лекц 1

1. Îéæóóëàëòûí òóõàé îéëãîëò,
õºãæèæ èðñýí áàéäàë
Лекц 1

2. Îéæóóëàëòûí õºãæèæ èðñýí áàéäàë
• Ìîíãîë îðîíä îéæóóëàëòûí àæèë íü 1970 îíîîñ
ýõëýí ¿¿ññýí ãýæ ¿çäýã. Îéæóóëàëòûí àæëûí
ãîë ìàòåðèàë áîëîõ ¿ð, òàðüö ñóóëãàöûã
áýëòãýõ àæèë 1976 îíîîñ Äîðíîä àéìãèéí Õàëõ
ãîë, Ãîâü Àëòàé àéìãèéí Ãóóëèí, ºâºðõàíãàé
àéìãèéí Õàðõîðèí, Ñýëýíãý àéìãèéí Öàãààí
òîëãîéä àíõ ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí 4 òîì ãàçàð
õèéãäýæ áàéæýý.

3. Îéæóóëàëòûí àæèë ÿàãààä ÿâàãäàõ
áîëñîí áý?

4. Ìîíãîë îðîíä îéæóóëàëòûí àæèë
ÿâóóëñàí ò¿¿õèéã 4 àíãèëæ ¿çüå.
• Ýõíèé ¿å- 1970 ààä îí. Ýíý îíä îéæóóëàëòûí
àæëûí ¿íäñýí áýëòãýëèéí ¿å þì. ìîä
¿ðæ¿¿ëãèéí ãàçðóóäûã øèíýýð áàðüæ
áàéãóóëàõ, ¿ð áýëòãýõ, òàðüö ñóóëãàö
óðãóóëàõ, îéæóóëàëòûí ãàð áîëîí õàãàñ
ìåõàíèêæñàí áðèãàä ñàëààã áàéãóóëæ
òýäãýýðèéã ìàøèí òðàêòîð òîíîã òºõººðºì溺ð
õàíãàõ àæëûã ñèñòåìòýéãýýð õèéñýí. Энэ үед
ойжуулалтын ажлыг туршилтын журмаар
50орчим га-д хийсэн байдаг.

5. • Õî¸ðäàõü ¿å – 1980-90 îíû õîîðîíä
îéæóóëàëòàíä òàðüö ñóóëãàö ¿ðæ¿¿ëýõ àðãà
òåõíîëîãèéã ýçýìøèæ ìîíãîë õ¿íèé ãàðààð
óðãóóëñàí òàðèìàë îé áèé áîëæýý. Èíãýñíýýð
1980 îíû òºãñãºëä óëñûí õýìæýýãýýð 20 ãàðóé
ñàÿ øèðõýã òàðüö ñóóëãàö óðãóóëæ, 6,4000
ãà òàëáàéã îéæóóëàõ õ¿÷èí ÷àäàëòàé áîëñîí
áàéíà.

6. • Ãóðàâäàõü ¿å- 1990 îíîîñ àðä÷èëàëûí íºëººãººð á¿õ
óëñûí áàéãóóëëàãà õóâüä øèëæèõ íýðèéäëýýð
çàäàð÷ ìýðãýæëèéí áîëîâñîí õ¿÷í¿¿ä ñàëáàðàà
îðõèí ÿâæ áàéëàà. Ýíý ¿åä îéí áàéãóóëëàãóóä
õóâü÷ëàãäàæ îéã íºõºí ñýðãýýõ òàëààðõè óëñûí
äààëãàâðûã àæ àõóéí íýãæ àéãóóëëàãà èðãýä
ãýðýýãýýð ã¿éöýòãýõ áîëñîí. Îäîîãîîð îéã íºõºí
ñýðãýýõ àæèëä 150 øàõàì áàéãóóëëàãà àæ àõóéí
íýãýæ îðîëöîæ æèëä 8000 äýýø ãà òàëáàéä îéí
íºõºí ñýðãýýëòèéí àæèë õèéñýí íü òîî õýìæýýíèé
õóâüä îãöîì ºñºëò áîëñîí áàéíà.

