Más contenido relacionado La actualidad más candente (20) Similar a Г. Мөнх-Эрдэнэ C.Тулга Б.Цэнгүүнжав Э.Мягмарсүрэн - МОНГОЛЫН ХӨРӨНГИЙН БИРЖИД БҮРТГЭЛТЭЙ КОМПАНИУДАД РЕЙТИНГ ТОГТООХ, РЕЙТИНГ ӨСГӨХ АРГА ЗА (20) 1. ГАРЧИГ
УДИРТГАЛ
a)
СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ.......................................................................................................... 4
Олон улсад ............................................................................................................................ 4
b)
Монгол улс дахь компаний засаглалын өнөөгийн байдал ............................................... 4
I.
II. ОНОЛЫН ХЭСЭГ ...................................................................................................................... 5
c) Компани ................................................................................................................................ 5
d)
Яагаад компаний сайн засаглалыг хэрэгжүүлэх ѐстой вэ? .............................................. 5
e)
Компаний засаглал............................................................................................................... 6
f)
Компаний засаглалын үндсэн тулгуур зарчмууд .............................................................. 7
g)
Компаний засаглалын нийтлэг загварууд .......................................................................... 8
h)
Компаний засаглалын механизм ........................................................................................ 9
III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ .......................................................................................................... 10
a) ТОР20 багц дахь компаниудын засаглалын индексийн тооцоолол .............................. 10
i.
Судалгааны өгөгдөл....................................................................................................... 10
ii.
Судалгааны арга зүй ...................................................................................................... 10
b)
Статистик үр дүн................................................................................................................ 11
c)
Компаний засаглалын радар зураглал ............................................................................. 12
d)
Тайван ба Монголын компаний засаглалын кодексын агуулга .................................... 13
e)
Хоѐр улсын засаглалын ижил болон ялгаатай талууд .................................................... 13
IV. ДҮГНЭЛТ ................................................................................................................................... 20
V.
НОМ ЗҮЙ ................................................................................................................................... 22
Хавсралтууд
1
2. УДИРТГАЛ
1997 оны Азийн санхүүгийн хямралын үндсэн шалтгаан нь компаний муу
засаглал байсан тухай Азийн хөгжлийн банкны илтгэл болон Тайваны хөрөнгийн
биржийн судалгаануудад тэмдэглэжээ. Түүнчлэн компаний сайн засаглал нь
хөрөнгийн зах зээлийн нэгдмэл байдлыг хангадаг тухай компаний засаглал
хэрэгжүүлэлтээр дэлхийд тэргүүлдэг Тайваны хөрөнгийн бирж баталдаг.
Компаний сайн засаглалын үр дүнд нөөц оновчтой хуваарилагдаж, үргүй зардал
буурч, хөрөнгийн өгөөж нэмэгдэхээс эхлээд компаний үнэ цэнэ өсч, оролцогч
талуудын итгэлцэл сайжирч, хөрөнгө оруулалт нэмэгдэн улмаар эдийн засгийн
өсөлтөнд эерэгтэй нөлөө хүртэл үзүүлдэг тухай судлаачид онцолдог. Компаний
засаглал нь хөгжингүй орнуудад өндөр түвшинд хүрсэн боловч хөгжиж буй
орнуудын хувьд онол, практикийн түвшний аль алинд нь хангалттай түвшинд
хүртэл хөгжөөгүй байна. Өнөө үед компаний засаглал албан бус, сайн дурын ажил
болоод байгаа ч томоохон компаниудын дампуурал засаглалын ач холбогдлыг
бизнес эрхлэгчдэд эргэн сануулдаг.
Мөн хувийн секторын компаниуд уламжлалт санхүүгийн үйл ажиллагааны үр
дүнгээр хөрөнгө оруулагчдыг үргэлжид татаж чадахгүй бөгөөд компаний
засаглалын сайн зарчмуудыг тасралтгүй хангаж байх хэрэгтэйг хүлээн зөвшөөрсөөр
байна.
Төрийн өмчит компаниудыг хувьчлах, Эрдэнэс Таван Толгой ХК-ний хувьцааг
олон улсын зах зээлд арилжих, Лондонгийн биржийн Монголын хөрөнгийн биржид
хийх шинэчлэл гээд Монголын биржийг дэлхийд данстай болгох олон үйл
ажиллагаа хэрэгжсэний дараа зөв удирдлагын баг, оновчтой зохион байгуулалт,
сайн засаглалтай хувьцаат компаниуд биржийн босгыг давж алхана. Биржийн зүгээс
олон улсын стандартад нийцсэн компаний засаглал бүхий хувьцаат компаниудыг
бүртгэх нь гарцаагүй. Иймээс хувьцаат компаниуд сайн засаглалыг бүрдүүлэхийн
төлөө тасралтгүй ажиллах шаардлагатай ба үүний хэрээр тухайн компаний үнэ цэнэ
өсөн нэмэгдэнэ гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
Харин Монголын хувьцаат компаний удирдлагууд компаний засаглалд төдийлөн
анхаарахгүй байгаа нь хувьцаа эзэмшигчдийн хөрөнгө үнэгүйдэх, эрх ашиг
зөрчигдөхөөс эхлээд ил тод байдал, хяналт, хариуцлагын тогтолцоогүй, үр ашиг
муутай үйл ажиллагаанд хүргэж байна.
Хувьцаат компаниуд засаглалын наад захын үндсэн зарчмуудыг хангахгүй
байгаа нь судалгааны үр дүнд батлагдсан. Компаний засаглалыг сайжруулснаар дан
ганц тухайн компаний үнэ цэнэ өсөөд зогсохгүй хөрөнгийн зах зээл, эдийн засгийн
өсөлтөнд чухал ач холбогдолтойг хувьцаат компаниуд ухамсарлах хэрэгтэй.
Судалгааны ажлын хүрээнд Барселоны их сургуулийн эдийн засгийн тэнхимийн
Дуглас Нанка Брюсийн “Компаний засаглал ба олон талт гүйцэтгэл” сэдэвт
докторын ажлын диссертаци (Duglas Nanka-Bruce-Coporate governance and multidimensional performance)-ийн ажлын үр дүн, Microsoft компаний боловсруулсан
болон IR Global Ranking компаний засаглал тооцох аргачлалуудыг тус тус ашиглав.
Мөн Тайваны хөрөнгийн биржийн 2002 оны “Практикт баталгаажсан Компаний
засаглал” (Taiwan Corporate governance best-practice principles 2002) болон Азийн
хөгжлийн банкны “Компаний засаглал”-ын тухай эмхэтгэл, СЗХ-ны баталсан
“Компаний засаглалын кодекс”-ыг эрх зүйн зохицуулалт талаас нь судаллаа.
Энэхүү ажилд Монгол дахь хувьцаат компаниудын засаглалын индексийг
тооцож, эрэмблэх, засаглалыг сайжруулах арга замыг эрх зүйн зохицуулалт талаас
нь тодорхойлохыг зорилоо.
2
3. Олон улсын түвшинд хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргачлал, эмпирик судалгааны үр
дүнд батлагдсан засаглал тооцох хүчин зүйлсээр компаний засаглал тооцох шинэлэг
индексийг санал болгож, хувьцаат компаниудыг эрэмблэх, практикт туршигдан,
батлагдсан Тайваны биржийн засаглалын механизм болон Азийн хөгжлийн банкны
эмхэтгэлд дурьдагдсан зарчмуудыг Монголын компаний засаглалын кодекстой
синтез хийж буй нь судалгааны ажлын шинэлэг тал болно.
Хувьцаат компаниудыг засаглалаар нь эрэмбэлснээр компаниудын дунд
өрсөлдөөнийг үүсгэж улмаар компаниуд засаглалаа сайжруулахын тулд улам бүр үр
ашигтай ажиллах шаардлагатай болох юм. Мөн бидний санал болгож буй
өөрчлөлтийг эрх зүйн зохицуулалтад тусгаснаар системээр нь засаглалын түвшинг
улам бүр дээшлүүлэх үндсэн нөхцлийг бүрдүүлж буйгаараа ач холбогдолтой.
3
4. I. СУДЛАГДСАН БАЙДАЛ
a) Олон улсад
1929 оны Wall Street-ийн их уналтын дөнгөж дараахнаас Адольф Августус
Бэрлэ (Adolf Augustus Berle), Эдвин Додд (Edwin Dodd), Гардинер C. Мийнс
(Gardiner Means) зэрэг хэсэг бүлэг хуулийн эрдэмтэд орчин үеийн компанийн
нийгмийн үүргийн өөрчлөлтийг судалсан байна. Бэрлэ (Berle) болон Мийнс (Means)ийн 1932 онд гаргасан "The Modern Corporation and Private Property" хэмээх бүтээл
нь өнөөгийн компаний засаглал хэмээх ойлголт төлөвшихөд ихээхэн нөлөөлсөн
бөгөөд өвөг эцэг нь гэж нэрлэгддэг.
1970 оноос хойш дэлхий даяар компанийн засаглал нь хурал чуулганы хамгийн
гол, ач холбогдолтой сэдэв болсоор иржээ. Хувьцаа эзэмшигчид өөрсдийн өмчийн
эрхээ хэрэгжүүлэх болон үнэт цаас буюу баялгынхаа үнэ цэнийг өсгөхийн тулд
компанийн засаглалыг өөрчлөн зохион байгуулахаар хурц, ил тод оролдлогуудыг
хийж эхлэв.
1976 оны Женсен ба Мекл (Jensen and Meckling)-ийн сонгодог бүтээлээс хойш
энэ талбар эрчимтэй судлагдаж эхэлсэн. Тус ажил нь АНУ-ын компаниудын өмчийн
эзэмшлийн тархалтыг судалсан байв. 1990-ээд оноос Япон, Герман, Англи, Зүүн
Европын орнуудад компаний засаглал сайтар судлагджээ. Өнөөгийн байдлаар
хөгжингүй орнуудад тус сэдэв сайтар судлагдсан боловч хөгжиж буй орнуудад тийм
ч өндөр түвшинд судлагдаж, амьдралд хэрэгжээгүй байсаар байна. 2007 онд
Аггарвал (aggarwal et.al) нарын судлаачид сайн засаглал нь компанийг хөрөнгийн
зах зээл дээр баттай байр суурьтай болоход эерэг нөлөөтэйг тогтоожээ.
