын хөрөнгийн зах зээл, нэн ялангуяа олон улсын валютын арилжаанд тогтсон
дохиологч индикатор (MACD, Alligator, RSI гэх мэт), ханшийн хэлбэлзэлийн хэлбэр (дарцаг,
далгаа, мөн ба толгой)-ийг ашиглах янз бүрийн арилжааны стратегийг боловсруулсан
байдаг. Форекс(Олон улсын валютын арилжаа)-ийн арилжаанд ханшийн хэлбэлзлийг
тодорхойлох индикаторуудыг хандлагын, зах зээлийн эргэлзэх хөдөлгөөний (oscillator),
арилжааны тоо хэмжээний хэмээн 3-н бүлэгт хуваадаг. Харамсалтай нь Монголын
хөрөнгийн бирж нь i. зах зээлийн хэмжээ жижиг, ii. оролцогчид бага учир тэдгээр дохио,
ханшийн хэлбэлзлийн хэлбэрүүд төдийлөн ажилладаггүй. Иймээс судлаачид Монголын
хөрөнгийн зах зээлийн өөрийнх нь бодит өгөгдөлд тулгуурлан өөрсдийн арилжааны
стратегийг санал болгосон.

10
III.

СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ

a) Судалгааны өгөгдөл
Энэхүү судалгаанд:






b)

1995-2011 оны 3-р сар хүртэл хөрөнгийн биржийн хувьцааны арилжааны дүн,
гадаад, дотоодын ААН, иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоог сараар;
(ҮЦТТТХТ, МХБ-ээс)
2006-2009 оны сонгож авсан 20 компаний жилийн санхүүгийн тайлан; (МХБ,
СЗХ, БиДиСек брокерийн компаниас)
2006-2011 оны 2-р сарын 28-ны өдөр хүртэлх өдөр тутмын арилжааны
ханшийн болон ТОР20 индексийн өгөгдөл; (МХБ-ээс)
2006-2010 оны 11-р сар хүртэлх хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 314 компаний
ханшийн өгөгдөл сараар; (МХБ-ээс)
2011 оны 2-р сарын 17-оос 3-р сарын 10-ны өдөр хүртэл Шарын гол ХК-ны
өдөр тутмын арилжааг минут тутамд бичиж авсан өгөгдөл (Excel дээр VBA
ашиглан зохиосон программнаас)-үүдийг ашиглалаа.

Судалгааны арга зүй
Судалгааны голлох хэсэгт хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл, түүнд нөлөөлөгч хүчин
зүйлсийг илрүүлж, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлж,
тэдгээрийн нөлөөллийг эмпирик тоон өгөгдлөөр илэрхийллээ. Шинжилгээний үр дүнд
гарсан коэффициентүүдийг ашиглан судалгааны ажлын эцэст зах зээлийн хэвийн болон
хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг боловсруулахыг зорилоо.
Зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэдэгт “голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн түүхэн
өгөгдлүүдийн орчимд хэлбэлзэж, дундажтай ойролцоо утгатай (95%-ийн итгэх интервал
дотор орших утга)” байхыг хэлнэ.
Голлох үзүүлэлтэд доорх 3 хувьсагчийн багтаав:




Арилжааны хэмжээ
ТОР20 индексийн өсөлт
Арилжаанд орж буй дансны тоо

Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл гэдэгт “голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн түүхэн
өгөгдлүүдийн дундаж утгаас хол утгатай, хэлбэлзэл өндөр(95%-ийн итгэх интервалаас
гадна орших утга)” байхыг хэлнэ.
Хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийг хугацааны цувааны ARMA болон хугацааны
цувааг бүрэлдэхүүн хэсэгт задлах аргаар;
Зах зээлийн хэлбэлзэлд нөлөөлөгч зүчин зүйлсийг ТОР20 индекс болон гадаад,
дотоод хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоонд үндэслэн олон хүчин
зүйлийн регресс, Гранжерийн тестээр;
Хувьцааны ханшид нөлөөлөгч урт хүчин зүйлсийг панел датаны үнэлгээний аргаар
санхүүгийн тайланг шинжилж, дунд хугацааны хүчин зүйлсийг статистик шинжилгээгээр
голлох үзүүлэлтүүдийг судлан, богино хугацааны хүчин зүйлсийг бодит кейсээр;
Зах зээлийн хэвийн нөхцөлд ашиглах арилжааны стратегийг САРМ загвар болон
Шарп, Трэйнорын харьцааны шинжүүрээр Марковиц, Элтон, Груберын багц бүрдүүлэх
аргаар;
Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөлд ашиглах арилжааны стратегийг голлох үзүүлэлтүүд,
арилжигдсан тоо хэмжээ, хаалтын ханш авах, зарах үнэ, авах зарах тоо, ханшид өөрсдийн
дэвшүүлсэн зах зээлийн нөхцөл байдлыг үнэлэх аргаар тус тус судаллаа.
11
Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийн шинжилгээ

c)

Бид энэхүү хэсэгтээ 1996-2010 оны ТОР20 индекс, 1995-2010 оны арилжаанд орсон
дансны тоо, нийт гүйлгээний өгөгдлийг ашиглан шинжилгээ хийлээ.
1) Статистик шинжилгээ
Статистик шинжилгээний үр дүнд хамгийн их арилжаа 9-р сард хийгддэг бол хамгийн

бага гүйлгээ 7-р сард хийгддэг.
Дотоодын хөрөнгө оруулагчид гадаадын хөрөхнгө оруулагчдаас дунджаар 4 дахин их
арилжаанд ордог. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид 9-р сард хамгийн их ордог бол
дотоодын хөрөнгө оруулагчид 10-р сард хамгийн их арилжаанд ордог.
Гадаадын хөрөнгө оруулагчид арилжаанд цөөхөн оролцдог ч нэг данснаас хийгдэх
гүйлгээ дотоодын хөрөнгө оруулагчдынхаас дунджаар 3 дахин их байна. Үзүүлэлтүүдийг
хавсралт 1-ээс үзнэ үү.
2) Сарын нөлөө
Сарын нөлөө
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0.000
-100.000
-200.000

Seas
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Үзүүлэлтүүд

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Хэмжээ

-150

-147

49

-7

-134

-169

-44

165

373

248

-17

-165

Нөлөөлөл

-

-

+

-

-

-

-

+

+

+

-

-

ТОР20 индекст
нөлөөлөх
нөлөөллийн
хувь

-7.40%

-7.00%

2.00%

-0.30%

-5.70%

-7.30%

-1.80%

5.90%

15.10%

10.00%

-0.79%

-7.90%

Жич: Дээрх хувиудыг 1996-2010 оны хооронд ТОР20 индексийн тухайн сард харгалзах индексийн дунджад хувааж тооцов.

Жилийн 8-н сард нь сарын нөлөөлөл сөрөг, 4-н сард нь эерэг байдаг бөгөөд 9-р сард хамгийн
их эерэг нөлөөтэй бол 12-р сард хамгийн их сөрөг нөлөөтэй байна.
3) Мөчлөг нөлөө
Сарын нөлөөг арилгасны дараа хугацааны цувааны ARMA загвараар загварчлахад:
Dependent Variable: TOP201
Variable

Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

@TREND^2

0.318434

0.068808

4.627844

0.0000

AR(1)

0.943383

0.028609

32.97542

0.0000

MA(1)

0.753172

0.035321

21.32356

0.0000

MA(6)

0.335973

0.036061

9.316792

0.0000

R-squared

0.986463

Durbin-Watson stat

1.542284

12
ТОР2Е индекс нь өөрийнхөө нэг үеэс хамаардаг, үлдэгдлийнхээ 1 болон 6-р үеэс
хамаардаг. Үлдэгдэл нь цагаан шуугиан болсон.

Хөрөнгийн зах зээлийн мөчлөг дунждаар 3 жилд нэг бүтэн мөчлөгтэй байна. Сүүлийн
жилийн мөчлөгийн далайц өмнөх мөчлөгийн далайцаас хэд дахин их байна.
4) Шокын нөлөө

2007 оны 8-р сард шок хамгийн их утгандаа хүрч, 2007 оны 10-р сард хамгийн бага
утгандаа хүрсэн.
Шокийг дараах байдлаар тайлбарлаж байна:
Variable

Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

FC

3.694602

0.514250

7.184453

0.0000

FC(-1)

-1.978532

0.504846

-3.919078

0.0003

DC(-1)

-0.429975

0.104113

-4.129902

0.0001

FAAN(-1)

-1.350621

0.482229

-2.800790

0.0072

13
DAAN

1.189858

R-squared

2.498280

0.0158

0.619178

Durbin-Watson stat

0.476271

2.029998

SHOCK = 3.7*FC – 2*FC(-1) - 0.4*DC(-1) - 1.35*FAAN(-1) + 1.18*DAAN

FC-гадаадын иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоо
DC-дотоодын иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоо
FAAN-гадаадын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо
DAAN-дотоодын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо

Гадаадын иргэд шокод хамгийн их хэмжээгээр эерэг нөлөөлдөг бол дотоодын ААН нь
шокод эерэг нөлөөлдөг.
Гадаадын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо шокийг тайлбарлахад
ач холбогдолгүй байсан.
5) Мэдрэмжийн шинжилгээ
Энэхүү хэсэгт арилжаанд оролцогч агентуудын арилжааны хэмжээ ханшийн хэлбэлзэлд
хэрхэн нөлөөлж буйг судаллаа. Ийнхүү судлахдаа гадаадын аж ахуй нэгж(ААН), дотоодын
ААН, гадаадын иргэн, дотоодын иргэдийн хийсэн арилжааны дүн ТОР20 индекст ямар
мэдрэмжтэйгээр нөлөөлж буйг шинжлэв. 2011 оны 1-р сарын 1-ээс 2-р сарын 28-ны
хоорондох өгөгдлийг ашиглав. Шинжилгээг Кобб-Дуглас хэлбэрийн функцээр үнэлэв:
Dependent Variable: TOP20L
Method: Least Squares
Sample (adjusted): 1 34
Included observations: 34 after adjustments
Variable

Coefficient

Std. Error

t-Statistic

Prob.

C
FSMA20L
FCMA20L
DSMA20L

3.689425
0.316722
-0.053923
0.101434

0.201593
0.015614
0.018357
0.025734

18.30138
20.28500
-2.937538
3.941594

0.0000
0.0000
0.0063
0.0004

R-squared
Durbin-Watson stat

0.992111
0.904170

FSMA20L-Гадаадын иргэдийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга
FCMA20L- Гадаадын ААН-ийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга
TOP20L- ТОР20 индексийг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга
DSMA20L- Дотоодын иргэдийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга

ТОР20 = 40 ∗ 𝐹𝑆𝑀𝐴200.316722 ∗ 𝐹𝐶𝑀𝐴20−0.053923 ∗ DSMA20L0.101434

Гадаадын иргэдийн арилжааны хэмжээ нь өсөлтөнд хамгийн мэдрэмжтэй нөлөөлдөг бол
гадаадын аж ахуй нэгжийн арилжааны дүн өсөлтөд сөрөг нөлөөтэй байна. харин дотоодын
иргэдийн арилжааны дүн ТОР20 индексийн өсөлтөд эерэг нөлөөтэй байхад дотоодын ААНын арилжааны дүн өсөлтөнд нөлөөгүй байв.

14
6) Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын харилцан хамаарал
Гранжерийн учир шалтгааны тестийг шалгахад дараах үр дүн гарав:
Гадаадын иргэд

Дотоодын иргэд

Дотоодын ААН

Учир шалтгаан
болно

Гадаадын иргэд

Гадаадын ААН

Учир шалтгаан
болно

Учир шалтгаан
болно

Учир шалтгаан
болохгүй

Учир шалтгаан
болохгүй

Гадаадын ААН

Учир шалтгаан
болохгүй

Дотоодын иргэд

Учир шалтгаан
болохгүй

Учир шалтгаан
болохгүй

Дотоодын ААН

Учир шалтгаан
болохгүй

Учир шалтгаан
болохгүй

Учир шалтгаан
болохгүй
Учир шалтгаан
болно

Хүснэгтийг мөрөөс баганаруу уншина. Үнэлгээг хавсралт 2-оос үзнэ үү.
DC

FC

FAAN

DAAN

DC

1

0.67

0.54

0.76

FC

0.67

1

0.51

0.69

FAAN

0.54

0.51

1

0.37

DAAN

0.76

0.69

0.372

1

Гадаадын иргэдийн арилжааны идэвхи гадаадын ААН, дотоодын иргэд, дотоодын
ААН-ийн арилжааны идэвхжлийн учир шалтгаан нь болж байна. Мөн дотоодын ААН-ийн
арилжааны идэвхжил нь дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхжлийн учир шалтгаан болно.
Дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхи дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхитэй
хамгийн хүчтэй хамааралтай байгаа бол Дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхи гадаадын
ААН-ийн арилжааны идэвхитэй бараг хамааралгүй байна.
Эрсдлийн шинжилгээ

d)
i.

Системийн эрсдэл
Системийн эрсдэл

50.00%
45.00%
40.00%
35.00%
30.00%
25.00%

Системийн эрсдэл

20.00%
15.00%
10.00%
5.00%
0.00%
0

5

10

15

20

25

30

35

Монголын хөрөнгийн зах зээлийн эрсдэл 7% байна.
ii.

Багцын эрсдэл

Энэ хэсэгт МХБ-д хувьцаа нь арилжаалагддаг 20 компанийг сонгож авсан бөгөөд
сонгохдоо дараах шалгууруудаар ашиглав:
1. Салбар бүрээс (уул уурхай, хүнд үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээ)
15
2. 2006 оноос хойш буюу олон нийтэд хувьцаагаа нээлттэй арилжаалсан (IPO) болон
өмч хувьчлалаар хувьчлагдсан компаниудыг хольж авсан.
3. 2010 оны эхний хагас жилд зах зээлийн үнэлгээ хамгийн өндөр
4. 2010 оны эхний хагас жилд өдрийн арилжааны дундаж хамгийн их
Сонгогдсон компаниудыг мэдээллийг хавсралт 3-аас үзнэ үү.
Багцын эрсдлийг тооцохдоо сонгогдсон 20 компанийг 4 салбарт хувааж эхний багцыг уул
уурхайн хувьцаануудаар бүрдүүлж, 2 дахь багцыг уул уурхай, хөнгөн үйлдвэрлэлийн
багцаар бүрдүүлэх гэх мэтээр 4 дахь багцыг бүх салбаруудаар бүрдүүлэн хамгийн бага
эрсдлийг хангах оновчтой хувийн жинг доор тодорхойлов.
Салбарууд

Уул уурхай

Уул уурхай+
Хөнгөн үйлдвэр

Уул уурхай+ Хөнгөн
үйлдвэр+Хүнд үйлдвэрлэл

Уул уурхай+ Хөнгөн
үйлдвэр+Хүнд үйлдвэрлэл+
Үйлчилгээ, худалдаа

Эрсдэл

41%

28.90%

18.60%

14.64%

Багц дахь
хувьцааны
төрөл

4

7

11

20

Багцын эрсдэл

Багцын эрсдэл
50.00%
45.00%
40.00%
35.00%
30.00%
25.00%
20.00%
15.00%
10.00%
5.00%
0.00%

Багцын эрсдэл

0

5

10

15

20

25

Багц дахь хувьцааны төрөл буюу n
Жич: Багц дахь хувьцаануудын хувийн жинг тэнцүү хэмээгээр өгч тооцсон.

Зөвхөн уул уурхайн компаниудын хувьцаагаар багц бүрдүүлбэл 40 гаруй хувийн
эрсдэлтэй байсан бол багц дахь хувьцааны төрлөө нэмэгдүүлэн 4-өөс 7 болгон хөнгөн
үйлдвэрийн салбарыг нэмэхэд эрсдэл 41%-иас 29% болтол буурч, дахин 7-оос 11 болгон
нэмэхэд 18.6%, 11-ээс 20 болгон багцаа өргөтгөхөд 14.64% болж диверсификаци хийгдэж
байна. Ийнхүү 14.64%-ийн эрсдэл нь багцын минимум эрсдлээр тодорхойлогдоно.
e)

Хөрөнгийн үнэлгээний загварын шинжилгээ
1) Салбарын CAPM загвар

Багцад сонгогдсон 20 компанийг 4-н салбарт хуваан салбарын бэтта коэфициентийг
тооцож, САРМ загвар нийцтэй эсэхийг шалгалаа.
Загварын үнэлгээ:
Д/д

1

2

3

4

Салбар

Уул уурхай

Хөнгөн.ү

Хүнд,ү

Худ,Үйл

betta

1.808803

0.970379

0.198688

0.941142

R^2

0.547197

0.742828

0.27698

0.722419
16
betta t-stat

8.078184

12.48906

3.713642

11.85487

alpha t-stat

1.760481

1.726735

-1.29355

0.750703

САРМ ажиллах эсэх

Тийм

Тийм

Тийм

Тийм

Жич: Эрсдэлгүй өгөөжийг Засгийн газрын бондийн хүүгээр авав.