7. • ĺðºâäýõ ¿å- 2004 îíîîñ ýõëýí ºíººã õ¿ðòýëõ ¿å. Îð÷èí
¿åèéí øèíý ñàëáàð áîëîõ óóë óóðõàéí æèæèã áîëîí
òîìîîõîí êîìïàíèóä áàéãóóëàãäàæ òýäãýýðèéí íºõºí
ñýðãýýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà ýð÷èìòýé ÿâàãäàõ ÷èã
õàíäëàãòàé áàéíà. Ãýâ÷ îéã íºõºí ñýðãýýõ àæëûí
ñ¿¿ëèéí 10 æèëèéí ä¿íã ¿çýõýä óëñûí õýìæýýíä ýíý
õóãàöààíä 44788 ãà òàëáàéä íºõºí ñýðãýýõ àæèë
õèéñíýýñ 65,9% íü 40-ººñ äýýø õóâèéí àìüäðàëòàé 15
% íü 25-40% àìüäðàëòàé 11% íü ò¿éìýðò øàòñàí áàéíà.
Ýíäýýñ ¿çýõýä ìàíàé îðíû îéæóóëàëòûí àæëûí ¿ð ä¿í
õàíãàëòàé õýìæýýíä õ¿ð÷ ÷àäààã¿é èë¿¿ áîëîâñðîíãóé
öîî øèíý ¿çýë áàðèìòëàë øààðäàæ áàéíà.

8. • Улсын хэмжээнд 2010 онд 21 аймаг, Улаанбаатар
хотод нийтдээ 5056 га талбайд ойжуулалт, ойг
нөхөн сэргээх ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.
• Үүнээс 2010 онд улсын төсвийн хөрөнгөөр
ойжуулалт ойг нөхөн сэргээх төлөвлөгөөний
дагуу 3546 га талбайд, Ойн газраас шууд
зарласан Төвлөрүүлэн хэрэгжүүлэх ойжуулалтын
ажлаар 550 га талбайд, 960 га талбайд аж ахуйн
нэгжүүд өөрийн хөрөнгөөр ойжуулалтын ажлыг
хийж гүйцэтгэсэн.

9. • Монгол улсын Ерөнхийлөгчийн 2010 оны 63-р
тоот зарлиг гарч “Мод тарих үндэсний өдөр” –
ийг 2010 оноос нийт 6 удаа монгол улсын нийт
ард иргэд аж ахуйн нэгж байгууллагуудыг татан
оролцуулж 2010 онд 1,1 сая ширхэг, 2011 онд
1,5сая ширхэг, 2012 онд 1,7 сая ширхэг, 2013 онд
1,9сая ширхэг буюу нийт зарлиг хэрэгжснээс
хойш 52 сая ширхэг мод сөөгийг төв суурин
газарт тарьсан байна. Мөн Ерөнхийлөгчийн
санаачлгаар дөрвөн зүг найман зовхист төслийг
2013 оноос хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд 10 га
талбайд хамгаалалтын ойн зурвас байгуулсан.

10. Ойжуулалтын ажлыг дүгнэхэд
• Ойжуулалтын ажлыг дүгнэж үзэхэд 1971
оноос хойш улсын хэмжээнд 189 орчим
мянган га талбайд ойжуулалтын ажил
хийснээс 1,1% нь буюу 2 мянган га ой таримал
ой болсон 4,8% буюу 9,2 мянган га нь
ойжигдсон буюу таримал ой болохоор байна.
Эндээс харахад ойжуулалтын ажлын үр дүнд
туйлийн хангалтгүй байна.

11. Îéæóóëàëòûí òóõàé îéëãîëò

12. -Îéæóóëàëòûí òóõàé îéëãîëò
• Зориудын аргаар ойг нөхөн сэргээх, шинээр
ой, цэцэрлэгийг тарьж ургуулах ажиллагааг
ойжуулалт гэнэ.
• Îéæóóëàëò ãýäýã íü ¿ðýýð òàðüñàí ýñâýë
çîðèóäààð ñóóëãàñàí îéã õýëíý. Òàðèìàë îé
ãýäýã ¿ã á¿ðýí óòãààðàà àæ àõóé áîëíî.
Òýäãýýðèéã çàðèìäàà man made forest áóþó
õ¿íèé ãàðààð áèé áîëñîí îé ãýæ íýðëýäýã.