2004 онд Клаппер ба Лов нар олон улсыг хамарсан судалгаандаа хөрөнгө
оруулагчдыг хамгаалах хууль сул байх нь сайн засаглалыг бүрдүүлэхэд нөлөөлөх үү
эсвэл муу засаглал бүрдэхэд нөлөөлөх үү, ирээдүйд илүү их санхүүжилт
шаардлагатай компани нь сайн засаглалыг хэрэгжүүлдэг үү, засаглалын ялгаатай
байдал нь компаний гүйцэтгэл, зах зээлийн үнэлгээнд нөлөөлдөг үү гэх зэрэг
асуултнуудад хариулжээ.
Компаний засаглалын чиглэлээр CGIR (Corporate Governance: An International
Review)-аас “2009 оны шилдэг эрдэм шинжилгээний илтгэл” шагналыг хүртсэн
Andrew J. Ward, Jill A. Brown, болон Dan Roadriguez нарын судалгааны ажил болох
“Governance Bundles, Firm Performance, and the Substitutability and Complementarity of
Governance Mechanisms” (Wiley 2009), ECGI (European Corporate Governance
Institute)-аас 2009 оны хамгийн шилдэг судалгааны ажлаар шалгарсан Xavier Giroud,
New York University, Holger Mueller, New York University нарын “Corporate
Governance, Product Market Competition, and Equity Prices” (ECGI 2008) хэмээх
бүтээлүүдийг дурдаж болно.
Монголд хөрөнгийн зах зээл хожуу үүсч хөгжсөнтэй холбоотойгоор энэхүү
ойлголт саяхан буюу 2000 оны эхнээс яригдаж эхэлсэн. Компаний засаглалын ач
холбогдлыг судалсан хэд хэдэн томоохон бүтээлүүдээс СЭЗДС-ийн Т.Цэнд-Аюуш
багшийн докторын диссертаци, “Компаний засаглал” номыг дурьдаж болно. Мөн
“Компаний засаглалын хөгжлийн төв” засаглалын тухай сургалтыг явуулж байна.
b) Монгол улс дахь компаний засаглалын өнөөгийн байдал
Монгол улсын хувьд 1990-ээд оноос зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд
шилжиснээр хувьчлал, хувьцаат компани, үнэт цаас гэх зэрэг шинэ ойлголтууд бий
болсон. Компаниуд болон бизнес эрхлэгчид төлөвлөгөөний дагуу бус эрэлтэд
4
5. тулгуурласан оновчтой үйл ажиллагаа явуулахын тулд компаниа шинэ арга замаар
удирдах шаардлагатай тулгарчээ. Үүний үндэс суурь нь компаний сайн засаглал
байлаа.
Манай улсад 2000 оноос эхлэн компаний засаглал яригдаж эхэлсэн. 2007 оны 12
сард “Монголын компаний засаглалын кодекс”-ыг СЗХороо баталсан. Өнөөгийн
байдлаар компаний засаглалыг ойлгуулах, компаниудыг бэлдэх, гадаад хөрөнгө
оруулагч, зээлдэгчдийг хамгаалах үүднээс “Компаний засаглалын хөгжлийн төв”
байгуулагдаж зөвлөгөө өгч, сургалт зохион байгуулж байна.
Компаний засаглалыг нутагшуулах, таниулах ажил хийгдэж байгаа боловч үр
дүн нь төдий л харагдахгүй байна. Гэтэл хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй 339 /2010
оны байдлаар/ хувьцаат компаниудын мэдээлэл нээлттэй биш, хувьцаа эзэмшигчид
бүрэн мэдээллээр хангагдаж чаддаггүй, түүнчлэн ихэнх компаниудын хувьцаа хэдэн
хүний гарт төвлөрсөн байдгаас үүдэн жил тутам болдог ТУЗ-ийн сонгуульд өмнөх
гишүүд нь улиран сонгогддог гэсэн албаны бус мэдээлэл ч байдаг.
2010 оны 9-р сарын 30-ны байдлаар МХБ-д бүртгэлтэй хувьцаат компаниудын
үүргийн хэрэгжилтийн судалгаа явуулахад нийт бүртгэлтэй 339 ХК-ны 10 хувь
буюу 33 компани “хангалттай”, 19 хувь буюу 67 компани “бүрэн бус”, 71 хувь буюу
239 компани “хангалтгүй” гэсэн үнэлгээг тус тус авчээ. Үүргийн хэрэгжилт гэдэгтээ
хувь нийлүүлэгчдийн хурал зарлан хуралдуулсан, ногдол ашиг хуваарилсан, жилийн
эцсийн санхүүгийн тайланг ирүүлсэн эсэх, мөн төлбөр тооцоог/бүртгэлийн хураамж/
төлж барагдуулсан эсэх гэсэн 4 үзүүлэлтийг хамруулсан болно. Энэхүү судалгааны
үр дүнгээс харахад өнөөдөр Монгол улсын компаниудын засаглал өмнөх үеэ бодвол
харьцангуй сайжирч байгаа хэдий ч хангалтгүй түвшинд хэвээр байсаар байна.
(Бирж 2010)
II. ОНОЛЫН ХЭСЭГ
c) Компани
Компаний засаглалыг судлахынхаа өмнө компани хэмээх ойлголтыг
тодорхойлон нь зүйтэй болов уу. Компани хэмээх ухагдахууныг тодорхойлсон
нэгдсэн тодорхойлолт байдаггүй бөгөөд цогцоор нь тодорхойлж хэлэхэд түвэгтэй.
Монгол улсын Компаний тухай хуульд “Хувь нийлүүлэгчийн оруулсан
хөрөнгө нь тодорхой тооны хувьцаанд хуваагддаг, өөрийн тусгаарласан эд
хөрөнгөтэй, үндсэн зорилго нь ашгийн төлөө хуулийн этгээдийг компани гэнэ”
(Монгол Улсын Компаний тухай хууль 1999) хэмээн тодорхойлжээ.
Компани нь захирлууд, менежерүүд, ажилчид, хувьцаа эзэмшигчид,
бизнесийн түншүүд түүнчлэн нийгмийн болон засгийн газрын агентлагууд гэх мэт
өргөн хүрээний харилцааг хамардаг. Энэхүү харилцаа холбоонууд компаний
хандлага, төлөвшил, үйл ажиллагаа, амжилтад өөр өөрийн гэсэн их бага хэмжээний
нөлөөг үзүүлнэ. Тиймээс компаний засаглалыг судална гэдэг нь энэ бүх харилцаа
холбоонууд эргээд компанитай хэрхэн уялдаж байгааг, мөн тэдгээр нь өөр
хоорондоо хэрхэн холбогдож байгааг судална гэсэн үг.
d) Яагаад компаний сайн засаглалыг хэрэгжүүлэх ёстой вэ?
Компаний сайн засаглалыг хэрэгжүүлснээр хувьцаа эзэмшигчид өөрсдийн эрхийг
хэрэгжүүлэх бодит бололцоогоор хангагдахын зэрэгцээ, оновчтой стратеги
удирдлагыг хэрэгжүүлэх баг, үр ашигтай хяналт, хариуцлагын тогтолцоо бүрдэх ач
холбогдолтой. Түүнчлэн компаний засаглалын сайн тогтолцоо нь хямралаас
хөнгөхөн байдлаар гарах боломжийг олгодог
гэж судлаачид, салбарын
мэргэжилтнүүд үздэг. Дээрхээс дүгнэвэл, компаний засаглал нь тухайн
байгууллагын амин сүнс, тогтвортой ажиллах тулгуур багана юм (Санасэр,
5
6. Компанийн Сайн Засаглал-Урт Хугацааны Хөгжлийг Хангах Үндсэн Хөдөлгүүр
2010, 17).
Үр дүн
Үр ашиг
ӨХӨ
• Бизнесийн явцыг хялбар болгоно
• Үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг сайжруулж, үр дүнг нэмэгдүүлнэ
• Зардал, хөрөнгийн зардлыг бууруулна
• ХО-ын өгөөжийг нэмэгдүүлнэ
• Ашигт ажиллагаа дээшилнэ
• ХЭ ногдол ашиг тогтмол авах боломж дээшилнэ
• Ашигт ажиллагаа нь хувьцааны үнийг өсгөнө
• Хувьцааны эрэлт нэмэгдэхийн хирээр компаний нэр хүнд өснө
Хувьцааны • Хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг хүлээж, хөрөнгийн шинэ эх үүсвэр
татах
үнэ өндөр
Эх үүсвэр: (КЗХТ 2010)
e) Компаний засаглал
Компаний засаглал гэдэг нь компаний үйл ажиллагаанд хяналт болон
зохистой удирдлагыг хэрэгжүүлэх тогтолцоог бий болгох, улмаар тасралтгүй
боловсронгуй болгох үйл явц бөгөөд энэ асуудалд холбогдох бүх талын харилцаа
холбоонуудаар тодорхойлогдоно. Компаний тавьсан зорилго, түүнд хүрэх арга зам,
үйл ажиллагаанд тавих хяналт ямар байхаас хамаарч компаний засаглалын бүтэц
бий болох ба бүтцээс хамаарч зохицуулалтын дүрэм, журам, хэрэгжүүлэх механизм
гарч ирдэг. (Цэнд-Аюуш, Компаний засаглал гэж юуг хэлэх вэ? 2010, 21)
Агентын зөрчил буюу хөрөнгө оруулагч болон түүний өмнөөс бизнесийг
хөтлөн явуулж буй гүйцэтгэх удирдлага хоѐрын хооронд үүсдэг ашиг сонирхлын
зөрчилтэй байдлыг хамгийн үр бүтээлтэйгээр шийдвэрлэж чадсан, хувьцаа
эзэмшигчдийн ашиг сонирхлыг хамгаалсан бүтэцтэй, харилцагч бүх талуудын эрх
ашгийг хүндэтгэж үздэг тогтолцоог компаний зохистой, сайн засаглал гэнэ. Энэхүү
зөрчлийг зохицуулах үүргийг ТУЗ хэрэгжүүлдэг. (Цэнд-Аюуш, Компанийн засаглал
сайн байгааг юугаар тодорхойлох вэ? 2010, 22)
6
7. f) Компаний засаглалын үндсэн тулгуур зарчмууд
Ил тод, нээлттэй байдал
Тайлагналын хариуцлага
Үүргийн хариуцлага
Эрх тэгш, шударга байдал
Эх үүсвэр: (КЗХТ 2010, 7)
Нээлттэй, ил тод байдал
Хувьцаа эзэмшигчид болон сонирхсон бусад талуудад компаний талаарх үнэн
зөв мэдээллийг тогтмол хүргэх нь компани болон хувьцаа эзэмшигчдийн хоорондын
итгэлцлийг хадгалах, нэмэлт хөрөнгө оруулагчдыг бий болгохоос гадна хувьцаа
эзэмшигчдийн зүгээс компаний удирдлагад оролцох эрхээ зохистойгоор
хэрэгжүүлэх, улмаар компаний үйл ажиллагаа тогтворжиж, хувь нийлүүлэгчдийн
хурлын шийдвэр оновчтой гарах үндсийг бүрдүүлдэг. (СЗХ, Мэдээллийн ил тод,
нээлттэй байдал 2007, 24)
Нээлттэй байдлын үүрэг, ач холбогдол нь зөвхөн олон нийтэд нээлттэй
компаний хувьцаа эзэмшигчиддээ мэдээлэл өгөх төдий зорилгоор хязгаарлагдахгүй
бөгөөд бусад бүх талуудад тухайн компаний зорилго, бүтэц, үйл ажиллагааны тухай
бодит ойлголтыг өгөхөд тусалдаг ба нийгмийн хариуцлагын тал дээр ямар үзэл
баримтлалтай ажиллаж, байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх ямар арга
хэмжээнүүдийг авч явуулдаг, ѐс зүйн ямар хэм хэмжээ барьж ажилладаг, нийгмийн
тусад хэрхэн үйлчилдэг вэ гэх мэт үзүүлэлтүүдийг шууд дэлгэн харуулдаг. (ЦэндАюуш, Мэдээллийн нээлттэй байдал 2010, 259)
Тайлагналын хариуцлага
Компаний удирдлагууд доод албан тушаалтнуудынхаа үйл ажиллагаанд нь
үнэлэлт дүгнэлт өгөх, хянах үүднээс тэднээс үйл ажиллагаагаа тайлагнахыг
шаарддаг.