Дээрхээс харахад бэтта коэфициентийн t-stat нь ач холбогдолтой, альфа коэфициентийн tstat нь ач холбогдолгүй гарсан нь сонгож авсан хувьцаануудаар бүрдүүлсэн салбарын
төлөөлөл нь зах зээлтэй уялдаа холбоотой буюу CAPM загвар нийцтэй байна.
2) Тухайн компаний CAPM загвар
Багцад сонгогдсон 20 компаний САРМ загварыг үнэлэхэд дараах үр дүн гарав:
Нэрс

SHG

NKT

HBO

MSH

TTL

betta

2.2925

0.0858

0.2035

0.0236

-0.0038

R^2

0.8017

0.7335

0.5481

0.6446

0.9356

betta t-stat

4.9472

0.7315

2.9797

0.5246

-0.0197

alpha t-stat

-0.3913

-1.4586

-2.7865

-3.6688

2.6131

СAPM загвар ажиллах эсэх

Тийм

Тийм

Үгүй

Үгүй

Үгүй

Энд зөвхөн хамгийн их ба бага бэтта коэффициенттэй болон САРМ загвар
ажиллахгүй компаниудыг харуулав. Нэгдсэн үнэлгээг хавсралт 4-өөс харна уу.
f)

Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ

Энэхүү хэсэгт сонгогдсон 20 компаний хувьцааны санхүүгийн голлох 16 харьцааг 20062010 оны санхүүгийн тайланд тулгуурлан тооцож, тэдгээрийн үнэд нөлөөлөх нөлөөлийг
баланс-панел өгөгдлөөр үнэлгээ хийлээ. Санхүүгийн харьцааны тооцооллийг хавсралт 5-аас
үзнэ үү.
Панел үнэлгээг дараах 12 компаний өгөгдөл дээр үнэлэв. Үнэлгээг балансын хөрөнгө, эс
үүсвэрийг илэрхийлэх харьцаануудаар мультиколлинар үүсгэхгүйгээр сонгон авч үнэлэн, ач
холбогдолгүй харьцаануудыг хассаны эцэст дараах үнэлгээ гарав:
3-р улиралын дундаж үнэ
Коэффициент
t-stat
Prob

C
5295.115
2.958683

EPS
1263.511
5.819755

0.0058

0
R^2

0.813733

Дээрхээс харахад 12 компаний хувьд зөвхөн EPS буюу нэгж хувьцаанд ноогдох
боломжит ноогдол ашгийн хэмжээ ач холбогдолтой, харин өр хөрөнгийн харьцаа ач
холбогдолгүй байна. Өр үнэд нөлөөлж буй эсэхийг тодорхойлохын тулд 12 компаний нийт
хөрөнгөд эзлэх өрийн харьцааны дундаж утгаас бага бол өр багатай, их бол өр ихтэй гэж
тодорхойлон өгөгдлийг 2 хувааж панел үнэлгээг дахин гүйцэтгэхэд EPS ач холбогдолтой,
өрийн хөрөнгийн харьцаа дахин ач холбогдолгүй гарсан.
g)

Богино хугацаанд ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс
1) Нээлттэй хэлбэрээр шинээр хувьцаа гаргах үе (IPO)

2006 оноос хойш МХБ-д 14 компаний нээлттэй хэлбэрээр хувьцаагаа арилжаалснаас нэг
компаний анхдагч зах зээлийн арилжаа амжилтгүй болж, 2 банк (Анод, Зоос) дампуурч,
биржийн бүртгэлээс хасагдсан бөгөөд одоогоор 11 компаний хувьцаа амжилттай
арилжаалагдаж байна. Эдгээр хувьцаануудын хоѐрдогч зах зээл эхэлсэн даруйдаа ханшийн
17
өсөлтийг дагуулж байсан нэн сонирхолтой үйл явдал болсон билээ. Тиймээс энэ үйл явцыг
шинжилж, учир шалтгааныг илрүүлэх зорилгоор тус шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээнд
нийт 13 компани багтсан ба хоѐрдогч зах зээл эхэлснээс хойшх 20 өдрийн арилжааны
мэдээнд анализ хийсэн. Шинжилгээнд багтсан компаниудыг хавсралт 6-аас харна уу.
Шинэ IPO нь хоѐрдогч зах зээл эхэлснээр хойш тасралтгүй 6 хоногийн турш өсөх
магадлалтай бөгөөд өдөр бүрийн өсөх магадлалыг хавсралт 7-оос үзнэ үү.
Шинжилгээнд ашиглагдсан 4 компаний анхдагч зах зээлийн үргэлжилсэн хугацаа
ихэвчлэн 1 хоног байна. Энэ нь тухайн хувьцааг авах сонирхолтой хөрөнгө оруулагчид их
байгааг илэрхийлэх ба хоѐрдогч зах зээлийн ханшид эрэлт их байхыг илэрхийлнэ. Хавсралт
8-аас үзнэ үү.
Хоѐрдогч зах зээл эхэлснээс хойш 4 дахь өдрийн өсөлт хасах руу олох боломжтой байна. Энэ
нь тасралтгүй өсөх 6 хоногийг бууруулах боломжой. Дээрхээс харахад хоѐрдогч зах зээл
эхэлж хугацаа өнгөрөх тусам хэлбэлзэл буурч байна. Энэ нь зах зээлийн эрэлт буурч буйг
илэрхийлнэ.
Ремиконоос бусад үлдсэн 8 компаний хувьд дээрх нөхцөл биелээгүй.
Учир нь тэдгээр компаниуд нь i. анхдагч зах зээлийн арилжаа 1 сараас дээш хугацаанд
үргэлжилсэн, ii. 15%-ийн ханшийн хязгаарлалтаас өмнө анхдагч зах зээлийн арилжаагаа
эхэлсэн, iii. 2006-2007 оны хооронд хувьчлагдсан нь тухайн компаниудыг 1-рт: зах зээлийн
идэвхижил багатай, 2-рт: эхний өдрөө хэт их (Оллоо компаний хувьцаа 100 төгрөг байснаа
өдрийн дотор 400 төгрөг болж өссөн гэх мэт) өссөнөөс улбаалан хөрөнгө оруулагчид авах
сонирхол буурсан, нийт хөрөнгийн зах зээл идэвхжилд ороогүй байсан зэрэг нь эдгээр
хувьцаануудын ханш өөрчлөгдөхгүйд хүргэсэн байж болох юм. Гэхдээ хамгийн эхний өдөр
бүх хувьцааны ханш өссөн байна.
2) Ноогдол ашиг тараах үе
Монголын улсын хуулийн дагуу хувьцаат компаниуд тайлант жил дууссаны дараа 2-р
сарын 15-ны дотор тайлангаа МХБ, СЗХ-д хүргэж, 4-н сард багтан ХНХ-аа зарлаж,
хуралдуулах үүрэгтэй. ХНХ-аар ноогдол ашиг тараах эсэхийг шийддэг. Үүнтэй холбогдон
ХНХ-д оролцох хувьцаа эзэмшигчдийг бүртгэх өдрийг зарлана. Бүртгэх өдөр тухайн
хөрөнгө оруулагч тухайн компаний хувьцааг эзэмшиж байвал тэдгээр хөрөнгө оруулагчид
ноогдол ашиг хүртэнэ. Иймээс ноогдол ашиг хүртэх сонирхолтой хөрөнгө оруулагчид
бүртгэх өдрөөс өмнө тухайн хувьцааг худалдан авдаг ба үүнийг дагаад эрэлт нэмэгдэж үнэ
өсдөг. Харин бүртгэсэн өдрөөс хойш буцаад үнэ буурдаг. Тус үйл явцыг өмнөх 3 жилийн
өгөгдөлд тулгуурлан судалж, эмпирик нотолгоог гаргалаа. 2008-2010 онд ногдол ашиг
тараасан 10-н компаний өгөгдөлд тулгуурлан судлахад, Монголын хувьцаат компаниуд бүртгэх
өдрөөсөө дунджаар 35 хоногийн дараа ХНХ-аа хийдэг, ХНХ зарлагдсанаас бүртгэх өдрийн хооронд 4
өдөр болдог. Энэ хооронд ноогдол ашиг авах сонирхолтой тоглогчид компаниудын хувьцааг
худалдан авч үнийг нь өсгөдөг. Үнэ дунджаар 5% өсдөг. Бүртгэх өдөр дууссанаас хойш ХНХ болох
хүртэл ханш 7% унадаг нь ногдол ашиг хүртэх сонирхолтой тоглогчид цөөнгүй байгааг харуулж
байна.

3) Мэдээлэл гарах үе
Олон улсын зах зээлд хувьцааны ханш мэдээллээс хамааран ихээхэн хэлбэлздэг. Тиймээс
мэдээллийн нөлөө хувьцаат компаниудын ханшид хэрхэн нөлөөлж буйг тодруулахаар
энэхүү шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээнд нийтдээ, Шарын гол, хөх ган, улсын их дэлгүүр,
женко тур бюро, АПУ гэсэн нийт 5 компаний 22 мэдээ багтав. Шинжилгээний эцэст,
мэдээлэл бараг нөлөөллөггүй гэсэн үр дүнд хүрэв. Гэхдээ Шарын гол ХК-ний хувьд
мэдээлэл ханшид нөлөөлдөг байна.

18
Зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратеги

h)

Зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэдэг нь голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн дунджын
орчимд хэлбэлзэж, хэлбэлзэл багатай байх үеийг хэлнэ гэж өмнө тодорхойлсон.
Ийм нөхцөл байдалд судлаач дараах загваруудыг ашиглахыг санал болгож байна.



i.

Тухайн хувьцаа зах зээлтэй хэрхэн хамаарч буйг тодорхойлсон CAPM загвар
Тухайн хувьцааг багцид сонгох Шарп, Трейнорын харьцааны шинжүүр
Багц бүрдүүлэх Марковиц, Элтон Грубер, Шарп, Тейнорын харьцааны аргууд
Статик багцын шинжилгээ
1) Элтон, Груберийн багцын сонголтын шинжилгээ

Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онолын дагуу сонгогдсон 20
компаниас багц бүрдүүлэхэд дараах байдлаар бүрдэв. Элтон, Груберийн багц сонголтын
аргыг ашиглахын тулд тухайн хувьцааны хувьд CAPM загвар ажиллах ѐстой. Иймээс
сонгогдсон 20 компаниас CAPM загвар ажиллаж буй 17 компани дээр оновчлол хийж багц
бүрдүүлэхэд дараах үр дүн гарав.
Д/д

Симбол

Оновчтой жин

1

BDS

61.19%

2

APU

11.62%

3

BGN

16.86%

4

SHG

3.41%

5

SHO

6.92%

Одоо дээрх багцаар зах зээлийн Шарпын, Трэенорын харьцаатай тэнцүү харьцаатай
багцыг бүрдүүлэх болон Марковчийн минимум эрсдэлтэй багцийн оновчтой хувь
хэмжээг сонирхоѐ.
Шинжүүрүүд/
Нэрс

BDS

SHG

SHO

BGN

APU

Оновчтой
хувьд
харгалзах сар

Багцыг
бүрдүүлж
болох сарууд

Эрсдэл

Elton Gruber

61.19%

3.41%

6.92%

16.86%

11.62%

Аль ч саруудад

Аль ч
саруудад

38.6%

Treynor

65.83%

18.38%

8.31%

7.48%

0.00%

3-р сард

3 ба 7-р сард

40.8%

Sharpe

2.29%

0.00%

31.31%

30.86%

35.54%

7-р сард

1, 6, 7, 9, 12р сард

41%

Эрсдэл минимум
багц

44.05%

1.70%

0.00%

0.00%

54.25%

Аль ч саруудад

Аль ч
саруудад

36.50%

Жич: Компаниудыг САРМ загварын 𝛽 коэффициентыг ихээс багаруу нь жагсаан, Элтон Груберийн багц
сонгогдсон компаниудыг Трейнорын харьцааны аргаар, Марковицийн багцид сонгогдсон компаниудын
Шарпын харьцаагаар хамгийн өндөр байсан 5 компаниар бүрдүүлсэн. Мөн санхүүгийн харьцааны
шинжилгээг харгалзан үзсэн.

19
ii.

Динамик багцын шинжилгээ
Жилийн
хугацаанд
сар
бүр
бүрдүүлэхэд дараах багцыг бүрдүүлнэ:

багц

Жич: 4 ба 5 болон 10 ба 11-р саруудын ТОР20
индексийн 5 жилийн дундаж өсөлт нь хасах байв.
Иймээс эдгээр саруудын оновчтой багцыг ТОР20ийн сарын дундаж өгөөжийг хүртэхүйц байдлаар
минимум эрсдэлтэй багцыг бүрдүүлэв.

Жилийн турш хамгийн их давтамжтайгаар багцад сонгогдсон эхний 3 хувьцааны
оновчтой хувийг доор графикуудад харуулав.
Тайлбар:АПУ-гийн хувьцааг 2, 3, 12-р саруудад
сонгох бол үлдсэн саруудад багцад сонгохгүй.

Тайлбар:Таван толгойн хувьцааг 3, 4, 5, 7, 8, 10,
12-р саруудад сонгох бол үлдсэн саруудад
багцад сонгохгүй.

Тайлбар:Багануурын хувьцааг 6, 7, 8, 11-р
саруудад сонгох бол үлдсэн саруудад багцад
сонгохгүй.

20
12-р сарын багц хэрхэн бүрдэснийг сонирхвол:
Нийт 16 компани жилийн
турш багцид багтаж байгаа
бөгөөд хамгийн ихдээ багцад
5 төрлийн хувьцаа байгаа бол
хамгийн багадаа 2 төрлийн
хувьцаа багтаж байна. Багцад
багтсан хувьцааны нэрс,
оновчтой хувийг хавсралт 9аас үзнэ үү.

i)

Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратеги
1) Зах зээлийн хэвийн бус нөхцлийг илрүүлэх нь

Зах зээлийн хэвийн бус нөхцлийг илрүүлэхдээ голлох үзүүлэлтүүдийг ашиглав:
1. ТОР20 индексийн өсөлт
2. Арилжааны дүн
3. Арилжаанд орж буй дансны тоо
1) ТОР20 индексийн өсөлт
ТОР20 индексийн өсөлт
0.3
0.25
0.2

2007, 2009, 2010 оны дундаж өсөлт

0.15
0.1

2011

0.05
0
-0.05

1

3

5

7

9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

Жич: 2006, 2007, 2008, 2009, 2010 онуудын өсөлт нь хоорондоо ижил хамааралтай байгаа эсэхийг шалгахын тулд
корреляци бодсон. Корреляци өндөр байвал тухайн жилүүдийн зах зээлийн нөхцөл байдал ижил байна гэсэн үг. Үр дүнд нь,
2007, 2009, 2010 онууд харьцангуй өндөр корреляцитай байв. Эдгээр онууд нь сэргэлтийн жилүүд байсан учир 2011 оны зах
зээлийн нөхцөлтэй ижил гэж үзэв.

Өмнөх жилүүдийн дунджаас өндөр байгаа нь зах зээлд хүчтэй идэвхжил явагдаж буйг
илэрхийлж байна.

21
2) Арилжааны дүн

Нийт арилжааны дүн, сараар
20 000 000 000.00
15 000 000 000.00
10 000 000 000.00

2011
2007,2009,2010 оны дундаж

5 000 000 000.00
0.00
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны дүнь сараар
25 000 000.00
20 000 000.00
15 000 000.00
2007,2009,2010 оны дундаж

10 000 000.00

2011
5 000 000.00
0.00
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Дотоодын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны дундажь сараар
12 000 000 000.00
10 000 000 000.00
8 000 000 000.00
6 000 000 000.00

2007, 2009, 2010 оны дундаж

4 000 000 000.00

2011

2 000 000 000.00
0.00
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Нийт арилжааны хэмжээ өмнөх жилүүдийн дунджаас 3.19 дахин их, Гадаадын хөрөнгө
оруулагчдын арилжааны хэмжээ өмнөх жилүүдийнхээс 4.44 дахин их, харин дотоодын хөрөнгө
оруулагчдын хэмжээ 1.88 дахин их байна. Зах зээлд мөнгөний их хэмжээний дотогшилох урсгал
явагдсан байна.

22
3) Арилжаанд орсон дансны тоо
Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоо, сараар
400
350
300
250
200
150
100
50
0

2011
2007, 2009, 2010 оны дундаж

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Дотоодын хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоо, сараар
3 000.00
2 500.00
2 000.00
1 500.00

2011

1 000.00

2007, 2009, 2010 оны дундаж

500.00
0.00
1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Арилжаанд оролцож буй дансны тоо гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд 2 дахин өссөн байхад
дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд 3 дахин өссөн байна.

4) ТОР20 индексийн 2011 оны хэвийн нөхцөл дэхь таамаглал
2011 оны ТОР20 индексийг өмнөх жилүүдийн хандлагатай ижил байна гэсэн таамаглал
дэвшүүлье. Энэ нь зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэсэн үг. Иймээс өмнөх жилүүдийн ТОР20
индексийн дунджыг авч үзэх шаардлагатай. Үүний тулд эхлээ бүх жилүүдийн хооронд
корреляци бодож 0.8-аас дээш коэффициенттэй жилүүдийг 2011 оны хандлага таамаглахад
ашиглав. Тооцоололыг хавсралт 10-аас үзнэ үү.
Таамаглал дэвшүүлэх алхамтууд:
1. ТОР20 индексийг 7 хоногийн үечлэлтэйгээр сонгон авч 2006, 2007, 2009, 2010 оны
дундаж өгөгдөлд Ходрик Прескоттын шинжүүр ашиглан трендийг ялгаж, 7 хоногийн
өсөлтийг тооцов.
2. ТОР20 индексийн 2006, 2007, 2009, 2010 оны дундаж өгөгдөлд 7 хоногуудын
өсөлтүүдийг тооцов.
3. Ходрик Прескот болон дундаж өсөлтүүдийг ашиглан нийт дундаж өсөлтийг олов.
4. Өсөлтийг нормаль тархалтанд захирагдана гэж үзэн дундаж болон стандарт
хазайлтын утгыг ашиглан 10 удаа санамсаргүй шок шидсэн.
5. Нийт дундаж өсөлт болон шокын өсөлтийн нийлбэрээр ТОР20 индексийн түвшний
утга буюу 2011 оны таамаглалыг тооцов.

23
TOP20 таамаглал
35000
30000
25000
20000

top20 dif

15000

2011

10000
5000
0
1

3

5

7

9

11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

ТОР20 индексийн өсөлт
0.8
0.6
0.4
Дээд хязгаар

0.2

Доод хязгаар
0
1

3

5

7

9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51

2011

-0.2
-0.4
-0.6

Дээд хязгаар- 𝜇 + 2 ∗ 𝜎
Доод хязгаар- 𝜇 − 2𝜎
Дээрх графикууд нь зах зээл хүчтэй эерэг шокод өртөж, идэвхжин, хөөсөрч байгааг
харуулж байна. Иймээс зах зээлийн хувийн бус нөхцөлд богино хугацааны (өдөр, долоо
хоног) арилжааны стратеги ашиглах нь зүйтэй. Дээр хийсэн бүх шинжилгээнүүд нь зах зээл
хэвийн бус нөхцөлд орсныг тодорхойлох зорилготой юм.
5) Тухайн хувьцааны зах зээлийн идэвхжлийг тодорхойлох нь
Зах зээл хэвийн бус нөхцөлд орсон байна гэж үзвэл арилжааны стратегээ боловсруулна.


Анхны нөхцөл:

6 голлох үзүүлэлт бүх тоглогчдод тэгш байдлаар өгөгдөнө:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Тухайн өдөр арилжаалагдсан тоо ширхэг
Тухайн өдрийн арилжигдаж буй үнэ
Тухайн хувьцааг зарах тоо
Тухайн хувьцааг зарах үнэ
Тухайн хувьцааг авах тоо
Тухайн хувьцааг авах үнэ



Дээрх өгөгдлүүдийг ашиглан зах зээл идэвхжиж буй илэрхийлэх дараах дохионуудыг
харж болно:
24
1.
2.
3.
4.
5.

Авах зарах ханшийн зөрүү ойрхон болох
Авах тоо ихсэх
Зарах тоо багасах
Арилжааны тоо ширхэг нэмэгдэх
Арилжааны ханшийн хэлбэлзэл нэмэгдэх

Дээрх дохионууд зөв эсэхийг баталгаажуулахын тулд арилжааны хурд (хуримтлагдсан
байдлаар харагдах арилжигдсан хувьцааны тоо) болон авах зарах тоо буюу эрэлт,
нийлүүлэлт, авах зарах үнэд тоон шинжилгээ хийнэ.
Гэвч арилжааны хурд нь тоглогчдод хугацааны эцсийн байдлаар харагддаг ба минут
тутамд өөрчлөгдөж буй нь хадгалагдан үлддэггүй. Иймээс судлаач Excel программын VBA
ашиглан зохиосон программын тусламжтайгаар арилжааны өгөгдлийг минут тутамд хадгалж
өгөгдлөө цуглуулсан.
Арилжааны хурдын талаарх тайлбарыг өгөхийн тулд дараах таамаглалуудыг дэвшүүлж
байна:
1. Тоглогчид эрсдэлд дургүй тул “Эрэлт их үед тухайн хувьцааг барьж буй тоглогчид
үнийг өсгөж ашиг халааслан зарах сонирхолтой байдаг”.
2. Бага үнээр авснаар ашиг ихсэх тул “Нийлүүлэлт их байхад тухайн хувьцааг авах
сонирхолтой тоглогчид үнийг буулгаж авах хүсэл давамгайлна”.
3. Тоглогчдод ашиг хийх хүсэл давамгайлах тул “Ханш хэлбэлзэж зах зээл идэвхжиж
эхлэхэд тоглогчдын богино хугацаанд ашиг хийх сонирхол нэмэгдэнэ”
Дээрх таамаглалын хүрээнд арилжааны хурдыг илэрхийлэх дараах 3 хэлбэрийн муруйг
тайлбарлаж байна.
Хуримтлагдсан
тоо ширхэг

Хуримтлагдсан
тоо ширхэг

А.