13. • Ойжуулалтын ажлын төлөвлөлт үр дүнг
сайжруулах технологийн нэгдсэн бодлого
хэрэгжүүлэх хөдөлмөр зохион байгуулалт
техник ашиглалтыг оновчтой болгохын тулд
ойжуулалтын ажлыг шинжлэх ухааны
үндэслэлтэй төлөвлөгөөтэй райончлан
явуулах шаардлагатай. Ойжуулалтын ажлыг
райончлах гол үндэс тухайн нутаг орны
физик газарзүйн байрлал хөр цаг уурын
үзүүлэлт мод сөөгний био экологийн онцлог
юм.

14. Ойн сан
Семинар

15. Ойн сан
• Ойг шинээр ургуулах, дахин ойжуулах талбай
олон янз байдаг учраас тэдгээрийг нийтэд нь
ойжуулах талбайн сан гэнэ.

16. • Ойжуулах талбайг ой зохион байгуулалтын
ажлын үед судалж тодорхойлдог. Ойжуулах
талбайн шинж чанар богино хугацаанд
өөрчлөгдөх тул түүнийг 2-3 жилийн дараа
дахин судлах шаардлагатай. Ой зохион
байгуулалтын материалд ойжуулах талбайн
байршилт, ямар аргаар ойжуулах зэргийг
нарийвчлан тодорхойлж гаргадаг. Иймээс
ойжуулалтын материал нь ойжуулалтын
ажлын төслийг боловсруулах үндсэн
шаардлагыг хангасан байх ёстой.

17. • Тэрчлэн ойжуулах талбайн аль хэсгийг хэзээ
ойжуулах дэс дарааллыг зөв тогтоох нь чухал.
Ямар төрлийн ой ургуулах, тэр нь орчин
нөхцөлдөө хэрхэн тохирох, ирээдүйд яаж
ашиглах зэргийг нарийвчлан тогтооно.
Иймээс ургах орчин нөхцөл сайтай, ой нь
огтлогдоод удаагүй талбайд ойжуулах ажлыг
эхний ээлжинд хийх шаардлагатай.
Байршлын хувьд ажиллах хүч, машин
механизм, унаа хөсгөөр хангах
бололцоогтооцон үзэх ёстой. Мөн
ойжуулахталбай ямар бүсийн ойг хамарч
байгааг харгалзан үзэх ньойжуулалтын
ажлын арга технологийг тогтоох нэг гол
үзүүлэлт болно.

18. Ойжуулах талбайн санг дотроо нь
1. шинээр ойжуулах
2. нөхөн ойжуулах,
3. ашиг багатай залуу ойг чанар сайтай
модоор нөхөн ойжуулах гэсэн үндсэн 3
хэсэгт хуваагдана.

19. Ойжуулах талбайг дараах байдлаар
ангилна. Үүнд:
• Ойг нь огтолж ашигласан талбай
• Түймэрт нэрвэгдэжойгүй болсон талбай
• Ойн цоорхой, ой доторхи ойгүй газар
• Ойрын жилүүдэд огтолж ашиглах талбай
• Бусад зориулалтаар ашиглахгүй талбай
• Өсөлт хөгжилт муутай зулзган ой зэрэг
ойжуулах шаардлагатай олон төрлийн талбай
хамрагдана.

20. Ойг нь огтолж ашигласан талбай.
• Модыг нь огтлоод удаагүй талбайн нь хөрс,
орчны нөхцөл төдийлөн алдагдаагүй, өвсөн
нөмрөгтөдийлөн битүүрч ургаагүй байдаг
учраас ойжуулалтын ажлын үр өгөөж илүү,
хөрөнгө хүч бага шаардах ач холбогдолтой.
Харин ойжуулалтын ажлыг
механикжуулахад төвөгтэй байдаг. Харин
хугацаа өнгөрөх тутам хожуул, үндэсний
систем, бусад үлдэгдэл ялзарч
механикжуулах бололцоо нэмэгдэж ирдэг.