Компаний гүйцэтгэх удирдлага ТУЗ-ийн өмнө, ТУЗ нь хувьцаа эзэмшигчид
буюу хөрөнгө эзэмшигчдийн өмнө тус тус тайлагнадаг. (Санасэр, Компанийн Сайн
Засаглал-Урт Хугацааны Хөгжлийг Хангах Үндсэн Хөдөлгүүр 2010, 9)
Үүргийн хариуцлага
Бодит амьдрал дээр компаний хариуцлагын гурван түвшинг ялган харж болно.
Эхний түвшинд компани нь өөрийн хувьцаа эзэмшигчид, ажилтнууд,
хэрэглэгчид, зээлдүүлэгчдийн өмнө хүлээх материаллаг харицлага, татвар төлөх,
хуулиар заагдсан үүргээ биелүүлэх эрх зүйн хариуцлага хүлээнэ.
Хариуцлагын дараагийн түвшин нь компани өөрийн үндсэн зорилгуудыг
хэрэгжүүлэх, тэр дундаа хүний нөөцийг бүрэн хэмжээгээр ашиглах болон байгаль
орчны хохирлоос сэргийлэхтэй холбоотой явуулж байгаа үйл ажиллагааны хүрээнд
хүлээх хариуцлага юм.Одоогийн ажиллаж байгаа боловсон хүчин төдийгүй
ирээдүйн ажилтнуудаа бэлтгэхийн төлөө сургалт, эрүүл ахуй, аюулгүйн тал дээр
нийгмийн тодорхой хэсгийн өмнө компани хариуцлага хүлээн ажилладаг.
7
8. Мөн байгаль орчны нөхөн сэргээлт, хамгаалалтын тал дээр уул уурхайн болон
ус, ой зэрэг нийтийн өмчийг ашигладаг компаниудын өмнө маш өндөр үүрэг
хариуцлага ногддог. Байгаль орчны өмнө хүлээх үүрэг хариуцлага нөхөн сэргээлт
болон хамгаалалт гэсэн хоѐр түвшинтэй байдаг (Цэнд-Аюуш, Тэнцвэрт байдал:
Кэдберийн загвар 2010, 280).
Эрх тэгш, шударга байдал
Компаний үйл ажиллагаанд оролцогч талууд нь компаний үйл ажиллагааг
цаашид хөгжин дэвжихэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг, тэдэнтэй урт хугацаанд
тогтвортой хамтран ажиллах нь компанид ихээхэн өгөөжтэй, ашигтай байдаг тул
холбогдох хууль журам, тэдэнтэй байгуулсан гэрээний дагуу оролцогч талуудын
эрхийг хамгаалах асуудлыг нэн тэргүүнд тавьж ажиллах нь зүйтэй.
Мөн хөрөнгө оруулагч нарын эрх нь тэдгээрийн эзэмшиж буй хувьцааны
хэмжээгээр хязгаарлагдах боловч компаний зүгээс тэдэнд хандах хандлага нь ижил
буюу ялгаварлан гадуурхах ѐсгүй.
Компани нь оролцогч талууд эрхээ хэрэгжүүлэхэд шаардлагатай холбогдох
хууль тогтоомжид заасан мэдээллээр хангах үүрэг хүлээнэ(СЗХ, Монголын
Компанийн Засаглалын Кодекс 2007).
g) Компаний засаглалын нийтлэг загварууд
Улс орнуудын онцлог болон тухайн компаний үйл ажиллагаагаа явуулж буй
салбараас шалтгаалан компаний засаглалын бодлого, дүрэм журмууд тогтоогддог.
Ихэнх компаниудын үйл ажиллагааны гол зорилго болон засаглал нь хувьцаа
эзэмшигчдийн ашгийг хамгийн их байлгах, тэдний эрх ашгийг хамгаалахад
чиглэгдсэн байдаг. Дараах хүснэгтэнд компаний засаглалын хэлбэрийг харьцууллаа.
(Corporate-governance 2006)
Англо-Америкийн загвар outsider/shareholder
-
Хувьцаа эзэмшигчдэдээ илүү их
анхаардаг бөгөөд сонирхлыг нь дээдлэн
биелүүлнэ
-
Европ, Японы загвар insider/stakeholder
Бүхий л оролцогч талууддаа анхаардаг
жишээ нь хувьцаа эзэмшигч, ажилтан,
харилцагч, нийлүүлэгч, зээлдүүлэгч гэх
мэт.
Хувьцаа эзэмшигчид болон компаний
удирдлагуудын холбоо хол хөндий.
ТУЗ нь хувь нийлүүлэгчдийн хурлаар
сонгогддог бөгөөд хувьцаа эзэмшигчэд
нь гүйцэтгэх захирлын томилгоонд
нөлөө багатай
-
-
-
-
-
Зах зээл өндөр түвшинд хөгжсөн,
өрсөлдөх чадвартай үед тохиромжтой
бөгөөд нөөцийг оновчтой хуваарилна
8
Өрсөлдөгчөө өөртөө нэгтгэх практик
бага ба Японд бол бүр өрсөлдөгчдөдөө
залгиулах нь гутамшигтай гэж үзнэ
-
Корпорацийн удирдлага нь нээлттэй
буюу өрсөлдөгчөө өөртөө нэгтгэх
практик түгээмэл
Менежерүүд нь тогтмол цалинждаг ба
компаний зүгээс менежерийн гэр бүлд
их анхаардаг
-
Менежерүүд нь ажлынхаа гүйцэтгэлээс
хамаарч цалин авдаг жишээ нь ашгийн
хувиар цалинжих
Компаний дээд удирдлагууд хувьцааны
үнээс илүүтэйгээр компаний нэр хүнд,
ашигт байдал зэрэгт анхаардаг
-
Хувьцааны үнийг өсгөх нь компаний
удирдлагуудын гол зорилго
Хувьцаа эзэмшигчид болон компаний
удирдлагуудын холбоо ойр, тогтвортой.
Компаний эздүүд (хувьцааны ихэнх
хувийг эзэмшигчид) нь ихэвчлэн
захирлууд болно.
Япон болон Германд бүр компаний
9. -
удирдлагууд нь хувьцаа эзэмшигчдийн
сонирхлыг биелүүлэх үүрэг хүлээгээгүй
байдаг.
Адам Смитийн Үл үзэгдэгч гар үйлчилж
байх үед энэ загвар төгс тохирох ба
харин үл үзэгдэгч гар бүрэн биеллээ
олохын тулд бүрэн төгс зах зээл бүрдсэн
байх шаардлагатай (бүрэн төгс зах зээл
гэдэг нь дутуу зах зээл байхгүй ба бүх
хүн адил мэдээлэл авдаг, хэлцлийн
зардал байхгүй, өрсөлдөөнт шинж
чанартай )
-
Зах зээл төгс биш, өрсөлдөөн муутай,
хууль зүйн орчин эмзэг нөхцөлд энэ
загвар тохирно
h) Компаний засаглалын механизм
Компаний засаглалыг Bearl ба Means нар 1930 аад оны үед “Удирдлага болон
Өмчлөгчийн
хоорондын харилцааны тухай” номондоо нарийн тодорхойлж
бичсэнээр олон нийтийн хүртээл болсон ч 1960-аад оныг хүртэл нийгмийн асуудал
болтлоо хөгжөөгүй байсан юм. 1990-ээд оноос Англи, Америк, Канад зэрэг улсуудад
компаний засаглалын кодекс, дүрмүүдийг баталж хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд Олон
улсын Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа, хөгжлийн байгууллагын /OECD/ хүрээнд
1999 оны тавдугаар сард сайд нарын түвшний уулзалтаар “Компаний засаглалын
кодекс”-ийг баталжээ. Англи, Америк, Япон, Германы компаний засаглалын
механизмын харьцуулсан шинжилгээг доор харуулав. Нарийвчилсан схемийг
хавсралт 1-ээс үзнэ үү. (Отгонтунгалаг 2006, 12)
Англи-Америк загвар
Японы загвар
Хувьцаа эзэмшигчдийн нэгдсэн хурал нь ТУЗ болон хөндлөнгийн хяналтыг томилдог
Хөндлөнгийн хяналт нь хяналтын зөвлөл, ТУЗ-д гарсан үр дүн болон үйл ажиллагаагаа
тайлагнана
Японы хувьд Хяналтын зөвлөл нь ТУЗ-өөс хараат бус хэлбэрээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг
бол Англи-Америкийн загварт Хяналтын зөвлөл нь ТУЗ-өөс томилогдож хараат хэлбэрээр
байдаг
Хяналтын хорооны ажиллах зарчим нь ерөнхийдөө загвар болгож авсан 3 улс дээр ижилхэн
Англи-Америк загвар
Германы загвар
Германы хувьд хувьцаа эзэмшигчдийн нэгдсэн хурлаар хяналтын зөвлөлөө томилж, хяналтын
зөвлөл нь ТУЗ-ийг томилдог бол Америкийн загварын хувьд хувьцаа эзэмшигчдийн нэгдсэн
хурлаар ТУЗ-ийг томилдог
Герман улсын компанийн засаглалын загвар Анли-Америкийн загвараас ялгагдах бас нэг
онцлог бол Хяналтын зөвлөл нь гүйцэтгэх удирдлагыг томилдог. Өөрөөр хэлбэл ТУЗ болон
Гүйцэтгэх удирдлага нь хяналтын зөвлөлөөс шууд хараат байна.