Б.

Хугацаа
Хуримтлагдсан
тоо ширхэг

Хугацаа
Хуримтлагдсан
тоо ширхэг

В.

Г.

Хугацаа

Хугацаа

А. Логарифм муруй. Зах зээл эхэндээ хурдан худалдан авч, эцэст нь худалдан авалт
удааширч байна.
Б. Ложистик муруй. Зах зээл эхэндээ удаан худалдан авч, арилжааны дунд үеэр хурдсан,
эцэст нь худалдан авалтын хурд буурч байна.
В. Экспоненциаль муруй. Зах зээл эхэндээ удаан худалдан авч, эцэст нь худалдан авалтын
хурд өсч байна.
Г. Шаталсан хэлбэрийн муруй. Хугацааны бүхий л үед зах зээлийн арилжааны идэвх удаан
байна.
25
Энэхүү судалгааг гүйцэтгэхэд 2-р сарын 17-оос 3-р сарын 10-ны хоорондох өгөгдлийг
ашигласан. Энэ үеэр зах зээл унаж байсан тул зөвхөн логаримф муруйн хэлбэрийг баталлаа.
Баталгааг Шарын гол ХК-ны өдрийн арилжааны 90 минуутын өгөгдөлд тулгуурлан хийхэд
дараах үр дүнд хүрлээ:
SHG, 10 өдрийн арилжааны дундаж
29000

3000

28500

2500

28000

2000
1500

Vol

500

27000

Price

1000

27500

Power (Price)

26500

0

26000

-500

25500

Log. (Vol)

-1000
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89

600
500
400

Зарах Тоо

300

Авах Тоо

200
100
0
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89

27400
27200
27000
26800
26600
26400

Авах Үнэ

26200

Зарах Үнэ

26000
25800
25600
25400
25200
1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85

Дээрх графикаас харахад судлаачийн дэвшүүлсэн таамаглалын хүрээнд логарифм
хэлбэрийн муруй үнэн болох нь батлагдав.
Анхаарах: Шарын голын хувьцааны арилжаанд дээрх таамаглал батлагдсан нь бусад
бүх хувьцаанд дээрх таамаглал батлагдана гэдгийг зөвшөөрөхгүй. Учир нь:
1. Хувьцааны төвлөрөл
2. Ханшийг өсгөх, эсвэл унагах сонирхол байгаа эсэх
3. Зах зээлийг дагадаг эсвэл сөрдөг хувьцаа гэх мэт тухайн хувьцааны онцлог шинжээс
хамаарч дээрх таамаглал батлагдахгүй байж болно.
26
Боломжит таамаглал: Дээрх таамаглал нь өрсөлдөөнт зах зээлийн нөхцөлд биелэнэ.
Ажиглалтын үр дүнд дараах товч дүгнэлтийг хийлээ:
Зах зээл уналтын үед
Эцэст
Үзүүлэлтхугацаа

Эхэнд

Дунд

Үнэ унана гэсэн хүлээлт харьцангуй
их

Үнэ унана гэсэн хүлээлт
их

Эрэлт

Их

Хангагдана

Эрс бага

Бага

Нийлүүлэлт

Бага

Эрэлтээс давна

Эрс нэмэгдэнэ

Эрэлтээс давна

Үнэ

өснө

Үнэ
тогтворжино

Эрс унана

Буурна

Авах зарах тоо

Арилжааны туршид зарах тоо авах тооноос их байна

Авах зарах үнэ

Арилжааны эхэнд авах үнэ зарах үнэтэй тэнцэх эсвэл ихсэх ба арилжааны дунд болон
эцэст авах үнийг зарах үнэ дагана.

Логарифм муруй:
Энэхүү муруй нь зах зээл уналт, эрэлт багатай, нийлүүлэлт харьцангуй их үед
ажиглагдаж байна. Хугацааны эхэнд эрэлт нийлүүлэлтээс их байсан учир арилжааны хурд
харьцангуй их байна. Ханш бага зэрэг өссөнөөр тоглогчид ашгаа халааслаж нийлүүлэлтээ
өсгөнө. Хугацааны дунд үед зах зээл ханаж эхлэх ба арилжааны хурд удааширч эхэлнэ.
Ашигаа халааслах сонирхолтой тоглогчид нийлүүлэлтээ өсгөж, эрэлт ханасан үед үнэ
буурна. Үнэ унаж эхлэхэд тоглогчид улам бага үнээр худалдан авах хүсэл нь нэмэгдэж
улмаар арилжааны хурд удаашрана. Зах зээл хүчтэй унана гэсэн хүлээттэй байгаа бол
нийлүүлэлт их хэмжээгээр нэмэгдэж муруйн налалт их байна. Харин зах зээл харьцангуй
бага унана гэсэн хүлээлттэй байгаа бол муруйн налалт харьцангуй хэвтээ байна. Үүнээс
гадна авах зарах тоо буюу эрэлт, нийлүүлэлтийн аль нь их байгааг ажиглах хэрэгтэй.
Нийлүүлэлт их байвал ханш унах нь улам бүр баталгаажна. Мөн авах үнийг буурмагч зарах
үнэ дагаж буурах эсвэл авах үнэ бага зэрэг өссөн ч зарах үнэ өсөхгүй байвал зах зээл унах нь
улам бүр баталгаажна.
Анхаарах: Дээрх хэлбэрийн график идэвхжлийн үед ч мөн адил ажиглахдах боломжтой.
Иймээс зарах тоо, авах тооны аль нь их байгааг мөн зарах, авах үнийн аль нь алийг
дагаж буйг давхар шинжилснээр зах зээлийн уналт, сэргэлтийн алин болохыг мэднэ.
Өдөр тутмын арилжааны шинжилгээг дээрх байдлаар хийж, цуваа үүсгэх замаар 1-2
долоо хоногийн арилжааны стратегээ боловсруулна.
Энэ мэтчилэн графикийн хэлбэрүүдийг бусад хувьцаанууд дээр шалгах боломжтой. Бид
i. 2 долоо хоног хүрэхгүй хугацааны өгөгдөл байсан, ii. Зах зээлийн нөхцөл байдал уналтын
үетэй давхацсан учраас бусад муруйн хэлбэрүүдийг шалгах боломжгүй байв.
Дээрхээс гадна идэвхжлийг тодорхойлох дараах аргууд байдаг.
1.
2.
3.
4.

Үсрэх
Шахах
Хөөх
шидэх

Үсрэх: Хувьцааны авах ханшийн урдуур үсэрч худалдан авах. Ийм төрлийн арилжаа нь
дэлгэцэн дээр харагдахгүй. Тиймээс сайтар анхаарах хэрэгтэй. Жишээ нь, авах ханш 12000,
зарах ханш 14000 төгрөг байсан гэе. Зарах ханш буурч 12000 төгрөг болох тэр үед өөр
тоглогчид урдуур нь үсэрч 12001 төгрөгөөр худалдан авч болно. Ийм жишээ МХБ-ийн олон
хувьцаанд ажиглагддаг. Дээрх үйл явц арилжааны “идэвхжлийн үеэр” эсвэл “энэ үнээс доош
27
унахгүй” буюу “шал үнэдээ хүрлээ” гэсэн бодол тоглогчдод төрсөн үед ихээхэн
ажиглагдана.
Шахах: “Хувьцааны үүнээс доош бууруулахгүй” гэсэн дохио өгөх зорилгоор их хэмжээний
авах захиалгыг өгдөг. Энэ нь үнийг доороос нь шахаж, тогтвортой байлгаж, өсгөнө гэсэн
санааг илэрхийлнэ. Жишээ нь, BDS компаний авах захиалга нь 4038 төгрөгөөр 5000ш байсан
нь шахаж байгааг илэрхийлнэ. Ийм үйл явц ханш хүчтэй унасны дараа ихээхэн ажиглаглана.
Хөөх: Арилжаанд оролцогч талууд удаан хугацаанд ханшаа тохирч чадалгүй хүлээсний
эцэст авах ханш өсөхөд, арилжаа хийгдэхээс өмнө зарах ханш мөн адил өсдөг. Хоѐрдахь
удаагаа авах ханш ахин өсөхөд зарах ханш дахин өснө. Энэ мэтчилэн авах ханш зарах
ханшийг хөөдөг. Ийм үйл явц цөөхөн хувьцаатай компаниуд, хувьцааны төвлөрөл ихтэй
компаниудын хувьд ихээхэн ажиглагдана.
Шидэх: тухайн хувьцааны ханшийг унагах сонирхолтой байгаа тоглогчид хувьцааныхаа
үнийг буруулж зарахыг шидэх гэнэ. Ийм үйл явц цөөхөн хувьцаатай, хувьцааны төвлөрөл
ихтэй компаниудын хувьд ихэвчлэн ажиглагдана.
6) Дараалласан өдрүүдэд ханш өсөх
Тус шинжилгээг 15 компаний ТОР20 индекс хамгийн их өсөлттэй байсан болон сүүлийн
үеийн уналтыг хамарсан, нийт 1 сар хагасын хугацааг хамрах өгөгдөлд тулгуурлан
гүйцэтгэв.
Дээрх хувьцаануудын хувьд өсөлт уналтыг тооцож үзэхэд зах зээл идэвхжсэн үед
дунджаар 2-3 хоног дарааллан өссөний дараа дунджаар 1 хоног унаж байхад зарим
хувьцааны ханш дунджаар 4-5 хоногт тасралтгүй өссөний дараа дунджаар 1-2 хоног
дарааллан унажээ. Мөн олон өдөр өсөх тусмаа олон өдөр унаж байна.
7) ТОР20 индексийн 5 хоногийн өсөлтийн тархалт

D

average

stdev

1 болон 5 дахь өдрүүдэд ханш унадаг ба хэлбэлзэл хамгийн их
байдаг бол

1

-0.0030

0.0274

2

0.0006

0.0143

2, 3, 4 дахь өдрүүдэд ханш өсдөг ба хэбэлзэл хамгийн бага байдаг.

3

0.0017

0.0135

3 болон 5 дахь өдрүүдийн ханшийн хэлбэлзэл хэмжээний хувьд ижил
байдаг бол 1, 2, 4 дахь өдрүүдийн ханшийн хэлбэлзэл хэмжээний
хувьд ижил байна.

4

0.0004

0.0122

5

-0.0055

0.0815

8) Арилжаанаас татгалзах
Монголын хөрөнгийн зах зээл i. Жижиг, ii. Хувьцааны төвлөрөл их учир зарим нэг
хувьцааны ханшийг хүчээр унагах эсвэл өсгөх сонирхол их байдаг. Тэдгээр хувьцаануудын
мэдэхийн тулд өдөр тутмын арилжааг сайтар ажиглах хэрэгтэй. Ханш унагах сонирхолтой
байгаа нөхцөлд богино хугацаанд үнийг бууруулж зардаг. Мөн нөгөө талаас ханш өсгөх
сонирхолтой тоглогчид ханшийг өсгөж худалдан авдаг. Үр дүнд нь, хоѐр талын хэн
хөрөнгийн менежмент сайтай нь ялна. Иймээс энэ төрлийн хувьцааны арилжаанд орохоос
татгалзах эсвэл нэмэлт мэдээлэл цуглуусны дараа арилжаанд орох эсэхээ шийдэх хэрэгтэй.
Таны авсан хувьцааны үнэ өсөж байсан ч зах зээл унаж байгаа тохиолдолд аль болох
хувьцаагаа бариж үлдэхээс татгалзах хэрэгтэй.

28
IV.

ДҮГНЭЛТ

Энэхүү судалгааны ажлаар Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл, сонгогдсон 20
төрлийн хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс, оновчтой багц бүрдүүлэх 4 төрлийн
аргаар, статик, динамик багц бүрдүүлэн, дээрх судалгааны үр дүнд үндэслэн зах зээлийн
хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг боловсруулж, өөрсдийн дэвшүүлж буй аргаар зах
зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг санал болголоо. Нэг үгээр хэлбэл,
аливаа хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргах үе шатуудыг нэг бүрчлэн
авч үзэн, бодит үр дүнд хүрэхийг зорисон.
Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл:
2007 онд хувьцаат компаниудын ханш бодит түвшнээс хэт доогуур 8 байсан нь гадаад
хөрөнгө оруулагчид хувьцаа худалдан авах хөшүүрэг болсон байна. 2007 оны нийт хөрөнгө
оруулалтын 60%-ийг гадаадын хөрөнгө оруулалт эзэлж байсан нь дээрх тайлбарыг батлах
юм. Мөн 2008, 2009, 2010 оны нийт арилжааны 30%, 50%, 63%9-ийг гадаадын хөрөнгө
оруулагчид хийж буй нь одоо ч гэсэн хүчтэй нөлөөтэйг илэрхийлж байна.
Гадаадын иргэдийн арилжааны идэвхжил нь бусад бүх агентуудын идэвхжлийн
шалтгаан, дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхжил нь бусад агентуудаас хамгийн хүчтэй
хамааралтай нь ажиглагдав. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид цөөн данснаас их хэмжээний
хөрөнгөөр оролцож буй нь ханшийн хэлбэлзлийг удирдах боломжийг олгож байна.
Сарын нөлөөлөл:
3-4 р сарын хооронд компаниуд ХНХ зарлах бөгөөд хурал болох өдрөөс өмнө аль нэг
өдрийг сонгон авч хувьцаа эзэмшигчдээ бүртгэдэг. Ноогдол ашиг хүртэх хүсэлтэй тоглогчид
тухайн бүртгэлийн өдрөөс өмнө хувьцаа авах шаардлагатай бөгөөд энэ нь хувьцааны
эрэлтийг нэмэгдүүлж, үнийг өсгөдөг. Энэ үйл явдал нь жил бүрийн 3-4-р сард давтагдаж буй
нь сарын эерэг нөлөөг бий болгох үндэслэлтэй.
3-6-р сарын хооронд сарын сөрөг нөлөөтэй байдаг нь энэ үеэр хаврын тариалалт,
барилгын секторын идэвхижилээс улбаалан мөнгөний урсгал хөрөнгийн зах зээлээс өөр чигт
урсдагтай холбоотой байх боломжтой.
6-9-сарын хооронд аялал зуучлал, уул уурхай, барилга гэх мэт Монголын улсын бүхий л
сектор идэвхижиж мөнгөний эргэлт хурдсах, жилийн бүрийн 8-сарын сүүлээр гадаадын
хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулалт нэмэгддэг10 нь энэ үеийн сарын эерэг нөлөөний учир
шалтгаан байж болно.
9-р сараас оны эцэс хүртэл сарын сөрөг нөлөөтэй байдаг нь өвлийн улирал эхэлж газар
тариалан, уул уурхай, аялал жуулчлал зогсон мөнгөний эргэлт удаашран, аливаа секторын
ашиг орлого буурснаар хөрөнгийн зах зээлд эргэлдэх хөрөнгө буурдагтай холбоотой байж
болох юм.
Мөчлөг нөлөө:
3 жилийн хугацаанд хөрөнгийн зах зээлд 1 мөчлөг үүсч байна. Мөчлөг нь ихэвчлэн макро
эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдээс хамаарч өөрчлөгдөж байдаг.
Шокын нөлөө:
2007, 2010 оны хүчтэй эерэг шокын нөлөө нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс шууд
хамаарч байна. Шокыг гадаадын иргэд болон дотоодын ААН хамгийн ихээр үүрсгэдэг.

8

Санхүүгийн харьцаанаас харж болно
ҮЦТТТХТ-ийн мэдээлэл
10
Гадаадын хөрөнгө оруулалтын 30-40% нь 7-9-р сард орж ирдэг. ҮЦТТТХТ
9

29
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО
Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12Bbujee
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10Bbujee
 
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭЦ.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгөСанхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгөDOtgontsetseg
 
Санхүүгийн тайланг унших аргууд
Санхүүгийн тайланг унших аргуудСанхүүгийн тайланг унших аргууд
Санхүүгийн тайланг унших аргуудByambadrj Myagmar
 
Зардлын бүртгэл Лекц 4
Зардлын бүртгэл Лекц 4Зардлын бүртгэл Лекц 4
Зардлын бүртгэл Лекц 4Bbujee
 
Lecture 6
Lecture 6Lecture 6
Lecture 6Bbujee
 
Lekts 9
Lekts 9Lekts 9
Lekts 9Pmunkh
 
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл Bachkana Enhbat
 
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээ
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээМөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээ
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээByambadrj Myagmar
 
Lecture4,5
Lecture4,5Lecture4,5
Lecture4,5Bbujee
 
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлМөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлDOtgontsetseg
 
олон улсын зах зээл дээр гарах стратеги
олон улсын зах зээл дээр гарах стратегиолон улсын зах зээл дээр гарах стратеги
олон улсын зах зээл дээр гарах стратегиgrane09
 
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...Adilbishiin Gelegjamts
 
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шин
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шинлекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шин
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шинByambadrj Myagmar
 
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээ
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээХувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээ
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээЭнхтамир Ш
 
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ ХАРЬЦААНУУДЫН СУДАЛГ...
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ  ХАРЬЦААНУУДЫН  СУДАЛГ...Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ  ХАРЬЦААНУУДЫН  СУДАЛГ...
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ ХАРЬЦААНУУДЫН СУДАЛГ...erdmiinshuvuu
 

La actualidad más candente (20)

Lecture 12
Lecture 12Lecture 12
Lecture 12
 
Lecture 10
Lecture 10Lecture 10
Lecture 10
 
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭЦ.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Ц.Баярмагнай Г.Халиунаа - ХУВЬЦААНЫ ХАНШИЙН ТААМАГЛАЛЫН ШИНЖИЛГЭЭ
 
Бизнесийн хэлбэрүүд
Бизнесийн хэлбэрүүдБизнесийн хэлбэрүүд
Бизнесийн хэлбэрүүд
 
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгөСанхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө
Санхүүгийн ба санхүүгийн бус хөрөнгө
 
Санхүүгийн тайланг унших аргууд
Санхүүгийн тайланг унших аргуудСанхүүгийн тайланг унших аргууд
Санхүүгийн тайланг унших аргууд
 
Зардлын бүртгэл Лекц 4
Зардлын бүртгэл Лекц 4Зардлын бүртгэл Лекц 4
Зардлын бүртгэл Лекц 4
 
Lecture 6
Lecture 6Lecture 6
Lecture 6
 
Lekts 9
Lekts 9Lekts 9
Lekts 9
 
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл урт хугацаат өр төлбөрийн  бүртгэл
урт хугацаат өр төлбөрийн бүртгэл
 
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээ
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээМөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээ
Мөнгөн гүйлгээний тайлангийн шинжилгээ
 
Lecture4,5
Lecture4,5Lecture4,5
Lecture4,5
 
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлМөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл
 
олон улсын зах зээл дээр гарах стратеги
олон улсын зах зээл дээр гарах стратегиолон улсын зах зээл дээр гарах стратеги
олон улсын зах зээл дээр гарах стратеги
 
лекц №3
лекц №3лекц №3
лекц №3
 
Банкны эрх зүйн зочицуулалт
Банкны эрх зүйн зочицуулалтБанкны эрх зүйн зочицуулалт
Банкны эрх зүйн зочицуулалт
 
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...
Санхүүгийн шинжилгээ /санхүүгийн тайлангийн шинжилгээ, харьцаа, санхүүгийн хү...
 