21. • Мод бэлтгэл, цагаалалт, ой цэвэрлэгээний
үед талбайн өвс ургамал гэмтэж орчин нь
өөрчлөгддөг учраас эхний 1-2 жилд тэдгээр
нь суулгасан тарьц, суулгацны өсөлт
хөгжилтөд төдийлөн нөлөөлж чаддаггүй.
Иймээс ойг нь огтолж авсан талбайг аль
болохоор богино хугацаанд дахин ойжуулах
шаардлагатай юм. Огтолсон талбайг шууд
ойжуулахгүй бол орчин нь өөрчлөгдөн зэрлэг
ургамалд автаж ойжуулах ажил хүч, зардал
их шаардахаас гадна гарах үр дүн нь буурдаг.

22. Түймэрт нэрвэгдэж ойгүй болсон
талбай.
• Түймэр анх удаа гарсан талбай шим тэжээл
бүхий үнслэг бодисоор баяжиж шинээр ургах
модны өсөлт хөгжилтөд сайнаар нөлөөлдөг.
Удахтутам энэ шим тэжээлийн бодис ус, салхины
нөлөөгөөр угаагдан, хийсч арилдаг. Иймээс
шатсан талбайг аль болох богино хугацаанд
ойжуулах шаардлагатай. Харин шатсан талбайд
үлдсэн босоо ишийг огтолж авахгүй байх нь
хөрсийг сүүдэрлэж, салхины хүчийг бууруулан
шинээр тарьсан модны өсөлт хөгжилтөд сайнаар
нөлөөлнө.

23. Ойн цоорхой, ой доторхи ойгуй
газар.
• Модыг нь огтолсноос хойш болон шатсанаас
хойш удаан хугацаанд ойжоогүй, ойн орчин
нөхцөлөө бүрэн алдсан талбайг энэ ангилалд
хамруулна. Ийм талбайд өвслөг ургамал их
ургаж ширэгжсэн байх учраас ойжуулах
ажлыг хүндрүүлж, шаардлагыг
өндөржүүлдэг. Тэгэхдээ хөрс боловсруулах
болон тарилт суулгалтын ажлыг
механикжуулах бололцоотой байдгаараа
давуу талтай.

24. Ойрын жилүүдэд мод бэлтгэл
явуулах талбай.
• Модыг нь огтолж ашиглахад тэр талбайд ой
өөрөө нөхөн сэргэх бололцоотой буюу
огтлохоосоо өмнө ойжуулах шаардлагатай
талбайг энэ хэсэгт хамруулна. Эх ой нь сүүдэрт
тэсвэртэй модыг ургахад сайн нөлөө үзүүлнэ. Ой
доторхисэргэнургалтхангалттайбайвал
түүнийгхамгаалж өсвөрмодыгүлдээхаргахэмжээ
авч хэрэгжүүлнэ. Огтлох ойд ойжуулах ажлыг
урьдчилан хийхийн тулд модны титмийн
нийлэлт, хөрсний ургамлын бүрхүүл зэргийг
сайн судалсан байх шаардлагатай байдаг.

25. Бусад зориулалтаар ашиглахгүй
талбай.
• Ойн фондод шилжүүлсэн, ХАА-н болон бусад
салбарт ашиглахгүй болсон талбайг ашиглах
зорилгоор ойжуулалтын ажлыг явуулна. Ийм
талбайд хөрс элдэншүүлэх, ойжуулах ажлыг
өвөрмөц арга барилаар хийнэ.
Механикжуулах бололцоо сайн байдаг давуу
талтай.

26. Өсөлт хөгжилт муутай зулзган ой.
• Чанар муутай залуу зулзган ойг сайжруулах
ажиллагаа явуулах нь ойжуулалтын ажлын
нэг чухал бүрэлдэхүүн хэсэг юм. Энд цаашид
ургуулах шаардлагагүй модыг огтлох зэргээр
арчилгаа хийх, хэт шигүү модыг сийрүүлж
сийрэг модтой газар шилжүүлэх суулгах,
модгүй хэсэгт үрээр сэргэн ургуулах, зарим
хэсэгт төрьц суул гах зэрэг аль тохиромжтой
арга хэмжээг авна.