Ижил тал нь салбар, охин компаниудыг гүйцэтгэх удирдлага нь чиглүүлэх үүрэгтэй
Германы загвар
Японы загвар
Хувьцаа эзэмшигчдийн нэгдсэн хурлаар хяналтын зөвлөл болон аудитын хяналтыг томилдог.
Японы загварын хувьд хөндлөнгийн хяналт нь хяналтын зөвлөл ба ТУЗ-ийн даргад ажлаа
тайлагнадаг бол Германы загварын хувьд хөндлөнгийн буюу санхүүгийн хяналт нь зөвхөн
хяналтын зөвлөлд ажлаа тайлагнадаг байна.
Япон улсын компанийн засаглалын загвараас үзэхэд ТУЗ нь ТУЗ-ийн даргыг томилж удирддаг
байна. Бусад олон улсын туршлагаас хархад ТУЗ-ийн дарга нь ТУЗ-ийг удирддаг.
9
10. III. СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ
a) ТОР20 багц дахь компаниудын засаглалын индексийн тооцоолол
i.
Судалгааны өгөгдөл
Судалгааны хүрээнд Монголын хөрөнгийн биржийн ТОП20 сагсанд багтах
засаглалын мэдээллийг ашиглав. Компаниудын нэрсийг хавсралт 1.1-ээс үзнэ үү.
Судалгаанд ашиглагдсан өгөгдлийг хөрөнгийн бирж болон Санхүүгийн
Зохицуулах Хорооноос авах хүсэлтээ илэрхийлсэн боловч “нууц” гэсэн шалтгаанаар
өгөөгүй. Иймээс хувьцаат компаниудын электрон хаягаас тодорхой хэсгийг,
дийлэнхи мэдээллийг тухайн компани дээр очиж авсан. Харин УБ-аас хол
компаниуд дээр очиж чадаагүй. Очиж чадаагүй компаниудын индексийн зарим
үзүүлэлтүүдийг электрон хаягаас авсан мэдээлэлд үндэслэсэн бол үлдсэн
үзүүлэлтүүдийг очиж авсан бусад компаниудын үнэлгээний дундаж үнэлгээгээр
тогтоов. Бөглүүлсэн анкетыг хавсралт 1.1-ээс үзнэ үү. Мөн компаниудын талаар
төрсөн сэтгэгдлийг хавсралт 1.2-оос үзнэ үү.
Бидэнд олон төрлийн судалгааны ажлууд, индекс тооцох хүчин зүйлс, үнэлэх
арга олдсон боловч Монголын нөхцөлд заримых нь мэдээлэл олдох боломжгүй,
заримых нь хэт нарийн ойлголтыг авч үзсэн, зарим нь бүр Монголд огт яригдаагүй
ойлголтууд байв. Нэг үгээр хэлбэл, Монголын компаний засаглалын түвшний
хөгжлөөс хэт өндөр түвшний нарийвчилсан судалгаанууд, арга аргачлалууд байлаа.
Иймээс 50 орчим асуултнаас олдох боломжтой, компаний засаглал хөгжих суурь
нөхцөлтэй холбоотой энгийн асуултнуудыг сонголоо.
Хариуцлага хяналт, ТУЗ-тай холбоотой асуултуудыг тухайн компаний электрон
хаяг болон ажилтнаас, жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашиг, ХНХ-ын үйл явцтай
холбоотой асуултнуудыг тухайн компаний ХНХ-д сууж байсан хувьцаа
эзэмшигчдээс (өөрсдийн таньдаг хүмүүсээс авсан), харин мэдээллийн ил тод байдал,
бусад бодлогуудтай холбоотой мэдээллийг электрон хаягнаас цуглуулсан.
ii.
Судалгааны арга зүй
Судалгааг анкетын аргаар, бусад мэдээллийг электрон хаягнаас хайх байдлаар
цуглуулж индексийг тооцсон болно.
Анкет болон цуглуулсан мэдээллээ IR Global ranking компаний засаглал үнэлэх
аргачлалд тулгуурлан оноог өгсөн. Харин анкетад тавигдсан асуултнуудыг Дуглас
Нанка Брюсийн докторын диссертацийн ажлын үр дүн, Тайван ба Монголын
засаглалын үндсэн зарчмууд, Мicrosoft компаний ТУЗ-ыг үнэлдэг хүчин зүйлс,
CLSA-ийн 57 асуулттай санал асуулгын хуудаснаас түүвэрлэн сонгосон.
Дуглас Нанка Брюс нь 45 улсын, нийт 15 секторт үйл ажиллагаа явуулдаг 2100
компаний өгөгдөлд тулгуурлан эзэмшлийн хэлбэр, ТУЗ-ын байдал, санхүүгийн
бодлого, хөрөнгө оруулагчдын хамгаалал гэсэн 4 бүлэг сэдвээр 24 хүчин зүйлийг
компаний засаглал болон компаний үйл ажиллагааны үр дүнгүүдийн хоорондын
хамаарлыг тогтооход ашиглажээ. Тэрээр дараах эмпирик хамаарлыг тогтоосон
байна:
Хувьцааны төвлөрөл нь ногдол ашгийн хэмжээнд эерэг нөлөөтэй.
ТУЗ-ын бие даасан байдал компаний засаглалд эерэг нөлөөтэй
Гүйцэтгэх захирал болон ТУЗ-ын дарга нь тусдаа байх нь компаний
засаглалд эерэг нөлөөтэй.
Хөрөнгө оруулагчдыг хамгаалах нь компаний засаглалд эерэг нөлөөтэй.
10
11.
Хувьцаа эзэмшигчдийн төрлийн тоо нь компаний засаглалд эерэг нөлөөтэй.
1. Microsoft компаний ТУЗ-ыг үнэлэх асуулгыг Хавсралт 2-оос үзнэ үү.
2. Компаний засаглалын индексийг тооцох IR Global ranking компаний үнэлгээг
хавсралт 3-аас үзнэ үү.
3. Бидний зохиосон асуулгыг хавсралт 4-өөс үзнэ үү.
4. CLSA-ийн асуулгыг 2004 онд Клаппер ба Лов, 2005 онд Дурнер ба Ким нар
хөгжиж буй орнуудын компаний засаглалын индексийг тооцоход хэрэглэсэн
байдаг.
b) Статистик үр дүн
Хамгийн их үнэлгээ авсан:
Д/д
Үзүүлэлт
Оноо
Тэргүүлсэн компани
Гүйцэтгэл
1
Хариуцлага, хяналт
15
MDR
100.00%
2
ТУЗ
24
MDR
96.00%
3
Хамгаалалт
19.5
MDR
86.67%
4
ХНХ-ын үйл явц
16
MDR
80.00%
5
Мэдээллийн
байдал
3
MDR, BGL, UBH…
60.00%
6
Бусад бодлогууд
12.5
BGL, JTB, GOV…
100.00%
ил
тод
Хамгийн бага үнэлгээ авсан:
Д/д
Үзүүлэлт
Оноо
Компани
Гүйцэтгэл
1
Хариуцлага, хяналт
3
HGN, JTB
20.00%
2
ТУЗ
6
TTL
24.00%
3
Хамгаалалт
5.5
MMX
24.44%
4
ХНХ-ын үйл явц
5
BDL
25.00%
5
Мэдээллийн ил тод байдал
0
ADL, MMX, BDL
0.00%
6
Бусад бодлогууд
0
UID
0.00%
Засаглалын ерөнхий үзүүлэлтүүд:
Д/д
Үзүүлэлт
Гүйцэтгэл
1
Хариуцлага, хяналт
48.67%
2
ТУЗ
55.60%
3
Хамгаалалт
59.56%
4
ХНХ-ын үйл явц
58.25%
5
Мэдээллийн ил тод байдал
41.00%
6
Бусад бодлогууд
53.00%
Нийт дундаж
52.68%
11
12. c) Компаний засаглалын радар зураглал
Ерөнхий гүйцэтгэл
Хариуцлага,
хяналт
1
0.8
0.6
ТУЗ
0.4
0.2
Потенциал
0
Гүйцэтгэл
Мэдээллийн ил тод
байдал
Хамгаалалт
ХНХ-ын үйл явц
Дээрхийг дүгнэвэл ТОП-20 компаний хувьд Хариуцлага ба хяналт,
Мэдээллийн ил тод байдал гэсэн зарчмууд муу хөгжсөн, харин бусад зарчмууд нь
харьцангуй сайн хэдий ч хангалттай түвшинд хүртэл хөгжөөгүй байна.