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шин
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шинлекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шин
лекц №11 капиталын зардал хөшүүргийн шин
 
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээ
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээХувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээ
Хувьцааны өгөөж түүнд нөлөөлж буй хүчин зүйлсийн шинжилгээ
 
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ ХАРЬЦААНУУДЫН СУДАЛГ...
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ  ХАРЬЦААНУУДЫН  СУДАЛГ...Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ  ХАРЬЦААНУУДЫН  СУДАЛГ...
Ганболд овогтой Мөнгөнцэцэг-БАГЦЫН ГҮЙЦЭТГЭЛИЙГ ҮНЭЛЭХ ХАРЬЦААНУУДЫН СУДАЛГ...
 

Similar a Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО

Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...
Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...
Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...batnasanb
 
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизммонгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизмУянга Гантулга
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭbatnasanb
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...batnasanb
 
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...batnasanb
 
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргамикро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргаГончигжавын Болдбаатар
 
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньГ.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньbatnasanb
 
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТ
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТБ. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТ
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТbatnasanb
 
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх нь
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх ньҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх нь
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх ньDOtgontsetseg
 
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...batnasanb
 
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...Adilbishiin Gelegjamts
 
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОА. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОbatnasanb
 
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...batnasanb
 
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...batnasanb
 
SbeuL11.2019 2020on
SbeuL11.2019  2020onSbeuL11.2019  2020on
SbeuL11.2019 2020onhicheel2020
 
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэв
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэвмикро эдийн засаг бие даалтын сэдэв
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэвJust Burnee
 
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...Tsogtbaatar Gankhuyag
 
Д.Батцэнгэл Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...
Д.Батцэнгэл  Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...Д.Батцэнгэл  Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...
Д.Батцэнгэл Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...batnasanb
 

Similar a Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО (20)

Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...
Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...
Э.Базарваань - Монголын хөрөнгийн биржийн үнэт цаасны арилжаанд техник шинжил...
 
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизммонгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм
 
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭБ.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
Б.ЗАМАНДИЙЖАВ - КОМПАНИЙ ҮНЭ ЦЭНЭД НӨЛӨӨЛӨХ ХҮЧИН ЗҮЙЛСИЙН ШИНЖИЛГЭЭ
 
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
Ч.Сосорбарам С.Дашзэвэг - Валютын ханшинд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойло...
 
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...
Л.Дөлгөөн МОНГОЛ ДАХЬ БАНКНЫ СЕКТОРЫН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ХЭЛБЭРИЙГ ―B-L‖ АРГА АШИГЛА...
 
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны аргамикро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
микро эдийн засаг : судлах зүйл, судалгааны арга
 
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох ньГ.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
Г.Эрдэнэцогт Б.Анужин - Монгол улсын бизнесийн мөчлөгийг тодорхойлох нь
 
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТ
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТБ. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТ
Б. ЦЭНД-АЮУШ - БАНКУУДЫН ЗЭЭЛИЙН ЗАХ ЗЭЭЛ ДЭЭРХ ӨРСӨЛДӨӨН, ҮНЭ БҮРДЭЛТ
 
tulhuur
tulhuurtulhuur
tulhuur
 
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх нь
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх ньҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх нь
Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээнд зах зээлийн жишиг үнийн хандлагыг хэрэглэх нь
 
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...
Т. Цэрэндорж С. Мягмарсүрэн - Орон сууцны үнийн шинжилгээ, цаашдын хандлага, ...
 
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
Үнэт цаасны зах зээл /Монгол улсын үнэт цаасны зах зээлийн индекс ба макро эд...
 
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГОА. Баярчимэг  Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж  Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
А. Баярчимэг Б. Сугарсүрэн Т. Цэрэндорж Б. Тэмүүлэн - МОНГОЛЫН ТАНГО
 
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
С.Уянга С.Сарнай - ҮНЭТ ЦААСНЫ ЗАХ ЗЭЭЛИЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ МЭДЭЭЛЛИЙН ХЭРЭГСЛИЙГ СА...
 
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...
С.Дашдорж Б.Дуламзаяа - Макро эдийн засаг ба Санхүүгийн Зах Зээлийн төлөв бай...
 
tulhuur
tulhuurtulhuur
tulhuur
 
SbeuL11.2019 2020on
SbeuL11.2019  2020onSbeuL11.2019  2020on
SbeuL11.2019 2020on
 
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэв
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэвмикро эдийн засаг бие даалтын сэдэв
микро эдийн засаг бие даалтын сэдэв
 
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...
Monitoring report of Public Service Broadcast programming in its transition p...
 
Д.Батцэнгэл Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...
Д.Батцэнгэл  Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...Д.Батцэнгэл  Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...
Д.Батцэнгэл Б.Ганбаяр - САНХҮҮГИЙН ХАРЬЦААНД ТУЛГУУРЛАСАН АШИГТ АЖИЛЛАГААНЫ ...
 

Más de batnasanb

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentationbatnasanb
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalbatnasanb
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Brosbatnasanb
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asiabatnasanb
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Marketbatnasanb
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2batnasanb
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Televisionbatnasanb
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rightsbatnasanb
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industrybatnasanb
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologiesbatnasanb
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital erabatnasanb
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтbatnasanb
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдbatnasanb
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаbatnasanb
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...batnasanb
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...batnasanb
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...batnasanb
 
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...batnasanb
 
Таблеттай оюутан
Таблеттай оюутанТаблеттай оюутан
Таблеттай оюутанbatnasanb
 
Ж.ГАНЖАРГАЛ Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...
Ж.ГАНЖАРГАЛ  Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...Ж.ГАНЖАРГАЛ  Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...
Ж.ГАНЖАРГАЛ Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...batnasanb
 

Más de batnasanb (20)

Red arrow international company presentation
Red arrow international company presentationRed arrow international company presentation
Red arrow international company presentation
 
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr finalMtvf panel on piracy and copyright mr final
Mtvf panel on piracy and copyright mr final
 
Bei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner BrosBei Bei Fan - Warner Bros
Bei Bei Fan - Warner Bros
 
Saskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol AsiaSaskia van Lier - Endemol Asia
Saskia van Lier - Endemol Asia
 
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian MarketJargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
Jargalan.B - Hollywood movie supply in Mongolian Market
 
Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2Final overview img mongolia v2
Final overview img mongolia v2
 
Dai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures TelevisionDai Huang - Sony Pictures Television
Dai Huang - Sony Pictures Television
 
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property RightsDelgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
Delgertsoo.D - Legal regulation of Intellectual Property Rights
 
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television IndustryKhishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
Khishigsuren Yadamsuren - Current Overview of Mongolian Television Industry
 
David Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry TechnologiesDavid Kao - Television Industry Technologies
David Kao - Television Industry Technologies
 
Peter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital eraPeter Markey - Building success in the digital era
Peter Markey - Building success in the digital era
 
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалтБ.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
Б.БАЛГАНСҮРЭН - Өргөн нэвтрүүлгийн зохицуулалт
 
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилдЦ.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
Ц.ЖАДАМБАА - Телевизийн шинэчлэл улсын хөгжилд
 
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлагаА.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
А.Анхбаяр - Алтны үнийн хэтийн төлөв хандлага
 
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
М.Маргадмөн Х.Нямжаргал - ВАЛЮТЫН ОНОВЧТОЙ БАГЦ БҮРДҮҮЛЖ, ИРЭЭДҮЙН ТААМАГЛАЛЫ...
 
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
Э.Энхжаргал Г. Энхзаяа - БАГАНУУР ХУВЬЦААТ КОМПАНИЙ ХӨДӨЛМӨРИЙН БҮТЭЭМЖИЙН ШИ...
 
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн  салбарт ...
С.Сарангэрэл - Технологийн түвшний үнэлгээний арга зүйг уул уурхайн салбарт ...
 
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
Э.Энхтуяа Б.Баасанжав - Телевизийн өргөн нэвтрүүлгийн үйлчилгээ үзүүлэгчдийн ...
 
Таблеттай оюутан
Таблеттай оюутанТаблеттай оюутан
Таблеттай оюутан
 
Ж.ГАНЖАРГАЛ Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...
Ж.ГАНЖАРГАЛ  Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...Ж.ГАНЖАРГАЛ  Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...
Ж.ГАНЖАРГАЛ Г.ЦЭНДБУЯН - МОНГОЛЫН АРЬС ШИРНИЙ САЛБАРЫН ХҮНИЙ НӨӨЦИЙН ТУЛГАМД...
 

Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Шүрэнцэцэг Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИЙН ХЭЛБЭЛЗЭЛ, ХУВЬЦААНЫ ХАНШИД НӨЛӨӨЛӨГЧ ХҮЧИН ЗҮЙЛС, БАГЦ СОНГО

  • 1. ГАРЧИГ УДИРТГАЛ I. a) b) c) СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ ........................................................................................4 Орчин үеийн багц сонголтын онол ................................................................................4 Хөрөнгийн үнэлгээний загвар ........................................................................................4 Монгол дахь судалгааны ажлууд ...................................................................................4 ОНОЛЫН ХЭСЭГ .....................................................................................................6 Нийлбэр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй хугацааны цуваа ........................................................6 Хугацааны цувааны ARMA загвар ................................................................................6 Эрсдлийн шинжилгээ ......................................................................................................7 Системийн эрсдэл ...............................................................................................................7 Багцын эрсдэл ......................................................................................................................7 СAPM загварын нийцтэй эсэхийг шалгах ........................................................................8 Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ ...............................................................................8 Панел үнэлгээний загвар ................................................................................................ 8 Оновчтой багц бүрүүлэх аргачлалууд ...........................................................................8 Марковичийн багц сонголтын онол ..................................................................................8 Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онол ...............................................9 Шарпын харьцаа (Sharpe ratio) ..........................................................................................9 Трэенорийн харьцаа (Treynor ratio) .................................................................................10 Динамик багц.....................................................................................................................10 Арилжааны стратеги .....................................................................................................10 II. a) b) c) i. ii. iii. d) e) f) i. ii. iii. iv. v. g) III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ .........................................................................................11 a) Судалгааны өгөгдөл ......................................................................................................11 b) Судалгааны арга зүй ......................................................................................................11 c) Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийн шинжилгээ ....................................12 d) Эрсдлийн шинжилгээ ....................................................................................................15 i. Системийн эрсдэл .............................................................................................................15 ii. Багцын эрсдэл ....................................................................................................................15 e) Хөрөнгийн үнэлгээний загварын шинжилгээ ............................................................. 16 f) Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ .............................................................................17 g) Богино хугацаанд ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс ....................................................17 h) Зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратеги ..............................................19 i. Статик багцын шинжилгээ ............................................................................................... 19 ii. Динамик багцын шинжилгээ ........................................................................................... 20 i) Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратеги .......................................21 IV. ДҮГНЭЛТ ..................................................................................................................29 V. САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ ................................................................................................ 32 VI. НОМЗҮЙ ...................................................................................................................33 Хавсралтууд 1
  • 2. УДИРТГАЛ Монголд хөрөнгийн зах зээл үүсч хөгжин 20 жилийн хугацаа өнгөрсөнч 1995 оноос эхэлсэн хоѐрдогч зах зээлийн хөгжил 2005 он хүртэл сул байсныг статистик үзүүлэлт харуулдаг. Харин сүүлийн 5 жилийн турш олон нийтэд 14 компани хувьцаагаа нээлттэй арилжаалж, хөрөнгийн зах зээлээс 1201 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгджээ. Монголын хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ 2006 оны эхний хагаст 100 гаруй тэрбум төгрөг байсан бол 2010 оны эхний хагаст дунджаар 1 триллион төгрөгт хүрсэн, ХОЭБ-ийн данс нээлтийн хувь 85%2-д хүрч, шинээр 1223353 данс нээгдсэн зэрэг нь хөрөнгийн зах зээл хүчтэй идэвхжисэнийг харуулж байна. Үүнийг зах зээлийн бодит үйл явцтай уялдуулан тайлбарлах нь нэн сонирхолтой болно. Зах зээлийн хүчтэй идэвхжил нь тоглогчдийн идэвхи, сонирхолыг нэмэгдүүлсээр байгаа боловч ихэнхи нь өөрийн зөн совин, мэдрэмжид тулгуурлан тоглож байгаа4 нь эрсдэл, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс, үр өгөөжтэй хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ дутагдаж буйг харуулж байна. Иймээс тус судалгааны ажлаар 2007 оноос хойшхи зах зээлийн хэлбэлзэл, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч урт, дунд, богино хугацааны хүчин зүйлс, оновчтой хөрөнгө оруулалтын шинжилгээ хийхийг зорилоо. Нэгдүгээрт, 1996-2010 оны ТОР20 индексийн өгөгдлийг хугацааны цуваанд задлан 2007 оноос хойшхи зах зээлийн хэлбэлзлийг тайлбарласан. Хоѐрдугаарт, хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 314 компаниас 4-н шинжүүрээр 20 компанийг сонгон авч багцын онолд тулгуурлан шугаман бус програмчлал, корреляцийн шинжилгээгээр багцын эрсдлийг тодорхойллоо. Мөн сонгогдсон компаниудыг 4 салбарт хуваан 2006-2010 оны өгөгдөлд тулгуурлан хөрөнгийн үнэлгээний загвар (CAPM)-ыг салбар болон компани бүрээр үнэлж, бэтта коэффициентийг регрессийн аргаар тооцов. Хувьцааны богино хугацааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг олон нийтэд хувьцаагаа нээлттэй (IPO) арилжаалсан 13 компаний ханшийн өгөгдөл, мэдээллийн өгөгдөлд хийсэн статистик шинжилгээгээр харин дунд болон урт хугацааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг сонгогдсон 20 компаний 2006-2009 оны санхүүгийн харьцааны шинжилгээний аргаар панел дата үнэлж тооцлоо. Гуравдугаарт, зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг Элтон, Грубер, Шарпын харьцаа, Трэенорийн харьцаа, Марковичийн багц сонголтын онолоор статик ба динамик багц бүрдүүлэн судлав. МХБ, арилжааны хураангуй ҮЦТТТХТөвийн мэдээлэл 3 ҮЦТТТХТөвийн мэдээлэл 1 2 4 Хөрөнгийн зах зээлд тоглогч 114 хүнээс анкентын аргаар авсан судалгааны үр дүн 2
  • 3. Харин зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг өөрсдийн санал болгож буй аргаар боловсруулав. Үүний тулд нэгдүгээрт, зах зээлийн хэвийн нөхцлийг тооцох аргачлалыг боловсруулж, хоѐрдугаарт, “арилжааны хурд” хэмээх ойлголтыг тодорхойлж, гуравдугаарт, арилжааны хурдын талаарх 4 төрлийн таамаглал дэвшүүллээ. Таамаглалын хүрээнд 3 нөхцөл тавьсан. Судалгаанд ашиглагдах арилжааны өгөгдөл нь биржийн электрон хаягт хадгалагдан үлддэггүй тул судлаачид Excel программын VBA ашиглан өгөгдөл бүртгэх бичил программ бичсэн. Хөрөнгийн биржийн арилжаа 11:00-оос 12:30 мин хүртэл явагдах ба энэ үеэр өдөр бүр өгөгдлийг бүртгэж авсан. Бидний судалгааг гүйцэтгэж байх хугацаанд зах зээл уналттай байсан тул зөвхөн логарифм муруйн хэлбэрийн арилжааны хурд Шарын Гол ХК-ний өгөгдөлд ажиглагдсан. Ажиглалтын үр дүнд бидний дэвшүүлсэн таамаглал батлагдаж урьд өмнө Монгол судалгааны ажлуудад гарч байгаагүй онцгой үр дүнд хүрсэн нь судалгааны ажлын ач холбогдол, шинэлэг тал болно. 3
  • 4. I. a) СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ Орчин үеийн багц сонголтын онол Маркович нь багцын эрсдэл, өгөөжийн хоорондын холбоог тооцсон анхны эрдэмтэн юм. Үүнийг хийснээрээ тэрээр орчин үеийн багцын онолыг үндэслэсэн. Түүний 1952 онд хэвлүүлсэн бүтээл нь орчин үеийн багцын онолын үндэс болжээ. Мөн Элтон, Грубер нар багцид анхнаасаа тогтвортой хөрөнгийг сонгох замаар багц бүрдүүлэх аргачлалыг санал болгосон (Amenc and Le Sourd 2003). Конно, Ямазаки нар эрсдлийг хэмжээсээр вариацийн оронд абсолют хазайлтыг авснаар Марковицын загварын том хэмжээстэй бодлогын хувьд гарч байсан тооцооллын хүндрэлүүдийг хялбарчилсан ба энэ үед хөрөнгийн оновчлолын бодлого нь шугаман хэлбэрт шилждэгийг баталсан (Насанбуян 2010). b) Хөрөнгийн үнэлгээний загвар Фама , Макбедь нар Нью-Йоркын хөрөнгийн биржийн 1926-аас 1968 оны өгөгдөлд тулгуурлан хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгасан. Тэд хөрөнгийн үнэлгээний загварын нийцтэй эсэхийг шалгахдаа өгөгдлөө хугацаагаар нь 9 хэсэг болгох хувааж хэсэг бүрийн эхний 4 жилийн өгөгдлөөр багцаа бүрдүүлж, дараагийн таван жилийн өгөгдлөөр бетта коэффицентийг тооцож, сүүлийн 5 жилийг өгөгдөл дээр загварын нийцтэй эсэхийг шалгасан байдаг. Энэ аргыг хожим нь хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгах гурван шатат арга хэмээн нэрлэх болсон. Хошима, Гарза Гомез болон Кунимура нар Японы зах зээлийн өгөөж, эрсдлийн хамаарлыг судалсан. Судалгааны үр дүнд цаг хугацаанаас хамааран зах зээлийн шагнал болон өгөөж хоорондох хамаарал эерэг, сөрөг ялгаатай хамааралтай байсан ба нөхцөлд бус хөрөнгийн үнэлгээний загварын хувьд пүүсийн хэмжээ нь сөрөг харин нөхцөлд загварын хувьд эерэг хамааралтай байсан. Танг, Шум нар Сингапурын хөрөнгийн зах зээлийн эрсдэл, өгөөж хоорондын хамаарлыг судалсан.Үр дүнд нь, эрсдэл болон өгөөж нь сул эерэг хамаарал байгааг харуулсан регрессийн тэгшитгэлийн сул гишүүн нь эрсдэлгүй хөрөнгөөс их байв. Сандовал, Саен нар хөрөнгийн үнэлгээний загварыг Аргентин, Бразил, Чили, Мексик зэрэг Латин америкийн улс ордуудын өгөгдлийг ашиглан шинжилгээ хийсэн. Эрсдэлгүй хүүгийн түвшинээр АНУ-н ЗГ-ын 3 сарын хугацаатай үнэт цаасын хүүг сонгон авч хөлгөн өгөгдөлд шинжилгээг хийж бетта болон эрсдлийн шагналын хооронд эерэг хамаарал байгааг харуулсан. Тэд мөн улс бүрийн зах зээлийн онцлогыг харуулсан хувьсагчийг нэмж оруулж өгсөн байдаг. Шакрани, Исмейл судалгааны ажлаараа Малайзын зах зээл дээрх эрсдлийн шагнал болон өгөөжийн хамаарлыг шалгасан. Үр дүнд бетта коэффицент эрсдлийн шагналын хооронд сул (flat) хамааралтай байгааг харуулсан (Насанбуян 2010). c) Монгол дахь судалгааны ажлууд А. Ганзориг, Г. Баттулга нар Марковицын загвараар 6 валютаар багц бүрдүүлж багцын оновтой хувь хэмжээг тодорхойлсон. А.Ганзориг Монгол улсын АПУ, Талх чихэр, Мах импекс компаниудын үнэт цаасаар багц бүрдүүлж САРМ, АРТ загваруудыг ашиглан компаниудын бетта коэффицентүүдийг тооцож гаргасан ба бетта коэффицентүүд нь харгалзан 0.66, 0.73, 0.72, 0.8 байсан. С.Батхүрэл Марковицын загвараар Dell, Ford, Yahoo, IBM зэрэг 6 компаниудын хувьцаагаар багц бүрдүүлж багцад эзлэх оновтой хувь хэмжээг тодорхойлсон. 4
  • 5. Б.Бат-Ирээдүй Монголын хөрөнгийн бирж дээр арилжаалагддаг 5 компанийн хувьцааг сонгон авч 2 багц бүрдүүлэн хөрөнгийн үнэлгээний загвар дээр тулгуурладаг Шарпын харьцаа, Тейроны харьцаа зэрэг хэмжээсүүдээр багцуудын үр дүнг харьцуулсан Л.Алтангэрэл, Б.Болормаа нар Герман улсын хөрөнгийн биржийн 2002 оны 2 –р сараас 2006 оны 12 –р сар хүртлэх 28 компанийн өгөгдөл дээр тулгуурлан Марковицын сонгодог загвар болон Конно, Ямазаки нарын боловсруулсан дундаж-абсолют хазайлтын загвар, Янгийн боловсруулсан минимаксийн загвар зэрэг шугаман загваруудыг хооронд нь харьцуулсан. Ц.Батсүх, Д.Нямсүрэн нар тодорхой хэмжээний хөрөнгийг санхүүгийн эрсдэлтэй болон эрсдэлгүй хөрөнгүүдэд оновчтой байршуулах хэрэглээ, хөрөнгө оруулалтын Мертоны хэлбэрийн загварын хувьд шугаман хэлцлийн зардалтай нөхцөлд хэрэглээнээс болон өв хөрөнгөөс авах ханамжийн функцийг HARA болон квадратлаг функцээр сонгосон тохиолдолд Хамилтон-Якоби-Беллманы тэгшитгэлийг ашиглан, аналитик шийдийг олж, оновчтой удирдлага, параметрүүдийг холбоог тогтоосон. Мөн оновчтой удирдлагын нөхцөлд баялагийн хэмжээний өөрчлөлтийн стохастик дифференциал тэгшитгэлүүдийн хүчтэй шийдийг олж тархалтын хуулийг тодорхойлсон байна (Насанбуян 2010). 5
  • 6. II. ОНОЛЫН ХЭСЭГ a) Нийлбэр бүрэлдэхүүн хэсэгтэй хугацааны цуваа Аливаа хугацааны цуваа нь дараах 4 бүрэлдэхүүн хэсэгтэй байдаг. 1. 2. 3. 4. Чиг хандлага (trend) Улирал сарын нөлөөлөл (seasonality) Мөчлөг нөлөөлөл (cycle) Санамсаргй нөлөөлөл (shock) irregular elements 1) Улирал, сарын нөлөөг ялгах Сараар өгөгдсөн цувааны хувьд 12 болон 2 цэгийн шилжүүлэн дундажлах аргыг ашиглан төвт дундаж утгыг олно. Туслах хүснэгт5 зохиож сарын нөлөөллийг ялгана. 2) Трэндийн нөлөөг ялгах. Хугацааны түвшний утгаас тухайн улирал сарын нөлөөллүүдийг хасч 𝑌𝑡 = 𝑋𝑡 − 𝑆𝑡 гэсэн шинэ хугацааны цувааг үүсгэнэ. Энэхүү шинэ цуваа нь дараах бүрэлдэхүүн хэсгүүдтэй: 𝑌𝑡 = 𝑇𝑅 𝑡 + 𝐶 𝑡 + 𝐼 𝑡 𝑌𝑡 цувааны хувьд трендийн нөлөөллийг ялгана. Үүний тулд Ходрик Прискоттын шинжүүр6ээр трендийн утгыг тодорхойлно. E-views программ нь hptrend утгыг бодож гаргах бөгөөд тэрхүү утгаа 𝑌𝑡 хугацааны цуваанаас хасна. Трендийн утгыг хасаж гарсан цувааг 𝑍 𝑡 гэе. 3) Мөчлөг нөлөөг ялгах 𝑍 𝑡 = 𝑌𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡 = 𝐶 𝑡 + 𝐼 𝑡 = 𝑋 𝑡 − 𝑆 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡 гэсэн шинэ цуваа үүснэ. Мөчлөгийн нөлөө 𝑍 𝑡 гэсэн шинэ цувааны хувьд жилээс дээш хугацаа агуулсан шилжүүлэн дундаж7-лах аргаар цувааны түвшинг жигдрүүлж мөчлөг нөлөөллийг ялгана. 4) Санамсаргүй нөлөөг ялгах (Шок) It=Zt-Ct шок буюу санамсаргүй нөлөөллийг тодорхойлно (Cox 2006, 235). b) Хугацааны цувааны ARMA загвар Энэхүү загвар нь хугацааны цувааны трендийг загварчилж, улирал сарын нөлөөг ялгасны дараа тухайн хугацааны цувааны түвшний утга болон үлдэгдлийн утгаас хамааруулан загварчилдаг. Жишээ нь, AR(1) гэвэл түвшний утгынха өмнөх утгаар, MA(1) гэвэл үлдэгдлийнхээ өмнөх утгаар өнөөгийн утга нь тодорхойлогдоно гэж үздэг. Загварчилсны дараа шокийн автокорреляци ба хэсгийн автокорреляциуд нь хязгаарын утгаас давахгүй бол түүнийг цагаан шуугиан процесс гэнэ. Энэ шинжилгээг стационарь хугацааны цуваанд ашиглавал илүү тогтвортой үр дүн гарна. 5 2 цэгийн дундажыг туслах хүснэгтэд оруулж сарын нөлөллийг тооцдог. Сарын нөлөөллийг ялгахдаа туслах хүснэгтээс тооцоогдсон Σ=( Σ1+Σ2+…+Σ11+Σ12)/3 ерөнхий нийлбэрийг олно. Хэрэв ерөнхий нийлбэр тэгтэй тэнцүү бол дундаж утгыг шууд харгалзах улирлыннөлөөлөл гэж авч үзнэ. Хэрэв 0-ээс ялгаатай байвал улирлын нөлөөг Σ 𝑆 𝑡 = дундаж − гэж тооцно. 12 St- улирлын индекс Жич: S1+S2+…+S11+S12=0 (Жил бүр улирлын нөлөөг ижил байна гэж үздэг) 2 2 6 𝑛 𝑛−1 ℎ𝑝𝑡𝑟𝑒𝑛𝑑 = 𝑡=1(𝑥 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡 ) + 𝜆 ∗ 𝑡=1 𝑇𝑅 𝑡+1 − 𝑇𝑅 𝑡 − (𝑇𝑅 𝑡 − 𝑇𝑅 𝑡−1 ) min байхаар бодлогыг боддог. Эхний нэмэгдэхүүн нь трендийн утга хугацааны цувааны түвшний утга руу дөхсөн байх ѐстойг илэрхийлдэг. II дахь нэмэгдэхүүн хэсэг нь трэндийн утга илүү шулуутгагдсан шинжтэй байхыг илэрхийлдэг. (𝑍 +𝑍 +𝑍 +⋯𝑍 ) 𝑡 𝐶 𝑡 = 𝑡−𝑚 𝑡−𝑚 +1 𝑡−𝑚 +2 сондгой цэгийн шаталсан дундаж арга m-г олохдоо хэрвээ улирлаар өгөгдсөн бол 2-оос дээш 𝑚 утгуудаар сонгоно. Жилээр бол 6-аас дээш тоогоор сонгож авна. 7 6