Хувьцаат компаниудыг гадаад болон дотоод хөрөнгө оруулалт давамгайлсан
байдлаар нь хувааж засаглалын индексийн дундажыг тооцвол:
Гадаад
60.07%
Дотоод
52.15%
Хариуцлага,
хяналт
1
0.8
0.6
0.4
0.2
0
Бусад
ТУЗ
Гадаадын
Дотоодын
Потенциал
ХНХ
Хамгаалалт
Дээрх графикаас дүгнэхэд гадаадын хөрөнгө оруулалт давамгайлсан компаниуд
дотоодын хөрөнгө оруулалт давамгайлсан компаниудаас засаглалыг хөгжил илүү
байна.
Хуваалтыг хавсралт 5-аас үзнэ үү.
12
13. Компаний засаглалын индекс
90
80
70
60
50
40
Компаний засаглалын индекс
30
20
10
ADL
RMC
APU
MMX
BDL
SHO
BAN
SHG
TTL
BDS
MCH
GOV
UID
JTB
NEH
UBH
BGL
HGN
MDR
0
Мэдээллийн ил тод байдал хамгийн муу хөгжилтэй байгаа бол жижиг хувьцаа
эзэмшигчдийн эрх ашгийн хамгаалалт хамгийн сайн хөгсөн байна.
Компаниуд ерөнхийдөө нийгэмрүү хандсан үйл ажиллагааг харьцангуй сайн
хэрэгжүүлж байна.
Хариуцлага, хяналт, хамгаалалт, ХНХ-ын үйл явц ойролцоо үнэлгээ авсан байна.
Гэвч нийт дундаж үзүүлэлт 53%-ийн гүйцэтгэлтэй байгаа нь компаний засаглал
Монголд сайн хөгжөөгүйг илэрхийлж байна. Бидний судалгаанд хамруулсан
асуултууд нь засаглал хөгжих үндсэн нөхцлүүдтэй холбоотой асуултууд байсныг
эргэн санавал компаний засаглал тун муу хөгжжээ. Нийт 19 компаний 10 нь
дунждаас дээш, 9 нь дунджаас доогуур үнэлгээ авсан. Ээрмэл ХК-нийг үнэлгээнээс
хассан. Биднийг мэдээлэл авахаар очиход оруулаагүй бөгөөд мэдээлэл өгөхөөс
татгалзаж, хурдан явахыг шаардсан. Нэгтгэн дүгнэвэл, Монголд компаний засаглал
маш сул хөгжсөн ба засаглалыг сайжруулах эрх зүйн зохицуулалт, сургалт
суртачилгаа гэх мэт арга хэмжээг тасралтгүй авах шаардлагатай байна. Иймээс бид
дараагийн хэсэгт эрх зүйн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох арга замыг
тодорхойлохыг зорилоо.
d) Тайван ба Монголын компаний засаглалын кодексын агуулга
1997 оны азийн хямралын дараа ази, номхон далайн орнуудын хөрөнгийн зах
зээл дэхь хувьцаат компаниуд компаний засаглалд ихээхэн анхаарах болсон. Өдгөө
компаний сайн засаглал хэрэгжүүлдэг хөрөнгийн зах зээлээр Тайваны бирж дэлхийд
тэргүүлж байна. Иймээс бид судалгаандаа Тайваны биржийн хувьцаат компаниудын
хэрэгжүүлдэг компаний засаглалыг судаллаа. Кодексийн агуулгыг хавсралт 6-аас
үзнэ үү.
e) Хоёр улсын засаглалын ижил болон ялгаатай талууд
Д/д
Үзүүлэлтүүд
Ижил/ ялгаатай эсэх
1
ТУЗ-ын үүрэг, бүтэц
Ерөнхийдөө ижил бага зэрэг ялгаатай
2
ХНХ-ыг зарлах, хуралдуулах
Ижил
3
Хяналтын систем
Ялгаатай
4
Мэдээллийн ил тод байдал
Ерөнхийдөө ижил бага зэрэг ялгаатай
5
Гүйцэтгэх удирдлага
Ижил
13
14. 6
Хувьцаа эзэмшигч, оролцогч талуудын эрх ашгийн хамгаалалт
Ижил
Тайваны биржийн кодекс болон Азийн хөгжлийн банкны эмхэтгээс дараах
нэмэлт өөрчлөлтүүдийг Монголын компаниуд өөрсдийн компаний дүрэмд тусган
ажиллахыг санал болгож байна.
Тайваны биржийн кодексоос дараах заалтуудыг:
ТУЗ-ын хүрээнд:
ТУЗ-д заавал хямралын талаарх мэдлэгтэй хүн байх ѐстой гэж үзэж байна. Учир
нь 2007 оны хямрал шиг хямралууд дахин давтагдахгүй гэсэн баталгаа байхгүй.
ТУЗ нь улирал бүр уулзах шаардлагатай гэж үзэж байна. Энэ нь компаний үйл
ажиллагаанд хүчтэй эерэг нөлөөтэйг судлаачид баталсан байдаг. Иймээс дараах
нэмэлтүүдийг тусгах шаардлагатай гэж үзэж байна:
Гуравдугаар бүлэг, 21-р зүйл:
ТУЗ-ын гишүүд дараах чадваруудтай байх ѐстой:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Үйл ажиллагааны хяналтыг хийх чадвартай байх
Нягтлан бодох болон санхүүгийн шинжилгээ хийж чаддаг байх
Менежментийн удирдлагын мэдлэгтэй байх
Хямралын үед арга хэмжээ авах чадвартай байх
Аж үйлдвэрийн талаар мэдлэгтэй байх
Олон улсын зах зээлийн талаар мэдлэгтэй байх
Удирдах авъяас чадвартай байх
Шийдвэр гаргах чадвартай байх
Гуравдугаар бүлэг, 32-р зүйл:
ТУЗ-ын уулзалт хоѐр сард нэгээс доошгүй удаа байна. Шаардлагатай үед уулзалт
хэзээ ч байж болно. Уулзалтын талаар дуут болон дүрст бичлэг хийнэ.
Гуравдугаар бүлэг, 33-р зүйл:
Уулзалтын үеэр ТУЗ-ын 2 болон түүнээс гишүүд, хараат бус нэг болон түүнээс дээш
тооны гишүүд уулзалтын талаарх материал хангалттай бус байна гэвэл уулзалтыг
хойшлуулж болно.
Гуравдугаар бүлэг, 35-р зүйл:
Уулзалтын үеэр, ТУЗ-д байхгүй ч гэсэн хэлэлцүүлж буй ажилтай холбоотой газрын
менежер нь компаний бизнесийн өнөөгийн байдал, гишүүдийн асуусан асуултуудад
хариулт өгөх зорилгоор сууж болох ба энэ нь гишүүдэд компаний талаар илүү сайн
ойлголтуудыг өгөхөд тустай.
Азийн хөгжлийн банкны эмхэтгэлээс дараах заалтуудыг:
ТУЗ-ын гишүүний бие даасан байдлын тодорхойлолт:
А. Гермес хөрөнгө оруулалтын удирдлагын компаний тодорхойлолт
Гермес нь Кэдбуригийн хорооны бие даасан байдлын тодорхойлолтыг
хэрэгжүүлдэг. Үүнд: гүйцэтгэх бус захирлууд нь удирдлагаас үл хамааралтай байх
14
15. ба бие даасан байдлын зарчимтай харшлах ямар нэг бизнесийн болон бусад
харилцаанд орох ѐсгүй.
ТУЗ-н гишүүн нь:
- компаний ажилтан байсан болон байгаа
- 10 жилээс илүү хугацаанд даргын албан тушаал хашиж байсан болон 70 наснаас
дээш настай
- томоохон хувьцаа эзэмшигч болон бусад нэг талын ашиг сонирхлыг төлөөлөх
(жишээ нь нийлүүлэгч, зээлдүүлэгч)
- компаниас гүйцэтгэх бус захирлын цалингаас өөр ямар нэг урамшуулал хөлс авах
- компаний хувьцааны опцион болон үйл ажиллагаанаас хамааралтай цалин
хөлснөөс хүртэх
- хувьцаа эзэмшигчдэд шударга хандахад саад болохоор компаний удирдлагуудтай
санхүүгийн болон бусад холбоотой байж болохгүй.
B. Татварын үндэсний ассоциаци (NAPF) болон Британий даатгагчдын холбоо (ABI)-ны
тодорхойлолт:
ТУЗ-н гишүүний биеэ даасан байдлын талаар илтгэлийг Hampel-н хороо онц
чухалчилж дурдсан ба компаний зүгээс ТУЗ-н гишүүнийг авч үзэх үзэл нь илүү
боловсронгуй болсоор ирсэн. Татварын үндэсний ассоциаци (NAPF) болон
Британий даатгагчдын холбоо (ABI) нь институцлаг хөрөнгө оруулагчдын
зөвшөөрөхүйц ТУЗ-н гишүүний хамгийн наад захын шаардлагуудыг гаргаж
ирсэн.ТУЗ-н гишүүнийг ийм нөхцөлд биеэ даасан байж чадахгүй гэж үзсэн. Үүнд:
- өмнө нь компаний удирдлагад байсан
- ТУЗ-н гишүүнээс гадна цалин буюу урамшуулал хүртэж байсан эсхүл одоо авч
байгаа
- Компанитай худалдааны болон бизнесийн түншлэлтэй
- 9 жил ТУЗ-н гишүүн байсан (жишээ нь 3 жилээр 3 дараалан сонгогдсон)
- удирдлагуудтай ойр харьцаатай
- компаний тэтгэврийн санд хамаатай болон хувьцааны опцион, гүйцэтгэлээрх
урамшуулал зэргийг хүртэж байсан
- томоохон хувьцаа эзэмшигчийг төлөөлөх буюу өөрөө байх
- дүрмийн бусаар шинээр сонгогдсон
- ТУЗ-н гишүүн нь адил төстэй өөр компаний ТУЗ-н гишүүн байх мөн хоѐулангийнх
нь хувьцааг эзэмшдэг байх
C. Холбооны хадгаламжийн даатгалын корпорацийн тодорхойлолт:
ТУЗ-н гишүүн нь:
- өмнөх 1 жилийн дотор болон одоо уг байгууллагын болон харьяа газрынх нь
ажилтан байсан
15
16. - өмнөх 1 жилийн дотор 10 болон түүнээс дээш хувийн саналын эрхтэй байсан
болон одоо байгаа
- уг байгууллагад зөвлөгөө, андеррайтер, батлан даалтын үйлчилгээ үзүүлж байсан
этгээд
- санхүүгийн шууд болон шууд бус сонирхолтой
- тухайн байгууллага болон салбар төлөөлөгчөөс нь зээл авсан
- байгуулагын ажилтантай ямар нэг ойрын харилцаатай байж болохгүй.