  • 7. c) i. Эрсдлийн шинжилгээ Системийн эрсдэл Системийн эрсдэл гэдэг нь багц дахь хувьцааны төрлийн тоог тасралтгүй нэмэгдүүлсээр эрсдэл хамгийн бага түвшинд хүрэх үеийн багцын эрсдлийг хэлдэг. Системийн эрсдлийг тооцохдоо Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 314 компаний хувьцааг эхний хүснэгтээс санамсаргүй, буцаалттайгаар сонгоно. Энэхүү санамсаргүй сонголтыг n=1, 2, 3, 4, 5, 10, 15, 20, 25, 30 төрлийн хувьцаатай үед тус бүрд нь 1500 удаа давтана. Ингэж тооцоход n=1, 2, 3, 4, 5, 10, 15, 20, 25, 30 үеүдэд харгалзан 1500, 750, 500, 375, 300, 150, 75, 60, 50 ширхэг багц бүрдэж эдгээр багцуудын эрсдлийн дунджаар системийн эрсдэл тооцогдоно. Хувьцаануудын багцад эзлэх хувийн жингүүд тэнцүү. ii. Багцын эрсдэл Багц гэдэг нь хэд хэдэн төрлийн хөрөнгөөс бүрдсэн нийлбэр хөрөнгийг хэлнэ. Багц бүрдүүлж буй гол шалтгаан нь эрсдлийг дивесификаци хийх явдал юм. Багцын эрсдэл ба өгөөжийг дараах томъѐогоор тооцно (Portfolio Risk Analysis 2010): n төрлийн хувьцаанаас бүрдэх багцын эрдэл нь: 2 2 𝜎 𝑝 = 𝜎1 ∗ 𝑤1 + ⋯ + 𝜎 2 ∗ 𝑤 2 + 2 ∗ 𝑐𝑜𝑣 1,2 ∗ 𝑤1 ∗ 𝑤2 + ⋯ + 2𝑐𝑜𝑣 𝑛 − 1, 𝑛 ∗ 𝑤 𝑛−1 ∗ 𝑤 𝑛 𝑛 𝑛 буюу матрицан бичлэгээр: 𝜎 𝑝 = 𝑤1 … 𝑤𝑛 ∗ 2 𝜎11 ⋯ ⋮ ⋱ 𝑐𝑜𝑣(𝑛, 1) ⋯ 𝑤1 𝑐𝑜𝑣(1, 𝑛) ∗ ⋮ ⋮ 2 𝑤𝑛 𝜎 𝑛𝑛 n төрлийн хувьцаанаас бүрдэх багцын өгөөж нь: 𝑟 𝑝 = 𝑟1 𝑤1 + 𝑟2 𝑤2 + ⋯ 𝑟 𝑛 𝑤 𝑛 буюу матрицан бичлэгээр: 𝑟 𝑝 = 𝑟1 𝜎 𝑖2 − 𝑖 − р хөрөнгийн вариац 𝑤 𝑖 − 𝑖 − р хөрөнгийн хувийн жин 𝑟𝑖 − 𝑖 − р хөрөнгийн өгөөж 𝑐𝑜𝑣 𝑖, 𝑗 − 𝑖 ба 𝑗 − р хөрөнгийн ковариац … 𝑟𝑛 ∗ 𝑤1 ⋮ 𝑤𝑛 7
  • 8. iii. СAPM загварын нийцтэй эсэхийг шалгах Загварт тавигдсан тавилуудаас шалтгаалан бодит амьдралд энэ загвар нь тэр бүр биелэх албагүй. Иймээс хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгах шаардлагатай. Хөрөнгийн үнэлгээний загварт хөрөнгө оруулагчид нь ирээдүйн өгөөжийн тархалтын хуулийг өнгөрсөн үеийн тархалтын функцээр төлөөлүүлэн авдаг гэсэн таамаглалыг тавьдаг. нь Гаусс-Марковын регрессийн таамаглалыг хангана. Хөрөнгийн үнэлгээний загварыг шалгахдаа ихэвлэн дараах энгийн регрессийн тэгшитгэлээр шалгадаг. 𝑟𝑖 = 𝛼0𝑖 + 𝛽0𝑖 ∗ 𝑟 𝑚 + 𝜀 𝑖 Дээрх регрессийн тэгшитгэлээр үнэлэхэд 𝛼0𝑖 = 0, 𝛽0𝑖 >0 их байвал хөрөнгийн үнэлгээний загвар нийцтэй, эсрэг тохиолдолд нийцэхгүй (Насанбуян 2010). Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ d) 1) Debt to Assets Нийт өр 𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑎𝑠𝑠𝑒𝑡 Нийт хөрөнгө 𝑇𝑜𝑡𝑎𝑙 𝑑𝑒𝑏𝑡 Нийт хөрөнгийн хэдэн хувийг бусдаас авсан зээл өр эзэлж байгааг харуулна. Ямагт 1-ээс бага байна. Энэ харьцаа их байх нь компанийг их эрсдэлтэй болгодог. Ихэвчлэн дөнгөж үүсч буй компаниудын энэ харьцаа их байх нь элбэг. 2) Earnings per share 𝐸𝑃𝑆 = Цэвэр ашиг 𝑂𝑢𝑡𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑖𝑛𝑔 𝑠ℎ𝑎𝑟𝑒𝑠 Нийт хувьцааны тоо 𝑁𝑒𝑡 𝑚𝑎𝑟𝑔𝑖𝑛 Нэгж хувьцаанд ноогдох боломжит ашиг. Хувьцаа эзэмшигчид хэр зэрэг ноогдол ашиг хүртэх боломжтойг илэрхийлнэ. Панел үнэлгээний загвар e) Панел өгөгдөлийн загварыг санхүү, эконометриксийн судалгаа шинжилгээнд хэрэглэх явдал ихсэх болсон нь Хугацааны цувааны шинжилгээ /Time Series Analysis/ болон Хөлгөн өгөгдлийн шинжилгээ /Cross-Secsional Analysis/-нүүд нь тус тусдаа судлагдахуунуудын хоорондох хамаарлын харьцангуй тогтвортой динамик өөрчлөлтийг тооцоолох, түүнд тайлбар өгөхөд нэлээд өрөөсгөл байдагтай холбоотой юм. Энэхүү панел үнэлгээ авч үзэж буй өгөгдлүүдийг нэгтгэн бүхэл системээр нь үнэлж, системийн шинжилгээг хийдэг бөгөөд тэдгээрийн хооронд гарах алдааг хамгийн бага байлгадаг зэрэг нь уг аргачлалыг сонгох үндэслэл болсон билээ. PDRM (Panel Data Regression Model) - загварыг дотор нь сул гишүүнээс нь хамааруулан Тогтвортой нөлөөллийн загвар /Fixed Effect Model/, Санамсаргүй нөлөөллийн загвар /Random Effect Model/ гэж хуваадаг. (Дашдорж and Баттөр 2010). Оновчтой багц бүрүүлэх аргачлалууд f) 1) Статик багц i. Марковичийн багц сонголтын онол Марковичийн аргаар хамгийн бага эрсдэлтэй эсвэл тодорхой өгөөжийн түвшинд эрсдлийг минимумчлах, тодорхой эрсдлийн түвшинд ашгийг максимумчлах бодлого боддог. Энэхүү бодлогыг шугаман бус прогараммчлалын аргаар бодогддог бөгөөд бид excel программын solver командын тусламжтайгаар бодлогыг хялбар шийдэх боломжтой. 8
  • 9. ii. Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онол (Simplified method proposed by Elton and Gruber) Элтон ба Груберын дэвшүүлсэн оновчтой багцыг бүрдүүлэх аргачлал нь багцад сонгогдож буй хувьцаануудыг харьцааны аргаар шинжиж авдаг нь анхнаас нь тогтвортой ханштай хувьцаанууд сонгогдоход хүрдгээрээ давуу талтай юм. Тооцооллууд нь хялбар ба үр дүн нь бүтэн матрицтай Марковичын загвартай төстэй. Энэ аргачлал нь дан индексийн загварыг мөн Трэйнорын харьцааг суурь болгож ашигласан. Хөрөнгийн оновчтой жагсаалт ба корреляцыг илэрхийлсэн хялбарчилсан загварын тусламжтайгаар багцыг бүрдүүлдэг (Amenc and Le Sourd 2003, 88). Багцыг дараах алгоримтын дагуу бүрдүүлнэ: 1. Сонгох боломжтой бүх хувьцаан дээр Трэенорын харьцааг бодож ихээс нь бага руу нь жагсаана. Энэхүү харьцаа нь: 𝐸 𝑅𝑖 − 𝑅 𝐹 𝛽𝑖 𝐸 𝑅 𝑖 -i-р хөрөнгийн хүлээгдэж буй өгөөж 𝑅 𝐹 -эрсдэлгүй өгөөжийн хувь( засгийн газрын бондийн хүү) 𝛽 𝑖 −Шарпын зах зээлийн загвараар тодорхойлогдсон i хөрөнгийн бета 2. Босго тогтоож өгнө. Босгоны дээр орших хувьцаанууд нь оновчтой багцад орно. Босгоны доор оршиж байгаа нь хасагдана. Гол асуудал нь босгын үнэлгээг тогтоох юм. Босгыг тогтоохын тулд С*-ийн утгыг тооцно. С*-г дараах томъѐогоор тооцно: 𝐸(𝑅𝑗 ) − 𝑅 𝐹 )𝛽 𝑗 𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 ) 𝛽2 𝑗 1 + 𝜎 2 𝑖𝑗 =1 𝑀 𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 ) 𝑖 𝑗 =1 𝜎2 𝑀 𝐶𝑖 = C*-г багц бүр дээр тооцох ба багцад орох хувьцаануудыг жагсаалтын хамгийн эхнээс нь нэг нэгээр нэмэх байдлаар итераци хийнэ. Хамгийн сүүлд нэмэгдсэн хувьцааны Трэенорын харьцаа тухайн багциийн C*-ээс бага болох үед итерацийг зогсооно. 3. Багцид орсон хувьцаануудын оновчтой хувь хэмжээг олно. Оновчтой хувийг дараах томъѐогоор тооцно: 𝑥𝑖 = 𝑍𝑖 𝑗 ∈𝑃 𝑍𝑖 Үүнд: 𝑍𝑖 = 4. iii. 𝛽𝑖 𝐸(𝑅 𝑖 ) − 𝑅 𝐹 ) − 𝐶∗ 𝑣𝑎𝑟(𝜀𝑗 ) 𝛽𝑖 Хүснэгтэн тооцооллын тусламжтайгаар энгийн оновчтой багц нь байгуулагдана (Amenc and Le Sourd 2003, 88). Шарпын харьцаа (Sharpe ratio) Шарп (1966) нь энэ харьцааг тодорхойлсон бөгөөд Шарпын харьцаа нь: 𝑆𝑝 = 𝐸 𝑅 𝑃 – багцын хүлээгдэж буй өгөөж 𝑅 𝐹 – эрсдэлгүй өгөөж 𝜎(𝑅 𝑃 ) – багцын өгөөжийн стандарт хазайлт 𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹 𝜎(𝑅 𝑃 ) 9
  • 10. Энэ харьцаа нь капиталын зах зээлийн шугамаас гарч ирсэн бөгөөд шугамын тэгшитгэл нь дараах байдлаар бичигддэг: 𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹 𝐸 𝑅 𝑀 − 𝑅𝐹 = 𝜎(𝑅 𝑃 ) 𝜎(𝑅 𝑀 ) Шарпын багцын харьцаа, Шарпын зах зээлийн харьцаа хоѐрыг харьцуулснаар хөрөнгө оруулагч нь нийт эрсдлийн нэмэгдэл тодорхой хэсгийг багцын өгөөж нь төлөх чадвартай байна уу гэдгийг тодорхойлох боломжтой. Мөн нэг хүний нийт хөрөнгө оруулалтын багцын үйл ажиллагааг үнэлэхэд тохиромжтой (Amenc and Le Sourd 2003, 109). Трэенорийн харьцаа (Treynor ratio) iv. Трэенор (1965)-ийн харьцаа нь: 𝑇𝑝 = 𝐸 𝑅 𝑃 – багцын хүлээгдэж буй өгөөж 𝑅 𝐹 – эрсдэлгүй өгөөж 𝛽 𝑃 – багцын бета коэффициент 𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹 𝛽𝑃 Энэ индикатор нь багцын өгөөж болон эрсдэлгүй өгөөжийн хувь, системийн эрсдлийн холбоог хэмждэг. Хувиргалт хийсний дүнд багцын CAPM холбоо нь дараах байдалтай болно. 𝐸 𝑅𝑃 − 𝑅𝐹 = 𝐸 𝑅 𝑀 − 𝑅𝐹 𝛽𝑃 Трэенорын харьцаа нь сайтар диверсификаци хийгдсэн багцын байдлыг үнэлдэг. Мөн Трэенорын харьцаа нь хөрөнгө оруулагчийн багцын тодорхой нэг багцын эрсдлийг үнэлэхэд хамгийн тохиромжтой. (Amenc and Le Sourd 2003, 108). Динамик багц v. Багцыг дараах алхамтаар гүйцэтгэв: 1. Үнэлгээнд хамрагдаж буй жилүүдээр сар бүрийн дундаж өгөөж, стандарт алдааг тооцно. 2. Сар бүрийн хувьцааны өгөгдөл дээр Шарпын харьцааг тооцож, ихээс багаруу эрэмбэлж жагсаалтын эхний тавд багтсан хувьцаануудыг сонгоно. 3. 12 сарын 12 багцын вариац-коварицаын матриц байгуулна. 4. Сар бүрийн сонгогдсон 5 хувьцааны хувьд багц бүрдүүлж тухайн сарын зах зээлийн дундаж өгөөжийг хүртэхүйц хамгийн бага эрсдэлтэй багцыг бүрдүүлэх Марковичийн бодлогыг бодно. g) Арилжааны стратеги Олон улсын хөрөнгийн зах зээл, нэн ялангуяа олон улсын валютын арилжаанд тогтсон дохиологч индикатор (MACD, Alligator, RSI гэх мэт), ханшийн хэлбэлзэлийн хэлбэр (дарцаг, далгаа, мөн ба толгой)-ийг ашиглах янз бүрийн арилжааны стратегийг боловсруулсан байдаг. Форекс(Олон улсын валютын арилжаа)-ийн арилжаанд ханшийн хэлбэлзлийг тодорхойлох индикаторуудыг хандлагын, зах зээлийн эргэлзэх хөдөлгөөний (oscillator), арилжааны тоо хэмжээний хэмээн 3-н бүлэгт хуваадаг. Харамсалтай нь Монголын хөрөнгийн бирж нь i. зах зээлийн хэмжээ жижиг, ii. оролцогчид бага учир тэдгээр дохио, ханшийн хэлбэлзлийн хэлбэрүүд төдийлөн ажилладаггүй. Иймээс судлаачид Монголын хөрөнгийн зах зээлийн өөрийнх нь бодит өгөгдөлд тулгуурлан өөрсдийн арилжааны стратегийг санал болгосон. 10
  • 11. III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ a) Судалгааны өгөгдөл Энэхүү судалгаанд:      b) 1995-2011 оны 3-р сар хүртэл хөрөнгийн биржийн хувьцааны арилжааны дүн, гадаад, дотоодын ААН, иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоог сараар; (ҮЦТТТХТ, МХБ-ээс) 2006-2009 оны сонгож авсан 20 компаний жилийн санхүүгийн тайлан; (МХБ, СЗХ, БиДиСек брокерийн компаниас) 2006-2011 оны 2-р сарын 28-ны өдөр хүртэлх өдөр тутмын арилжааны ханшийн болон ТОР20 индексийн өгөгдөл; (МХБ-ээс) 2006-2010 оны 11-р сар хүртэлх хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 314 компаний ханшийн өгөгдөл сараар; (МХБ-ээс) 2011 оны 2-р сарын 17-оос 3-р сарын 10-ны өдөр хүртэл Шарын гол ХК-ны өдөр тутмын арилжааг минут тутамд бичиж авсан өгөгдөл (Excel дээр VBA ашиглан зохиосон программнаас)-үүдийг ашиглалаа. Судалгааны арга зүй Судалгааны голлох хэсэгт хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл, түүнд нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг илрүүлж, хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлсийг тодорхойлж, тэдгээрийн нөлөөллийг эмпирик тоон өгөгдлөөр илэрхийллээ. Шинжилгээний үр дүнд гарсан коэффициентүүдийг ашиглан судалгааны ажлын эцэст зах зээлийн хэвийн болон хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг боловсруулахыг зорилоо. Зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэдэгт “голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн түүхэн өгөгдлүүдийн орчимд хэлбэлзэж, дундажтай ойролцоо утгатай (95%-ийн итгэх интервал дотор орших утга)” байхыг хэлнэ. Голлох үзүүлэлтэд доорх 3 хувьсагчийн багтаав:    Арилжааны хэмжээ ТОР20 индексийн өсөлт Арилжаанд орж буй дансны тоо Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл гэдэгт “голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн түүхэн өгөгдлүүдийн дундаж утгаас хол утгатай, хэлбэлзэл өндөр(95%-ийн итгэх интервалаас гадна орших утга)” байхыг хэлнэ. Хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийг хугацааны цувааны ARMA болон хугацааны цувааг бүрэлдэхүүн хэсэгт задлах аргаар; Зах зээлийн хэлбэлзэлд нөлөөлөгч зүчин зүйлсийг ТОР20 индекс болон гадаад, дотоод хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоонд үндэслэн олон хүчин зүйлийн регресс, Гранжерийн тестээр; Хувьцааны ханшид нөлөөлөгч урт хүчин зүйлсийг панел датаны үнэлгээний аргаар санхүүгийн тайланг шинжилж, дунд хугацааны хүчин зүйлсийг статистик шинжилгээгээр голлох үзүүлэлтүүдийг судлан, богино хугацааны хүчин зүйлсийг бодит кейсээр; Зах зээлийн хэвийн нөхцөлд ашиглах арилжааны стратегийг САРМ загвар болон Шарп, Трэйнорын харьцааны шинжүүрээр Марковиц, Элтон, Груберын багц бүрдүүлэх аргаар; Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөлд ашиглах арилжааны стратегийг голлох үзүүлэлтүүд, арилжигдсан тоо хэмжээ, хаалтын ханш авах, зарах үнэ, авах зарах тоо, ханшид өөрсдийн дэвшүүлсэн зах зээлийн нөхцөл байдлыг үнэлэх аргаар тус тус судаллаа. 11
  • 12. Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзлийн шинжилгээ c) Бид энэхүү хэсэгтээ 1996-2010 оны ТОР20 индекс, 1995-2010 оны арилжаанд орсон дансны тоо, нийт гүйлгээний өгөгдлийг ашиглан шинжилгээ хийлээ. 1) Статистик шинжилгээ Статистик шинжилгээний үр дүнд хамгийн их арилжаа 9-р сард хийгддэг бол хамгийн бага гүйлгээ 7-р сард хийгддэг. Дотоодын хөрөнгө оруулагчид гадаадын хөрөхнгө оруулагчдаас дунджаар 4 дахин их арилжаанд ордог. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид 9-р сард хамгийн их ордог бол дотоодын хөрөнгө оруулагчид 10-р сард хамгийн их арилжаанд ордог. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид арилжаанд цөөхөн оролцдог ч нэг данснаас хийгдэх гүйлгээ дотоодын хөрөнгө оруулагчдынхаас дунджаар 3 дахин их байна. Үзүүлэлтүүдийг хавсралт 1-ээс үзнэ үү. 2) Сарын нөлөө Сарын нөлөө 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0.000 -100.000 -200.000 Seas 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Үзүүлэлтүүд 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Хэмжээ -150 -147 49 -7 -134 -169 -44 165 373 248 -17 -165 Нөлөөлөл - - + - - - - + + + - - ТОР20 индекст нөлөөлөх нөлөөллийн хувь -7.40% -7.00% 2.00% -0.30% -5.70% -7.30% -1.80% 5.90% 15.10% 10.00% -0.79% -7.90% Жич: Дээрх хувиудыг 1996-2010 оны хооронд ТОР20 индексийн тухайн сард харгалзах индексийн дунджад хувааж тооцов. Жилийн 8-н сард нь сарын нөлөөлөл сөрөг, 4-н сард нь эерэг байдаг бөгөөд 9-р сард хамгийн их эерэг нөлөөтэй бол 12-р сард хамгийн их сөрөг нөлөөтэй байна. 3) Мөчлөг нөлөө Сарын нөлөөг арилгасны дараа хугацааны цувааны ARMA загвараар загварчлахад: Dependent Variable: TOP201 Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. @TREND^2 0.318434 0.068808 4.627844 0.0000 AR(1) 0.943383 0.028609 32.97542 0.0000 MA(1) 0.753172 0.035321 21.32356 0.0000 MA(6) 0.335973 0.036061 9.316792 0.0000 R-squared 0.986463 Durbin-Watson stat 1.542284 12
  • 13. ТОР2Е индекс нь өөрийнхөө нэг үеэс хамаардаг, үлдэгдлийнхээ 1 болон 6-р үеэс хамаардаг. Үлдэгдэл нь цагаан шуугиан болсон. Хөрөнгийн зах зээлийн мөчлөг дунждаар 3 жилд нэг бүтэн мөчлөгтэй байна. Сүүлийн жилийн мөчлөгийн далайц өмнөх мөчлөгийн далайцаас хэд дахин их байна. 4) Шокын нөлөө 2007 оны 8-р сард шок хамгийн их утгандаа хүрч, 2007 оны 10-р сард хамгийн бага утгандаа хүрсэн. Шокийг дараах байдлаар тайлбарлаж байна: Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. FC 3.694602 0.514250 7.184453 0.0000 FC(-1) -1.978532 0.504846 -3.919078 0.0003 DC(-1) -0.429975 0.104113 -4.129902 0.0001 FAAN(-1) -1.350621 0.482229 -2.800790 0.0072 13
  • 14. DAAN 1.189858 R-squared 2.498280 0.0158 0.619178 Durbin-Watson stat 0.476271 2.029998 SHOCK = 3.7*FC – 2*FC(-1) - 0.4*DC(-1) - 1.35*FAAN(-1) + 1.18*DAAN FC-гадаадын иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоо DC-дотоодын иргэдийн арилжаанд орсон дансны тоо FAAN-гадаадын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо DAAN-дотоодын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо Гадаадын иргэд шокод хамгийн их хэмжээгээр эерэг нөлөөлдөг бол дотоодын ААН нь шокод эерэг нөлөөлдөг. Гадаадын аж ахуй нэгж байгууллагын арилжаанд орсон дансны тоо шокийг тайлбарлахад ач холбогдолгүй байсан. 5) Мэдрэмжийн шинжилгээ Энэхүү хэсэгт арилжаанд оролцогч агентуудын арилжааны хэмжээ ханшийн хэлбэлзэлд хэрхэн нөлөөлж буйг судаллаа. Ийнхүү судлахдаа гадаадын аж ахуй нэгж(ААН), дотоодын ААН, гадаадын иргэн, дотоодын иргэдийн хийсэн арилжааны дүн ТОР20 индекст ямар мэдрэмжтэйгээр нөлөөлж буйг шинжлэв. 2011 оны 1-р сарын 1-ээс 2-р сарын 28-ны хоорондох өгөгдлийг ашиглав. Шинжилгээг Кобб-Дуглас хэлбэрийн функцээр үнэлэв: Dependent Variable: TOP20L Method: Least Squares Sample (adjusted): 1 34 Included observations: 34 after adjustments Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. C FSMA20L FCMA20L DSMA20L 3.689425 0.316722 -0.053923 0.101434 0.201593 0.015614 0.018357 0.025734 18.30138 20.28500 -2.937538 3.941594 0.0000 0.0000 0.0063 0.0004 R-squared Durbin-Watson stat 0.992111 0.904170 FSMA20L-Гадаадын иргэдийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга FCMA20L- Гадаадын ААН-ийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга TOP20L- ТОР20 индексийг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга DSMA20L- Дотоодын иргэдийн арилжааны дүнг 20 үет хөдөлгөөнт дунджад шилжүүлж логарифм авсан утга ТОР20 = 40 ∗ 𝐹𝑆𝑀𝐴200.316722 ∗ 𝐹𝐶𝑀𝐴20−0.053923 ∗ DSMA20L0.101434 Гадаадын иргэдийн арилжааны хэмжээ нь өсөлтөнд хамгийн мэдрэмжтэй нөлөөлдөг бол гадаадын аж ахуй нэгжийн арилжааны дүн өсөлтөд сөрөг нөлөөтэй байна. харин дотоодын иргэдийн арилжааны дүн ТОР20 индексийн өсөлтөд эерэг нөлөөтэй байхад дотоодын ААНын арилжааны дүн өсөлтөнд нөлөөгүй байв. 14
  • 15. 6) Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдын харилцан хамаарал Гранжерийн учир шалтгааны тестийг шалгахад дараах үр дүн гарав: Гадаадын иргэд Дотоодын иргэд Дотоодын ААН Учир шалтгаан болно Гадаадын иргэд Гадаадын ААН Учир шалтгаан болно Учир шалтгаан болно Учир шалтгаан болохгүй Учир шалтгаан болохгүй Гадаадын ААН Учир шалтгаан болохгүй Дотоодын иргэд Учир шалтгаан болохгүй Учир шалтгаан болохгүй Дотоодын ААН Учир шалтгаан болохгүй Учир шалтгаан болохгүй Учир шалтгаан болохгүй Учир шалтгаан болно Хүснэгтийг мөрөөс баганаруу уншина. Үнэлгээг хавсралт 2-оос үзнэ үү. DC FC FAAN DAAN DC 1 0.67 0.54 0.76 FC 0.67 1 0.51 0.69 FAAN 0.54 0.51 1 0.37 DAAN 0.76 0.69 0.372 1 Гадаадын иргэдийн арилжааны идэвхи гадаадын ААН, дотоодын иргэд, дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхжлийн учир шалтгаан нь болж байна. Мөн дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхжил нь дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхжлийн учир шалтгаан болно. Дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхи дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхитэй хамгийн хүчтэй хамааралтай байгаа бол Дотоодын ААН-ийн арилжааны идэвхи гадаадын ААН-ийн арилжааны идэвхитэй бараг хамааралгүй байна. Эрсдлийн шинжилгээ d) i. Системийн эрсдэл Системийн эрсдэл 50.00% 45.00% 40.00% 35.00% 30.00% 25.00% Системийн эрсдэл 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% 0 5 10 15 20 25 30 35 Монголын хөрөнгийн зах зээлийн эрсдэл 7% байна. ii. Багцын эрсдэл Энэ хэсэгт МХБ-д хувьцаа нь арилжаалагддаг 20 компанийг сонгож авсан бөгөөд сонгохдоо дараах шалгууруудаар ашиглав: 1. Салбар бүрээс (уул уурхай, хүнд үйлдвэрлэл, хөнгөн үйлдвэрлэл, худалдаа үйлчилгээ) 15
  • 16. 2. 2006 оноос хойш буюу олон нийтэд хувьцаагаа нээлттэй арилжаалсан (IPO) болон өмч хувьчлалаар хувьчлагдсан компаниудыг хольж авсан. 3. 2010 оны эхний хагас жилд зах зээлийн үнэлгээ хамгийн өндөр 4. 2010 оны эхний хагас жилд өдрийн арилжааны дундаж хамгийн их Сонгогдсон компаниудыг мэдээллийг хавсралт 3-аас үзнэ үү. Багцын эрсдлийг тооцохдоо сонгогдсон 20 компанийг 4 салбарт хувааж эхний багцыг уул уурхайн хувьцаануудаар бүрдүүлж, 2 дахь багцыг уул уурхай, хөнгөн үйлдвэрлэлийн багцаар бүрдүүлэх гэх мэтээр 4 дахь багцыг бүх салбаруудаар бүрдүүлэн хамгийн бага эрсдлийг хангах оновчтой хувийн жинг доор тодорхойлов. Салбарууд Уул уурхай Уул уурхай+ Хөнгөн үйлдвэр Уул уурхай+ Хөнгөн үйлдвэр+Хүнд үйлдвэрлэл Уул уурхай+ Хөнгөн үйлдвэр+Хүнд үйлдвэрлэл+ Үйлчилгээ, худалдаа Эрсдэл 41% 28.90% 18.60% 14.64% Багц дахь хувьцааны төрөл 4 7 11 20 Багцын эрсдэл Багцын эрсдэл 50.00% 45.00% 40.00% 35.00% 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% Багцын эрсдэл 0 5 10 15 20 25 Багц дахь хувьцааны төрөл буюу n Жич: Багц дахь хувьцаануудын хувийн жинг тэнцүү хэмээгээр өгч тооцсон. Зөвхөн уул уурхайн компаниудын хувьцаагаар багц бүрдүүлбэл 40 гаруй хувийн эрсдэлтэй байсан бол багц дахь хувьцааны төрлөө нэмэгдүүлэн 4-өөс 7 болгон хөнгөн үйлдвэрийн салбарыг нэмэхэд эрсдэл 41%-иас 29% болтол буурч, дахин 7-оос 11 болгон нэмэхэд 18.6%, 11-ээс 20 болгон багцаа өргөтгөхөд 14.64% болж диверсификаци хийгдэж байна. Ийнхүү 14.64%-ийн эрсдэл нь багцын минимум эрсдлээр тодорхойлогдоно. e) Хөрөнгийн үнэлгээний загварын шинжилгээ 1) Салбарын CAPM загвар Багцад сонгогдсон 20 компанийг 4-н салбарт хуваан салбарын бэтта коэфициентийг тооцож, САРМ загвар нийцтэй эсэхийг шалгалаа. Загварын үнэлгээ: Д/д 1 2 3 4 Салбар Уул уурхай Хөнгөн.ү Хүнд,ү Худ,Үйл betta 1.808803 0.970379 0.198688 0.941142 R^2 0.547197 0.742828 0.27698 0.722419 16
  • 17. betta t-stat 8.078184 12.48906 3.713642 11.85487 alpha t-stat 1.760481 1.726735 -1.29355 0.750703 САРМ ажиллах эсэх Тийм Тийм Тийм Тийм Жич: Эрсдэлгүй өгөөжийг Засгийн газрын бондийн хүүгээр авав. Дээрхээс харахад бэтта коэфициентийн t-stat нь ач холбогдолтой, альфа коэфициентийн tstat нь ач холбогдолгүй гарсан нь сонгож авсан хувьцаануудаар бүрдүүлсэн салбарын төлөөлөл нь зах зээлтэй уялдаа холбоотой буюу CAPM загвар нийцтэй байна. 2) Тухайн компаний CAPM загвар Багцад сонгогдсон 20 компаний САРМ загварыг үнэлэхэд дараах үр дүн гарав: Нэрс SHG NKT HBO MSH TTL betta 2.2925 0.0858 0.2035 0.0236 -0.0038 R^2 0.8017 0.7335 0.5481 0.6446 0.9356 betta t-stat 4.9472 0.7315 2.9797 0.5246 -0.0197 alpha t-stat -0.3913 -1.4586 -2.7865 -3.6688 2.6131 СAPM загвар ажиллах эсэх Тийм Тийм Үгүй Үгүй Үгүй Энд зөвхөн хамгийн их ба бага бэтта коэффициенттэй болон САРМ загвар ажиллахгүй компаниудыг харуулав. Нэгдсэн үнэлгээг хавсралт 4-өөс харна уу. f) Санхүүгийн харьцааны шинжилгээ Энэхүү хэсэгт сонгогдсон 20 компаний хувьцааны санхүүгийн голлох 16 харьцааг 20062010 оны санхүүгийн тайланд тулгуурлан тооцож, тэдгээрийн үнэд нөлөөлөх нөлөөлийг баланс-панел өгөгдлөөр үнэлгээ хийлээ. Санхүүгийн харьцааны тооцооллийг хавсралт 5-аас үзнэ үү. Панел үнэлгээг дараах 12 компаний өгөгдөл дээр үнэлэв. Үнэлгээг балансын хөрөнгө, эс үүсвэрийг илэрхийлэх харьцаануудаар мультиколлинар үүсгэхгүйгээр сонгон авч үнэлэн, ач холбогдолгүй харьцаануудыг хассаны эцэст дараах үнэлгээ гарав: 3-р улиралын дундаж үнэ Коэффициент t-stat Prob C 5295.115 2.958683 EPS 1263.511 5.819755 0.0058 0 R^2 0.813733 Дээрхээс харахад 12 компаний хувьд зөвхөн EPS буюу нэгж хувьцаанд ноогдох боломжит ноогдол ашгийн хэмжээ ач холбогдолтой, харин өр хөрөнгийн харьцаа ач холбогдолгүй байна. Өр үнэд нөлөөлж буй эсэхийг тодорхойлохын тулд 12 компаний нийт хөрөнгөд эзлэх өрийн харьцааны дундаж утгаас бага бол өр багатай, их бол өр ихтэй гэж тодорхойлон өгөгдлийг 2 хувааж панел үнэлгээг дахин гүйцэтгэхэд EPS ач холбогдолтой, өрийн хөрөнгийн харьцаа дахин ач холбогдолгүй гарсан. g) Богино хугацаанд ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс 1) Нээлттэй хэлбэрээр шинээр хувьцаа гаргах үе (IPO) 2006 оноос хойш МХБ-д 14 компаний нээлттэй хэлбэрээр хувьцаагаа арилжаалснаас нэг компаний анхдагч зах зээлийн арилжаа амжилтгүй болж, 2 банк (Анод, Зоос) дампуурч, биржийн бүртгэлээс хасагдсан бөгөөд одоогоор 11 компаний хувьцаа амжилттай арилжаалагдаж байна. Эдгээр хувьцаануудын хоѐрдогч зах зээл эхэлсэн даруйдаа ханшийн 17
  • 18. өсөлтийг дагуулж байсан нэн сонирхолтой үйл явдал болсон билээ. Тиймээс энэ үйл явцыг шинжилж, учир шалтгааныг илрүүлэх зорилгоор тус шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээнд нийт 13 компани багтсан ба хоѐрдогч зах зээл эхэлснээс хойшх 20 өдрийн арилжааны мэдээнд анализ хийсэн. Шинжилгээнд багтсан компаниудыг хавсралт 6-аас харна уу. Шинэ IPO нь хоѐрдогч зах зээл эхэлснээр хойш тасралтгүй 6 хоногийн турш өсөх магадлалтай бөгөөд өдөр бүрийн өсөх магадлалыг хавсралт 7-оос үзнэ үү. Шинжилгээнд ашиглагдсан 4 компаний анхдагч зах зээлийн үргэлжилсэн хугацаа ихэвчлэн 1 хоног байна. Энэ нь тухайн хувьцааг авах сонирхолтой хөрөнгө оруулагчид их байгааг илэрхийлэх ба хоѐрдогч зах зээлийн ханшид эрэлт их байхыг илэрхийлнэ. Хавсралт 8-аас үзнэ үү. Хоѐрдогч зах зээл эхэлснээс хойш 4 дахь өдрийн өсөлт хасах руу олох боломжтой байна. Энэ нь тасралтгүй өсөх 6 хоногийг бууруулах боломжой. Дээрхээс харахад хоѐрдогч зах зээл эхэлж хугацаа өнгөрөх тусам хэлбэлзэл буурч байна. Энэ нь зах зээлийн эрэлт буурч буйг илэрхийлнэ. Ремиконоос бусад үлдсэн 8 компаний хувьд дээрх нөхцөл биелээгүй. Учир нь тэдгээр компаниуд нь i. анхдагч зах зээлийн арилжаа 1 сараас дээш хугацаанд үргэлжилсэн, ii. 15%-ийн ханшийн хязгаарлалтаас өмнө анхдагч зах зээлийн арилжаагаа эхэлсэн, iii. 2006-2007 оны хооронд хувьчлагдсан нь тухайн компаниудыг 1-рт: зах зээлийн идэвхижил багатай, 2-рт: эхний өдрөө хэт их (Оллоо компаний хувьцаа 100 төгрөг байснаа өдрийн дотор 400 төгрөг болж өссөн гэх мэт) өссөнөөс улбаалан хөрөнгө оруулагчид авах сонирхол буурсан, нийт хөрөнгийн зах зээл идэвхжилд ороогүй байсан зэрэг нь эдгээр хувьцаануудын ханш өөрчлөгдөхгүйд хүргэсэн байж болох юм. Гэхдээ хамгийн эхний өдөр бүх хувьцааны ханш өссөн байна. 2) Ноогдол ашиг тараах үе Монголын улсын хуулийн дагуу хувьцаат компаниуд тайлант жил дууссаны дараа 2-р сарын 15-ны дотор тайлангаа МХБ, СЗХ-д хүргэж, 4-н сард багтан ХНХ-аа зарлаж, хуралдуулах үүрэгтэй. ХНХ-аар ноогдол ашиг тараах эсэхийг шийддэг. Үүнтэй холбогдон ХНХ-д оролцох хувьцаа эзэмшигчдийг бүртгэх өдрийг зарлана. Бүртгэх өдөр тухайн хөрөнгө оруулагч тухайн компаний хувьцааг эзэмшиж байвал тэдгээр хөрөнгө оруулагчид ноогдол ашиг хүртэнэ. Иймээс ноогдол ашиг хүртэх сонирхолтой хөрөнгө оруулагчид бүртгэх өдрөөс өмнө тухайн хувьцааг худалдан авдаг ба үүнийг дагаад эрэлт нэмэгдэж үнэ өсдөг. Харин бүртгэсэн өдрөөс хойш буцаад үнэ буурдаг. Тус үйл явцыг өмнөх 3 жилийн өгөгдөлд тулгуурлан судалж, эмпирик нотолгоог гаргалаа. 2008-2010 онд ногдол ашиг тараасан 10-н компаний өгөгдөлд тулгуурлан судлахад, Монголын хувьцаат компаниуд бүртгэх өдрөөсөө дунджаар 35 хоногийн дараа ХНХ-аа хийдэг, ХНХ зарлагдсанаас бүртгэх өдрийн хооронд 4 өдөр болдог. Энэ хооронд ноогдол ашиг авах сонирхолтой тоглогчид компаниудын хувьцааг худалдан авч үнийг нь өсгөдөг. Үнэ дунджаар 5% өсдөг. Бүртгэх өдөр дууссанаас хойш ХНХ болох хүртэл ханш 7% унадаг нь ногдол ашиг хүртэх сонирхолтой тоглогчид цөөнгүй байгааг харуулж байна. 3) Мэдээлэл гарах үе Олон улсын зах зээлд хувьцааны ханш мэдээллээс хамааран ихээхэн хэлбэлздэг. Тиймээс мэдээллийн нөлөө хувьцаат компаниудын ханшид хэрхэн нөлөөлж буйг тодруулахаар энэхүү шинжилгээг хийлээ. Шинжилгээнд нийтдээ, Шарын гол, хөх ган, улсын их дэлгүүр, женко тур бюро, АПУ гэсэн нийт 5 компаний 22 мэдээ багтав. Шинжилгээний эцэст, мэдээлэл бараг нөлөөллөггүй гэсэн үр дүнд хүрэв. Гэхдээ Шарын гол ХК-ний хувьд мэдээлэл ханшид нөлөөлдөг байна. 18
  • 19. Зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратеги h) Зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэдэг нь голлох үзүүлэлтүүд өмнөх жилүүдийн дунджын орчимд хэлбэлзэж, хэлбэлзэл багатай байх үеийг хэлнэ гэж өмнө тодорхойлсон. Ийм нөхцөл байдалд судлаач дараах загваруудыг ашиглахыг санал болгож байна.    i. Тухайн хувьцаа зах зээлтэй хэрхэн хамаарч буйг тодорхойлсон CAPM загвар Тухайн хувьцааг багцид сонгох Шарп, Трейнорын харьцааны шинжүүр Багц бүрдүүлэх Марковиц, Элтон Грубер, Шарп, Тейнорын харьцааны аргууд Статик багцын шинжилгээ 1) Элтон, Груберийн багцын сонголтын шинжилгээ Элтон, Груберийн хялбаршуулсан багц сонголтын онолын дагуу сонгогдсон 20 компаниас багц бүрдүүлэхэд дараах байдлаар бүрдэв. Элтон, Груберийн багц сонголтын аргыг ашиглахын тулд тухайн хувьцааны хувьд CAPM загвар ажиллах ѐстой. Иймээс сонгогдсон 20 компаниас CAPM загвар ажиллаж буй 17 компани дээр оновчлол хийж багц бүрдүүлэхэд дараах үр дүн гарав. Д/д Симбол Оновчтой жин 1 BDS 61.19% 2 APU 11.62% 3 BGN 16.86% 4 SHG 3.41% 5 SHO 6.92% Одоо дээрх багцаар зах зээлийн Шарпын, Трэенорын харьцаатай тэнцүү харьцаатай багцыг бүрдүүлэх болон Марковчийн минимум эрсдэлтэй багцийн оновчтой хувь хэмжээг сонирхоѐ. Шинжүүрүүд/ Нэрс BDS SHG SHO BGN APU Оновчтой хувьд харгалзах сар Багцыг бүрдүүлж болох сарууд Эрсдэл Elton Gruber 61.19% 3.41% 6.92% 16.86% 11.62% Аль ч саруудад Аль ч саруудад 38.6% Treynor 65.83% 18.38% 8.31% 7.48% 0.00% 3-р сард 3 ба 7-р сард 40.8% Sharpe 2.29% 0.00% 31.31% 30.86% 35.54% 7-р сард 1, 6, 7, 9, 12р сард 41% Эрсдэл минимум багц 44.05% 1.70% 0.00% 0.00% 54.25% Аль ч саруудад Аль ч саруудад 36.50% Жич: Компаниудыг САРМ загварын 𝛽 коэффициентыг ихээс багаруу нь жагсаан, Элтон Груберийн багц сонгогдсон компаниудыг Трейнорын харьцааны аргаар, Марковицийн багцид сонгогдсон компаниудын Шарпын харьцаагаар хамгийн өндөр байсан 5 компаниар бүрдүүлсэн. Мөн санхүүгийн харьцааны шинжилгээг харгалзан үзсэн. 19
  • 20. ii. Динамик багцын шинжилгээ Жилийн хугацаанд сар бүр бүрдүүлэхэд дараах багцыг бүрдүүлнэ: багц Жич: 4 ба 5 болон 10 ба 11-р саруудын ТОР20 индексийн 5 жилийн дундаж өсөлт нь хасах байв. Иймээс эдгээр саруудын оновчтой багцыг ТОР20ийн сарын дундаж өгөөжийг хүртэхүйц байдлаар минимум эрсдэлтэй багцыг бүрдүүлэв. Жилийн турш хамгийн их давтамжтайгаар багцад сонгогдсон эхний 3 хувьцааны оновчтой хувийг доор графикуудад харуулав. Тайлбар:АПУ-гийн хувьцааг 2, 3, 12-р саруудад сонгох бол үлдсэн саруудад багцад сонгохгүй. Тайлбар:Таван толгойн хувьцааг 3, 4, 5, 7, 8, 10, 12-р саруудад сонгох бол үлдсэн саруудад багцад сонгохгүй. Тайлбар:Багануурын хувьцааг 6, 7, 8, 11-р саруудад сонгох бол үлдсэн саруудад багцад сонгохгүй. 20
  • 21. 12-р сарын багц хэрхэн бүрдэснийг сонирхвол: Нийт 16 компани жилийн турш багцид багтаж байгаа бөгөөд хамгийн ихдээ багцад 5 төрлийн хувьцаа байгаа бол хамгийн багадаа 2 төрлийн хувьцаа багтаж байна. Багцад багтсан хувьцааны нэрс, оновчтой хувийг хавсралт 9аас үзнэ үү. i) Зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратеги 1) Зах зээлийн хэвийн бус нөхцлийг илрүүлэх нь Зах зээлийн хэвийн бус нөхцлийг илрүүлэхдээ голлох үзүүлэлтүүдийг ашиглав: 1. ТОР20 индексийн өсөлт 2. Арилжааны дүн 3. Арилжаанд орж буй дансны тоо 1) ТОР20 индексийн өсөлт ТОР20 индексийн өсөлт 0.3 0.25 0.2 2007, 2009, 2010 оны дундаж өсөлт 0.15 0.1 2011 0.05 0 -0.05 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 Жич: 2006, 2007, 2008, 2009, 2010 онуудын өсөлт нь хоорондоо ижил хамааралтай байгаа эсэхийг шалгахын тулд корреляци бодсон. Корреляци өндөр байвал тухайн жилүүдийн зах зээлийн нөхцөл байдал ижил байна гэсэн үг. Үр дүнд нь, 2007, 2009, 2010 онууд харьцангуй өндөр корреляцитай байв. Эдгээр онууд нь сэргэлтийн жилүүд байсан учир 2011 оны зах зээлийн нөхцөлтэй ижил гэж үзэв. Өмнөх жилүүдийн дунджаас өндөр байгаа нь зах зээлд хүчтэй идэвхжил явагдаж буйг илэрхийлж байна. 21