Хяналтын системийн хүрээнд:
Манай кодексийн хувьд хэтэрхий олон хяналтын субъекттэй (3 төрлийн хяналт)
санагдсан. Иймээс хяналтын тогтолцоог Тайван биржийнхтэй адил болгох саналтай
байна. Учир нь хянан шалгагч нар нь бие даасан байдлын хувьд сайн, хүн бүр өөр
өөрсдийн өнцгөөс харж олон талаас нь хянах гээд давуу тал ихтэй. Харьцуулсан
хяналтын системийг хавсралт 7-оос үзнэ үү.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 44-р зүйл:
...Хянан, шалгагчаар сонгогдох хүн нь ажлын арвин их туршлагатай, шударга,
чадварлаг, үнэнч байх ѐстой.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 46-р зүйл:
...Хянан шалгагч нь ямар нэгэн эрсдэл үүслээ гэж үзсэн бол ТУЗ-ын хурлыг
санаачилж хуралдуулан бодит байдал болон өөрийнхөө дүгнэлтийг хэлэх эрхтэй.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 47-р зүйл:
...Санхүүгийн болон үйл ажиллагааны эрсдлийг бууруулахын тулд захирал,
менежерүүдийн эрх, үүргийн хэрэгжилт болон компаний үйл ажиллагааны
хэрэгжилтэнд хяналт тавих эрхтэй. Захирал өөрөө эсвэл хэн нэгэн нь санхүүгийн
томоохон гүйлгээ, шилжүүлэгт оролцсон бол хянан шалгагч нь компаний
төлөөллийн хувиар давхар оролцоно.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 48-р зүйл:
...Хянан шалгагч нь компаний санхүүгийн болон үйл ажиллгааны нөхцөл байдалд
үргэлж анхаарал тавих ба компаний холбогдох албадууд шаардлагатай материалаар
хангах үүрэгтэй.
...ТУЗ болон гүйцэтгэх удирдлага нь хянан шалгагчийн хүсэлтийн дагуу тайлангаа
танилцуулах ба ТУЗ ямар нэгэн саад, хориг учруулж болохгүй.
...Хянан шалгагч эрхээ хэрэгжүүлэх үед компани шаардлага дэмжлэг үзүүлэх,
холбогдох зардлыг санхүүжүүлэх ѐстой. Хянан шалгагчид өөр өөр цаг үед эрхээ
хэрэгжүүлбэл компани хянан шалгагчдыг үзлэгээ нэгтгэх шаардлага тавих эрхгүй ба
мэдээллийг дахин өгөхөөс татгалзах эрхгүй.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 49-р зүйл:
...Хэрэв хянан шалгагч ямар нэгэн асуудал илрүүлбэл, компани ажилчид, хувьцаа
эзэмшигч, оролцогч талуудтай чөлөөтэй холбогдох боломжийг нээж өгөх ѐстой.
16
17. ...Хараат бус гишүүн, менежер, санхүүгийн болон нягтлан бодох бүртгэлийн ахлагч
эсвэл МНБ нь огцрох өргөдлөө өгөвөл, хянан шалгагч учир шалтгааныг нь мөрдөх
ѐстой.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 52-р зүйл:
...Хянан шалгагчийн өмнө гүйцэтгэсэн бүх ажлууд нээлттэй байх ба жишиг болдог.
Энэ нь дараагийн удаад сонгогдоход нь хувьцаа эзэмшгчдийн өмнө гүйцэтгэсэн
ажлын тайлан болно.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 53-р зүйл:
...ТУЗ хянан шалгагчийн тоог тодорхойлж, хувьцаа эзэмшигчид санал болгоно.
Дөрөвдүгээр бүлэг, 54-р зүйл:
...Хянан шалгагчдын цалинг ХНХ-аар тогтоох ба бусад энгийн хянан шалгагчдаас
өөр байж болно. ХНХ-ын өмнө хараат бус хянан шалгагчид үйл ажиллагаагаа
тайлагнана.
Азийн хөгжлийн банкны эмхэтгэлээс дараах заалтуудыг:
Аудитын хорооны хүрээнд:
Аудитын хороо нь дараах шинж чанартай байвал илүү үр ашигтай:
- биеэ даасан үл хамааралтай захирлуудаас бүрдсэн
-хамгийн багадаа хоѐр гишүүн нь чухал хэрэгцээтэй НББ-ийн болон санхүүгийн
тайлан, санхүүгийн шинжилгээний талаар мэдлэгтэй байх
- хамгийн багадаа нэг гишүүн нь компаний бизнесийн талаар өргөн мэдлэгтэй байх
- Бичгэн мандат болон зорилго болон бүтцийнхээ талаар тодорхойлолттой байх
- Хороонд хариулт өгдөг үл хамааралтай гадны аудиторуудтай байх
- Компаний бүтээгдэхүүн болон үйл ажиллагаанд нь тохирсон эрсдлийн удирдлага
болон дотоод хяналтыг шаардах
Аудитын хороо нь 4 онц чухал үүрэгтэй. Үүнд:
- гадны аудиторуудтай холбоо тогтоох, хяналт тавих, хөлслөх
- Дотоод хяналт болон эрсдлийн удирдлагын системийн үр ашиг болон уялдаа
холбоог сайжруулах
- Данс тооцоонууд үнэн зөв, ил тод байх нөхцлийг хангана
- Дотоод аудиторуудтай харилцах
Доор дурдсан зүйлс нь үр ашигтай аудитын хорооны практикууд:
i.
ii.
iii.
Давтамж: Тодорхой давтамжтайгаар хороо нь хуралддаг. Жишээ нь жилд
6 удаа гэх мэт. Мөн онцгой нөхцөл байдалд яаралтай хуралдана.
Дотоод болон гадны аудиторууд: Дотоод аудитын жилийн төлөвлөгөөг
хянах ба дотоод болон гадны аудиторууд ТУЗ-ын хоорондын шууд
харилцах суваг болж өгнө. Мөн гадны аудит нь бүрэн гүйцэд төгс
хийгдэж байгааг хянана.
Аудиторын бие даасан байдал: Хорооны бие даасан гишүүд
аудиторуудын ашиг сонирхлын зөрчлийг шалгана. Иймэрхүү эрсдэл бий
болохгүй байхын тулд:
17
18. Аудиторууд нь удирдлагын өмнө үүрэг хүлээх ѐсгүй
Аудиторууд нь компаний ямар нэг хувийг эзэмших ѐсгүй
буюу
Аудитын компани болон аудиторууд нь тогтмол эргэлтэнд
солигдож байх ѐстой
iv.
Аудиторын томилгоо: Аудитын хороо нь аудиторууд болон цалин
хөлсийг нь ТУЗ-д танилцуулах ба аудиторуудын цалин нь гол асуудал
биш. Аудиторууд нь маш өндөр түвшний стандартыг хангасан байна.
v.
Протокол: Аудитын хорооны хурлын протокол нь хурал бүрийнхээ дараа
ТУЗ-д хүргэгдэх ѐстой.
vi.
Хувийн уулзалтууд: Аудитын хороо харин зөвхөн дангаараа хуралдахыг
хүссэн тохиолдлоос бусад үед дээд удирдлага буюу CEO, ТУЗ-н дарга,
санхүүгийн дарга нар аудитын хорооны хуралд оролцож болно
vii.
Дотоод хяналт: Аудитын хороо нь компаний тайлан тэнцлийн
шалгалтанд ямар нэг бэрхшээл, алдаа байгаа эсэхийг нарийвчлан авч үзэх
хэрэгтэй. Хэрвээ ийм зүйлс байвал нэн даруй засах арга хэмжээ авах ба
дотоод хяналтыг яаж илүү сайн хийх вэ гэдэг дээр анхаарна.
viii. Эрсдлийн удирдлага: Эрсдлийн удирдлагын мэргэжилтнүүд нь
компаний бүтээгдэхүүн болон үйл ажиллагааны эрсдлийг сайтар үнэлэх
ба бууруулах замыг эрэлхийлнэ
ix.
Мэдээлэл: Гадны аудиторуудын болон удирдлагын зүгээс аудитын
хороонд санхүүгийн болон дүрэм журмын гажуудал, томоохон өр болон
эрсдэл бусад чухал асуудлын талаар бүрэн гүйцэд нэг бүрчлэн мэдээлдэг.
x.
Баримтлал: Аудитын хороо нь компанийг ямар нэг хяналтын системтэй
байх тал дээр хяналт тавина.
xi.
Тайлан: Аудитын хороо нь ТУЗ- болон хувьцаа эзэмшигчдэдээ жилийн
тайлангаа тавих ба үйл ажиллагаа болон үр дүн олж мэдсэн зүйлсийн
талаар дурдана. Мөн ТУЗ болон хувьцаа эзэмшигчдийн зөвлөгөө болон
асуултыг хүлээн авна.
xii.
Зөвлөхүүд ба санхүүжилт: Аудитын хороо нь гадны зөвлөгөөний
компани болон зөвлөхүүдийг шаардлагатай үед хөлслөх эрхтэй ба
компани зохих санхүүжилтыг хариуцна
xiii. Аудитын хорооны бүтээмж болон гүйцэтгэл: ТУЗ нь аудитын хорооны
гүйцэтгэлийг үнэлэх хэрэгтэй ба үүнд Аудитын хорооны бүтээмжийн
өөрийгөө үнэлэх аргачлал зэрэг шалгууруудыг ашиглана.
18. Аудиторуудын биеэ даасан байдлын журам: Институцлаг хөрөнгө
оруулагчдын зөвлөл нь аудиторуудын бие даасан байдлын журмыг
боловсруулжээ.
Гадны аудиторууд нь харилцагчдадаа компаний дүрмийн
дагуу шаардлагатай болон татварын хөнгөлөлттэй
холбоотой үйлчилгээнүүдээс бусад аудитын бус
үйлчилгээг үзүүлж үл болно
Ямар ч тохиолдолд гадны аудитор нь санхүүгийн
зохицуулах байгууллагаас хориглосон аудитын бус
үйлчилгээ, санхүүгийн тайлагналын систем болон
хэрэгжүүлэх үйлчилгээ, дотоод аудит болон зөвлөгөөний
үйлчилгээ, удирдлагын зөвлөгөөний үйлчилгээ-г үзүүлж үл
болно.
Зөвшөөрөгдсөн аудитын бус үйлчилгээнүүд нь гадны
аудиторуудын бие даасан байдалд нөлөөлөх ѐсгүй ба
-
18
19. аудитын хороо нь аудиторуудын бие даасан байдлын
журмыг боловсруулах ба ТУЗ-аар хянагдана.
19. Шинэчлэлт: Ази болон Номхон далайн орнуудын засгийн газар болон
хөрөнгийн биржүүд нь аудитын хороо болон аудитын биеэ даасан байдлын
талаар хатуу чанд хуультай бөгөөд хууль зөрчсөн тохиолдолд хүлээлгэх
хариуцлага нь ч өндөр.
Мэдээллийн ил тод байдлын хүрээнд:
Мэдээллийн ил тод байдлыг хангахын тулд ихээхэн хэмжээнй арга хэмжээ авах
шаардлагатай.
Тавдугаар бүлэг, 63-р зүйл:
...Компаниуд эрх зүйн зохицуулалтын дагуу институциональ хөрөнгө оруулагчдаас
зөвлөгөө авах ѐстой ба уулзалтыг бичиж, компаний электрон хаяг дээр тавьна.
19
20. IV. ДҮГНЭЛТ
Энэхүү судалгааны ажлаар Монголын хөрөнгийн биржийн ТОП20 сагсанд
багтах компаниудын засаглалыг тооцож, эрх зүйн зохицуулалтанд тусгах хэд хэдэн
нэмэлт заалтуудыг санал болголоо.
Компаний засаглал нь харьцангуй шинэ судлагдахуун боловч энэ төрлийн
талбарт олон төрлийн судалгааны ажил хийгдэж, агентлагууд ажиллаж байна.
Ялангуяа хөгжингүй орнуудын хувьд судалгааны томоохон ажлууд нилээдгүй
хэвлэгдэж, маш өргөн цар хүрээг хамардаг бол хөгжингүй орнуудад төдийлөн
судлагдаагүй хэвээр байна.
Судлаачид компаний засаглал тооцох нэгэн хэвийн загвар байдаггүй гэдэгтэй
санал нийлдэг тул олон төрлийн шинжилгээний загварууд хөгжжээ. Жишээ нь,
Институциональ Хувьцаа Эзэмшигчдийн Үйлчилгээ (ISS) нь 55 асуултаар ,
Компаний засаглалыг үнэлдэг Деминор компани 300 асуултаар, Кредит Лѐонаис
Секюритис Ази (CLSA) нь 57 асуултаар үнэлгээг тооцдог ажээ.
Манай орны хувьд ихэнх хуучин социалист орнуудын адилаар Европын загвар
давамгайлсан засаглалын хэлбэртэй байна. Төрийн зохицуулалт чухал бөгөөд
санхүүгийн хууль зүйн орчин эмзэг, эрсдэл ихтэй. Бусад өндөр хөгжилтэй орнуудын
адилаар Европын загвараас Англо-Америкийн загварлуу шилжих нь гарцаагүй.
Мэдээллийн ил тод байдал хамгийн сул хөгжсөн байна. Ихэнх компаниуд нь
электрон хаяггүй. Электрон хаягтай ч мэдээлэл бага. Мэдээлэл нь ихэвчлэн
шинэчлэгддэггүй.
ХНХ эрх ашгийн хамгаалалт, ХНХ-ын үйл явцын засаглал харьцангуй сайн
хөгжсөн.
Судалгааны үр дүнд Монголиан Девелопмент Ресурс ХК (MDR) хамгийн сайн,
“Хариуцлага хяналт”-аар Монголиан Девелопмент Ресурс ХК хамгийн сайн,
“Мэдээллийн ил тод байдал”-аар Адуунчулуун, Могойн гол ХК-иуд хамгийн муу
байв.
Мөн Монголын хөрөнгө оруулалттай компаниудын засаглалын индекс бага
байсан бол гадаадын хөрөнгө оруулалттай компаний үзүүлэлт харьцангуй өндөр
байгаа нь анхаарал татаж байна.
Компаниудын хяналт болон ТУЗ-ын бүтэц, бүрэлдэхүүн бүрэлдсэн боловч
тэдгээрийг үр ашигтай ажиллуулах оновчтой механизм бүрэлдээгүй байна. Иймээс
компаний дүрэм болон засаглалын кодекст хэд хэдэн өөрчлөлтүүдийг хийх замаар
ажиллах механизмыг нарийн, тодорхой болгох шаардлагатай.
Компаниуд засаглалын ач холбогдолыг ойлгоогүй цагт сайн эрх зүйн
зохицуулалт хийсэн ч үр дүнгүй байсаар байна. Харин компаний засаглал нь зүгээр
нэг уриа биш харин компаний үйл ажиллагааны хөдөлгүүр гэдгийг өнөөгийн
хувьцаат компаниудын удирдлагуудад ойлгуулах шаардлагатай. Иймийн тулд
сургалт, сурталчилгааны үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх хэрэгтэй. Энэ ажилд
“Компаний засаглалын хөгжлийн төв” компани нилээдгүй ажлыг гүйцэтгэжээ.
Нэгэнтээ компаниуд нь засаглалын ач холбогдлын талаар ойлголттой болсон үед
бидний тооцсон индекс нь тэднийг улам сайн ажиллаж, засаглалаа сайжруулах
өрсөлдөөнд дуудах хөшүүрэг болно.
20
21. САНАЛ ЗӨВЛӨМЖ
1. Индекс тооцох аргачлалд нэмэлт асуултууд оруулж үнэлгээг илүү
сайжруулах
2. Хяналтын тогтолцоо, ТУЗ-ын үйл ажиллгааг үр ашигтай байлгахын тулд
ажиллах механизмыг нарийн, тодорхой болгох
3. ТУЗ-ын бие даасан байдлыг сайжруулах эрх зүйн зохицуулалт нэмэх
4. Мэдээллийн ил тод байдлыг сайжруулах механизмыг хөгжүүлэх
5. Компаний дүрэм, кодексийг илүү боловсронгуй болгож хороодын эрх,
үүргийг нарийн, тодорхой болгох
6. Засаглал, түүний ач холбогдлын талаарх сургалтыг эрчимтэй явуулах
21
22. V. НОМ ЗҮЙ
ADB. Corporate governance report. annual, ADB, 2005.
Bruce, Duglas Nanka. Corporate governance and multi-dimentional performance. Barcelona:
Barcelona university, 2009.
Chakrabarti, Rajesh. Corporate Governance in India – Evolution and Challenges. Atlanta, 2005.
Corporate-governance. 2006. http://www.iccwbo.org/corporate-governance/id3173/index.html
(accessed 2006).
ECGI. Research. August 2008. http://www.ecgi.org/wp/wp.php?series=Finance.
Taiwan stock exchange. "Taiwan Corporate Governance Best-Practice Principles." 2002.
Wikipedia. Corporate_governance. December 31, 2010.
http://en.wikipedia.org/wiki/Corporate_governance#History_-_United_States.
Wiley. onlinelibrary. September 8, 2009. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.14678683.2009.00766.x/full.
Бирж, Монголын Хөрөнгийн. ХК-иудын 2010 онд хууль, журмаар хүлээсэн үүргийн
хэрэгжилтийн нэгдсэн судалгаа. Улаанбаатар, 2010.
КЗХТ. "Компанийн Засаглал: ТУЗ, хараат бус захирлуудын үүрэг." Хөрөнгө босгох шинэ
боломжууд. Улаанбаатар, 2010. 7.
Монгол Улсын Компаний тухай хууль. Улаанбаатар хот, 1999.
Отгонтунгалаг, Б. "Компанийн Засаглал." Голомт. Улаанбаатар, 2006. 12.
Санасэр, С. "Компанийн Сайн Засаглал-Урт Хугацааны Хөгжлийг Хангах Үндсэн
Хөдөлгүүр." Business Update 2010. Улаанбаатар, 2010. 9.
—. "Компанийн Сайн Засаглал-Урт Хугацааны Хөгжлийг Хангах Үндсэн Хөдөлгүүр."
Business Update 2010. Улаанбаатар, 2010. 17.
СЗХ. Монголын Компанийн Засаглалын Кодекс. Улаанбаатар хот, 2007.
"Мэдээллийн ил тод, нээлттэй байдал." In Монголын Компанийн Засаглалын Кодекс, by
СЗХ, 24. Улаанбаатар, 2007.
Цэнд-Аюуш, Т. "Компаний засаглал гэж юуг хэлэх вэ?" In Компанийн Засаглал, by Т ЦэндАюуш, 21. Улаанбаатар хот, 2010.
Цэнд-Аюуш, Т. "Компанийн засаглал сайн байгааг юугаар тодорхойлох вэ?" In Компанийн
Засаглал, by Т Цэнд-Аюуш, 22. Улаанбаатар, 2010.
Цэнд-Аюуш, Т. "Мэдээллийн нээлттэй байдал." In Компанийн Засаглал, by Т Цэнд-Аюуш,
259. Улаанбаатар, 2010.
Цэнд-Аюуш, Т. "Тэнцвэрт байдал: Кэдберийн загвар." In Компанийн Засаглал, by Т ЦэндАюуш, 280. Улаанбаатар, 2010.