  • 22. 2) Арилжааны дүн Нийт арилжааны дүн, сараар 20 000 000 000.00 15 000 000 000.00 10 000 000 000.00 2011 2007,2009,2010 оны дундаж 5 000 000 000.00 0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны дүнь сараар 25 000 000.00 20 000 000.00 15 000 000.00 2007,2009,2010 оны дундаж 10 000 000.00 2011 5 000 000.00 0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Дотоодын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны дундажь сараар 12 000 000 000.00 10 000 000 000.00 8 000 000 000.00 6 000 000 000.00 2007, 2009, 2010 оны дундаж 4 000 000 000.00 2011 2 000 000 000.00 0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Нийт арилжааны хэмжээ өмнөх жилүүдийн дунджаас 3.19 дахин их, Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжааны хэмжээ өмнөх жилүүдийнхээс 4.44 дахин их, харин дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хэмжээ 1.88 дахин их байна. Зах зээлд мөнгөний их хэмжээний дотогшилох урсгал явагдсан байна. 22
  • 23. 3) Арилжаанд орсон дансны тоо Гадаадын хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоо, сараар 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2011 2007, 2009, 2010 оны дундаж 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Дотоодын хөрөнгө оруулагчдын арилжаанд орсон дансны тоо, сараар 3 000.00 2 500.00 2 000.00 1 500.00 2011 1 000.00 2007, 2009, 2010 оны дундаж 500.00 0.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Арилжаанд оролцож буй дансны тоо гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хувьд 2 дахин өссөн байхад дотоодын хөрөнгө оруулагчдын хувьд 3 дахин өссөн байна. 4) ТОР20 индексийн 2011 оны хэвийн нөхцөл дэхь таамаглал 2011 оны ТОР20 индексийг өмнөх жилүүдийн хандлагатай ижил байна гэсэн таамаглал дэвшүүлье. Энэ нь зах зээлийн хэвийн нөхцөл гэсэн үг. Иймээс өмнөх жилүүдийн ТОР20 индексийн дунджыг авч үзэх шаардлагатай. Үүний тулд эхлээ бүх жилүүдийн хооронд корреляци бодож 0.8-аас дээш коэффициенттэй жилүүдийг 2011 оны хандлага таамаглахад ашиглав. Тооцоололыг хавсралт 10-аас үзнэ үү. Таамаглал дэвшүүлэх алхамтууд: 1. ТОР20 индексийг 7 хоногийн үечлэлтэйгээр сонгон авч 2006, 2007, 2009, 2010 оны дундаж өгөгдөлд Ходрик Прескоттын шинжүүр ашиглан трендийг ялгаж, 7 хоногийн өсөлтийг тооцов. 2. ТОР20 индексийн 2006, 2007, 2009, 2010 оны дундаж өгөгдөлд 7 хоногуудын өсөлтүүдийг тооцов. 3. Ходрик Прескот болон дундаж өсөлтүүдийг ашиглан нийт дундаж өсөлтийг олов. 4. Өсөлтийг нормаль тархалтанд захирагдана гэж үзэн дундаж болон стандарт хазайлтын утгыг ашиглан 10 удаа санамсаргүй шок шидсэн. 5. Нийт дундаж өсөлт болон шокын өсөлтийн нийлбэрээр ТОР20 индексийн түвшний утга буюу 2011 оны таамаглалыг тооцов. 23
  • 24. TOP20 таамаглал 35000 30000 25000 20000 top20 dif 15000 2011 10000 5000 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 ТОР20 индексийн өсөлт 0.8 0.6 0.4 Дээд хязгаар 0.2 Доод хязгаар 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 2011 -0.2 -0.4 -0.6 Дээд хязгаар- 𝜇 + 2 ∗ 𝜎 Доод хязгаар- 𝜇 − 2𝜎 Дээрх графикууд нь зах зээл хүчтэй эерэг шокод өртөж, идэвхжин, хөөсөрч байгааг харуулж байна. Иймээс зах зээлийн хувийн бус нөхцөлд богино хугацааны (өдөр, долоо хоног) арилжааны стратеги ашиглах нь зүйтэй. Дээр хийсэн бүх шинжилгээнүүд нь зах зээл хэвийн бус нөхцөлд орсныг тодорхойлох зорилготой юм. 5) Тухайн хувьцааны зах зээлийн идэвхжлийг тодорхойлох нь Зах зээл хэвийн бус нөхцөлд орсон байна гэж үзвэл арилжааны стратегээ боловсруулна.  Анхны нөхцөл: 6 голлох үзүүлэлт бүх тоглогчдод тэгш байдлаар өгөгдөнө: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Тухайн өдөр арилжаалагдсан тоо ширхэг Тухайн өдрийн арилжигдаж буй үнэ Тухайн хувьцааг зарах тоо Тухайн хувьцааг зарах үнэ Тухайн хувьцааг авах тоо Тухайн хувьцааг авах үнэ  Дээрх өгөгдлүүдийг ашиглан зах зээл идэвхжиж буй илэрхийлэх дараах дохионуудыг харж болно: 24
  • 25. 1. 2. 3. 4. 5. Авах зарах ханшийн зөрүү ойрхон болох Авах тоо ихсэх Зарах тоо багасах Арилжааны тоо ширхэг нэмэгдэх Арилжааны ханшийн хэлбэлзэл нэмэгдэх Дээрх дохионууд зөв эсэхийг баталгаажуулахын тулд арилжааны хурд (хуримтлагдсан байдлаар харагдах арилжигдсан хувьцааны тоо) болон авах зарах тоо буюу эрэлт, нийлүүлэлт, авах зарах үнэд тоон шинжилгээ хийнэ. Гэвч арилжааны хурд нь тоглогчдод хугацааны эцсийн байдлаар харагддаг ба минут тутамд өөрчлөгдөж буй нь хадгалагдан үлддэггүй. Иймээс судлаач Excel программын VBA ашиглан зохиосон программын тусламжтайгаар арилжааны өгөгдлийг минут тутамд хадгалж өгөгдлөө цуглуулсан. Арилжааны хурдын талаарх тайлбарыг өгөхийн тулд дараах таамаглалуудыг дэвшүүлж байна: 1. Тоглогчид эрсдэлд дургүй тул “Эрэлт их үед тухайн хувьцааг барьж буй тоглогчид үнийг өсгөж ашиг халааслан зарах сонирхолтой байдаг”. 2. Бага үнээр авснаар ашиг ихсэх тул “Нийлүүлэлт их байхад тухайн хувьцааг авах сонирхолтой тоглогчид үнийг буулгаж авах хүсэл давамгайлна”. 3. Тоглогчдод ашиг хийх хүсэл давамгайлах тул “Ханш хэлбэлзэж зах зээл идэвхжиж эхлэхэд тоглогчдын богино хугацаанд ашиг хийх сонирхол нэмэгдэнэ” Дээрх таамаглалын хүрээнд арилжааны хурдыг илэрхийлэх дараах 3 хэлбэрийн муруйг тайлбарлаж байна. Хуримтлагдсан тоо ширхэг Хуримтлагдсан тоо ширхэг А. Б. Хугацаа Хуримтлагдсан тоо ширхэг Хугацаа Хуримтлагдсан тоо ширхэг В. Г. Хугацаа Хугацаа А. Логарифм муруй. Зах зээл эхэндээ хурдан худалдан авч, эцэст нь худалдан авалт удааширч байна. Б. Ложистик муруй. Зах зээл эхэндээ удаан худалдан авч, арилжааны дунд үеэр хурдсан, эцэст нь худалдан авалтын хурд буурч байна. В. Экспоненциаль муруй. Зах зээл эхэндээ удаан худалдан авч, эцэст нь худалдан авалтын хурд өсч байна. Г. Шаталсан хэлбэрийн муруй. Хугацааны бүхий л үед зах зээлийн арилжааны идэвх удаан байна. 25
  • 26. Энэхүү судалгааг гүйцэтгэхэд 2-р сарын 17-оос 3-р сарын 10-ны хоорондох өгөгдлийг ашигласан. Энэ үеэр зах зээл унаж байсан тул зөвхөн логаримф муруйн хэлбэрийг баталлаа. Баталгааг Шарын гол ХК-ны өдрийн арилжааны 90 минуутын өгөгдөлд тулгуурлан хийхэд дараах үр дүнд хүрлээ: SHG, 10 өдрийн арилжааны дундаж 29000 3000 28500 2500 28000 2000 1500 Vol 500 27000 Price 1000 27500 Power (Price) 26500 0 26000 -500 25500 Log. (Vol) -1000 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 600 500 400 Зарах Тоо 300 Авах Тоо 200 100 0 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 87 89 27400 27200 27000 26800 26600 26400 Авах Үнэ 26200 Зарах Үнэ 26000 25800 25600 25400 25200 1 3 5 7 9 11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31 33 35 37 39 41 43 45 47 49 51 53 55 57 59 61 63 65 67 69 71 73 75 77 79 81 83 85 Дээрх графикаас харахад судлаачийн дэвшүүлсэн таамаглалын хүрээнд логарифм хэлбэрийн муруй үнэн болох нь батлагдав. Анхаарах: Шарын голын хувьцааны арилжаанд дээрх таамаглал батлагдсан нь бусад бүх хувьцаанд дээрх таамаглал батлагдана гэдгийг зөвшөөрөхгүй. Учир нь: 1. Хувьцааны төвлөрөл 2. Ханшийг өсгөх, эсвэл унагах сонирхол байгаа эсэх 3. Зах зээлийг дагадаг эсвэл сөрдөг хувьцаа гэх мэт тухайн хувьцааны онцлог шинжээс хамаарч дээрх таамаглал батлагдахгүй байж болно. 26
  • 27. Боломжит таамаглал: Дээрх таамаглал нь өрсөлдөөнт зах зээлийн нөхцөлд биелэнэ. Ажиглалтын үр дүнд дараах товч дүгнэлтийг хийлээ: Зах зээл уналтын үед Эцэст Үзүүлэлтхугацаа Эхэнд Дунд Үнэ унана гэсэн хүлээлт харьцангуй их Үнэ унана гэсэн хүлээлт их Эрэлт Их Хангагдана Эрс бага Бага Нийлүүлэлт Бага Эрэлтээс давна Эрс нэмэгдэнэ Эрэлтээс давна Үнэ өснө Үнэ тогтворжино Эрс унана Буурна Авах зарах тоо Арилжааны туршид зарах тоо авах тооноос их байна Авах зарах үнэ Арилжааны эхэнд авах үнэ зарах үнэтэй тэнцэх эсвэл ихсэх ба арилжааны дунд болон эцэст авах үнийг зарах үнэ дагана. Логарифм муруй: Энэхүү муруй нь зах зээл уналт, эрэлт багатай, нийлүүлэлт харьцангуй их үед ажиглагдаж байна. Хугацааны эхэнд эрэлт нийлүүлэлтээс их байсан учир арилжааны хурд харьцангуй их байна. Ханш бага зэрэг өссөнөөр тоглогчид ашгаа халааслаж нийлүүлэлтээ өсгөнө. Хугацааны дунд үед зах зээл ханаж эхлэх ба арилжааны хурд удааширч эхэлнэ. Ашигаа халааслах сонирхолтой тоглогчид нийлүүлэлтээ өсгөж, эрэлт ханасан үед үнэ буурна. Үнэ унаж эхлэхэд тоглогчид улам бага үнээр худалдан авах хүсэл нь нэмэгдэж улмаар арилжааны хурд удаашрана. Зах зээл хүчтэй унана гэсэн хүлээттэй байгаа бол нийлүүлэлт их хэмжээгээр нэмэгдэж муруйн налалт их байна. Харин зах зээл харьцангуй бага унана гэсэн хүлээлттэй байгаа бол муруйн налалт харьцангуй хэвтээ байна. Үүнээс гадна авах зарах тоо буюу эрэлт, нийлүүлэлтийн аль нь их байгааг ажиглах хэрэгтэй. Нийлүүлэлт их байвал ханш унах нь улам бүр баталгаажна. Мөн авах үнийг буурмагч зарах үнэ дагаж буурах эсвэл авах үнэ бага зэрэг өссөн ч зарах үнэ өсөхгүй байвал зах зээл унах нь улам бүр баталгаажна. Анхаарах: Дээрх хэлбэрийн график идэвхжлийн үед ч мөн адил ажиглахдах боломжтой. Иймээс зарах тоо, авах тооны аль нь их байгааг мөн зарах, авах үнийн аль нь алийг дагаж буйг давхар шинжилснээр зах зээлийн уналт, сэргэлтийн алин болохыг мэднэ. Өдөр тутмын арилжааны шинжилгээг дээрх байдлаар хийж, цуваа үүсгэх замаар 1-2 долоо хоногийн арилжааны стратегээ боловсруулна. Энэ мэтчилэн графикийн хэлбэрүүдийг бусад хувьцаанууд дээр шалгах боломжтой. Бид i. 2 долоо хоног хүрэхгүй хугацааны өгөгдөл байсан, ii. Зах зээлийн нөхцөл байдал уналтын үетэй давхацсан учраас бусад муруйн хэлбэрүүдийг шалгах боломжгүй байв. Дээрхээс гадна идэвхжлийг тодорхойлох дараах аргууд байдаг. 1. 2. 3. 4. Үсрэх Шахах Хөөх шидэх Үсрэх: Хувьцааны авах ханшийн урдуур үсэрч худалдан авах. Ийм төрлийн арилжаа нь дэлгэцэн дээр харагдахгүй. Тиймээс сайтар анхаарах хэрэгтэй. Жишээ нь, авах ханш 12000, зарах ханш 14000 төгрөг байсан гэе. Зарах ханш буурч 12000 төгрөг болох тэр үед өөр тоглогчид урдуур нь үсэрч 12001 төгрөгөөр худалдан авч болно. Ийм жишээ МХБ-ийн олон хувьцаанд ажиглагддаг. Дээрх үйл явц арилжааны “идэвхжлийн үеэр” эсвэл “энэ үнээс доош 27
  • 28. унахгүй” буюу “шал үнэдээ хүрлээ” гэсэн бодол тоглогчдод төрсөн үед ихээхэн ажиглагдана. Шахах: “Хувьцааны үүнээс доош бууруулахгүй” гэсэн дохио өгөх зорилгоор их хэмжээний авах захиалгыг өгдөг. Энэ нь үнийг доороос нь шахаж, тогтвортой байлгаж, өсгөнө гэсэн санааг илэрхийлнэ. Жишээ нь, BDS компаний авах захиалга нь 4038 төгрөгөөр 5000ш байсан нь шахаж байгааг илэрхийлнэ. Ийм үйл явц ханш хүчтэй унасны дараа ихээхэн ажиглаглана. Хөөх: Арилжаанд оролцогч талууд удаан хугацаанд ханшаа тохирч чадалгүй хүлээсний эцэст авах ханш өсөхөд, арилжаа хийгдэхээс өмнө зарах ханш мөн адил өсдөг. Хоѐрдахь удаагаа авах ханш ахин өсөхөд зарах ханш дахин өснө. Энэ мэтчилэн авах ханш зарах ханшийг хөөдөг. Ийм үйл явц цөөхөн хувьцаатай компаниуд, хувьцааны төвлөрөл ихтэй компаниудын хувьд ихээхэн ажиглагдана. Шидэх: тухайн хувьцааны ханшийг унагах сонирхолтой байгаа тоглогчид хувьцааныхаа үнийг буруулж зарахыг шидэх гэнэ. Ийм үйл явц цөөхөн хувьцаатай, хувьцааны төвлөрөл ихтэй компаниудын хувьд ихэвчлэн ажиглагдана. 6) Дараалласан өдрүүдэд ханш өсөх Тус шинжилгээг 15 компаний ТОР20 индекс хамгийн их өсөлттэй байсан болон сүүлийн үеийн уналтыг хамарсан, нийт 1 сар хагасын хугацааг хамрах өгөгдөлд тулгуурлан гүйцэтгэв. Дээрх хувьцаануудын хувьд өсөлт уналтыг тооцож үзэхэд зах зээл идэвхжсэн үед дунджаар 2-3 хоног дарааллан өссөний дараа дунджаар 1 хоног унаж байхад зарим хувьцааны ханш дунджаар 4-5 хоногт тасралтгүй өссөний дараа дунджаар 1-2 хоног дарааллан унажээ. Мөн олон өдөр өсөх тусмаа олон өдөр унаж байна. 7) ТОР20 индексийн 5 хоногийн өсөлтийн тархалт D average stdev 1 болон 5 дахь өдрүүдэд ханш унадаг ба хэлбэлзэл хамгийн их байдаг бол 1 -0.0030 0.0274 2 0.0006 0.0143 2, 3, 4 дахь өдрүүдэд ханш өсдөг ба хэбэлзэл хамгийн бага байдаг. 3 0.0017 0.0135 3 болон 5 дахь өдрүүдийн ханшийн хэлбэлзэл хэмжээний хувьд ижил байдаг бол 1, 2, 4 дахь өдрүүдийн ханшийн хэлбэлзэл хэмжээний хувьд ижил байна. 4 0.0004 0.0122 5 -0.0055 0.0815 8) Арилжаанаас татгалзах Монголын хөрөнгийн зах зээл i. Жижиг, ii. Хувьцааны төвлөрөл их учир зарим нэг хувьцааны ханшийг хүчээр унагах эсвэл өсгөх сонирхол их байдаг. Тэдгээр хувьцаануудын мэдэхийн тулд өдөр тутмын арилжааг сайтар ажиглах хэрэгтэй. Ханш унагах сонирхолтой байгаа нөхцөлд богино хугацаанд үнийг бууруулж зардаг. Мөн нөгөө талаас ханш өсгөх сонирхолтой тоглогчид ханшийг өсгөж худалдан авдаг. Үр дүнд нь, хоѐр талын хэн хөрөнгийн менежмент сайтай нь ялна. Иймээс энэ төрлийн хувьцааны арилжаанд орохоос татгалзах эсвэл нэмэлт мэдээлэл цуглуусны дараа арилжаанд орох эсэхээ шийдэх хэрэгтэй. Таны авсан хувьцааны үнэ өсөж байсан ч зах зээл унаж байгаа тохиолдолд аль болох хувьцаагаа бариж үлдэхээс татгалзах хэрэгтэй. 28
  • 29. IV. ДҮГНЭЛТ Энэхүү судалгааны ажлаар Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл, сонгогдсон 20 төрлийн хувьцааны ханшид нөлөөлөгч хүчин зүйлс, оновчтой багц бүрдүүлэх 4 төрлийн аргаар, статик, динамик багц бүрдүүлэн, дээрх судалгааны үр дүнд үндэслэн зах зээлийн хэвийн нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг боловсруулж, өөрсдийн дэвшүүлж буй аргаар зах зээлийн хэвийн бус нөхцөл дэхь арилжааны стратегийг санал болголоо. Нэг үгээр хэлбэл, аливаа хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргах үе шатуудыг нэг бүрчлэн авч үзэн, бодит үр дүнд хүрэхийг зорисон. Монголын хөрөнгийн зах зээлийн хэлбэлзэл: 2007 онд хувьцаат компаниудын ханш бодит түвшнээс хэт доогуур 8 байсан нь гадаад хөрөнгө оруулагчид хувьцаа худалдан авах хөшүүрэг болсон байна. 2007 оны нийт хөрөнгө оруулалтын 60%-ийг гадаадын хөрөнгө оруулалт эзэлж байсан нь дээрх тайлбарыг батлах юм. Мөн 2008, 2009, 2010 оны нийт арилжааны 30%, 50%, 63%9-ийг гадаадын хөрөнгө оруулагчид хийж буй нь одоо ч гэсэн хүчтэй нөлөөтэйг илэрхийлж байна. Гадаадын иргэдийн арилжааны идэвхжил нь бусад бүх агентуудын идэвхжлийн шалтгаан, дотоодын иргэдийн арилжааны идэвхжил нь бусад агентуудаас хамгийн хүчтэй хамааралтай нь ажиглагдав. Гадаадын хөрөнгө оруулагчид цөөн данснаас их хэмжээний хөрөнгөөр оролцож буй нь ханшийн хэлбэлзлийг удирдах боломжийг олгож байна. Сарын нөлөөлөл: 3-4 р сарын хооронд компаниуд ХНХ зарлах бөгөөд хурал болох өдрөөс өмнө аль нэг өдрийг сонгон авч хувьцаа эзэмшигчдээ бүртгэдэг. Ноогдол ашиг хүртэх хүсэлтэй тоглогчид тухайн бүртгэлийн өдрөөс өмнө хувьцаа авах шаардлагатай бөгөөд энэ нь хувьцааны эрэлтийг нэмэгдүүлж, үнийг өсгөдөг. Энэ үйл явдал нь жил бүрийн 3-4-р сард давтагдаж буй нь сарын эерэг нөлөөг бий болгох үндэслэлтэй. 3-6-р сарын хооронд сарын сөрөг нөлөөтэй байдаг нь энэ үеэр хаврын тариалалт, барилгын секторын идэвхижилээс улбаалан мөнгөний урсгал хөрөнгийн зах зээлээс өөр чигт урсдагтай холбоотой байх боломжтой. 6-9-сарын хооронд аялал зуучлал, уул уурхай, барилга гэх мэт Монголын улсын бүхий л сектор идэвхижиж мөнгөний эргэлт хурдсах, жилийн бүрийн 8-сарын сүүлээр гадаадын хөрөнгө оруулагчдын хөрөнгө оруулалт нэмэгддэг10 нь энэ үеийн сарын эерэг нөлөөний учир шалтгаан байж болно. 9-р сараас оны эцэс хүртэл сарын сөрөг нөлөөтэй байдаг нь өвлийн улирал эхэлж газар тариалан, уул уурхай, аялал жуулчлал зогсон мөнгөний эргэлт удаашран, аливаа секторын ашиг орлого буурснаар хөрөнгийн зах зээлд эргэлдэх хөрөнгө буурдагтай холбоотой байж болох юм. Мөчлөг нөлөө: 3 жилийн хугацаанд хөрөнгийн зах зээлд 1 мөчлөг үүсч байна. Мөчлөг нь ихэвчлэн макро эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтүүдээс хамаарч өөрчлөгдөж байдаг. Шокын нөлөө: 2007, 2010 оны хүчтэй эерэг шокын нөлөө нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээнээс шууд хамаарч байна. Шокыг гадаадын иргэд болон дотоодын ААН хамгийн ихээр үүрсгэдэг. 8 Санхүүгийн харьцаанаас харж болно ҮЦТТТХТ-ийн мэдээлэл 10 Гадаадын хөрөнгө оруулалтын 30-40% нь 7-9-р сард орж ирдэг. ҮЦТТТХТ 9 29