22
30. Хавсралт 2
Microsoft компаний ТУЗ-ыг үнэлэх аргачлал
ТУЗ-ын гишүүний тоо
ТУЗ дахь хараат бус гишүүний тоо
ТУЗ-ын бие даасан байдлын жилийн тайлан
ТУЗ гүйцэтгэх захирал хоѐр өөр хүн эсэх
Биеэ даасан ТУЗ-ын гишүүд тэргүүлэгчтэй эсэх
ТУЗ-ын хороод дүрэмтэй эсэх
Биеэ даасан аудитын хороотой эсэх
Аудитын хороон дахь санхүүгийн экспертүүдийн тоо
Биеэ даасан санхүүгийн хороотой эсэх
Биеэ даасан засаглал болон нэр дэвшүүлэх хороотой эсэх
Биеэ даасан хуйвалдаан монополийн эсрэг хяналтын хороотой эсэх
Урамшууллын биеэ даасан хороотой эсэх
Урамшууллын зөвлөхийн биеэ даасан байдлын журамтай эсэх
2010 онд ТУЗ хуралдсан тоо
ТУЗ-ын хараат бус гишүүд компаний удирдлагаас тусдаа хуралддаг эсэх
ТУЗ-ын сонгууль жил бүр болдог эсэх
Өрсөлдөгчгүй үедээ ТУЗ-ын гишүүд нь олонхийн санал авж сонгогдсон эсэх
ТУЗ-ын жилийн үнэлгээтэй эсэх
Гол хороод өөрсдийгөө үнэлдэг эсэх
ТУЗ-н гишүүн бүрийн үнэлэлтэй эсэх
Компаний ажилтан бус ТУЗ-ын гишүүдэд жилийн ашгаас урамшуулал өгдөг эсэх
ТУЗ-ын гишүүдийн хувьцаа эзэмшилтэй эсэх
Удирдлагуудын хувьцаа эзэмшилтэй эсэх
ТУЗ-аар баталсан корпорацийн засаглалын чиглэлтэй эсэх
Компани хяналтын программтай эсэх
Бизнесийн үйл ажиллагааны кодекс байгаа эсэх
Мэргэжлийн үйл ажиллагааны санхүүгийн кодекс байгаа эсэх
30
31. Хавсралт 3
IR Global ranking компани нь компаний засаглалыг үнэлдэг цөөн хэдэн
компаниудын нэг юм. Тус компани нь компаний засаглалыг доорх үзүүлэлтүүдээр
үнэлэдэг:
1. Менежментийн хариуцлага- 15 оноо
2. ТУЗ-25 оноо
3. Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийн хамгаалалт -22.5 оноо
4. ХНХ-ын үйл явцын хяналт -20 оноо
5. Бусад бодлогууд-12.5 оноо
31
32. Хавсралт 4
Бидний зохиосон санал асуулгын анкетын асуултууд
1.
Хянан шалгах зөвлөлтэй эсэх?
2.
ТУЗ-ын дэргэдэх аудитын хороотой эсэх?
4.
Дотоод хяналтын албатай эсэх?
5.
ТУЗ-ын дэргэдэх аудитын хороонд хараат бус гишүүн байдаг эсэх?
6.
ГУ алдаа гаргах үед торгууль ноогдуулах механизм байна уу?
7.
Компани урамшууллын хороотой эсэх?
8.
ТУЗ-ын гишүүдийн тоо 9-өөс их үү?
1.
Хараат бус аудитаар хянуулдаг уу?
·
ТУЗ-25 оноо. Үүнд:
1.
ТУЗ-ын дарга Гүйцэтгэх Захирал уу?
2.
ТУЗ-ын дэргэдэх аудитын хорооны дарга нь хараат бус гишүүн үү?
3.
Урамшууллын хорооны дарга нь хараат бус гишүүн үү?
4.
Гүйцэтгэх удирдлагууд нь том хувьцаа эзэмшигчид байдаг уу?
5.
ТУЗ-д хараат бус гишүүн байдаг уу?
6.
Гадаад хүн ТУЗ-ад байна уу?
7.
ТУЗ-ын хурал жилд хамгийн багадаа 4 удаа болдог уу?
8.
ТУЗ-ын дэргэдэх аудитын хороо дотоод болон нягтлан бодох бүртгэлийн үйл явцыг хянадаг уу?
9.
Гадаад аудит нь компанитай холбоогүй юу?
10. ТУЗ-ад банк эсвэл томоохон зээлдэгчийн төлөөлөл байдаг уу?
·
Жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийн хамгаалалт -22.5 оноо. Үүнд:
1.
ХНХ-ын өмнө жижиг хувьцаа эзэмшигчдэд мэдээлэл очдог уу?
2.
Итгэмжлэгдсэн хүн санал өгч бодох уу?
3.
Том хувьцаа эзэмшигчдын бүлэг компаний 40%-иас бага хувьцааг эзэмшдэг үү?
4.
Гүйцэтгэх удирдлага, ТУЗ, ХЗ нь ХНХ-д тус бүр тайлагнадаг уу?
5. Нийт удирдлагын цалингийн өсөлт сүүлийн 2 жилийн хугацаанд цэвэр орлогын өсөлтөөс их байсан уу?
·
ХНХ-ын зар, үйл явц-20 оноо
1.
ХНХ-ын зар хуралдах өдрөөс 30-аас дээш хоногийн өмнө зарлагдсан эсэх?
2.
ХНХ-ын зар хэд хэдэн мэдээллийн сувгаар зэрэг гарсан эсэх?
3.
ХНХ-ын материал нь компаний талаар бүрэн мэдээлэл агуулдаг эсэх?
4.
ХНХ-ын хуралдах газар, цаг хугацаа чирэгдэлгүй эсэх?
5.
ХНХ-дээр хэлэлцэж буй асуудал бүрд хангалттай цаг гардаг эсэх?
6.
Хурал даргалагч хувьцаа эзэмшигчийн эрх ашгийг боогдуулдаг эсэх?
7.
Санал тоолох үйл ажиллагаа хяналтын тогтолцоотой эсэх?
·
Бусад бодлогууд-12.5 оноо. Үүнд:
1.
Ногдол ашиг байнга олгодог эсэх
2.
Нийгмийн хариуцлагатай үйл ажиллагаа явуулсан эсэх
·
Санхүүгийн тайлаглал, мэдээллийн ил тод байдал-5 оноо
1.
Байнгын электрон хаягтай эсэх
2.
Санхүүгийн тайлангаа нийтэд нээлттэй зарладаг эсэх
3.
Жилийн тайлангаа гаргасан эсэх
32
33. Хавсралт 5
Д/д
Гадаадын хөрөнгө
оруулалт давамгайлсан
Засаглалын Дотоодын хөрөнгө оруулалт
индекс
давамгайлсан
1
APU
62.5
ADL
41
2
BAN
51.5
RMC
40
3
BDS
72
MMX
40.5
4
MCH
66.5
BDL
50
5
GOV
73
SHO
57.5
6
MDR
77.5
TTL
54
7
SHG
69
UID
53.5
8
JTB
61
9
NEH
52
10
UBH
56.5
11
BGL
71
12
HGN
49.5
33
Засаглалын
индекс
34. Хавсралт 6
Бүлэг
Бүлгийн
тоо
ТАЙВАН
Бүлэг
7 бүлэг
МОНГОЛ
10 бүлэг
1
1
Компанийн засаглалын зарчим
2
Хувьцаа эзмшигчдийн эрх ашгийг
хамгаалах
2
Хувь нийлүүлэгчдийн хурал
2.1
Компаний засаглалд хувьцаа эзэмшигчдийн
татан оруулах
2.1
ХНХ-ын мэдээлэл хүргэх, зарлах
2.2
Тухайн компани ба бусад холбогдох аж
үйлдвэрийн компаний засаглалын
хоорондох холбоо
2.2
ХНХ-ыг хуралдуулах
3
ТУЗ
3
Төлөөлөн удирдах зөвлөл
3.1
ТУЗ-ын бүтэц
3.1
ТУЗ-ын чиг үүрэг
3.2
Хараат бус гишүүд
3.2
ТУЗ-ын бүтэц
3.3
ТУЗ-ын дэргэдэх аудит ба бусад тусгай
хороонууд
3.3
ТУЗ-ын гишүүдийн үүрэг, хариуцлага
3.4
АГУУЛГА
Ерөнхий ойлголтууд
ТУЗ-ын уулзалт ба шийдвэр гаргах үйл явц
3.4
ТУЗ-ын дэргэдэх хороо
4
Хянан шалгагч
4
Гүйцэтгэх удирдлага
4.1
Хянан шалгагч нарын үүрэг
4.1
ГУ-ын эрх хэмжээ
4.2
Хартаат бус хянан шалгагч нарын систем
4.2
ГУ-ын бүтэц
5
Оролцогч талуудын эрх ашиг
4.3
ГУ-ын үүрэг
6
Мэдээллийн ил тод байдал
5
Мэдээллийн ил тод, нээлттэй байдал
6.1
Мэдээллийг хүргэх
6
Оролцогч талууд
6.2
Компаний засаглалын талаарх мэдээллийг
хүргэх
6.1
Оролцогч талуудын эрх ашгийг хамгаалах
7
Нэмэлт дүрэм
6.2
Оролцогч талууд хяналт хийх эрх
7
Компанийн санхүү, эдийн засгийн үйл
ажиллагааны хяналт
7.1
Дотоод хяналтын тогтолцоо
7.2
Хөндлөнгийн аудит
8
Ногдол ашиг
9
Компани дахь зөрчлийн зохицуулалт
34
35. Хавсралт 7
Монголын засаглалын кодексийн хүрээнд хяналтын систем нь дараах байдалтай
Хяналтын систем
Дотоод хяналтын систем
Хувь нийлүүлэгчдийн хурлаас
томилогдсон, түүнд ажлаа тайлагнах
хянан шалгах зөвлөл
Гадаад хяналт
Гүйцэтгэх удирдлагын
дор ажиллах дотоод
хяналтын алба
ТУЗ-ийн гишүүдээс
бүрдэх ТУЗ-ийн дэргэдэх
аудитын хороо
Хараат бус хөндлөгийн
аудитын газар
байна.
Тайваны засаглалын кодексийн хүрээнд хяналтын систем нь дарах байдалтай байна.
Хяналтын систем
Дотоод хяналтын систем
Хувь нийлүүлэгчдийн хурлаас
томилогдсон, түүнд ажлаа
тайлагнах хянан, шалгагчид
Гадаад хяналт
ТУЗ-ийн гишүүдээс бүрдэх ТУЗийн дэргэдэх аудитын хороо
35
Хараат бус хөндлөгийн аудитын
газар
